Układ hormonalny
Reguluje główne procesy metaboliczne
w komórkach i transport błonowy
substancji odżywczych oraz wzrost
i wydzielanie komórkowe z nim związane
W porównaniu z układem nerwowym
jest:
 powolniejszy
 wymaga dłuższego czasu dla rozwinięcia
swoich wpływów
 jego efekty trwają dłużej
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Wydzielanie wewnętrzne
Kontrola humoralna w organizmie wiąże
się z przenoszeniem informacji
zakodowanych w postaci cząsteczek
związków chemicznych, czyli hormonów
Wspólną cechą wszystkich hormonów
jest to, że wytworzone w jednym
narządzie, tkance lub komórce są
przenoszone przez płyny ustrojowe
i oddziałują na czynność innych
narządów, tkanek i komórek
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Hormon
Związek chemiczny wytwarzany przez
specjalne komórki i przenoszony przez krew
przez co wpływa na czynności innych narządów
i tkanek
Przekaz
nik chemiczny humoralny (rozszerzenie
ogólnej definicji hormonu):
 to substancja wydzielana przez żyjące komórki do
otaczającego je środowiska
skąd
 jest ona transportowana do komórek docelowych
z którymi
 reaguje za pośrednictwem swoistych receptorów
 regulując reakcje komórkowe
 nie podlegając przy tym zużyciu jako z
ródło energii
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Ogólna charakterystyka hormonów
Hormony uczestniczą w homeostazie,
zapewniając utrzymanie względnej stałości
środowiska wewnętrznego organizmu
Hormony kontrolują reakcje lub procesy
o kluczowym znaczeniu dla metabolizmu
komórkowego (pobudzanie, rzadziej
hamowanie tychże)
Działanie fizjologiczne hormonów występuje
przy stosunkowo małych stężeniach we krwi
(duża swoistość hormonów względem tkanek
i komórek, na które działają)
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Ogólna charakterystyka hormonów
Równowaga hormonalna (wytwarzanie
danego hormonu jest ściśle zrównoważone
przez jego metabolizm) w warunkach
prawidłowych. Zaburzenia tej równowagi
mają zazwyczaj charakter przejściowy
Okres utajonego pobudzenia  latencji,
czyli czas od wydzielenia hormonu do krwi
do wystąpienia objawów jego działania
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Klasyfikacja hormonów
Związki chemiczne wydzielane do płynów
ustrojowych powstają:
 w wyspecjalizowanych narządach  gruczołach
dokrewnych; są to hormony gruczołów
dokrewnych; działają na komórki docelowe
wyłącznie za pośrednictwem układu krążenia
Należą do nich między innymi: hormony
przedniego i tylnego płata przysadki
mózgowej, kory i rdzenia nadnerczy,
tarczycy, jajników i jąder, przytarczyc, wysp
trzustkowych i hormony łożyska
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Biologiczne podstawy
psychologii, Kalat 2007
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Wydzielanie wewnętrzne
 w komórkach nie skupionych w gruczołach
wydzielania wewnętrznego jako hormony
tkankowe; wpływają na czynność innych
narządów albo w miejscu swojego uwalniania
(działanie parakrynne lub neurokrynne) albo za
pośrednictwem układu krążenia
Należą do nich: hormony przewodu
pokarmowego, hormony nerkowe  renina
i erytropoetyna
 w komórkach o innej wyspecjalizowanej funkcji
jako hormony o działaniu miejscowym;
oddziałują na sąsiednie komórki poprzez płyn
zewnątrzkomórkowy lub za pośrednictwem krwi
na czynność innych narządów
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Klasyfikacja hormonów
Ze względu na strukturę chemiczną:
 Zbudowane z aminokwasów lub związków
pochodnych, przede wszystkim hormony
peptydowe i białkowe (peptydowe mają krótsze
a białkowe dłuższe łańcuchy aminokwasów).
Rozpuszczalne w wodzie, z trudnością
przenikają przez bariery lipidowe. Hormony
peptydowe i białkowe wiążą się z receptorem
w błonie komórkowej komórek docelowych,
zmieniają metabolizm wewnątrzkomórkowy,
w tym również aktywność enzymów.
W końcowym efekcie dochodzi do zmian
w procesie syntezy związków wytwarzanych
przez komórki docelowe
Należą do nich np.: adrenalina, noradrenalina,
tyroksyna, melatonina, insulina
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Klasyfikacja hormonów
 Drugą grupę stanowią hormony steroidowe
pochodne cholesterolu. Wytwarzane przez korę
nadnerczy oraz gonady. Wiążą się z receptorami
błonowymi. Ze względu na to, że rozpuszczają się
w tłuszczach z łatwością przenikają przez bariery
lipidowe do wnętrza komórek docelowych.
W połączeniu z receptorem cytoplazmatycznym
wpływają na transkrypcję. Wywołuje to zmianę
w syntezie białek strukturalnych, enzymatycznych
i wydzielanych przez komórki na zewnątrz. Mogą
również wchodzić do jądra komórkowego, gdzie
wpływają na proces ekspresji genów
Należą do nich np.: testosteron, estrogen
progesteron, kortyzol
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Biologiczne podstawy
psychologii, Kalat 2007
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Sterydy
��Testosteron, inne androgeny oraz pochodne od nich
syntetyczne związki chemiczne są nazywane
sterydami anabolicznymi ponieważ pobudzają syntezę
białek mięśniowych, a tym samym stymulują rozrost
mięśni
��Kortyzol jako steryd kataboliczny powoduje rozpad
mięśni
��Wysoki pozim sterydów wywiera hamujący wpływ na
przedni płat przysadki mózgowej wydzielającą
hormony kontrolujące funkcję gonad. Na skutek
tego:
" Rosną piersi
" Zmniejszają się jądra
" Podnosi się poziom cholesterolu
" Często pojawiają się zaburzenia depresyjne
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Kontrola wydzielania dokrewnego
Regulacja nerwowa  udział układu autonomicznego
Mechanizmy nerwowe są bezpośrednio
odpowiedzialne za uwalnianie hormonów
podwzgórzowych wytwarzanych w neuronach
podwzgórza i wydzielanych na zakończeniach tych
neuronów w tylnym płacie przysadki (wazopresyna
i oksytocyna) albo w samym podwzgórzu.
Krążeniem podwzgórzowo- przysadkowym dostają
się z podwzgórza do przedniego płata przysadki,
regulując wydzielanie takich hormonów jak:
- hormon tyreotropowy TSH
- hormon adrenokortykotropowy ACTH
- hormony gonadotropowe LH i FSH
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Kontrola wydzielania dokrewnego
Regulacja hormonalna  polega na
bezpośrednim działaniu pobudzającym
hormonów na wydzielanie gruczołów oraz
wpływie troficznym
Przykład: działanie pobudzające i troficzne
hormonów tropowych przysadki na podległe jej
gruczoły dokrewne  ACTH na korę nadnerczy
(pobudzanie wydzielania kortyzolu oraz działanie
troficzne na strukturę kory)
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Kontrola wydzielania dokrewnego
Regulacja metaboliczna  bezpośredni
wpływ substratów lub produktów
metabolicznych na wydzielanie dokrewne
Przykład:
- wpływ jonów wapnia na uwalnianie
parathormonu PTH
- wpływ glukozy na uwalnianie insuliny
- wpływ stosunku jonów sodu do potasu na
uwalnianie aldosteronu
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Działanie układu hormonalnego
Zarówno hormony krążące we krwi mogą
zmieniać czynność mózgu, jak i mózg może
kontrolować czynność wydzielniczą
gruczołów
Zasadniczymi gruczołami wpływającymi na
czynność wewnątrzwydzielniczą są:
podwzgórze oraz połaczona z nim
przysadka mózgowa
Przysadka składa się z dwóch odrębnych
części: przedniego płata oraz tylnego
płata, które wydzielają różne hormony
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Biologiczne podstawy
psychologii, Kalat 2007
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Działanie układu hormonalnego
Tylny płat przysadki mózgowej jest
zbudowany z tkanki nerwowej i można go
traktować jako przedłużenie podwzgórza
Neurony w podwzgórzu syntetyzują hormony:
oksytocynę i wazopresynę oraz nieznaczne
ilości innych peptydów. Następnie hormony
te są transportowane wzdłuż aksonów, aż do
zakończeń presynaptycznych w tylnym płacie
przysadki istąd uwalniane do krwi
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Działanie układu hormonalnego
Przedni płat przysadki mózgowej zbudowany jest
z tkanki gruczołowej i samodzielnie syntetyzuje
sześć hormonów: hormon tyreotropowy (TSH),
hormon adrenokortykotropowy (ACTH),prolaktynę
(PRL), somatotropinę -hormon wzrostu (GH),
hormony gonadotropowe: folikulotropowy (FSH)
i luteinizujący (LH), ale to podwzgórze steruje ich
wydzielaniem
Podwzgórze wydziela tzw. hormony uwalniające
i hamujące, które wraz z krwią docierają do
przedniego płata przysadki mózgowej i pobudzają
(liberyny) lub hamują (statyny) wydzielanie
syntetyzowanych w przysadce hormonów
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Biologiczne podstawy
psychologii, Kalat 2007
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Działanie układu hormonalnego
Podwzgórze utrzymuje względnie stały poziom
stężenia wybranych hormonów, korzystając
z mechanizmu ujemnego sprzężenia zwrotnego
Przykład:
Kiedy poziom hormonów tarczycy jest niski,
podwzgórze wydziela hormon uwalniający
(liberynę TSH, TRH), który pobudza przedni
płat przysadki mózgowej do wydzielania hormony
tyreotropowego TSH, a ten z kolei pobudza
tarczycę do zwiększenia wydzielania hormonów
tarczycy (tyroksyny i trójjodotyroniny).
W reakcji na wzrost stężenia hormonów
tarczycy podwzgórze zmniejsza wydzielanie TSH
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Biologiczne podstawy
psychologii, Kalat 2007
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Podwzgórze
Liberyny statyny
Przysadka
Przysadka
tylny płat
przedni płat
Hormony tropowe
Oksytocyna
Gonadotropowe
TSH
ACTH Wazopresyna
FSH, LH
Prolaktyna
(ADH)
PRL
jajniki
tarczyca
Hormon wzrostu
kora nadnerczy
jądra
estrogeny,
progesteron
tyroksyna T4
trójodotyronina T3
testosteron
kortyzol
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
Biologiczne podstawy
psychologii, Kalat 2007
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)