Dobra
wywiadówka
kwiecień 2008
SPIS TREŚCI
Wstęp
Prof. dr bab. Janusz Gęsicki, Akademia Pedagogiki Specjalnej 5
Co sprzyja redukcji napięć, a co eskalacji konfliktu? 6
Dr Elżbieta Czwartosz, Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski
Praktyczne wskazówki dla osób, zamierzających zorganizować zajęcia
o psychoedukacyjnym charakterze dla grupy rodziców dzieci
w wieku od 14 do 18 lat 10
Aneta Miękisz, Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski
O dyscyplinie pozytywnie. Uzasadnienie wagi zajmowania się zagadnieniem
stosowania dyscypliny w oddziaływaniu wychowawczym 13
Dr Ewa Sokołowska, Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski
Przygotowanie do samoregulacji jako wyzwanie współczesnego wychowania 22
Dr Grażyna Katra, Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski
Współpraca rodziców i nauczycieli w motywowaniu dziecka do nauki 30
Dr Grażyna Katra, Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski
Nauczyciel w szkolnym projekcie profilaktycznym:
realizacja programu w gimnazjum 37
Urszula Szulc, Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski
Z doświadczeń kolegów
Rodzice aktywnym członkiem społeczności szkolnej 47
Anna Borejko  dyrektor Szkoły Podstawowej w Barcikowie; Jolanta Pakisz  dyrektor
Szkoły Podstawowej w Piotraszewie; Renata Kamińska  dyrektor Szkoły Podstawowej
w Jesionowie; Ewa A
ukaszun  dyrektor Niepublicznej Szkoły Podstawowej w Głotowie;
Dorota Mandera  dyrektor Niepublicznej Szkoły Podstawowej w Cerkiewniku
Konflikty w relacji rodzic  dziecko w wieku gimnazjalnym.
Spojrzenie psychologa szkolnego 63
Daria Naziemiec, psycholog w Gimnazjum Nr 9 im. R. Traugutta w Katowicach
kwiecień 2008
4
pracy, w szkole i w domu wie- Konflikt relacji  wyraża się negatyw-
lokrotnie musimy podejmować nym stosunkiem do ludzi, z którymi znalez
li-
Wtrudne decyzje, które nie zawsze śmy się w sytuacji konfliktu. Towarzyszą mu
są zgodne z interesami wszystkich. Wte- silne negatywne emocje, niezrozumienie,
dy pojawiają się konflikty. Od naszych stereotypowe spostrzeganie ludzi, z którymi
umiejętności zależy, czy doprowadzą one się nie zgadzamy, odwetowe zachowania.
do walki wszystkich ze wszystkimi, czy też Problemy relacji z innymi mogą pojawiać się
przyczynią się do sprawniejszego funkcjo- nawet wówczas, gdy obiektywnie nie ma
nowania szkoły i rodziny, a przyjęte rozwią- powodów do powstania konfliktu. Mogą
zania zostaną zaakceptowane. Wymaga to one być przyczyną eskalacji konfliktu.
przede wszystkim zrozumienia, że konflikt
jest zjawiskiem naturalnym, a każda sytua-
W pewnej szkole narastało wzburzenie
cja kryzysowa stanowi szansę zmiany.
rodziców i uczniów, wywołane bardzo sła-
bymi ocenami wystawianymi przez nowe-
Przebieg konfliktu zależy od wielu czyn-
go, młodego nauczyciela fizyki. Zwołano
ników. Mogą pojawiać się:
specjalne  kryzysowe zebranie. Większa
część tego spotkania przebiegała na wy-
problemy wynikające z relacji między krzykiwaniu wzajemnych pretensji, zarzuca-
no nauczycielowi niekompetencję, a nawet
ludz
mi,
żądano jego zwolnienia (eskalacja konfliktu
problemy związane z dostępem do in-
relacji). Sytuacja uległa nagłej zmianie, gdy
formacji,
jedna z mam poprosiła wszystkich o ciszę
problemy związane ze strukturą sytuacji,
i zabrała głos. Na początku zwróciła uwa-
odmienne wartości, gę na wspólny cel rodziców i nauczyciela
jakim było dobre przygotowanie uczniów
różnorodne interesy i potrzeby stron.
do przyszłorocznego testu gimnazjalnego.
Zarówno rodzice, jak i nauczyciel zgodzili
Każdy z tych czynników niezależnie
się, że właśnie na tym im zależy. Niesamo-
może stanowić z
ródło konfliktu, jak również
wite było to, co nastąpiło póz
niej: konstruk-
decydować o jego przebiegu. Omówimy je
tywna dyskusja  co zrobić? jak pomóc
po kolei:
Niezbędnik wychowawcy, pedagoga, psychologa kwiecień 2008
6
zyja
spr
o
C
,
cji napięć
eduk
r
iktu?
onfl
osz
t
war
eskalacji k
o
a c
Elżbieta Cz
iego
k
s
w
arsza
W
etu
ersyt
ii Uniw
cholog
y
s
dział P
Wy
uczniom? Nauczyciel przyznał, że stawianie Konflikt wartości  może wynikać
całej klasie ocen niedostatecznych nie ma z odmiennych systemów wartości ludzi
sensu. Zorganizowano dodatkowe zajęcia zaangażowanych w daną sytuację, róż-
wyrównawcze. Obecnie fizyka jest ulubio- nych interpretacji dobra i zła, z uznawania
nym przedmiotem tej humanistycznej, jak i stosowania innych reguł sprawiedliwości.
się wydawało, klasy. W przypadku braku tolerancji, poszanowa-
nia wartości uznawanych przez innych, bez
Konflikt danych  pojawia się wów- prób poszukiwania takich rozwiązań, które
czas, gdy ludzie nie dysponują potrzeb- byłyby akceptowalne przez wszystkie stro-
nymi informacjami, kiedy brakuje danych, ny niezależnie od ich systemów wartości,
kiedy posiadają odmienne informacje, lub konflikt ten w istotny sposób może przy-
też odmiennie je interpretują. Tego typu czynić się do antagonizowania ludzi i za-
problemy mogą prowadzić do eskalacji blokować jakąkolwiek współpracę.
konfliktu, ponieważ strony mogą oskarżać
się o nieujawnianie danych, manipulacje Przykładem takiego konfliktu na gruncie
informacjami, lub wręcz celowe wprowa- szkoły są problemy wynikające z faktu wpro-
dzanie w błąd. Konflikt ten najlepiej zob- wadzenia lekcji religii i propozycji ocen z tego
razują dwa przykłady związane z ocenia- przedmiotu na świadectwie. Dla jednych jest to
niem uczniów. jedyne słuszne rozwiązanie, zgodne z ich syste-
mem wartości. Inni protestują, mówiąc, że nie
Sytuacja pierwsza: Dziecko przyno- można oceniać wiary, jeszcze inni nie akcep-
si pracę z języka hiszpańskiego i ze łzami tują religii w szkole i czują się dyskryminowani
w oczach mówi rodzicowi, że dostało 3-,  traktują to jak atak na swoje poglądy.
a jego koleżanka 4-, chociaż miała tyle samo Z kolei w domu rodzinnym dochodzi często
punktów co ono. Ta jawna niesprawiedli- do konfliktów, spowodowanych różnymi nor-
wość spowodowała wielką awanturę. Zde- mami środowiska rówieśników (kolczyk w ję-
nerwowani rodzice opowiadali znajomym zyku jest na  topie ) i normami rodziców (taki
o tym, jakich to podłych nauczycieli zatrud- kolczyk mają narkomani i trudna młodzież).
niają w tej szkole, że ich dziecko jest prześla-
dowane i w końcu poszli na skargę do dyrek- Konflikt strukturalny  wynika ze
tora (konflikt relacji). Okazało się, że owszem struktury sytuacji, w której znajdują się
ilość punktów była taka sama, ale to drugie uczestnicy. Może on zatem wynikać z ogra-
dziecko, jako dziecko dyslektyczne ocenione niczonych zasobów, o które konkurują stro-
zostało według innych kryteriów. ny, ze struktury organizacji, w której ludzie
działają, z ról, które pełnią (np. obrońca
Sytuacja druga: Nauczyciel zadaje pra-  oskarżyciel w sądzie; pracownik produk-
ce pisemne i pozwala dziecku dyslektyczne- cji  kontroler jakości, rodzic  dorastające
mu na wykonanie jej na komputerze. Niestety, dziecko.) Mogą go też powodować ogra-
za każdym razem praca dziecka jest słabiej niczenia czasowe, w ramach których prob-
oceniana. W uzasadnieniu nauczyciel pisze, lem musi być rozwiązany, zbyt duża liczba
że była ona zbyt krótka. Nauczyciel ulegał złu- zadań, jakie muszą być wykonane w tym
dzeniu  praca wydrukowana wydaje się krót- samym czasie, zbyt mała przestrzeń, w któ-
sza niż ta sama praca napisana ręcznie. a tym rej mieszkają lub pracują ludzie, zbyt duża
samym mniej poważna. Zabrakło obiektyw- odległość lub inne techniczne problemy
nego kryterium długości tekstu  można prze- związane z porozumiewaniem się osób,
cież określić liczbę wymaganych słów. które muszą koordynować swoje działania.
Niezbędnik wychowawcy, pedagoga, psychologa kwiecień 2008
7
Ten typ konfliktu jest w zasadzie niezależ- Często zdarza się, że rodzice przykłada-
ny od ludzi. Sprzyja powstawaniu innych ją nadmierną wagę do ocen szkolnych jako
typów konfliktów, jak konflikty relacji czy decydujących o przyszłej karierze dziecka.
wartości. Czasami chcą decydować o jego przyszłym
zawodzie, ignorując tym samym zdolności
Przykładem takiego  uwikłanego kon- dziecka i prawo do dokonywania własnego
fliktu może być głośna, jakiś czas temu, wyboru swej przyszłości.
historia uczennicy jednego z liceów. Peł-
noletnia uczennica pozowała do zdjęć dla Nauczycielskie związki zawodowe żądają
czasopisma Playboy. Spotkało się to z obu- podwyżek pensji i uważają rozwiązania propo-
rzeniem grona nauczycielskiego szkoły, nie- nowanych przez MEN jako niewystarczające.
dopuszczeniem jej do matury i wreszcie usu-
nięciem ze szkoły. Władze szkoły uważały, Konflikt interesów dotyczyć może za-
że dziewczyna, jako ich uczennica, podlega równo potrzeb rzeczowych (np. istot-
zasadom obowiązującym ucznia (etos szko- nych dóbr, takich jak pieniądze, czas, po-
ły  konflikt wartości) Rodzice i dziewczyna dział pracy itp.), potrzeb proceduralnych
uznali, że osoba dorosła ma prawo sama (np. sposobu rozwiązywania konfliktu, spo-
podejmować decyzje. Szkoła, nie mogąc roz- sobu prowadzenia rozmów), jak i potrzeb
wiązać konfliktu wynikającego ze struktury psychologicznych (np. poczucia własnej
sytuacji (uczeń  szkoła oraz szkoła  młody wartości, godności, szacunku, zaufania).
dorosły, popierany w swych decyzjach przez Omawiając konflikt interesów, warto zwró-
rodziców) odwołała się do wartości (obraza cić uwagę na dwie sprawy:
moralności). Następnie doszło do eskalacji
konfliktu relacji  wzajemnego obrażania się Satysfakcja człowieka zależy od zaspo-
i obmawiania. kojenia wszystkich trzech rodzajów potrzeb
 rzeczowych, proceduralnych i psycho-
Rodzice nastolatków wiedzą, jak często logicznych. Należy o tym pamiętać, jeżeli
dochodzi do różnych spięć pomiędzy nimi chcemy poszukiwać takiego porozumie-
a ich pociechami. Często są zdezorientowani, nia, które satysfakcjonowałoby wszystkie
zagubieni i pytają  Co się dzieje z moim dzie- strony.
ckiem? Mamy tu do czynienia z konfliktem
strukturalnym w znaczeniu rozwojowym. Potrzeby ludzkie są w zasadzie nienego-
Dziecko uważa się za dorosłego, a rodzice cjowalne. Jednakże potrzeby te niemal za-
nadal widzą w nim tylko dziecko (uznają, że wsze można zrealizować różnymi sposoba-
nie jest w pełni samodzielne). Mamy tu do mi. Spór zatem dotyczy przede wszystkim
czynienia z pojawieniem się nowej jakości nie dających się pogodzić sposobów reali-
relacji: z niesymetrycznej rodzic  dziecko, zacji potrzeb. Poszukiwanie porozumienia
często przedmiotowej do bardziej podmio- sprowadza się do znalezienia takiego roz-
towej, rodzic  młody dorosły). wiązania, które umożliwia akceptowalny
przez wszystkie strony poziom zaspokoje-
Konflikt interesów  związany jest nia ich potrzeb.
z zablokowaniem realizacji potrzeb, wyni-
kającym ze współzależności między ludz
- Omówione typy konfliktów stanowią
mi. Najczęściej powstaje wówczas, gdy części składowe sytuacji konfliktowej. Sche-
któraś ze stron chce zaspokoić swoje po- matycznie można je przedstawić jako koło
trzeby kosztem drugiej. konfliktu (Rys. 1).
Niezbędnik wychowawcy, pedagoga, psychologa kwiecień 2008
8
Przebieg konfliktu w dużej mie-
KONFLIKT
rze zależy od tego, które z jego skła-
RELACJI
dowych odgrywają rolę dominującą.
Na przykład nierozwiązane konflikty
relacji, wartości czy danych sprzyjają
KONFLIKT KONFLIKT
narastaniu wrogości. Mogą się też wza- DANYCH WARTOŚCI
jemnie wzmacniać. Na przykład, różna
interpretacja posiadanych informacji
(konflikt danych) sprzyja tworzeniu po-
KONFLIKT KONFLIKT
dejrzeń o manipulacje (konflikt relacji)
STRUKTURALNY INTERESÓW
czy niemoralność (konflikt wartości).
W takiej sytuacji ludzie całkowicie kon-
centrują się na tych aspektach konflik-
tu. Nie są zatem w stanie rozmawiać
Rys. 1 Koło konfliktu
o interesach, ani zastanawiać się nad
strukturą sytuacji.
do konfliktów odznacza się tym, że rozu-
Diagnoza problemów relacji, wartości
czy danych umożliwia zarówno zrozumie- miemy mechanizmy eskalacji konfliktu, wie-
nie przyczyn, jak i kontrolę przebiegu kon- rzymy w możliwość jego rozwiązania oraz
posiadamy umiejętności, pozwalające zna-
fliktu. Może chronić przed jego eskalacją
i pozwala uniknąć zbędnych napięć. Po- lez
ć rozwiązania. Konflikt nie musi być de-
struktywny. Jest on często sygnałem, że coś
maga również zrozumieć strukturę sytuacji,
jest nie tak i należy podjąć działania w celu
skoncentrować się na konflikcie interesów
zamiany sytuacji kryzysowej w szansę na
i poszukiwaniu rozwiązań.
Konflikty były, są i będą. Należy jed- pozytywną zmianę. Przedstawiony model
może pomóc w zrozumieniu przyczyn i dy-
nak podejmować próby ich rozwiązania,
a nie ich unikać. Duże znaczenie ma kon- namiki procesu konfliktu. Owo zrozumie-
nie jest warunkiem podjęcia działań, które
struktywna postawa wobec konfliktu. Nie
pozwalają przeciwdziałać destruktywnym
traktowanie go jako sytuacji zagrożenia,
skutkom i zwiększają prawdopodobieństwo
ale okazję do zmiany, nabywania nowych
satysfakcjonującego rozwiązania.
doświadczeń. Konstruktywne podejście
Literatura:
Czwartosz, E. (2003).  Negocjacje i mediacje konfliktów w edukacji. Psychologiczna analiza
kształcenia umiejętności rozwiązywania konfliktów . W: A. Jurkowski (red). Z zagadnień współczes-
nej psychologii wychowawczej. Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Czwartosz, Z., Czwartosz, E. (1999).  Typologia z
ródeł i procedury rozwiązywania konfliktów ,
Nowa Szkoła. Skuteczne zarządzanie w praktyce. Wydawnictwo RAABE.
Czwartosz, E., Czwartosz, Z.(1998).  Zrozumieć konflikt , Nowa szkoła. Skuteczne zarządzanie
w praktyce. Wydawnictwo RAABE.
Ghazal, M. (1995). Zjedz zupkę i & bądz
cicho! Nowe spojrzenie na konflikty rodzice  dzieci.
Wydawnictwo Naukowe PWN.
Niezbędnik wychowawcy, pedagoga, psychologa kwiecień 2008
9