Z. A
yko  Wstęp do Pisma Świętego
Rozdział jedenasty
KSI
GA PROROCKA
 Pismo Święte jest własnością całego świata. Toteż treść jego od najdawniejszych czasów przekracza
językowe granice, w których ją kształtowano (...) Takiej księgi w dziejach ludzkich nie było. Cóż więc
dziwnego, że wyciągają się po nią ręce i z potrzeby, i z ciekawości we wszystkich czasach, krajach i
językach świata. Szczególnie w epokach trudnych, stawiających człowieka przed wielkimi
odpowiedzialnymi zadaniami, w epokach wymagających sił i odnowy wewnętrznej, wyciągają się po
nią ludzkie ręce jako do z
ródła, z którego może spłynąć pomoc w trudnościach życia (Maria
Kossowska,  Biblia w języku Polskim , s. 8).
Trzecią część Nowego Testamentu  część prorocką  stanowi jedna tylko nowotestamentalna księga
prorocka. Jest nią Apokalipsa, zwana Objawieniem św. Jana, ostatnia księga Pisma Świętego.
I. ANALOGIA
Nowy Testament stanowi strukturalnÄ… analogiÄ™ w stosunku do Starego Testamentu. Jak bowiem Stary
Testament dzieli się na księgi  historyczne, dydaktyczne i prorockie, tak samo w Nowym
Testamencie występują te same kategorie pism  historyczne, dydaktyczne i prorockie, z tą tylko
różnicą, że część prorocką zamyka wyłącznie jedna księga.
Podział ten posiada wyłącznie teoretyczny sens, chociaż fakt ten nie wyklucza także aspektu praktycz-
nego, ułatwiającego myślowe ogarnięcie podstawowych kategorii treściowych Biblii i lepszą ich
percepcjÄ™.
II. ISTOTA PROFETYZMU NOWOTESTAMENTALNEGO
Nowotestamentalny profetyzm jest w swej istocie identyczny z profetyzmem starotestamentalnym.
y
ródłem jego jest charyzmat prorocki udzielany przez Boga swym wybrańcom. Charyzmatem
prorockim obdarzeni byli wszyscy bez wyjątku apostołowie, czego dowodem jest występowanie w
ich, znanych nam pismach, wchodzących w skład kanonu nowotestamentalnego, licznych fragmentów
profetycznych.
Charyzmat ten znany był także w jeszcze szerszym zakresie pierwotnemu Kościołowi
chrześcijańskiemu i występował zarówno w kategoriach darów duchowych, jak i w życiu i
działalności Kościoła. Do grona proroków nowotestamentalnych należeli: Anna prorokini, Agabus i
cztery córki ewangelisty Filipa, nie mówiąc już o apostołach i samym Chrystusie, który był przecież
ucieleśnionym Synem Bożym i Słowem żywota.
III. ZNACZENIE
Nowotestamentalna księga prorocka, jaką jest Apokalipsa, czyli Objawienie św. Jana, niepomiernie
wzbogaca cały Nowy Testament. Ukazuje bowiem  to, co ma się stać (1,1.19), jest zatem
profetycznym zarysem przyszłości, sięgającym aż do końca czasów i ustanowienia wiekuistego
królestwa Bożego. W ten sposób stanowi cenne uzupełnienie ewangelicznego poselstwa Chrystusa i
nauczania apostolskiego.
Jeśli księgi Starego Testamentu przedstawiają zarys dziejów świata i Kościoła od stworzenia do
czasów przedchrystusowych, Ewangelie  zarys życia i działania Chrystusa, a Dzieje Apostolskie i
Listy Apostolskie  działalność i naukę apostołów, to Objawienie św. Jana zawiera profetyczny zarys
dziejów nowotestamentalnych aż do końca czasów.
Dzięki takiemu układowi treści Pismo Święte staje się w pełni księgą Bożych objawień, prowadzącą
nas od początku do końca, od starej ziemi do ziemi nowej, od raju utraconego do raju odzyskanego.
Zawiera pełnię Bożego Objawienia nadprzyrodzonego, obejmującego podstawowe wiadomości,
dotyczące przeszłości, teraz
niejszości i przyszłości, spraw Boga i człowieka, religii, życia i pracy, a w
konsekwencji tworzy mocny fundament wiary i moralności chrześcijańskiej.
Jakie treści zawiera Apokalipsa? Kto był jej autorem? W jakich okolicznościach księga ta powstała?
Jaki jest zarys jej treści? Zagadnienia te będą przedmiotem końcowego paragrafu naszych rozważań.
ż 1. OBJAWIENIE ŚW. JANA
I. NAZWA
Najstarsze manuskrypty Nowego Testamentu, podobnie zresztą jak pisma Ojców Kościoła z
Ireneuszem na czele (130 203), określają tę księgę nazwą Apokalypsis Joanou, czyli  Apokalipsą
Jana . Inne nazwy zostały utworzone w czasie póz
niejszym. Greckie słowo apokalypsis znaczy
 objawienie ,  odkrycie ,  odsłonięcie , zarówno w odniesieniu do rzeczy materialnych, jak i w
znaczeniu przenośnym, a w literaturze religijnej   objawienie przyszłości . Stąd nazwa księgi w języ-
ku polskim:  Objawienie św. Jana . Apokalipsa lub apokaliptyka stanowiła charakterystyczny rodzaj
literatury religijnej, zwanej literaturą apokaliptyczną, występującej szczególnie wśród Żydów na
przełomie obu testamentów, jak również wśród niektórych pisarzy chrześcijańskich we wczesnym
okresie dziejów Kościoła.
II. TREŚĆ
Treścią Objawienia św. Jana jest  zgodnie ze wstępnym wyjaśnieniem Apokalipsy   to, co ma się
stać wkrótce (1,1), albo też to,  co jest, i co się stanie potem (1,19). Po wstępnym przedstawieniu
istoty zawartego poselstwa, pochodzącego od Boga Ojca poprzez Chrystusa i anioła przewodnika
(1,1 3), ap. Jan opisuje treść otrzymanych wizji (l 22) wraz z dedykacją do siedmiu zborów (1,4 8).
Ukazuje obraz siedmiu świeczników i przechadzającego się wśród nich Chrystusa, po czym
przedstawia treść listów skierowanych przez Chrystusa do siedmiu zborów małoazjatyckich (1,9
3,22).
Potem przedstawiona została niebieska uroczystość przekazania przez Boga Ojca Barankowi-
Chrystusowi księgi tajemnic Bożych, zapieczętowanej siedmioma pieczęciami, oraz wydarzenia
rozgrywające się i towarzyszące przełamywaniu poszczególnych pieczęci (4,1 8,1). Dalej następuje
wizja siedmiu trębaczy i wypełniające się karzące dekrety Boże (8,2 14,19), przy czym w obrębie
tych wizji występuje jeszcze wizja anioła z otwartą księgą (10,1 11) oraz działalność dwóch świad-
ków, prorokujących w worach, i bestii z otchłani (11,1 14), jak również otwartej świątyni niebieskiej
ze skrzyniÄ… przymierza (11,15 19).
W dalszej kolejności ap. Jan opisuje dzieje niewiasty  odzianej w słońce (12,1 18), wizje dwóch
zwierząt-bestii (13,1 18) i triumf Baranka (14,1 5), a wreszcie wizje trzech aniołów lecących przez
środek nieba (14,6 13) i żniwo świata (14,14 20).
Następnym kompleksem wizji, to wizja siedmiu aniołów, dzierżących siedem czasz gniewu Bożego
(15,1 16,21), sąd wielkiej nierządnicy i zwierzęcia, na którym niewiasta siedzi (17,1 18), upadek
Babilonu (18,1 24) i triumf Baranka (19, 1 21).
Ostatnia część Apokalipsy zawiera wizję tysiącletniego więzienia szatana i tysiącletniego panowania
Chrystusa (20, l 10), sądu ostatecznego (20,11 15) i nowej ziemi (21,1 22,5). Zakończenie zawiera
zapowiedz
rychłego przyjścia Chrystusa, wezwanie Ducha Świętego i uwagi, dotyczące samej księgi.
III. AUTORSTWO
Autor Objawienia św. Jana wielokrotnie przedstawia się imieniem  Jan (1,1,4,9,21,2; 22,8). Grecka
forma tego imienia Joannes (A
uk. 1,13) jest pospolitym imieniem hebrajskiego Jochanan, często
występującego w Księgach Starego Testamentu, apokryfach i dziełach Józefa Flawiusza.
Charakteryzuje to autora jako Żyda.
1. IMI
CZY PSEUDONIM?
Szereg dowodów wewnętrznych, znajdujących się w księdze, wskazuje na to, że imię Jan jest
rzeczywistym imieniem autora, a nie jego pseudonimem, często występującym w nazwach wielu
żydowskich i wczesnochrześcijańskich dzieł literatury apokaliptycznej. Autor Objawienia św. Jana
bowiem nie usiłuje przedstawić siebie jako osoby wybitnej, zajmującej eksponowane stanowisko w
Kościele, a więc np. wielkiego apostoła czy kogoś innego z grona Jezusowego czy apostolskiego.
Twórcy judejskich lub chrześcijańskich apokalips przybierali najczęściej imiona patriarchów,
proroków lub apostołów, a to celem nadania swym pismom szczególnego autorytetu. Jeśliby autor
Objawienia posłużył się imieniem  Jana jako swym pseudonimem, to należałoby oczekiwać dążenia
do szczególnego wyeksponowania stanowiska apostolskiego. Tymczasem w Apokalipsie w ogóle nie
zostało wspomniane apostolskie stanowisko Jana, a skromne oświadczenie autora, że imię jego jest
Jan,  wasz brat (1,9), stanowi zdecydowany dowód autentyzmu imienia. Pisarz musiał być tak dobrze
znany ówczesnym zborom, że wystarczyło podanie samego imienia dla swej identyfikacji i
wzbudzenia zaufania do przedstawionych wizji.
Ponadto trzeba pamiętać, że praktyka posługiwania się pseudonimami nie miała miejsca w okresie
czynnego profetyzmu. Pseudonimami posługiwano się w okresach pozaprorockich, a więc w czasach
II w. przed Chr. do II w. po Chr. przede wszystkim w kręgach judaistycznych, celem nadania
 wizjom apokaliptycznym większego autorytetu. W czasach apostolskich nie kwitła chrześcijańska
apokaliptyka, nie zachodziła zatem potrzeba posługiwania się pseudonimami. Apokalipsa Jana, która
powstała pod koniec I w. po Chr. nie musiała zatem uciekać się do pseudonimu. Księga jest więc dzie-
łem nie tylko chrześcijanina z kręgów judeochrześcijańskich, ale także męża, którego faktycznym
imieniem było imię Jan. Lecz kim był ów Jan, autor Apokalipsy?
2. CZY JAN, APOSTOA
?
Nowy Testament przytacza kilka nastÄ™pujÄ…cych osób o imieniu Jan: 1° Jana Chrzciciela (Mat. 3,1), 2°
Jana, syna Zebedeusza (Mat. 4,21), 3° Jana Marka (Dz.Ap. 12,12) i 4° Jana z otoczenia arcykapÅ‚ana
Annasza (Dz.Ap. 4,6).
Z pewnością Jan Chrzciciel nie mógł być autorem Objawienia, gdyż zmarł jeszcze przed
ukrzyżowaniem Chrystusa (Mar. 6,27 29). Nie mógł nim być Jan z otoczenia arcykapłana Annasza,
ponieważ nie wiadomo czy kiedykolwiek został chrześcijaninem. Nie mógł też nim być Jan Marek,
gdyż styl i słownictwo Markowe, występujące w Ewangelii św. Marka, różnią się znacznie od stylu
Objawienia św. Jana.
W ten sposób dochodzimy do Jana, syna Zebedeuszowego, brata Jakuba, jednego z dwunastu
apostołów, należącego do najbliższego otoczenia Jezusa. Autor określił siebie również mianem  sługi
(1,1) oraz  uczestnika w ucisku i w królestwie i w cierpliwym wytrwaniu przy Jezusie (1,9). W
Apokalipsie został określony mianem  proroka (22,9). Sam nie posługiwał się autorytetem
apostolskim, co również wskazuje na ap. Jana. Wszystko to dowodzi, że autorem Objawienia św. Jana
był ap. Jan.
3. STAROŻYTNE ŚWIADECTWA
Starożytne chrześcijaństwo prawie jednogłośnie przypisywało autorstwo Apokalipsy ap. Janowi.
Wielu z chrześcijańskich pisarzy pierwszych wieków podzielało ten pogląd. Pogląd ten podzielali: w
II w. po Chr.  Justyn Męczennik (zm. 165), Ireneusz z Lyonu (zm. 202), Polikrates z Efezu, w III w.
po Chr.  Hipolit Rzymski (zm. 235), Klemens Aleksandryjski (zm. 215), Tertulian (zm. 220),
Orygenes (zm. 254), w IV w.  św. Wiktoryn (zm. 304), Atanazy (zm. 373) i Bazyli Wielki (zm. 397).
Autorstwo Janowe Apokalipsy potwierdza także fragment Muratoriego1. Tradycja
wczesnochrześcijańska stwierdza również, że ostatnie lata swego życia ap. Jan spędzał w Efezie. Fakt
ten uzasadnia przesłanie pozdrowień do zborów Małej Azji (1,4).
4. GA
OSY PRZECIWNE
We wczesnym chrześcijaństwie pojawiły się także głosy przeciwne Janowemu autorstwu Objawienia,
ale nie były w stanie zagrozić autentyzmowi i kanoniczności tej księgi w sposób definitywny, a to
wobec powszechnej i tradycyjnej opinii wczesnego Kościoła chrześcijańskiego.
Głosy przeciwne pojawiły się najpierw w Rzymie i pochodziły od Marcjona i Gajusa (lub Kajusa).
Marcjon odrzucił Apokalipsę, gdyż miała być rzekomo przepojona Starym Testamentem,
symbolizmem i podobno jakimiś błędami2. Gajus (Kajus) zaś był działającym za pontyfikatu biskupa
Zefiryna (198 217), wybitnego przeciwnika montaizmu, prezbiterem, który przypisywał autorstwo
Apokalipsy herezjasze Kerinthosowi3. Głównym jednak przeciwnikiem Janowego autorstwa
Apokalipsy był, znajdujący się zresztą pod wpływem Gajusa, Dionizy Wielki (248 264), biskup
Aleksandrii, wybitny przeciwnik chiliazmu. Uważał, że Apokalipsa jest dziełem Jana, człowieka
świętego, ale nie ap. Jana, syna Zebedeusza. Posłużył się on dwoma następującymi argumentami: po
pierwsze  autor Apokalipsy używa imienia Jan, czego nie czynił Jan ewangelista; po drugie  między
Apokalipsą i czwartą Ewangelią występują różnice w zakresie języka, stylu oraz doktryny4. Po tej
samej linii poszedł także Euzebiusz z Cezarei (zm. 340), słynny historyk kościelny, który poparł
Dionizego i tendencyjnie zinterpretował wypowiedz
Papiasza dotyczÄ…cÄ… Jana, wskazujÄ…c na istnienie
w Efezie rzekomo dwóch Janów, i sądząc, że Apokalipsę napisał prezbiter Jan, występujący w Efezie,
ale nie ap. Jan.
Opinia wczesnochrześcijańskiej krytyki odżyła ponownie w XIX w. w kołach protestanckich.
Szczególnie popularna jest w tych kołach dawna opinia Euzebiusza jakoby Apokalipsę napisał
prezbiter Jan z Efezu, a nie ap. Jan ewangelista6.
We współczesnej jednak ogólnochrześcijańskiej biblistyce Janowe autorstwo Apokalipsy jest
twierdzeniem zdecydowanie przeważającym6.
5. OBRONA JANOWEGO AUTORSTWA APOKALIPSY
Szczególne znaczenie dla obrony autorstwa ap. Jana przedstawia świadectwo Ireneusza, który znał
osobiście Polikarpa, biskupa efeskiego, współczesnego ap. Janowi i Papiaszowi. Polikarp wspomina
tylko jednego Jana Apostoła i wyraz
nie stwierdza, że ten właśnie Jan napisał Księgę Objawienia7. Co
do różnic językowych i doktrynalnych, to trzeba pamiętać o okolicznościach, w jakich były pisane
obie księgi, oraz o różnej ich tematyce. Ap. Jan wyraz
nie stwierdził w Apokalipsie, że był na  wyspie,
zwanej Patmos, z powodu zwiastowania Słowa Bożego i świadczenia o Jezusie (1,9).
W samotności i odosobnieniu zdany był wyłącznie na własną, nie najlepszą zresztą greczyznę, nic
więc dziwnego, że język obu ksiąg nie jest identyczny, że w Objawieniu nie ma tylu idiomów, że
występuje tam wiele semityzmów, że wreszcie zdarzają się wyrażenia niegramatyczne itp. Poszcze-
gólne sceny były przypuszczalnie opisywane na żywo, w trakcie wizji prorockiej (10,4), albo też
bezpośrednio po niej, co również nie mogło sprzyjać precyzji literackiej. Uwzględnić trzeba jeszcze i
ten fakt, że Księgę Objawienia pisał Jan sam na wyspie Patmos, podczas gdy Ewangelię pisał w Efezie
w asyście sekretarzy i wierzących współpracowników. Ważnym elementem jest także odmienność
treści związana z odmiennością tematyczną księgi.
Zresztą pomiędzy Objawieniem św. Jana a Ewangelią Jana występują nie tylko różnice, ale także
liczne podobieństwa, świadczące na korzyść Janowego autorstwa księgi. Za tym jednym autorstwem
Ewangelii i Objawienia przemawiają również powtarzające się w obu księgach te same słowa i zwro-
ty, jak np.  woda żywa (21,6; 22,17; Jan 4,10; 7,38),  kto pragnie niech przyjdzie (22,17; Jan 7,37),
 oblicze (1,16; Jan 7,24; 11,44),  zachowywać moje słowo (3,8.10; 22,7.9; Jan 8,31. 52.55;
14,23,24; 15,20; 17,6; 1 Jan 2,5),  jego imię (6,8; Jan 1,6; 3,1). Interesujące jest także porównanie
5,6  Jan 1,29 oraz 19,13  Jan 1,1; 1 Jan 5,7.
Jakkolwiek wśród biblistów nadal podnoszone są argumenty przeciwne Janowemu autorstwu Księgi
Objawienia, to jednak trzeba pamiętać, że o wiele więcej jest argumentów na rzecz Janowego
autorstwa księgi niż przeciw jemu.
6. J
ZYK I STYL
Język Apokalipsy jest najbardziej poślednią greczyzną ze wszystkich pism Nowego Testamentu i pism
Janowych8. Słownictwo nie jest zasobne w wyrazy oryginalne. Występują osobliwości składni. Styl
wykazuje wiele elementów arameistycznych.
IV. TA
O HISTORYCZNE9
Istnieją dwa poglądy na temat czasu powstania księgi. Według pierwszego poglądu działo się to za
czasów panowania cesarza Nerona (54 68) lub cesarza Wespazjana (69 79). Według drugiego
poglądu czas pisania księgi przypadał na panowanie cesarza Domicjana (81 96).
1. WCZESNA DATA
Zwolennicy wczesnej daty powstania księgi odnoszą opisywane w księdze prześladowania do czasów
Nerona lub Wespazjana. Bibliści ci uważają, że bestie Apokalipsy przedstawiały Nerona. Uważają oni
również, że tajemnicza liczba 666, określająca imię bestii, oznacza imię Nerona przedstawione za
pomocą hebrajskich spółgłosek. Interpretacja ta nie jest jednak właściwa, ponieważ nie uwzględnia tak
ważnej w Biblii perspektywy proroczej, lecz opiera się na faktach mających miejsce współcześnie,
ograniczając je równocześnie czasowo. Tymczasem ap. Jan był prorokiem, odsłaniającym przyszłość.
Objawienie dotyczyło przede wszystkim przyszłości  tego  co się ma stać wkrótce  a nie tylko
współczesności, czy przeszłości.
2. DATA PÓy
NIEJSZA
Zwolennicy drugiej koncepcji uważają, że księga powstała za czasów Damicjana (81 96). Świadectwa
starożytnego chrześcijaństwa potwierdzają ten pogląd. Potwierdzają to Ireneusz, Wiktoryn, Euzebiusz
i Hieronim10. Sprawozdają oni, że ap. Jan został wygnany na wyspę Patmos, lecz powrócił dopiero za
panowania cesarza Nerwy, Według nich Objawienie św. Jana napisane zostało około roku 96 po Chr.,
jeszcze za czasów cesarza Domicjana.
Kult monarchy był powszechnie rozwinięty na Bliskim Wschodzie. Powstał on jeszcze przed
Aleksandrem Wielkim. W Imperium Rzymskim przekształcił się w kult imperatorów. W licznych
miejscach imperium budowano świątynie bogini Romy, będącej uosobieniem ducha imperium. Z jej
kultem łączył się kult cezarów. W roku 195 przed Chr. została wybudowana świątynia Romy w
Smyrnie. W roku 29 przed Chr. cesarz August dał polecenie wybudowania świątyni ku czci Romy i
Augusta w Efezie i w Pergamie. Był to pierwszy wypadek kultu żyjącego jeszcze imperatora. Kulty
rzymskie nie rugowały czci miejscowych bóstw, lecz przedstawiały kult dodatkowy i naczelny,
mający na celu jednoczenie ludów imperium. Gajusz Kaligula (37 41) był pierwszym cesarzem, który
zmuszał do oddawania czci swoim posągom i obrazom. Żydów prześladował m.in. za to, że nie
oddawali mu czci. To samo czynił wobec chrześcijan. Następnym imperatorem, który żądał czci dla
swych posągów był Domicjan (81 96). Wyraz
nie kazał się nazywać dominus ac deus noster11.
Wobec takich zarządzeń chrześcijaństwo musiało popaść w konflikt z państwem rzymskim.
Opornych, wzbraniających się przed kultem cezara, skazywano na ukrzyżowanie. W takich właśnie
warunkach żył ap. Jan. Być może, iż za odmowę uczczenia cezara został skazany na wygnanie na
wyspę Patmos, gdzie napisał księgę Objawienia.
3. POTRZEBA POMOCY DUCHOWEJ
Wszyscy apostołowie, oprócz Jana, zginęli śmiercią męczeńską. Chrześcijaństwo zdążyło już
wkroczyć w drugą generację. Większość z tych, którzy znali Jezusa, spoczywało w grobach.
Osamotniony Kościół, stojący wobec narastających trudności i prześladowań, potrzebował
pokrzepienia do duchowej walki z przeciwieństwami i przetrwania. Potrzebował nowego objawienia.
Pomoc ta nadeszła za pośrednictwem wizji objawionych Janowi. Niebo zbliżyło się do walczącego i
cierpiącego Kościoła, a chrześcijanie, którzy odmówili przesadnej i bałwochwalczej czci ziemskich
królów, otrzymali zapewnienie, że ich Pan, siedzący na tronie Bożym, przewyższa swoim majestatem
owych monarchów.
V. IDEE PRZEWODNIE
Objawienie św. Jana jest księgą proroczą, przedstawiającą  jak nietrudno zrozumieć  dzieje Kościoła
Chrześcijańskiego i świata w wizji profetycznej aż do końca czasów i urzeczywistnienia królestwa
Bożego. Aby pojąć w sposób prawidłowy zawarte w niej poselstwo, należy zapoznać się z samym
rodzajem literackim księgi, którym jest apokaliptyka.
1. APOKALIPTYKA
Księga została określona jako apokalipsa, czyli objawienie tajemnic przyszłości, których punktem
kulminacyjnym będzie triumf Jezusa Chrystusa12. Pisma apokaliptyczne stanowiły popularny typ
literatury religijnej u Żydów na przełomie czasów testamentalnych, chociaż sama idea apokalipsy jest
wcześniejsza.
Pierwszą znaną apokalipsą była Księga Daniela, napisana w VI w. przed Chr. Czterysta lat póz
niej, w
okresie wojen Machabejskich, które przyniosły Izraelowi niezawisłość polityczną, oczekiwanie
Mesjasza, mającego stworzyć nowe i szczęśliwe Imperium Izraela, stworzyło podłoże do
szczególnego rozwoju literatury apokaliptycznej, wzorującej się na Księdze Daniela. W następstwie
utraty niepodległości wskutek inwazji Rzymu i budzących się ruchów religijno-patriotycznych, mają-
cych na celu wyzwolenie narodowe, rozwój literatury apokaliptycznej osiągnął swój szczyt. Ponieważ
literatura ta wśród środowisk żydowskich nadal była popularna w I w. przed Chr. i w I w. po Chr., nic
przeto dziwnego, że inspiracja Boża posłużyła się tą ogólnie przyjętą i znaną formą literacką w celu
przedstawienia chrześcijańskiego punktu widzenia na wypadki, które doprowadzą do ustanowienia
prawdziwie mesjańskiego królestwa.
Apokaliptyka biblijna jednakże różni się od apokaliptyki pozabiblijnej, judaistycznej czy
chrześcijańskiej. Cechami szczególnymi apokaliptyki pozabiblijnej  przy elementach wspólnych 
były: anonimowość, sztuczność opisów, przesada i nie-wiarygodność, partykularyzm nacjonalistyczny
i brak natchnienia13. W apokaliptyce biblijnej cechami dominujÄ…cymi sÄ…: uniwersalizm, aspekty
moralne, brak ezoteryzmu i fikcji oraz jawność. A oto charakterystyka biblijnej apokaliptyki, w tym,
w szczególnym zakresie, także Apokalipsy św. Jana.
1° Eschatologizm. Centralnym tematem apokalipsy jest walka miÄ™dzy Bogiem a szatanem oraz jej
ostateczne zwycięstwo przez Boga, a przy tym także charakterystyka czasów poprzedzających
ostateczny triumf Boga. Jest to zresztą główny akcent wszelkich apokaliptyk.
2° Uniwersalizm. Podczas gdy wiÄ™kszość proroctw ogranicza siÄ™ do narodowych, a najwyżej
międzynarodowych problemów, koncentrujących się przeważnie na historii Izraela, co w szczególnym
stopniu ujawnia siÄ™ w apokalipsach judaistycznych, to apokalipsa biblijna wychodzi poza te granice i
obejmuje cały świat, a nawet wszechświat.
3° Wizjonizm. PodstawÄ… apokalipsy, wszelkiej zresztÄ… apokalipsy, sÄ… wizje i sny. Pisarz apokalipsy
biblijnej sprawozdaje sny i wizje udzielone mu  w zachwyceniu (1,10). Duch jego przeniesiony
zostaje w odległe miejsca, gdzie ogląda rozgrywające się sceny dziejowe, albo też widzi sceny
majestatu Bożego i jego wspaniałości (często niewyrażalne ludzkim językiem) oraz rozmawia z
postaciami niebieskimi. Chociaż okoliczności te występują także w proroctwach, to jednak mają tam
charakter fragmentaryczny, podczas gdy w apokalipsach sÄ… elementem dominujÄ…cym. Wizje te jednak
nie są fikcyjnym środkiem wyrazu, jak w różnych pozabiblijnych apokalipsach, lecz stanowią
rzeczywiste, choć nadprzyrodzone przeżycia autora, dane przez Boga.
4° Symbolizm. W proroctwach symbolami sÄ… konkretne przedmioty wziÄ™te z codziennego życia, np.
glina i wyroby garncarskie (Jer. 18,1 10), jarzmo (Jer. 2,7.2), cegła (Ez. 4,7 2) itp. W proroctwach
apokaliptycznych natomiast symbolika graniczy z alegorią i abstrakcją. Odgrywają tam rolę często
stworzenia niespotykane w codziennym życiu, np. wielogłowe bestie, aniołowie latający środkiem
nieba, zwierzęta przemawiające ludzkim językiem i obdarzone inteligencją. Czas w zwykłych
proroctwach podawany jest w jednostkach konwencjonalnych, tj. powszechnie przyjętych, np. rok i
dzień w dosłownym znaczeniu (Jer. 29,10). Natomiast w apokalipsie (w Księdze Daniela i Objawieniu
św. Jana) okresy czasu podane są w formie symbolicznej, alegorycznej i przenośnej, najczęściej
według rachuby  dzień za rok .
5° Literacka proza prorocka. WiÄ™kszość proroctw posiada formÄ™ poetyckÄ…. W proroctwach
apokaliptycznych dominujÄ…cÄ… formÄ… literackÄ… jest proza. Fragmenty poetyckie pojawiajÄ… siÄ™ w
szczególnych nastrojach uniesienia i występują np. w postaci hymnów (Obj. 4,11; 5,9.10; 11,17.18;
15,3.4; 18,2 24; 19,1 26,8).
6° Inspiracja biblijna. SzczególnÄ… cechÄ… apokaliptyki biblijnej jest natchnienie. Jest to zresztÄ… cecha
charakterystyczna wszystkich ksiąg Pisma Świętego (2 Tym. 3,16).
Wszystkie te, przytoczone wyżej, cechy występują w Apokalipsie, czyli Objawieniu św. Jana. Nie
występują jedynie cechy ujemne, znane z apokaliptyk pozabiblijnych, jak anonimowość, sztuczność
opisów, niewiarygodność i przesada, partykularyzm narodowy.
2. ZASADY INTERPRETACJI APOKALIPSY14
Co do szczegółowych zasad interpretacji Apokalipsy, to oprócz ogólnych reguł hermeneutyki
biblijnej, interpretacja Objawienia św. Jana wymaga uwzględnienia jej charakterystycznej struktury
literackiej i teologicznego sensu. Centralnym tematem Objawienia św. Jana jest wielki bój między Bo-
giem a szatanem, który doprowadzi do ostatecznego, ale także tryumfalnego zakończenia dziejów
świata i ustanowienia wiekuistego królestwa Bożego. Temat ten jest przedstawiony w języku wysoce
symbolicznym i figuralnym, podobnym do języka podobieństw, nastręczającym wiele trudności przy
jego wykładzie. A oto kilka reguł interpretacyjnych:
a) Znaczenie współczesne. Ważne jest poznanie intencji natchnionego pisarza oraz znaczenia, jakie
księga ta przedstawiała dla czytelników, do których została skierowana.
b) Kontekst biblijny. Interpretacja Apokalipsy musi być osadzona w kontekście całego Pisma
Świętego, a szczególnie Księgi Daniela, z którą koresponduje w szczególny sposób15. Symbole
bowiem, występujące w Apokalipsie, zaczerpnięte zostały w dużej mierze z pozostałych ksiąg Biblii,
zwłaszcza prorockich, a szczególnie z Księgi Daniela16. Kontekst biblijny jest zatem bezwzględnie
potrzebny.
W księdze Objawienia św. Jana skupiają się prawie wszystkie księgi Pisma Świętego, znajdując w niej
swe jakby dopełnienie i zakończenie. Jest ono również znakomitym uzupełnieniem Księgi Daniela.
Dużo z tego, co zostało  zapieczętowane , czyli zamknięte w Księdze Daniela (Dań. 12,4), zostało
 odpieczętowane w Objawieniu św. Jana i dlatego obie księgi należy studiować łącznie. Dla
informacji należy podać, że Objawienie św. Jana zawiera cytaty z 28 ksiąg Starego Testamentu lub
nawiązuje do nich. Według niektórych biblistów jest w nim 505 różnych cytatów lub aluzji, z których
aż 325 odnosi się do Księgi Izajasza, Księgi Jeremiasza, Księgi Ezechiela i Księgi Daniela. Z
Pięcioksięgu Mojżesza najwięcej cytatów dotyczy Księgi Wyjścia, a z poetyckich ksiąg Biblii 
Psalmów. Występują także aluzje do różnych ksiąg Nowego Testamentu.
c) Kontekst historyczny. Do lepszego zrozumienia alegorycznych obrazów Apokalipsy pomocą może
służyć współczesne apokaliptyczne słownictwo żydowskie. Potrzebna jest także znajomość historii
ówczesnego świata, a zwłaszcza Rzymu, ułatwiając odszyfrowanie niektórych treści księgi. Konieczna
jest również znajomość tła kulturalnego starożytności oraz dziejów Kościoła chrześcijańskiego.
d) Umiar i unikanie skrajności. Unikać należy zwłaszcza skrajnego symbolizmu. W Apokalipsie wiele
rzeczywistości zostało podanych w języku symbolu, ale nie wszystkie. Jeślibyśmy chcieli widzieć we
wszystkim symbol, to takie stanowisko doprowadziłoby do zakwestionowania w końcu rzeczywistości
Boga. Symbole zatem należy interpretować w takim zakresie, w jakim interpretuje je sama Apokalipsa
i symbolika biblijna. Nie wskazana jest przesadna materializacja scen Apokalipsy, ale tak samo ich
spirytualizacja. Rzeczywistość Bóstwa, tronu Bożego, nowej Jerozolimy, nieba jako miejsca mieszka-
nia Boga, świątyni niebieskiej, prawa i Bożych rządów nigdy w Biblii nie była spirytualizowana, tj.
traktowana jako symbole, lecz jako rzeczywistość realna i ponadczasowa. Różne symbole i figury
mogły ją jedynie uzmysławiać, np. baranek symbolizował Chrystusa i Jego ofiarę, świątynia ziemska
 świątynię niebieską, ziemska Jerozolima  Jerozolimę niebieską, ale jej nie zastępować. To samo
tyczy się szatana, sądu ostatecznego i odnowy świata.
3. KIERUNKI INTERPRETACJI APOKALIPSY
Dominującym nurtem interpretacyjnym proroctw biblijnych w Kościele Apostolskim była
interpretacja historyczna, polegajÄ…ca na historycznej aplikacji danych profetycznych jako ich realizacji
w czasie. Proroctwo spełniało zatem element nadziei i światła przewodniego wierzących, a jego
urzeczywistnienie w czasie i przestrzeni stanowiło ważne świadectwo wiary. Takim były proroctwa
mesjańskie, zapowiedzi profetyczne kaz
ni Izraela i wizje historyczne Daniela17.
a) Odwrót i powrót do historyzmu biblijnego. W czasach poapostolskich pojawiły się trzy skrajne
tendencje, stanowiÄ…ce odchylenia interpretacyjne od biblijnego nurtu historycznego. PierwszÄ…
tendencją była interpretacja chiliastyczna, upatrująca wypełnienie zapowiedzi apokaliptycznych i
profetycznych w realizacji, w czasie cesarstwa rzymskiego, materialno-politycznego królestwa
Chrystusowego na ziemi. Reprezentował ją np. św. Justyn18. Drugą tendencją była spirytualno-
alegoryczna interpretacja orygenesowska19. Trzecią tendencją był kierunek symboliczno-eklezjalny
reprezentowany przez św. Augustyna, upatrujący realizację tysiącletniego królowania Chrystusa w
ówczesnych dziejach Kościoła.
Nawrót do interpretacji historycznej dokonuje się w średniowieczu wraz z Joachimem z Fiory (zm.
1202) i rozwija w czasach Reformacji, a potem na przełomie wieków XVIII i XIX  w ruchu
przebudzenia adwentowego, by znalez
ć swe oparcie w hermeneutyce profetycznej adwentyzmu.
b) Nurty antagonistyczne. Na początku czasów nowożytnych pojawiły się na gruncie jezuityzmu dwa
odmienne i antagonistyczne nurty interpretacyjne, a mianowicie: futuryzm Fr. Ribery (zm. 1591),
upatrujący realizację proroctw Apokalipsy w przyszłości, i preferyzm L. Alcazara (zm. 1613),
odnoszący realizację proroctw Apokalipsy do przeszłości, tj. do czasów Rzymu pogańskiego.
c) Czasy dzisiejsze. Obecnie podkreśla się w biblistyce najbardziej trzy kierunki interpretacyjne:
system całokształtu dziejów kościoła (kirchengeschichtlich) i system eschatologiczny
(endgeschichtlich) oraz ich syntezę, traktującą Apokalipsę  jako natchnioną teologię dziejów
ludzkości 20. Ujęcie takie jest niezwykle bliskie, jeśli nie identyczne, ujęciom interpretacji
historycznej, reprezentowanej przez biblistykÄ™ adwentystycznÄ….
Objawienie św. Jana napisane zostało dla duchowego przewodnictwa oraz pokrzepienia i pocieszenia
Kościoła, nie tylko w dniach żyda autora, ale także wszystkich wieków chrześcijaństwa aż do czasów
końca. Przepowiedziana w proroctwie historia Kościoła i ludzkości została podana dla dobra
wierzących okresu apostolskiego, wieków póz
niejszych i ludzi żyjących w naszych dniach. Za
przykład może służyć poselstwo do siedmiu kościołów, będących symbolami całego Kościoła
chrześcijańskiego wszystkich czasów i wszystkich okresów jego historii.
4. TEOLOGIA APOKALIPSY
Myśl teologiczna Apokalipsy jest szczególnie bogata. Jej ideą główną jest ostateczny triumf miłości
Bożej i odnowa wszechrzeczy, a więc chwalebne dopełnienie dziejów zbawczego planu Boga.
Głównymi autorami dramatu są: Trójca Święta, aniołowie, demony, wierni i ich Kościół oraz
mieszkańcy Ziemi i ich potęgi ziemskie i religijne. Ramy czaso-przestrzenne dramatu obejmują eon
eschatologiczny, trwający od mesjańskich dziejów Jezusa aż do ustanowienia wiekuistego królestwa
Bożego, i ogarniają niebo i ziemię. Elementami tego dramatu są: wierność wobec Boga, świadectwo
sprawiedliwych i cierpienie, pojednawcza służba arcykapłańska Chrystusa w niebieskim sanktuarium,
przemijający triumf zła, moc antychrystyczna i takie wydarzenia końcowe, jak paruzja Chrystusa,
niebieskie milenium, sÄ…d ostateczny i nowa ziemia.
Elementy teologiczne, występujące w Apokalipsie, stanowią ważne struktury każdego działu teologii
systematycznej, od skrypturologii i teologii w ścisłym znaczeniu począwszy, poprzez nomologię i
charytologiÄ™, sanktuariologiÄ™, eklezjologiÄ™ i antropologiÄ™, a na eschatologii i odnowie wszystkiego
skończywszy.
VI. ZNACZENIE OBJAWIENIA ÅšW. JANA
Znaczenie Objawienia św. Jana w biblistyce, w tym adwentystycznej, i w ogóle teologii, w tym
adwentystycznej, jest doniosłe. W kontekście całego Pisma Świętego, ta księga, łącznie z Księgą
Daniela, winna być przedmiotem szczególnego zainteresowania jako profetyczne światło na nasz czas.
O znaczeniu Apokalipsy niech świadczą interesujące wypowiedzi Stanisława Dąbrowskiego,
wybitnego polskiego teologa adwentystycznego, specjalizujÄ…cego siÄ™ w problematyce Apokalipsy.
1. UZUPEA
NIENIE WIADOMOÅšCI O CHRYSTUSIE
 Apokalipsa, czyli Objawienie św. Jana, wyróżnia się na tle całości Pisma Świętego, a w teologii
biblijnej odgrywa rolę szczególną. Nazwa Księgi pochodzi od słowach greckiego apokalipsis, które
oznacza  odsłonięcie zasłony . Księga omawia wydarzenia rozgrywające się pomiędzy pierwszym a
drugim adwentem, nie tylko ziemskie, ale i kosmiczne. Jest na wskroÅ› chrystocentryczna, stanowi
ważne dopełnienie chrystologii. Bez jej znajomości odczuwa się niedosyt nauki o Chrystusie.
Chrześcijaństwo współczesne zna Jezusa na ogół z czterech Ewangelii: wie, że się narodził w
Betlejemie, że żył i działał wśród ludzi, że został ukrzyżowany, zmartwychwstał i wstąpił do nieba...
W tym miejscu znajomość chrystologii wielu chrześcijan urywa się jakby. Objawienie św. Jana
dostarcza wiadomości o dalszym istnieniu i działaniu naszego Zbawiciela, o Jego szczególnej
posłudze w świątyni niebieskiej dla dobra ludzi, Jego trosce i obecności w Kościele; mówi o tym, że
Chrystus Pan żyje, oręduje, kieruje losem Kościoła i świata; prowadzi plan zbawienia do chwalebnego
końca 21.
2. RZECZY OSTATECZNE
 Niewątpliwie nie jest to Księga łatwa do zrozumienia. Me można jej zrozumieć bez znajomości
całego Pisma Świętego. Będąc bowiem nieodłączną cząstką Biblii, koresponduje ściśle z innymi
księgami Pisma Świętego, a szczególnie z Księgą Daniela, Ezechiela i innymi. Studiowanie jej
wymaga znajomości kontekstu ogólnobiblijnego. Ponadto Księga ta traktuje o wielu zjawiskach w
ujęciu historycznym, ale przede wszystkim w ujęciu eschatologicznym. Rzuca snop światła na wy-
darzenia ostateczne, a zwłaszcza na drugi adwent  chwalebny powrót Pana. Dlatego bez tej Księgi nie
można zrozumieć tak ważnego działu teologii, jak eschatologia. Wybitny teolog rzymskokatolicki, ks.
Alfons Skowronek, w artykule pt.  Eschatologiczny kształt przyszłej teologii pisze:  Chrześcijaństwo
nie zorientowane z gruntu eschatologicznie nie ma nic wspólnego z Chrystusem. Trzeba przyznać, że
teologiczny kształt nauki o tzw.  rzeczach ostatecznych zajmuje w nauczaniu kościelnym nie tylko
miejsce ostatnie, ale pełni też rolę kopciuszka w całokształcie dyscyplin teologii. Jest traktatem
wyizolowanym i oderwanym od pozostałych części nauki o Bogu ( Ateneum kapłańskie , nr
381/382, s. 142). Nic dziwnego, że znajomość eschatologii wśród wielu chrześcijan jest znikoma. W
miarę jednak upływu czasu znaczenie tego działu teologii, a wraz z tym i Apokalipsy, będzie
wzrastać 22.
3. KSI
GA OKROPNOÅšCI?
 Wskutek nieznajomości rzeczy Apokalipsę utożsamia się zwykle z księgą grozy, księgą
zapowiadającą katastrofy, kataklizmy, makabryczne wydarzenia, zagładę naszego świata, totalną
wojnę Har-Magedon itp., a słowo  apokaliptyczny jest wprost synonimem największych okropności.
W dobie rozwoju techniki wojennej, łącznie z produkcją środków masowej zagłady, chcąc
przedstawić ponure wizje unicestwienia życia na ziemi używa się takich terminów, jak
 apokaliptyczne wieści lub  wypełnienie się Apokalipsy . Analizując współczesną sytuację i
położenie ludzkości autor artykułu pt.  Witaj Apokalipso podaje:  Interesujący obraz współczesnej
apokalipsy przestaje być fantazją ( Świat , 6 czerwca 1957). Inni autorzy omawiają dzisiejsze
zbrojenia i nagromadzenie środków masowej zagłady, nazywają je  machiną dnia sądu ostatecznego ,
informując, że termin ten wprowadzono do słownictwa strategii nuklearnej w odniesieniu do
hipotetycznego instrumentu, mającego  zetrzeć życie z powierzchni ziemi za naciśnięciem
pojedynczego guzika... ( Jeżeli nie nastanie pokój , s. 63). Niektórzy tak właśnie rozumieją
proroctwa Apokalipsy 23.
4. KSI
GA NADZIEI!
 Jednakże na Księgę tę należy spojrzeć inaczej. Wbrew temu, co by się zdawało, reprezentuje ona
przede wszystkim teologię nadziei. Zarówno prolog tej Księgi, jak i jej część historyczna i
eschatologiczna, a także epilog, przepełnione są błogą nadzieją chrześcijańską. Wlewają do serca
człowieka wiarę i optymizm, niosą cudowne światło ludziom ufającym Bogu i Chrystusowi. To
przecież Apokalipsa pokazuje żywego Jezusa Chrystusa, Tego, który w bezpośredni sposób przema-
wia do swego Kościoła i do każdego wyznawcy z osobna:  A
aska wam i pokój od Tego, Który jest,
Który był i Który przychodzi (Obj. 1,4);  Oto nadchodzi z obłokami i ujrzy Go wszelkie oko (Obj.
1,7);  Jam jest Alfa i Omega, Przestań się Lękać! Jam jest Pierwszy i Ostatni... (Obj. 1,8.17);  Te
słowa wiarygodne są i prawdziwe (Obj. 22,6);  Bo paść ich będzie Baranek, który jest pośrodku
tronu, i poprowadzi ich do z
ródeł wód życia: każdą łzą otrze Bóg z ich oczu (Obj. 7,17);  Bo jestem
współsługą twoim i braci twoich, proroków, i tych, którzy strzegą słów tej księgi (Obj. 22,9);  Oto
czyniÄ™ wszystko nowe . Napisz  SÅ‚owa te wiarygodne sÄ… i prawdziwe (Obj. 21,5);  Zaiste, przyjdÄ™
niebawem (Obj. 22,20). Optymizmem, nadzieją i wiarą napawa treść Księgi Objawienia 24.
5. POTRZEBA NOWEGO SPOJRZENIA
 Miłośnicy Biblii powinni zwrócić szczególną uwagę na tę piękną, tak bardzo zapomnianą, a
równocześnie tak potrzebną Księgę Pisma Świętego. W niej przecież Zbawiciel wypowiedział
znamienne błogosławieństwo:  Błogosławiony, który odczytuje, i którzy słuchają słów proroctwa, a
strzegą tego, co w nim napisane, bo chwila bliska jest (Obj. 1,3);  Błogosławiony, kto strzeże słów
proroctwa tej księgi (Obj. 22,7). Słowa te traktujemy jako skromny przyczynek do spopularyzowania
Księgi Objawienia św. Jana i jej pełnej optymizmu treści 25.
VII. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Istota Objawienia: 1,1.
2. Świadectwo św. Jana: 1,2.
3. Błogosławieństwo czytania i słuchania: 1,3.
I. Listy do siedmiu kościołów: 1,4 3,22.
1. Pozdrowienie: 1,4 8.
2. Wizja Chrystusa: 1,9 20.
3. List do kościoła Efezu: 2,1 7.
4. List do kościoła Smyrny: 2,8 11.
5. List do kościoła Pergamu. 2,12 17.
6. List do kościoła Tyjatyry: 2,18 29.
7. List do kościoła Sardów: 3,1 6.
8. List do kościoła Filadelfii: 2,7 13.
9. List do kościoła Laodycei: 3,14 22.
II. Wizja tronu Bożego i zapieczętowanej księgi: 4,1 8,1.
1. Niebiański tron: 4,1 11.
2. Triumf Baranka: 5,1 14.
3. Pierwsze sześć pieczęci: 6,1 17.
4. Pieczętowanie 144 tysięcy: 7,1 8.
5. Wielki lud: 7,9 17.
6. Siódma pieczęć  koniec walki: 8,1.
III. Sądy Boże  siedem trąb: 8,2 11,19.
1. Wizja anioła z kadzielnicą: 8,2 6.
2. Pierwsze sześć trąb: 8,7 9,21.
3. Anioł z otwartym zwojem księgi: 10,1 11.
4. Pomiar świątyni: 11,1.2.
5. Dzieje dwóch świadków: 11,3 14.
6. Siódma trąba  triumf Boga: 11,15 19.
IV. Końcowy konflikt wielkiego boju: 12,1 20,15.
1. Walka szatana z Kościołem i jego ostatkami: 12,1 13,18.
2. Ostatnie orędzie Boże: 14,1 14,20.
3. Siedem ostatnich plag  Boskie sÄ…dy: 15,1 17,18.
4. Zniweczenie szatana, grzechu i niepokutujących grzeszników: 18,1 20,15.
V. Nowa ziemia i jej mieszkańcy: 21,1 22,5.
1. Nowe Jeruzalem: 21,1 27.
2. Tron Boży, rzeka i drzewo życia: 22,1 2.
3. Wieczna Ojczyzna świętych: 22,3 5.
Zakończenie
1. Przyjęcie księgi i jej poselstwa: 22,6 10.
2. Wezwanie do gotowości na przyjście Chrystusa: 22,11 21.
PRZYPISY:
1
Por. WNT, s. 611.
2
Por. tamże, s. 612.
3
Por. A. Jankowski, Apokalipsa świętego Jana, Poznań 1959, s. 41
4
Por. tamże, s. 42.
5
Por. tamże, s. 43.44.
6
Por. tamże, s. 50.
7
Por. tamże, s. 45 47.
8
Por. WNT, s. 616.
9
Por. SDABC, t. VII, s. 720, nast.
10
Por. WNT, s. 615.
11
Por. A. Jankowski, dz.cyt., s. 67.
12
Por. tamże, s. 72.
13
Znakomicie charakteryzuje apokaliptykę judaistyczną A. Jankowski  por. tamże, s. 73 74.
14
Interpretacja poszczególnych fragmentów Apokalipsy została przedstawiona w SDABC, t. VII, s. 103, nast.
15
 Właśnie z_ Księgą Daniela łączy Apokalipsę św. Jana najwięcej podobieństw co do ducha, treści i formy. Najczęściej też
tę księgę przytacza Apokalipsa (88 wierszy)  A. Jankowski, dz.cyt.
16
Por. tamże, s. 79 83.
17
Por. Z. A
yko, Geneza współczesnego adwentyzmu, Warszawa 1979.
18
Por. A. Jankowski, dz.cyt., s. 93.
19
Por. tamże, s. 93 94.
20
Por. tamże, s. 99.
21
S. DÄ…browski, Apokalipsa ( Znaki Czasu , nr 3 5/1973, s. 2).
22
Tamże.
24
Tamże.
25
Tamże.