KOLUMNA EKOLOGICZNA
M
Åš
ROLA OÅšWIETLENIA W KSZTAA
TOWANIU ŚRODOWISKA ŻYCIOWEGO
CZA
OWIEKA
THE ROLE OF LIGHTING IN THE SHAPING OF HUMAN LIFE ENVIRONMENT
Elżbieta Janosik
Zakład Szkodliwości Fizycznych
Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Åšrodowiskowego
Kierownik Zakładu: Prof. dr hab. J. Grzesik
ties of lighting negative influence on the environment were
Streszczenie
pointed out, as a result of light imission (light pollution),
W artykule omówiono znaczenie światła w życiu energy waste and toxicity of mercury from light sources.
człowieka. Zaakcentowano wpływ światła naturalnego na
funkcjonowanie organizmu ludzkiego, ze szczególnym Key words: daylight, circadian rhythm, lighting, visual
uwzględnieniem istnienia rytmu cyrkadialnego i jego zabu- comfort, illumination, light imission
rzeń w wyniku niedoboru stymulacji świetlnej. Przybliżono
zasady prawidłowego oświetlenia: mieszkań, osiedli, miasta
Wstęp
oraz omówiono jego znaczenie dla samopoczucia, zdrowia i
bezpieczeństwa człowieka. Wskazano możliwości negatyw-
Jedną z dyscyplin współczesnej medycyny za-
nego oddziaływania oświetlenia na środowisko wskutek
pobiegawczej jest higiena środowiska. Zajmuje się
imisji światła (zanieczyszczenia światłem), strat energii,
ona badaniem i oceną czynników środowiska ze-
toksyczności rtęci pochodzącej ze z
ródeł światła.
wnętrznego i ich wpływu na organizm i zdrowie
Słowa kluczowe: światło naturalne, rytm cyrkadialny,
człowieka. Wśród fizycznych czynników środowi-
oświetlenie, wygoda widzenia, iluminacja, imisja światła
skowych, rzadko rozpatrywanych a nieustannie
oddziałujących na człowieka, jest światło, czyli
Abstract
promieniowanie elektromagnetyczne z zakresu
The paper discusses the significance of light in human długości fal 380-780 nm (12). Światło zwane ina-
life. The influence on the human organism function was
czej promieniowaniem widzialnym odgrywa klu-
accentuated, with particular consideration of circadian
czową rolę w życiu człowieka. Bodz
ce świetlne
rhythm existence and his disorders as a result of light stimu-
poprzez narząd wzroku dostarczają człowiekowi
lation deficiency. The principles of correct lighting were
ponad 80% informacji dotyczÄ…cych otaczajÄ…cego
given: in flats, housing estates, cities and his significance
for human general feeling, health and safety. The possibili- go środowiska (5,11,14).
Nadesłano: 15.09.2005
Zatwierdzono do druku: 27.10.2005
Medycyna Åšrodowiskowa 2005; 8 (2)
173
Kolumna dofinansowana ze środków WFOŚiGW w Katowicach
Człowiek u początków swego istnienia, larne zmiany zachodzące w środowisku oraz
m.in. dzięki zdolności  widzenia umożliwiają- stosownie do nich dopasować różne stany fizjo-
cej obserwację otoczenia mógł przetrwać, do- logii i zachowania np. aktywność i spoczynek,
strzegając zawczasu nie tylko zagrożenie, ale temperaturę ciała, owulację czy też wydzielanie
także pożywienie. Z czasem mógł rozwinąć hormonów. M.in. niewizualna informacja z SCN
umiejętność wykonywania precyzyjnej pracy dociera do szyszynki, która z kolei wydziela
oraz doznawania wrażeń estetycznych. A zatem melatoninę. Podczas nocy, czyli w porze odpo-
światło pozwala  oglądać świat , wykonywać czynku i snu wydzielane są wysokie poziomy
czynności życiowe i zawodowe, wpływa na sa- melatoniny, a podczas dnia - niskie poziomy
mopoczucie i nastrój i jak wykazało doświadcze- (światło tłumi wydzielanie melatoniny).
nie - może też oddziaływać na zdrowie człowie- Współczesny człowiek, w odróżnieniu od
ka (4). Sposób, w jaki światło determinuje wy- swoich przodków prowadzących tryb życia pod-
mienione wyżej możliwości i reakcje człowieka porządkowany rytmom przyrody, chociaż pro-
zależy od ilościowych i jakościowych właściwo- wadzi życie bardziej dynamiczne a jego aktyw-
ści oddziaływujących bodz
ców świetlnych. ność może trwać 24 godziny na dobę (dzięki
możliwości stosowania światła sztucznego) eg-
Światło naturalne zystuje w dużo mniej przyjaznych dla organizmu
warunkach oświetleniowych. Zmieniający się
Wszystkie formy życia zawdzięczają swoje
styl życia sprawia, ze człowiek większą część
istnienie promieniowaniu słonecznemu. Także
życia spędza we wnętrzach, do których dostęp
ewolucja człowieka następowała przy jego
światła dziennego jest ograniczony, a światło
udziale. Przefiltrowane przez atmosferÄ™, dociera-
sztuczne tam stosowane różni się właściwościa-
ło ono do ziemi z określoną jakością. Dlatego
mi od światła dziennego. Większości osób to nie
organizm ludzki przystosował się do odbioru
szkodzi gdyż światło zastępują inne regulatory
takiego właśnie promieniowania i przy nim naj-
czasowe: stałe godziny pracy, regularne pory
lepiej funkcjonuje. Ponieważ światło dzienne jest
posiłków. Jednak są osoby podatne, u których
światłem rozproszonym, o zmiennym w czasie
dochodzi do desynchronizacji rytmu cyrkadial-
natężeniu, posiadającym ciągłe widmo promie-
nego, czego następstwem są: zaburzenia snu,
niowania (zawierające wszystkie długości fal z
brak energii, zaburzenia Å‚aknienia, poirytowanie,
zakresu widzialnego) - pozwala zatem sprawnie
kryzys nastrojów, SAD ( seasonal affected di-
spostrzegać, prawidłowo rozróżniać barwy. Do-
sorder ) (10,13). Należy dodać, że wymienione
pływ światła dziennego do pomieszczeń, w któ-
objawy występują w dużym nasileniu w sezonie
rych człowiek przebywa oznacza również utrzy-
jesienno-zimowym, szczególnie w krajach nor-
manie kontaktu ze środowiskiem naturalnym.
dyckich.
Całodobowe zmiany światła słonecznego
W leczeniu tego rodzaju zaburzeń dobre
(dzień/noc) kształtują doznania psychiczne i
efekty daje terapia światłem (4,7,10,13). Granica
rytm funkcji życiowych człowieka. Równolegle
biologicznego działania światła zawarta jest mię-
do zmian dnia z nocÄ…, organizm ludzki charakte-
dzy 1000-3000 lx. Natężenie oświetlenia świa-
ryzuje się 24-godzinnym cyklem aktywności i
tłem księżyca wynosi około 0,3 luksa, w sło-
spoczynku (tzw. rytm cyrkadialny, ponieważ
neczny dzień letni dochodzi do 100 000 lx (14).
trwa w przybliżeniu, czyli  cirka 1 dzień (13)).
Natężenie światła stosowanego do terapii powin-
Ta wrodzona zdolność odmierzania czasu ma
no być zatem wystarczająco duże. Uważa się, że
znaczenie przystosowawcze, pomaga organi-
musi ono wynosić co najmniej 2500 lx na wyso-
zmowi dostosowywać jego działanie fizjologicz-
kości oczu pacjenta przy czasie ekspozycji 2
ne do czasu, kiedy ich wykonywanie jest naj-
godziny dziennie (10).
ważniejsze. Pod nieobecność cykli światła i
ciemności cykle aktywności i spoczynku oscylu-
Definicja oświetlenia - zasady prawidłowego
ją z okresem różnym od 24 godzin (tzw. rytm
oświetlenia
wolnobiegnący).  Mózgowy zegar biologiczny
czy inaczej mówiąc rytm cyrkadialny, umiejsco-
Świadomość fizycznej natury światła jest
wiony w jądrach nadskrzyżowaniowych pod- ważna przy jego praktycznym stosowaniu. Sto-
wzgórza (SCN  suprachiasmatic nucleus of the
sowanie światła w celu uwidocznienia przedmio-
hypothalamus) (4), pozwala przewidywać regu- tów i ich otoczenia nazywamy oświetleniem (2).
Medycyna Åšrodowiskowa 2005; 8 (2)
174
Kolumna dofinansowana ze środków WFOŚiGW w Katowicach
Technika oświetlania oparta jest na wiedzy o sieciowej 50 Hz, zatem wywołują tętnienie stru-
psychofizjologicznych wymaganiach człowieka. mienia świetlnego o częstotliwości 100 Hz. Tęt-
Oświetlenie musi być dostosowane przede nienie światła zwiększa zmęczenie narządu
wszystkim do właściwości narządu wzroku wzroku, może być przyczyną obrazów nierze-
człowieka  wtedy umożliwia dobrą jakość wi- czywistych (zjawisko stroboskopowe) przy ruchu
dzenia. Niezależnie, czy do oświetlenia stosowa- obrotowym lub posuwistym (15).
ne jest światło dzienne czy sztuczne, decyduje Jak stwierdzono wcześniej, oświetlenie da-
ono o jakości widzenia, na którą składa się: wy- nego miejsca powinno zapewnić wygodę widze-
dolność wzrokowa (wyznaczana np. sprawnością nia. Przemyślane, odpowiednio dobrane oświe-
spostrzegania), wygoda widzenia (tzn. sprawne tlenie zapobiega przedwczesnemu pogorszeniu
widzenie z równoczesnym odczuciem przyjem- się wzroku, ułatwia właściwe rozróżnianie barw,
ności), estetyczny odbiór otoczenia (wypadkowe zwiększa wydajność pracy, zmniejsza zmęczenie
wrażenie wzrokowe wywołane obserwacją oto- psychiczne i fizyczne, wprowadza dobre samo-
czenia) (4,5). poczucie, zwiększa estetykę otoczenia człowie-
Aby uzyskać dobrą jakość widzenia należy ka. Niewłaściwe oświetlenie, tzn. za słabe lub za
zapewnić: silne, prowadzi do zmęczenia, a w efekcie do
1. wystarczająco wysoki poziom natężenia pogorszenia stanu zdrowia. Wywołuje też znie-
oświetlenia na polach pracy wzrokowej chęcenie do pracy, nauki, aktywności. Często
i w ich otoczeniu jest powodem popełniania błędów oraz wypad-
2. równomierność natężenia oświetlenia ków.
3. ograniczenie olśnienia i tętnienia
4. równomierny rozkład luminancji w polu Mieszkanie
widzenia
Mieszkanie jest miejscem, w którym ludzie
5. odpowiednie ukierunkowywanie światła i
spędzają większą część swojego czasu, dlatego
wytworzenie pożądanej cienistości
powinno być tak zaprojektowane, aby po inten-
6. odpowiednią do oświetlanego miejsca barwę
sywnej pracy czy nauce ułatwiało odpoczynek i
światła
poprawiało samopoczucie. Jednym z elementów
7. odpowiednią zdolność oddawania barw
kształtujących warunki sprzyjające temu celowi
przez światło stosowanych z
ródeł
jest odpowiednie oświetlenie mieszkania. Po-
8. warunki bezpiecznej eksploatacji
nieważ każdy człowiek ma inne potrzeby wypo-
9. energooszczędność stosowanych systemów
czynku, oświetlenie w mieszkaniu dobiera się nie
oświetleniowych.
tyle pod kątem dobrych warunków pracy wzro-
10. estetyczny dobór z
ródła światła do aranżo-
kowej, ale pod względem wrażliwości i upodo-
wanego miejsca lub pomieszczenia (2).
bań mieszkańca (1). Światło w mieszkaniu po-
Opis poszczególnych parametrów i ich zale-
winno zatem ułatwiać wykonywanie życiowych
canych poziomów lub sposobów realizacji za-
czynności, umożliwiać wypoczynek, budować
wierajÄ… odpowiednie normy przedmiotowe.
nastrój, a przez to wpływać na samopoczucie.
Oświetlenie sztuczne można zrealizować
Ze względów ekonomicznych należy przy
wybierając lampy i oprawy oświetleniowe z sze-
oświetlaniu mieszkań zwracać uwagę na racjo-
rokiej gamy propozycji rynkowych, ale o para-
nalne wykorzystywanie zarówno oświetlenia
metrach które zapewnią odpowiednie oświetlenie
naturalnego jak i sztucznego. Światło dzienne
danego miejsca, pomieszczenia, pola pracy
często jest marnotrawione, dlatego należy
wzrokowej. Współczesne, elektryczne z
ródła
uwzględniać takie zalecenia jak: stosowanie w
światła dzieli się na: żarowe (żarówki konwen-
oknach lekkich, przez
roczystych firanek i raczej
cjonalne, halogenowe), wyładowcze (wysoko- i
jasnych zasłon, odsuwanych w czasie dnia poza
niskoprężne lampy rtęciowe i sodowe) oraz inne
okno, dobieranie jasnych ram okiennych, dbanie
np. lampy indukcyjne (1,6).
o czyste szyby, ustawienie mebli odpowiednio
Na obecnym etapie rozwoju techniki i tech-
względem okna, malowanie ścian na jasne kolo-
nologii produkcji elektrycznych z
ródeł światła
ry, odbijające światło.
najbardziej zbliżone pod względem składu wid-
Zadaniem oświetlenia sztucznego jest uzu-
mowego i temperatury barwowej są świetlówki o
pełnienie niedoboru światła naturalnego w dzień
świetle dziennym i białym. Jednak ponieważ
lub zastąpienie go w nocy. W każdym domu
zasilane są prądem zmiennym o częstotliwości
Medycyna Åšrodowiskowa 2005; 8 (2)
175
Kolumna dofinansowana ze środków WFOŚiGW w Katowicach
potrzebne jest dobre oświetlenie ogólne tła, jak i obsługi, ciepłą barwę światła i bardzo dobre od-
lokalne z
ródła światła służące szczególnym za- dawanie barw, wysoką skuteczność świetlną
daniom. Zadawalający poziom oświetlenia ogól- decydującą o zużyciu energii elektrycznej, sta-
nego można uzyskać za pomocą lamp sufitowych bilność strumienia świetlnego w czasie, dużą
i niektórych z
ródeł nie bezpośrednich tj. lampy trwałość (3). Żarówka spełnia większość z wy-
stojące i kinkiety. Do pisania, czytania lub szycia mienionych cech oprócz skuteczności świetlnej i
potrzebne jest dobre oświetlenie lokalne: lampa trwałości. Świetlówka konwencjonalna ma z
stojąca za krzesłem, lampa stołowa czy lampa kolei znaczne wymiary gabarytowe oraz stosun-
wysięgnikowa. Ważną rolę w aranżacji wnętrza kowo duży współczynnik tętnienia, dlatego uwa-
odgrywają punkty świetlne, stosowane jako ak- ża się, że do oświetlania mieszkań najlepsze są
centy dekoracyjne, podkreślające np. walory żarówki halogenowe i świetlówki kompaktowe.
architektoniczne. Istotna jest też barwa światła Żarówki halogenowe są mniejsze, wydajniejsze i
stosowanych z
ródeł oświetlenia. Barwy ciepłe trwalsze od konwencjonalnych żarówek (stosując
wprowadzają nastrój bliskości, nadają ludzkiej żarówki halogenowe należy pamiętać, że ich
skórze zdrowy (atrakcyjny) wygląd, wzmacniają bańka wykonana jest ze szkła kwarcowego,
poczucie bezpieczeństwa. Barwy zimne kojarzą przepuszczającego oprócz promieniowania wi-
się z otwartą przestrzenią, mogą wywołać uczu- dzialnego promieniowanie nadfioletowe, które
cie obcości, nienaturalności, pustki. może szkodliwie oddziaływać na skórę i oczy -
Wg publikacji nr 29.2 Międzynarodowej powinno się wybierać oprawy oświetleniowe z
Komisji Oświetleniowej (CIE) z 1986 r. (5) w szybką osłaniającą żarówkę, która służy jako filtr
przypadku oświetlania mieszkań nad aspektem ultrafioletu oraz chroni przed dotykiem bańki
użytkowym powinien przeważać aspekt este- o temperaturze >300ºC). Åšwietlówki kompakto-
tyczny. Publikacja podaje szereg wskazówek we zintegrowane z układem stabilizacyjno-
umożliwiających uzyskiwanie oczekiwanych zapłonowym o trzonku gwintowym stanowią
efektów oświetlenia w mieszkaniu, np.: bezpośredni zamiennik typowej żarówki, przy
czym zużywają pięciokrotnie mniej energii elek-
- wysokie poziomy natężenia oświetlenia
trycznej i świecą 8 razy dłużej niż żarówki (wadą
sprzyjają zwiększeniu aktywności, niskie
poziomy natężenia oświetlenia tworzą at- świetlówek kompaktowych jest ich stosunkowo
wysoka cena).
mosferÄ™ sprzyjajÄ…cÄ… odpoczynkowi
Oświetlenie domowe powinna charaktery-
- oświetlenie głównych płaszczyzn pomiesz-
zować duża  elastyczność , jaką można osiągnąć
czenia ma wpływ na odczucie jego wielko-
tylko przy dużej liczbie opraw oświetleniowych,
ści i proporcji (np. dobrze oświetlony sufit
rozmieszczonych w określonych obszarach po-
tworzy wrażenie podwyższenia pomieszcze-
szczególnych pomieszczeń, mając na względzie
nia, dobrze oświetlona podłoga sprawia, że
ich charakter i przeznaczenie.
pomieszczenie wydaje się niższe, małe po-
mieszczenie wydaje się większe jeżeli jest
jasno oświetlone w wielu jego fragmentach, Architektura
oświetlenie wnętrza za pomocą naściennych
Człowiek urzeczony zjawiskami świetlnymi
kinkietów powoduje pozorne zmniejszenie
występującymi w naturze (zorza polarna, tęcza,
wnętrza, w wydłużonym pomieszczeniu
wschody i zachody słońca efekt świetlny w La-
skierowanie światła na ściany krótsze spra-
zurowych Grotach na wyspie Capri, oświetlenie
wia wrażenie poszerzenia wnętrza)
Doliny Śmierci w Kalifornii (6)) aranżuje także
- oprawy wąskostrumieniowe świecące w dół
swoje codzienne otoczenie oświetlając światłem
tworzą jasne  wyspy świetlne i wywołują
sztucznym ulice, mosty, kościoły, zabytkowe
wrażenie intymności miejsca
domy, nowoczesne obiekty, czyli stosuje ilumi-
- w przypadku użytkowania lamp przeno-
nację. Słowo iluminacja pochodzi od łacińskiego
śnych niższa krawędz
osłony nie powinna
słowa  illuminatio , czyli oświetlenie. Ilumina-
znajdować się ponad wysokością oczu użyt-
cję świetlną stosuje się zazwyczaj w następują-
kownika.
cych celach:
Idealne z
ródło światła używane w domu
- poprawa orientacji przestrzennej
powinno mieć następujące cechy: niewielkie
- przedłużenie aktywności życia miasta w
wymiary, prostą budowę, decydującą o łatwości
porze nocnej
Medycyna Åšrodowiskowa 2005; 8 (2)
176
Kolumna dofinansowana ze środków WFOŚiGW w Katowicach
wpływać destrukcyjnie na człowieka. Człowiek
- tworzenie nowej rzeczywistości wizualnej,
atrakcyjnego wizerunku (wyglÄ…d miasta in- traci kontakt z naturalnym obrazem nieba,
gwiazd, poza tym często w porze wieczornej lub
ny niż w porze dziennej)
nocnej (w porze naturalnego odpoczynku) nęka-
- kreowanie nastroju i indywidualności dane-
ny jest przez niepożądane światło np. światło
go obszaru
reklamy, oświetlonego obiektu, co może spowo-
- podkreślenie piękna i znaczenia oświetlane-
dować negatywne reakcje psychiczne i emocjo-
go obiektu, zwrócenie uwagi na elementy i
nalne.
detale elewacji
Zanieczyszczenie świetlne kojarzone jest z
- zareklamowanie instytucji zajmujÄ…cej budy-
takimi zjawiskami jak:
nek, budowanie prestiżu firmy
rozjaśnienie (rozświetlenie) nocnego nieba
- pośrednia ochrona oświetlanych obiektów
olśnienie
(ochrona przed wandalizmem) (16).
oświetlenie z sąsiedztwa
Istnieją dwie metody oświetlania elewacji -
strata energii (17).
zalewowa (oświetlenie ogólne, oblewające świa-
Kiedy światło oświetlenia zewnętrznego
tłem cały obiekt) oraz punktowa (kierowanie
ulega rozproszeniu i ucieka do atmosfery po-
wąskich strumieni świetlnych na wybrane frag-
wstaje efekt rozświetlonego nieba, znikają
menty elewacji - portale, wykusze, rzez
by, ko-
gwiazdy, mieszkańcy miast tracą naturalną więz

lumny, łuki). Obie metody można łączyć ze sobą.
z widokiem nieba. Oświetlenie takie zakłóca
Elewacje gotyckie, w których dominuje
również naturalne nocne środowisko życiowe
czerwona cegła oświetla się zazwyczaj światłem
zwierząt (dezorientuje migracje ptaków, reduku-
o niskiej temperaturze barwowej np. światłem
je obszary żerowisk nocnych ptaków oraz ga-
żarówkowym lub światłem lamp sodowych (wy-
dów).
dobywających czerwień), konstrukcje żelbeto-
Zjawisko olśnienia niepożądanymi z
ródłami
nowe, szklano-aluminiowe (ściany białe, zielone,
światła o dużych luminancjach często występuje
niebieskie) oświetla się światłem o wysokiej
w sytuacjach, kiedy do oświetlenia zewnętrznego
temperaturze barwowej np. lampami metaloha-
stosowane sÄ… z
ródła światła o nieskoordynowa-
logenowymi, stare budowle  patynuje się świa-
nym rozmieszczeniu, bez uzgodnień, przez róż-
tłem wysokociśnieniowych lamp sodowych.
nych użytkowników. Olśnienie powinno być
W celu ograniczania uciążliwości dla za-
ograniczane, ponieważ może na przykład zakłó-
mieszkujących w otoczeniu oświetlanych obiek-
cić zdolność spostrzegania kierowców, szczegól-
tów, zalecenia CIE podają poziomy natężenia
nie starszych lub doprowadzić do popełnienia
oświetlenia na oknach budynków mieszkalnych
błędu przez każdą inną osobę doznającą olśnie-
od światła iluminacyjnego  przykładowo w
nia.
centrum miasta w nocy  10 lx (17). Dobrze
Przez tzw. oświetlenie z sąsiedztwa rozumie
oświetlone miasto jest również po zmroku spo-
się oświetlenie zewnętrzne doprowadzające do
kojnym miejscem spotkań jego mieszkańców
rozjaśnienia domu, mieszkania, pokoju pracy,
oraz magnesem przyciągającym turystów. Istot-
tarasu, balkonu i najczęściej zakłócające rytm
nym elementem iluminacji miasta jest także
życia/pracy/odpoczynku mieszkańców czy użyt-
oświetlenie uliczne i reklamowe, obiektów spor-
kowników wymienionych miejsc. Oświetlenie
towych, rekreacyjnych, widowiskowych.
pokoju światłem z ulicy, oświetlenie posesji
światłem sąsiada może być traktowane jako na-
Negatywne oddziaływania oświetlenia na śro-
ruszenie prywatności. Może także pogłębiać tzw.
dowisko
stres świetlny, wynikający z inwazji bodz
ców
Im wyższy stopień rozwoju cywilizacji, tym
wizualnych (praca przy sztucznym świetle, tele-
więcej światła nad skupiskami ludzkimi w porze
wizja, komputer).
nocnej (światła pochodzącego od oświetlenia
Zanieczyszczenie świetlne świadczy o nie-
ulic, osiedli, reklam, samochodów) (9). Wszech-
racjonalności stosowanego oświetlenia ze-
stronne, często nieprzemyślane i nieumiejętne
wnętrznego i niepotrzebnych stratach energii
użycie światła daje efekt zanieczyszczenia
elektrycznej. Sytuacje takie powstajÄ… zazwyczaj
świetlnego przestrzeni miejskich. Imisja światła,
w wyniku: stosowania nadmiernych poziomów
czyli zanieczyszczenie środowiska naturalnego
oświetlenia, nieprawidłowo dobranych opraw
rozproszonym światłem elektrycznym może
(o rozsyle światła poza planowane pola do
Medycyna Åšrodowiskowa 2005; 8 (2)
177
Kolumna dofinansowana ze środków WFOŚiGW w Katowicach
oświetlenia) oraz załączania oświetlenia w sytu- Podsumowanie
acjach, kiedy nie jest ono potrzebne. Zanieczysz-
Oświetlenie odpowiednio dobrane zapewnia
czenie światłem budzi sprzeciw ekologów. Ist-
wygodÄ™ widzenia, czyli sprawne spostrzeganie
nieją już międzynarodowe zalecenia ograniczają-
połączone z przyjemnymi odczuciami. Pozwala
ce zanieczyszczenie światłem, m.in. takie jak:
to na wydajne i bezpieczne wykonywanie pracy
wyłączanie oświetlenia, gdy nie jest ko-
wzrokowej w warunkach zawodowych i w życiu
nieczne ze względów bezpieczeństwa,
codziennym. Oświetlenie w połączeniu z wypo-
ochrony i rozświetlania nocnego otoczenia
sażeniem wnętrza czy zabudową architekto-
prawidłowe umiejscawianie opraw, stoso-
niczną tworzą otoczenie świetlne oddziałujące na
wanie opraw o odpowiednim rozsyle stru-
człowieka fizjologicznie i psychologicznie,
mienia świetlnego (przy iluminacji po-
wpływając na jego samopoczucie i nastrój. Efek-
wierzchni pionowych kierowanie światła z
ty wizualne wywołane grą świateł mogą być
góry w dół a nie odwrotnie, a przy oświetle-
także formą wyrazu artystycznego.
niu powierzchni poziomych stosowanie
Jednocześnie, zarówno niedomiar jak i nad-
opraw oświetleniowych minimalizujących
miar oświetlenia jest szkodliwy dla zdrowia
rozproszenie powyżej linii horyzontu)
człowieka. Niedostateczny kontakt ze światłem
ograniczanie olśnienia
dziennym może doprowadzić do zaburzenia na-
przy oświetleniu domu stosowanie detekto-
turalnego rytmu biologicznego człowieka, po-
rów podczerwieni lub stosowanie oświetle-
wodujÄ…c zaburzenia snu, Å‚aknienia, kryzys na-
nia o niewielkich luminancjach (np. nisko-
strojów, stany depresyjne. Ponadto wykonywanie
watowych świetlówek kompaktowych)
pracy wzrokowej w warunkach niedoświetlenia
w celu redukcji strat energii: stosowanie
może generować wady refrakcyjne oka. Nadmiar
sprzętu oświetleniowego nowej generacji,
bodz
ców świetlnych a szczególnie zjawisko
m.in. z
ródeł energooszczędnych (świetlówki
olśnienia może wywoływać objawy stresu
kompaktowe, lampy sodowe, wysokoprężne
świetlnego, doprowadzać do zmęczenia oczu i
lampy metalohalogenowe), z
ródeł światła o
całego organizmu, wraz z konsekwencjami.
wysokiej skuteczności świetlnej i trwałości
Dobre oświetlenie jest podstawową potrzebą
użytkowania, inteligentnych systemów
w życiu codziennym. Ze względu na jego war-
oświetleniowych.
tość użytkową jak i konsekwencje zdrowotne
Jednym z nierozwiązanych do końca pro-
powinno być spostrzegane jako czynnik istotny
blemów jest kwestia utylizacji zużytych, wyła-
dla jakości życia człowieka.
dowczych z
ródeł światła. W klasycznej świe-
tlówce zawartość rtęci wynosi 10-30 mg, w świe-
Wykaz Piśmiennictwa
tlówce kompaktowej 4-10 mg. Jeszcze 10 lat
temu donoszono, że rocznie około 1,5 t rtęci
1. Bąk J.: Oświetlenie mieszkań. WNT, Warszawa 2000:
przedostaje się w Polsce do środowiska  tylko z
10, 45-62.
wyładowczych z
ródeł światła. (8). Rtęć nie ulega
2. Bąk J.: Technika oświetlania. PWN, Warszawa 1981:
rozkładowi, ale kumuluje się w środowisku przy- 9, 31-44.
3. Bełdowski T.: Wybrane aspekty oświetlenia domowe-
rodniczym oraz w organizmach żywych, wywo-
go. Światło 1998; 1: 40-42.
łując działania toksyczne. Problem zatruwania
4. Brainard G. C., Bernecker C.A.: The effect of light on
rtęcią środowiska naturalnego w Polsce rozwią-
human physiology and behavior. Materials of 23rd
zywany powinien być na drodze realizacji okre-
Session of CIE, CIE, New Delhi 1996: vol. 2: 88-100.
5. CIE 29.2 Guide on interior lighting. Central Bureau of
ślonej gospodarki rtęcią (8) tzn.: zmniejszeniu
the CIE, Vienna 1986: 7-8, 89.
importu wyrobów zawierających rtęć, stosowa-
6. Feiner J.: Oświetlenie wewnętrzne. Światło i środowi-
niu produkcji ograniczających ilość rtęci w pro-
sko 1996; 3: 11-16.
duktach (lampy, baterie, termometry), egzekwo-
7. Fröhling I., Jacoby B.: Fototerapia. Leczenie Å›wiatÅ‚em.
waniu zakazu wyrzucania na wysypiska komu- Wyd. Interspar 1998: 83-87.
8. Gorczyński L.: Utylizacja odpadów zawierających
nalne odpadów zawierających rtęć w ilościach
rtęć. Światło i środowisko 1993; 1: 10-11.
przekraczających określone wartości, urucha-
9. Górczewska M.: Zanieczyszczenie światłem w oświe-
mianiu zakładów unieszkodliwiania odpadów.
tleniu zewnętrznym. Światło i środowisko 1996; 4: 9-
11.
Medycyna Åšrodowiskowa 2005; 8 (2)
178
Kolumna dofinansowana ze środków WFOŚiGW w Katowicach
10. Honory A.: Depresja zimowa i jej leczenie. Psychiatria 14. Rosner J.: Ergonomia. PWE, Warszawa 1985: 65.
Polska 1998; 32: 605-619. 15. Stanioch W.: Oświetlenie pomieszczeń pracy. IWZZ,
11. Krause M.: Ergonomia. SOT, Katowice 1992: 158. Warszawa 1982: 63-64.
12. Kryteria zdrowotne środowiska. Lasery i promieniowanie 16. Sulma M.: Iluminacja zabytków Krakowa. Światło
optyczne. pod red. J. Indulskiego. PZWL, Warszawa 2000; 3: 58-61.
1990: 32. 17. Turlej Z.: Zanieczyszczenie światłem w oświetleniu
13. Leczenie światłem. Ekopartner 1992; 12: 16-18. zewnętrznym. Światło 1997; 1: 42-44.
Adres do korespondencji:
Dr Elżbieta Janosik
Zakład Szkodliwości Fizycznych
Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia
Åšrodowiskowego
ul. Kościelna 13
41-200 Sosnowiec
tel. [phone] wew.144
Medycyna Åšrodowiskowa 2005; 8 (2)
179
Kolumna dofinansowana ze środków WFOŚiGW w Katowicach
Medycyna Åšrodowiskowa 2005; 8 (2)
180