PRZYCZYNY, SPOSOBY ZWALCZANIA I ZAPOBIEGANIE
NASTROJU ROJOWEGO U PSZCZÓA

Rójka w warunkach naturalnych jest jedynym sposobem rozmnażania się rodzin pszczelich. Dlatego
niemożliwe jest, przynajmniej przy obecnym stanie wiedzy, wyeliminowanie jej z życia rodziny w
warunkach gospodarki pasiecznej. W interesie jednak pszczelarza leży ograniczenie częstotliwości rojenia
się pszczół, ponieważ ni tylko dezorganizuje to pracę w pasiece i zwiększa pracochłonność jej obsługi, lecz
także, w naszych warunkach klimatyczno- pożytkowych, z reguły powoduje zmniejszenie zbiorów miodu.
PRZYCZYNY POWSTAWANIA NASTROJU ROJOWEGO
Skuteczne zapobieganie rójce naturalnej oraz właściwe wykorzystanie tego zjawiska w gospodarce
pasiecznej wymaga poznania przyczyn, jakie rójkę wywołują. Niestety, nie wszystkie czynniki
powstawania nastroju rojowego są nam znane i poznane. Jest to trudne ze względu na to, że rodzina pszczela
stanowi wysoko zorganizowane społeczeństwo, rządzone instynktami i swoistymi środkami
porozumiewania się . Przykładem mogą być wyniki badań angielskich i francuskich naukowców, którzy
doszli do wniosku, że rodziny zakładające mateczniki odznaczają się niezmienioną w stosunku do innych
rodzin tonacją wydawanych przez siebie dz
więków.
Do dokładniej poznanych przyczyn powstawania nastroju rojowego można zaliczyć:
DZIEDZICZENIE SKA
ONNOŚCI PSZCZÓA
DO RÓJKI
Większa lub mniejsza skłonność do rójki u pszczół to sprawa dziedziczna. Znaczną rojliwością odznaczają
się niektóre podgatunki pszczoły miodnej, a nawet rasy. Do takich należy:
ż� rasa pszczoły wrzosowej
ż� większość populacji podgatunku pszczoły kraińskiej (z tej rasy jednak wyselekcjonowano kilka linii
o małej skłonności do wydawania rojów
Do najmniej rojliwych należy:
ż� podgatunek pszczoły włoskiej
ż� rasa pszczoły leśnej
ż� pszczoła kaukaska wysokogórska
Podstawowym czynnikiem kształtowania stopnia rojliwości pszczół są założenia dziedziczne, czyli
odpowiednie geny. Pozostałe czynniki mają już znaczenie pośrednie  potęgują nastrój rojowy,
przyspieszając rójkę bądz
działają hamująco. Pszczelarz powinien mieć stale na uwadze czynnik
dziedziczności.
NADPRODUKCJA MLECZKA W RODZINIE
Pieriepiełowa stwierdziła, że w rodzinach przygotowanych do rójki, około 50 % robotnic stanowią tzw.
trutówki anatomiczne. Wskutek obfitego odżywiania się, głównie białkowego, mają one silnie rozwinięte
jajniki oraz bogate zapasy ciała tłuszczowo-białkowego w organizmie. Robotnice te zapoczątkowują
budowę rojowych mateczników, a następnie stanowią główna masę osobników wychodzących z rojem.
Najbardziej bezpośrednią przyczyną pojawienia się trutówek anatomicznych w pniu jest nadprodukcja
mleczka w stosunku do potrzeb larw pszczelich. Za wydzielanie mleczka odpowiedzialne są młode
robotnice, które nie zajmują się żadną pracą w ulu. Takich pszczół po oblocie wiosennym jest bardzo mało
w rodzinie. Ogólna produkcja mleczka jest wówczas podstawowym czynnikiem regulacji tempa rozwoju
rodziny. Jednak w miar wychodzenia dojrzałych pszczół z wiosennego czerwiu sytuacja zaczyna się
stopniowo zmieniać i w okresie początku maja/czerwca jest tych karmicielek za wiele. W takiej sytuacji
czynnikiem będącym w minimum staje się już nie mleczko, a jakość matki. Jeśli młoda i płodna matka
osiąga temperaturę do czerwienia i taki stan utrzymuje się do wystąpienia pożytku, a póz
niejszy silny
dopływ nektaru powoduje zahamowanie tempa czerwienia i pszczoły (te, które pielęgnują larwy ) znajdują
natychmiast inną pracę przy budowie plastrów, przerobie nektaru, wentylacji ula, czy zbiorach wziątku  to
w takich warunkach nie grozi nadprodukcja mleczka.
Jednak jeśli matka wcześniej ograniczy lub przerwie składanie jaj przez starość, niską produkcję jaj, to
sytuacja staje się odwrotna. Z wygryzających się młodych pszczół ł coraz mniejsza część znajdzie
odbiorców produkowanego mleczka. Nie będzie zapotrzebowania na nowe plastry, przerób wziątku.
Potencjalne karmicielki zaczną się odżywiać obficie pyłkiem i miodem. Odłożą w organizmie substancje
zapasowe i zaczną karmić się wzajemnie produkowanym przez siebie mleczkiem. Wszystko to wpływ na
przekształcanie się w ich anatomiczne trutówki, które w pewnym czasie opuszczą rodzinę macierzystą jako
pszczoły rojowe.
CIASNOTA W GNIEy
DZIE, PRZEGRZANIE ULA
W gniez
dzie temperatura musi być utrzymana na stałym poziomie, który wynosi około 35 stopni. Poza
obrębem miejsca wychowu czerwia jest ona nieco niższa i ulega większym wahaniom. Jeśli temperatura na
zewnątrz ula jest niższa niż 35 stopni, jego wentylacja jest łatwa, ale przy jednakowej temperaturze
wewnątrz ula i na zewnątrz, utrzymanie jej na odpowiednim poziomie jest utrudnione. Zamieranie czerwiu
powoduje temperatura  37 stopni. Pszczoły wiec ratują przede wszystkim część gniazdową. Znoszą i
odparowują wodę, osłaniają zwartą warstwą swoich ciał nagrzewające się od słońca ściany ula, opuszczają
też plastry z czerwiem tak by rozładować ciasnotę.
Im większa liczba pszczół zostaje zmuszona do opuszczenia gniazd, tym szybciej rodzina wpada w nastrój
rojowy. W takim przypadku rójka wynika z samoobrony rodziny przed przegrzaniem się ula i ciasnotą.
Jednak nie tylko temperatura może się do tego przyczynić, innym czynnikiem może być większa liczba
trutni w gniez
dzie. Dorosłe samce blokują uliczki, a czerw trutowy znacznie je zawężą, co tamuje swobodny
przepływ powietrza.
NIEDOBÓR SUBSTANCJI MATECZNEJ
Jest to jeden z najpóz
niej odkrytych czynników rójki. Nazwę substancji matecznej nadał Butler, który
pierwszy zauważył, że pszczoły ze świty zlizują ją z ciała matki. Dalsze badania wykazały istnienie w
substancji matecznej szeregu związków, które są przekazywane przez świtę wszystkim osobnikom w
rodzinie. Nazwano je feromonami. Substancja mateczna u pszczół jest wydzieliną gruczołów
żuwaczkowych 1matki. Stwierdzono doświadczalnie, że wyciąg z tych gruczołów, powstrzymywał małą
rodzinę bezmateczną przed zakładaniem mateczników ratunkowych. Obecność substancji matecznej w
gniez
dzie pobudza gruczoły gardzielowe i woskowe do czynności wydzielniczej, a jej brak lub niedobór
powoduje rozwój jajników u pszczół robotnic i wzrost ciała tłuszczowo - białkowego (powstawanie
trutówek anatomicznych).
Tak więc niedobór substancji matecznej sprzyja gromadzenia się pszczół rojowych. Może tak się dziać,
kiedy młode pszczoły mają najmniej czynny kontakt z substancją mateczną (nie biorą czynnego udziału w
życiu rodzinny) lub ze względu na dużą liczebność pszczół w pniu ze starą matką o osłabionej wiekiem
czynności gruczołów żuwaczkowych. Co oznacza, że może tej substancji matecznej nie starczyć dla
wszystkich osobników.
WARUNKI ATMOSFERYCZNE I UKA
AD POŻYTKÓW
1
Gruczoły żuwaczkowe  workowate narządy wydzielania położone u nasady żuwaczek. Ich rola nie jest w pełni znana,
przypuszcza się, że ich wydzielina ułatwia robotnicom polerowanie komórek, budowę plastrów, jedzenie pyłku. W gruczołach
żuwaczkowych powstaje substancja mateczna, u trutni nie występują.
Życie rodzin jest ściśle związane z warunkami atmosferycznymi jak i występowaniem roślin poużytkowych.
Jak się okazało dotyczy to również występowaniem u nich nastroju rojowego.
Najbardziej sprzyjające rójkom są lata  tereny o długim, bogatym pożytkowo okresie rozwoju wiosennego,
po którym następują słabe lub umiarkowane przybytki letnie.
Susza letnia i zbyt silne zagęszczenie pasiek w danym obszarze, często jeszcze przerywany przez opady czy
okresy chłodów są również taką przyczyną rójek, ponieważ pożytek przyjmuje wówczas charakter typowo
rozwojowy, sprzyja więc obfitemu składaniu jaj przez matkę, a dzięki umiarkowanej pracy robotnic, będą
one dłużej żyć. Taka sytuacja doprowadza do nagromadzenia się dużej liczby osobników nie znajdujących
żadnego  zatrudnienia .
Podobnie, gdy wpływ wywiera pożytek długotrwały, lecz niezbyt intensywny, z którego wziątki wystarczają
na pokrycie potrzeb pokarmowych rodziny, a nie zapewniają możliwości gromadzenia większych zapasów.
Gwałtowne nasilenie rójek może być też spowodowane ustaniem dopływu wziątku w okresie, kiedy rodziny
są w pełni rozwoju , a pszczoły nie są jeszcze spracowane. Taka sytuacja jest wówczas, kiedy trwa długa
niepogoda w okresie kwitnienia rzepaku, maliny, akacji.. lub po skoszeniu łąk.
W latach 80-tych Muszyńska2 stwierdziła, że rodzinie wydającej rój zawsze towarzyszy powolna wymiana
pszczół w okresie rozwoju wiosennego oraz nadmiar robotnic w stosunku do znajdujących się w rodzinie
larw. Roje wydawały z reguły rodziny silne.
WPA
YW RÓJKI NA WYDAJNOŚĆ MIODOW
RODZIN I ORGANIZACJ
PRACY W
PASIECE
W planowej gospodarce pasiecznej rójka jest dla pszczelarza zjawiskiem niekorzystnym, ponieważ w miarę
wzmagania się nastroju rojowego aktywność rodziny maleje, a mniej więcej na 5 dni przed wyjściem roju
większość prac w ulu oraz składanie jaj przez matkę ulegają niemal całkowicie zahamowaniu. Po wyrojeniu
się przez jakiś czas z roju i macierzaka3 wychodzi mniejsza liczba pszczół do pracy w polu, gdyż
odpowiednio większa ilość młodych robotnic musi pielęgnować zwiększoną ilość czerwiu do 2 matek,
ponadto rój buduje nowe gniazdo. W wyjątkowych tylko wypadkach rodziny, które się wyroiły, mogą
nagromadzić więcej miodu niż te, które tego roju nie wydały.
W Polsce w większości rejonów występują pożytki wczesne lub średniowczesne, dlatego rodziny wydające
roje dają z reguły mniejszy zbiór miodu.
Na korzyść rojów naturalnych przemawia jedynie ich wyjątkowa energia do pracy w początkowym okresie
samodzielności, ale energię tę można przecież wykorzystać w pasiece i bez uciekania się do rójki.
METODY ZAPOBIEGANIA I LIKWIDACJI NASTROJU ROJOWEGO
Dzięki znajomości czynników wywołujących i potęgujących nastrój rojowy oraz czynników hamujących
można w gospodarce pasiecznej zastosować zabiegi zapobiegawcze lub likwidujące nastrój rojowy:
OSA
ABIENIE WPA
YWU CZYNNIKÓW POWSTAWANIA NASTROJU ROJOWEGO
2
J. Muszyńska  napisała m. in. Zimowanie pszczół.
3
Macierzak  rodzina pszczela po wydaniu roju.
ZMNIEJSZANIE SKUTKÓW NASTROJU ROJOWEGO
Niekiedy układ pożytków lub warunki atmosferyczne nie pozwalają na utrzymanie całej pasieki w nastroju
roboczym. Z chwilą gdy w gniazdach znajdują się zaczerwione miseczki matecznikowe, a tym bardziej
mateczniki z larwami, zlikwidowanie nastroju rojowego wszystkimi omówionymi metodami jest po prostu
niemożliwe.
Istnieją tak naprawdę tylko dwie drogi postępowania w takiej sytuacji:
1. Zwalczyć nastrój rojowy sposobami bardziej radykalnymi poprzez gwałtowną zmianę warunków
2. Dopuścić do rójki, a następnie pszczoły rojowe i macierzak odpowiednio wykorzystać
SPOSOBY GWAA
TOWNYCH ZMIAN
WARUNKÓW
BIBLIOGRAFIA
1. W. OSTROWSKA, GOSPODARKA PASIECZNA, WARSZAWA 1985.
2. PRACA ZBIOROWA, HODOWLA PSZCZÓA
, WARSZAWA 1983.
3. PRACA ZBIOROWA, TERMINARZ PSZCZELARSKI, WARSZAWA 1989.
4. L. BORNUS, ZAKA
ADAMY PASIEK
, WARSZAWA 1986.
ZDJ
CIA:
HTTP://WWW.ZROBSOBIEKREM.PL/?427,MLECZKO-PSZCZELE
HTTP://WWW.PASIEKA.PSZCZOLY.PL/INDEX.PHP?ARTPLIK=2005_03_05_TRZYBINSKI.HTML&GRKAT=W_MOJEJ_PASIECE&S=VJUFILE
HTTP://WWW.MCB.COM.PL/PL/ZALETY_UNASIENIANIA_MATKI
HTTP://WWW.GREEN-MARKET.PL/TAG/MIOD-PSZCZELI
HTTP://WWW.SEJNY.INFO.PL/PASIEKA/PSZCZOLA.PHP
HTTP://WWW.PORANNY.PL/APPS/PBCS.DLL/ARTICLE?AID=/20100504/REGION03/295994266
HTTP://WWW.BLOGI.SZKOLAZKLASA.PL/?BLOG=951
HTTP://WWW.GARNEK.PL/BIRKUT22/6058027/ROJKA
HTTP://PL.WIKIPEDIA.ORG/WIKI/TRUTE%C5%84
HTTP://WWW.LUBELSKIE.PL/?PID=658