16. Narrator w epice i jego różne funkcje w literaturze (jego wiedza o
przedstawionym świecie, dystans, stosunek do bohatera).

Narrator, opowiadacz, podmiot
narracji, bądź pośrednio kreowany przez autora
w roli opowiadającego, bądź pośrednio zarysowująca się w jego toku. Narrator
bywa zróżnicowany w swej wyrazistości (jawny
ukryty, nieokreślony
określony
pod pewnym względami, abstrakcyjny
konkretny). Problematyka badań nad
narratorem skupia się głównie na zakresie i źródłach jego wiedzy, związku ze
światem przedstawionym (np. kreator historii, bohater, świadek, abstrakcyjne
medium) i stosunku do tego świata. Typologia narratora brała najczęściej za
punkt wyjścia stosunek: autor
narrator
postać, wyróżniając np. następujące
główne typy narratora:

narrator quasi
autorski, nie należący do świata przedstawionego, anonimowy,
wyposażony zazwyczaj w autorską wszechwiedzę (charakterystyczny dla tzw.
narracji autorskiej).

- narrator należący do świata przedstawionego jako świadek czy uczestnik
zdarzeń, tzn.
jeden z bohaterów utworu o wiedzy zwykle ograniczonej (charakterystyczny dla
tzw.
narracji pamiętnikarskich)

narrator personalny, posługujący się punktami widzenia przedstawionych postaci,
występujący w wielu kombinacjach narracyjnych o rozmaitym stopniu komplikacji
(np. w powieści z kilkoma narratorami, ujętej w formę epistolarną).

Niezależnie jednak od rozbudowanej systematyki narracyjnych "punktów widzenia"
nie zdezaktualizowała się przydatność dwu prostych podziałów na narratora
konkretnego i abstrakcyjnego oraz na narratora w pierwszej i trzeciej osobie
gramatycznej. Narrator w pierwszej osobie gramatycznej zwany jest narracją
(pierwszoosobową) pamiętnikarską, w której narrator umieszczony jest wewnątrz
świata przedstawionego, jako konkretna osoba (będąca jedną z postaci utworu)
opowiadająca o wydarzeniach, których była świadkiem lub uczestnikiem. Natomiast
narrator trzeciej osoby gramatycznej zwany narracją autorską, w której
anonimowy i abstrakcyjny opowiadacz znajduje się poza przedstawionym światem i
zachowuje wobec niego mniej lub bardziej wyrazisty dystans.