Ekonomia
w. 10
Tomasz Geodecki
semestr letni 2011
Wykład 10 Makroekonomia
Pomiar dochodu narodowego
na podstawie D. Begg i in. Makroekonomia, wyd. z 2000 r. ss. 25-39
i B. Czarny, Podstawy ekonomii, wyd. 2011, ss. 345-368.
Ruch okrężny a pomiar PKB
Sposoby obliczania PKB
PKB jako suma wydatków na dobra finalne
PKB jako suma dochodów właścicieli czynników produkcji
Produkt krajowy brutto jako suma wartości dodanej
PKB i mierniki pochodne
PKB a poziom życia
1
Makroekonomia
Badając poszczególne składowe  rynki i podmioty w
gospodarce możemy nie wyrobić sobie poglądu na to jak
gospodarka wygląda w całości. Aby przezwyciężyć tę
trudność należy się przyjrzeć gospodarce z pewnego
dystansu. Takie szerokie spojrzenie na gospodarkę jest
domeną makroekonomii.
Zanim wyjaśni się jak funkcjonuje gospodarka należy
wiedzieć w jaki sposób dokonuje się jej opisu. Służy temu
przede wszystkim system rachunków dochodu narodowego.
Ruch okrężny
Na gospodarkę składają się miliony podmiotów
gospodarczych: gospodarstw domowych,
przedsiębiorstw a także jednostek organizacyjnych
aparatu państwa (ministerstwa, gminy, urzędy, szkoły
itp.). Wydatki w gospodarce, a także dochód całkowity i
ogólna wielkość produkcji dóbr i usług wyznaczane są
przez indywidualne decyzje tych podmiotów.
Na początku, dla uproszczenia obrazu usuwa się
zazwyczaj z analizy państwo oraz wymianę z zagranicą
(patrz np. Begg).
2
Na rysunku mamy dwa kręgi: krąg
Ruch okrężny
wewnętrzny symbolizuje transfery
zasobów rzeczowych pomiędzy
dwiema sferami 
gospodarstwami domowymi i
przedsiębiorstwami. Krąg
zewnętrzny pokazuje przepływy
pieniężne.
1. Gosp. domowe dysponują
czynnikami produkcji czyli
nakładami, które są potrzebne w
czasie produkcji (tzn. świadczą
pracę w zamian za płacę i
udostępniają kapitał  tzn. są
faktycznymi właścicielami
przedsiębiorstw W zamian za
wyłożone pieniądze (kapitał)
gosp. domowe jako właściciele
uzyskują prawo do udziału w
zysku). Firmy wykorzystują te
y
ródło: opracowanie własne, na podst.
czynniki do produkcji dób i usług.
Begg i in., 2000, s. 23.
2. Tym usługom odpowiadają
Ruch okrężny
pewne płatności. Są to płaca za
wykonaną pracę oraz zysk od
udostępnionego kapitału
(wyrażony zazwyczaj jako pewien
procent), czynsz z nieruchomości
(np. dzierżawionej firmom). Są
płacone przez przedsiębiorstwa
za dostarczone i wykorzystane
czynniki produkcji.
3. Następnie gosp. domowe
nabywają pewne dobra i usługi od
przedsiębiorstw, mogąc po
zaspokojeniu potrzeb świadczyć
usługi czynników produkcji (1.)
4. ale wcześniej muszą zapłacić
za nabyte dobra i usługi (dzięki
czemu przedsiębiorstwa mają
pieniądze na za zakup usług
y
ródło: opracowanie własne, na podst.
czynników produkcji.
Begg i in., 2000, s. 23.
3
Ruch okrężny
Z rysunku wynika, że mamy trzy alternatywne
sposoby mierzenia skali działalności
gospodarczej:
A. wartość wydatków na dobra i usługi
(przedsiębiorstwa prowadzą ewidencję
przychodów ze sprzedaży) (na rysunku punkt 4)
B. poziom dochodów czynników produkcji (znany
jest poziom zysków przedsiębiorstw dzielony na
akcjonariuszy, znane są płace w
przedsiębiorstwach).
Natomiast pomiar usług czynników produkcji możliwy jest tylko za
pomocą ich dochodów. Trudno jest wycenić np. wartość pracy
abstrahując od dochodu z niej (na rysunku punkt 2).
C. wartość wytworzonych dóbr (ile przedsiębiorstwa wytworzyły, a ceny
na których opiera się taka kalkulacja pochodzą z wydatków na dobra i
usługi) (na rysunku punkt 3) (wartość dodana).
y
ródło: opracowanie własne, na podst.
Begg i in., 2000, s. 23.
A. PKB jako suma wydatków na dobra finalne
(expenditure approach)
Rozróżnić należy dobra pośrednie od dóbr finalnych. Dobra
pośrednie (np. blacha oraz silnik) wykorzystywane są do
produkcji dóbr finalnych(np. samochodu), czyli takich dóbr,
które nie podlegają dalszemu przetwarzaniu, ale zaspokajają
potrzeby końcowych odbiorców.
Czarny: Dobrami pośrednimi nazywamy wszystkie te
dobra, które w ciągu danego okresu zostają zużyte do
produkcji gotowych dóbr finalnych.
Możliwym sposobem liczenia jest ustalenie wartości tylko
wytworzonych w ciągu roku dóbr finalnych, które nie służą
wytwarzaniu kolejnych dóbr. Z jednej strony, można w ten
sposób uniknąć podwójnego liczenia najpierw wartości dobra
pośredniego potem wartości dobra finalnego i odejmowania
wartości dobra pośredniego.
4
A. PKB jako suma wydatków na dobra finalne
(expenditure approach)
Z drugiej strony można zauważyć, że to od ilości dóbr
finalnych zależy poziom życia obywateli (wszak nie
nabywamy nawozów potrzebnych do wyprodukowania
pszenicy, ani samej pszenicy, jak również nie kupujemy blach
samochodowych).
Sumując wydatki na dobra finalne posługujemy się metodą
wydatkową (ang. expenditure approach).
W obliczeniach sumujemy następujące rodzaje wydatków:
(C): wydatki konsumpcyjne na dobra finalne;
(I): wydatki przedsiębiorstw na kapitałowe dobra finalne;
(G): dobra finalne produkowane przez państwo.
A. PKB jako suma wydatków na dobra finalne
(expenditure approach)
(C): wydatki konsumpcyjne na dobra finalne (serek topiony,
gazety, usługi fryzjerskie)  są efektem pracy społeczeństwa z
jednej strony, z drugiej zaś zaspokajają ludzkie potrzeby  im więcej
dóbr takich się wytwarza, tym ludzie mają większą użyteczność. (C
jak consumption).
(I): wydatki przedsiębiorstw na kapitałowe dobra finalne 
maszyny i urządzenia (np. podnośnik u mechanika, maszyny do
szycia), budynki i budowle (hale fabryczne, mosty). Są to inwestycje,
które zaspokajają potrzeby ludzi w przyszłości  i one także są
efektem pracy społeczeństwa. Do inwestycji zalicza się także wzrost
zapasów (np. niegotowego jeszcze samochodu lub gotowego (np. z
grudnia), ale jeszcze nie sprzedanego)  one zaspokoją potrzeby
ludzkie w przyszłości. Także budynki mieszkalne, zaspokajające
potrzeby ludności przez wiele lat zaliczane są do inwestycji, a nie do
konsumpcji. (I jak investments).
5
A. PKB jako suma wydatków na dobra finalne
(expenditure approach)
(G): dobra finalne produkowane przez państwo  zarówno wozy
opancerzone rosomak, jak i patrol policyjny zaspokaja naszą
potrzebę bezpieczeństwa, a park i plac zabaw w parku zaspokajają
nasze potrzeby związane ze spędzaniem czasu wolnego. Produkty
te jednak nie mają ceny rynkowej (tak jak - przykład z Czarnego -
usługi (miejmy nadzieję że większości) posłów i sędziów). Dlatego
zakłada się, że usługi np. nauczycieli warte są tyle ile kosztuje ich
wytworzenie tzn. płace (przypomnijmy sobie założenie
charakterystyczne dla konkurencji doskonałej, że
wartość/użyteczność krańcowa danego dobra równa jest jego
cenie). Może to powodować problem z oszacowaniem a) wartości i
b) kosztów zatrudnienia administracji. (G jak government).
A. PKB jako suma wydatków na dobra finalne
(ang. expenditure approach)
Suma opisanych wydatków nazywana jest produktem krajowym
brutto (PKB) i oznaczana z reguły literą Y: Y = C + I +G
W gospodarce zamkniętej (bez eksportu i importu) produkt krajowy
brutto, PKB, jest to wartość dóbr finalnych wyprodukowanych w ciągu
roku oraz kupionych przez konsumentów, inwestorów i państwo.
Przypomnijmy, że wartość dóbr pośrednich zawarta jest w cenie
dobra finalnego  np. wartość mąki i dżemu truskawkowego zawarta
jest już w wartości pączka  jego cena musi dłuższym horyzoncie
czasu pokrywać z nawiązką ceny dóbr pośrednich, żeby
przedsiębiorstwa trudniące się ich produkcją były rentowne.
Oszczędności (wszak także są efektem pracy i zaspokajają przyszłe
potrzeby) będą uwzględnione wtedy, kiedy zostaną wydane na dobra
finalne, a obecnie z nich banki pożyczają przedsiębiorstwom ma
inwestycje.
Pomijamy wartość transferów  ponieważ zmniejszają one wydatki na
dobra finalne przedsiębiorstw i niektórych gospodarstw domowych, a
zwiększają innych gospodarstw domowych i państwa.
6
B. PKB jako suma dochodów właścicieli czynników
produkcji (ang. income approach)
Każda cząstka wartości dóbr finalnych jest albo
wynagrodzeniem pracy, albo kapitału, albo bogactw
naturalnych  jeżeli płacimy za np. książkę, to uiszczamy
należność za pracę księgarza i jego personelu oraz kapitał
księgarza zaangażowany do prowadzenia księgarni (to w
marży księgarni), to co płaci księgarz wydawnictwu zawiera
koszty pracy pracowników wydawnictwa i kapitału właścicieli
 itd. aż dojdziemy do właściciela drzewa (bogactwo
naturalne), z którego został wyprodukowany papier, pracy
drwali oraz kapitału (np. piły do ścięcia drzewa) oraz
właściciela kopalni w której wydobywa się składniki do
produkcji farby drukarskiej itp.
C. Produkt krajowy brutto jako suma wartości
dodanej (ang. production approach)
Podejście to polega na zsumowaniu wartości dodanej, która
powstaje we wszystkich przedsiębiorstwach.
Czarny: Wartość dodana jest to różnica wartości (ceny)
produktu i wartości (ceny) zużytych do jego produkcji dóbr
pośrednich, które przedsiębiorstwo kupiło od innych
przedsiębiorstw.
Na rysunku wartość gotowego dobra (chleba) jest równa wartości
dodanej przy jego produkcji.
7
Ruch okrężny
 dodanie państwa
Państwo czerpie dochody z
podatków pośrednich
i bezpośrednich (Te, jak
expenditures VAT, akcyza,
i Td jak direct  PIT, CIT,
nieruchomości), aby móc
pokrywać dwa rodzaje wydatków:
- wydatki na dobra i usługi (G) (wydatki na płace urzędników, i
żołnierzy, samolotów wojskowych, na budowę dróg i szkół),
- płatności transferowe, inaczej świadczenia społeczne (B)(jak
benefits) (emerytury i renty, dotacje dla rolników, zasiłki dla
bezrobotnych, dopłaty do nierentownych przeds. państwowych).
Ruch okrężny  dodanie państwa
Transfery nie wiążą się z dostarczeniem w zamian żadnych dóbr czy
usług. Nie powiększają dochodu narodowego, ani rozmiarów produkcji
 a nie mając odpowiednika w wytworzonej wartości dodanej nie
powiększają one rachunku PKB. Służą jedynie redystrybucji już
istniejących dochodów, od osób, które są płatnikami netto, do osób,
które są biorcami netto. Wydatki państwa G tworzą produkcję i są
z
ródłem odpowiadających jej dochodów czynników produkcji  zatem
wydatki państwa na dobra i usługi włącza się do PKB.
8
Ruch okrężny  dodanie państwa
(Jak pamiętamy) cena po opodatkowaniu różni się od ceny
uzyskiwanej przez producentów, możemy więc ujmować PKB w
cenach rynkowych lub w cenach czynników wytwórczych. PKB w
cenach rynkowych jest więc wyższy od PKB w cenach czynników
produkcji o wielkość podatków pośrednich pomniejszoną o wielkość
subwencji do dóbr i usług (np. refundacje do leków). Bardziej
sensowne jest mierzenie PKB w cenach czynników wytwórczych,
żeby nie doliczać wielkości podatku, który przecież nie zwiększa
fizycznych wielkości produkcji.
Y = PKB w cenach czynników wytwórczych
= C+I+G-Te
Wyższa stopa podatku teraz zwiększa
C+I+G, ale zwiększa też Te
Ruch okrężny  dodanie państwa
Rozporządzalne dochody osobiste są to dochody gospodarstw
domowych po uwzględnieniu podatków i płatności transferowych. To
to, co gospodarstwa domowe mogą wydać na konsumpcję i
oszczędności.
Rozporządzalne dochody = Y+B-Td
Oszczędności zaś to dochód, który nie został wydany na konsumpcję:
S=(Y+B-Td)-C
Zaś C wraz z I (pochodzącymi z S)
oraz G to Y w cenach rynkowych,
a po odjęciu Te mamy
Y w cenach czynników wytwórczych.
9
Ruch okrężny  dodanie zagranicy
(Begg i in.: s. 36): Eksportem X nazywamy dobra, które zostały
wytworzone w kraju, a następnie sprzedane za granicę. Import Z, to
dobra, które są produkowane za granicą i tam nabywane na potrzeby
gospodarki krajowej.
Dobra importowane nie są wykazywane w PKB od strony produkcji
(wartości dodanej), gdyż wartość tę wytwarzają podmioty
zagraniczne. Zostaje on jednak ujęty w wydatkach na dobra finalne.
Zatem nie mamy równości. Ale podobnie jest z
eksportem: dobra finalne konsumowane są za
granicą, ale wartość dodana powstaje w kraju.
Dlatego do rachunku dodajemy saldo
eksportu i importu, czyli NX (eksport netto).
Struktura PKB w Polsce
W tablicy dane zaczerpnięte z rocznika statystycznego GUS,
które obrazują kategorie omówione dotychczas.
Struktura PKB mln zł %
PKB (Y) 1 175 266 100
Spożycie prywatne (C) 711 776 60,6
Akumulacja (I) 236 460 20,1
Spożycie i akumulacja publiczne (G) 260 310 22,1
Eksport (X) 479 565 40,8
Import (Z) -512 845 -43,6
(y
ródło: GUS, za Czarny 2011, s. 353).
10
Produkt narodowy brutto
Obok importu i eksportu także inna okoliczność sprawia, że efekt
pracy ludności kraju różni się w gospodarce otwartej od tego w
gospodarce zamkniętej.
Część PKB kraju powstaje dzięki zaangażowaniu czynników produkcji
obywateli innych krajów (np. kapitału francuskiego zaangażowanego
w TPSA, ukraińskiej pracy świadczonej przez opiekunkę do osoby
starszej z Ukrainy). Dochody tych czynników produkcji sprawiają że
wartość dóbr finalnych wytworzona w Polsce nie jest równa
dochodom krajowych czynników produkcji, ponieważ dochody
zagranicznych czynników produkcji wypływają za granicę.
Podobnie polskie czynniki produkcji mogą pracować za granicą i np.
polski kapitał zaangażowany w rafinerię w Możejkach na Litwie
przynosi Orlenowi pewne dochody, które nie są dochodami Litwinów,
albo dochody z pracy studentów w Anglii przywożone są do Polski i
wydawane u nas.
Produkt narodowy brutto
Czarny (s. 355): Produkt krajowy brutto uzupełniony o saldo
przepływu dochodów z własności między krajem a zagranicą
nazywamy produktem narodowym brutto, PNB.
y
ródło: Mały rocznik statystyczny 2010, GUS, Warszawa, 2011, s. 470.
11
Inne mierniki pochodne
Dobra kapitałowe zużywają się w trakcie produkcji  np. nowa
maszyna jest bardziej wydajna od maszyny, która przepracowała
już dwa lata i wymaga napraw, a nóż rzez
nicki po miesiącu pracy
wymaga naostrzenia. Od wartości dóbr finalnych powinniśmy zatem
odjąć wartość zużycia narzędzi wytwórczych, czyli amortyzację.
PKB minus amortyzacja,
to produkt narodowy netto
(w cenach rynkowych).
Z kolei, aby dowiedzieć się
jaka jest wartość dochodów
czynników wytwórczych
społeczeństwa odejmujemy
podatki pośrednie i otrzymu-
jemy wartość produktu
narodowego netto, czyli
dochodu narodowego.
y
ródło: Begg i in. Makroekonomia,
PWE, 2000, s. 39 i Czarny 2011, s. 356.
PKB a poziom życia
Kilka aspektów ma zasadnicze znaczenie dla użyteczności PKB
jako miary poziomu życia obywateli.
Deflator PKB (odpowiednik inflacji tj. wzrostu cen konsumpcyjnych,
z tym że odnoszący się nie tylko do dóbr konsumpcyjnych, np.
chleb, telewizor, ale też do produkcyjnych, np. cena rudy miedzi).
W tablicy pokazana jest sytuacja, w której wzrostowi ilości
produktów wytworzonych w ciągu roku towarzyszy wzrost cen.
Nominalny PKB zwiększa się zatem ponad trzykrotnie, podczas gdy
realnie w cenach stałych z 2000 r. wzrost ten był mniej niż
dwukrotny.
Ilość Cena Nominalny PKB Realny PKB
2000 2010 2000 2010 2000 2010 2000 2010
Chleb 10 15 1 2 10 45 10 15
Samochody 1 2 8 9 8 18 8 16
Razem 18 63 18 31
y
ródło: Czarny, 2011, s. 357.
Polska vs Turcja - excel
12
PKB a poziom życia
PKB per capita i standard siły nabywczej
Kolejnym elementem, który może wprowadzić w błąd jest wielkość
społeczeństw. Np. Polska ma większy PKB niż Norwegia (468 mld
USD vs 414 mld USD), ale w Polsce mieszka 38 mln ludzi, a w
Norwegii 4 mln. Dlatego PKB przeliczany jest na 1 mieszkańca (łac.
per capita). W tym ujęciu przeciętny Norweg (84 tys. USD) jest
kilkukrotnie (7-krotnie) bogatszy od mieszkańca naszego kraju (12
tys. USD).
Problemem we właściwej interpretacji PKB per capita jest to, że np.
w Polsce ceny są niższe niż w np. Niemczech  za fryzjera, czy dom
zapłacimy tu kilkakrotnie mniej, zatem rozbieżność (trzykrotnie
niższy PKB per capita) nie jest może w rzeczywistości, aż tak duża.
PKB per capita wg standardu siły nabywczej (ang. purchasing
power parity) na mieszkańca jest dla mieszkańca Polski (18 tys.
USD) 2-krotnie niższy niż w przypadku Niemca i 3-krotnie niższy niż
w przypadku Norwega.
Mankamenty PKB jako miernika dobrobytu
Bazowanie na statystykach PKB jako podstawowym
mierniku rozwoju nie oddaje znaczenia kapitału
środowiskowego i społecznego, np. surowców,
jakości środowiska, nieodpłatnej pracy
wolontariuszy i gospodyń domowych, czasu
wolnego, zdrowia i wiedzy. Nie rozróżnia się działań
ekonomicznych przyczyniających się do dobrobytu
od tych, które powodują cierpienie.
13
Mankamenty PKB jako miernika dobrobytu
Tylko dobra i usługi wytworzone na rynku
Środowisko,
Czas wolny.
Wykres: www.redefiningprogress.org/
PKB i rozwój w USA
Zadanie
Begg, pojęcia i określenia, plus 4,7,8,10
14