Michał Wołłejko
Sytuacja mniejszości polskiej na Litwie
a relacje polsko-litewskie
Władze Republiki Litewskiej od lat nie wypełniają większości postanowień polsko-
litewskiego Traktatu o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy
wobec mniejszości polskiej zamieszkującej to państwo. W istocie wiele posunięć
władz litewskich wobec Polaków ma charakter dyskryminacyjny i są one
sprzeczne z zapisami umów międzynarodowych przyjętych i ratyfikowanych
przez Litwę w dziedzinie ochrony mniejszości narodowych. Nasilające się
w ostatnim czasie incydenty naruszania praw mniejszości polskiej mogą
w perspektywie doprowadzić do pogorszenia się stosunków polsko-litewskich.
Byłby to czynnik negatywnie wpływający na bezpieczeństwo narodowe Polski.
Według danych spisu powszechnego
MNIEJSZOŚĆ POLSKA NA LITWIE
z 2001 r., 234 989 obywateli Litwy zade-
 JEJ HISTORIA, LICZEBNOŚĆ
klarowało narodowość polską, co sta-
I ROZMIESZCZENIE
nowiło 6,74 proc. wszystkich mieszkań-
Polacy na Litwie są ludnością auto- ców kraju. Mniejszość polska jest jed-
chtoniczną. Żyją tam od wieków1. Ży- nocześnie najliczniejszą ze wszystkich
mniejszości zamieszkujących Republi-
wioł polski skupiony jest w Wilnie i na
kÄ™ LitewskÄ…3. W samym Wilnie liczba
Wileńszczyz
nie, gdzie Polacy dominujÄ…
Polaków oscyluje w granicach 100 tys.,
w rejonach wiejskich. Ludność polska
czyli około 20 proc. mieszkańców mia-
zamieszkuje zwarcie tereny należące
sta. W rejonie wileńskim Polacy stano-
przed wojną do państwa polskiego. Na
wią 61 proc. mieszkańców, a w solecz-
obszarze tzw. Litwy Kowieńskiej, czyli
nickim około 80 proc., poza tym silna
Litwy w jej granicach przedwojennych,
mniejszość polska zwarcie zamieszkuje
pozostały śladowe ilości Polaków2.
1
Ludność słowiańska (polska) pojawiła się na Litwie na długo przed unią polsko-litewską w Krewie
z 1385 r. Byli to głównie  brańcy z Mazowsza, uprowadzani podczas łupieżczych wypraw Litwinów.
2
Dla przykładu w ponad 300-tysięcznym Kownie mieszka około 3 tys. Polaków. W okresie międzywo-
jennym ludność polska stanowiła tam około 30 proc. mieszkańców miasta.
3
Drugą pod względem liczebności jest mniejszość rosyjska. W 2001 r. liczba Rosjan wynosiła 219 789,
czyli 6,3 proc. mieszkańców kraju. Ponadto Litwę zamieszkują Białorusini, Ukraińcy, Żydzi, Niemcy,
Tatarzy, A
otysze oraz ludność pochodzenia romskiego i Ormianie. Według szacunkowych danych za
2008 r. liczba Polaków (podobnie jak wszystkich narodowości zamieszkujących Litwę) zmniejszyła się
i wynosiła około 208 tys. (6,2 proc.), zaś Rosjan 168 tys., czyli około 5 proc. Dane statystyczne dostępne
na www.stat.gov.lt
I  2011 / 17 BEZPIECZEC
STWO NARODOWE 99
POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZE
C

STWA
fragmenty rejonów trockiego i święciań- ści w ich siedzibach i gospodarstwach
skiego (jego południową część) oraz za- z powodu gwałtownej potrzeby znale-
chodnią część rejonu szyrwinckiego. zienia rąk do pracy na roli  w sytuacji
szalejÄ…cej biedy i panujÄ…cego w okresie
Społeczność polska na Wileńszczyz
- powojennym głodu. Dodać należy, że
nie, mimo ogromnych strat wojennych w okresie tzw. pierwszej ekspatriacji
i ekspatriacji lat 1944 1946 i 1957 1959, (lata 1944 1946) władze komunistyczne
w znacznym stopniu nadal dominuje LSRS często w ogóle odmawiały Polakom
etnicznie na obszarach wiejskich Wi- z tzw. Litwy Kowieńskiej, czyli terenów
leńszczyzny. Inaczej rzecz ma się w sa- należących przed 1940 r. do państwa li-
mym Wilnie zamieszkałym przed wojną tewskiego, prawa do wyjazdu5.
w większości przez Polaków i Żydów,
gdzie Litwini stanowili zaledwie 0,8 proc. Dramatyczne dzieje Polaków na Li-
ogółu wilnian, co dawało (w wartości twie Kowieńskiej wymagają komentarza.
bezwzględnej) 1413 osób według danych W okresie międzywojennym na teryto-
na 1931 r.4. Obecnie to społeczność litew- rium Litwy mieszkało według różnych
ska jest dominująca i stanowi 57 proc. danych od 65 tys. Polaków (według da-
mieszkańców stolicy swego państwa. nych z litewskiego spisu powszechnego
Głównym powodem tej zmiany jest fakt z 1923 r.) do 200 tys. (według szacunków
wyjazdu znakomitej większości Polaków ówczesnej diaspory polskiej). Abstra-
(wilnian) z miasta po 1944 r. hując od rzeczywistej liczby Polaków
w tamtym okresie, ich sytuacja była cięż-
Wilno było w okresie międzywojen- ka. Już w latach 20. język polski został
nym silnym ośrodkiem akademickim wyeliminowany z przestrzeni publicznej
i inteligenckim, tak więc z natury rzeczy, poprzez wyrugowanie polskich napisów
społeczność miasta w okresie 1944 1956 i szyldów. Systematycznie eliminowano
była najmocniej zagrożona represjami też język polski z kościoła. Drogą ad-
ze strony Sowietów i wywózkami na ministracyjną ograniczano możliwość
wschód. Jedną z metod uniknięcia aresz- nauki w języku polskim, co dotknęło
towania i zsyłki był wyjazd do tzw. Polski przede wszystkim ludność wiejską. Po
ludowej, do którego zresztą ówczesne wojnie  w czasach LSRS  szkolnictwo
władze Litewskiej Socjalistycznej Re- polskie na Kowieńszczyz
nie nie istniało
publiki Sowieckiej nakłaniały i często i nie odrodziło się po dziś dzień. Działa-
drogą szykan wymuszały ekspatriację. niom władz Litwy wymierzonym przeciw
Inaczej rzecz miała się na wsi, gdzie nie Polakom w okresie międzywojnia sprzy-
było takiego nacisku na wyjazd. Wła- jał fakt, że oba państwa, tj. Republika
dzom sowieckim zwyczajnie zależało na Litewska i Rzeczpospolita Polska, nie
utrzymaniu przynajmniej części ludno- utrzymywały w tym czasie (do 1938 r.)
4
Według danych spisowych z 1931 r. na ogólną liczbę 193 337 mieszkańców miasta, liczba Polaków
wynosiła 127 497 osób, co dawało 65,94 proc., a Żydów 55 tys., czyli nieco ponad 28 proc. Większą ilo-
ściowo niż litewska diasporę tworzyli ponadto Rosjanie (przeszło 7 tys. mieszkańców) czyli 3,77 proc.
Rocznik statystyczny Wilna 1931, Wilno 1933 r.
5
Por. m.in.: A. Srebrakowski, Polacy w Litewskiej SSR 1944 1989, Toruń 2000.
100 BEZPIECZEC
STWO NARODOWE I  2011 / 17
POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZE
C

STWA
kontaktów dyplomatycznych, a granica tożsamość narodową, język ojczysty
była zamknięta6. Należy oczywiście pod- i wiarę. Warto nadmienić, że społecz-
kreślić, że często niewłaściwe postępo- ność polska charakteryzuje się po dziś
wanie władz polskich wobec mniejszości dzień głęboką i żarliwą religijnością,
litewskiej dawało pretekst do retorsji której nie zdołały złamać ani represje
w stosunku do Polaków z Kowieńszczy- w czasach sowieckich, ani rugowanie
zny. Bez wątpienia mniejszość litewska języka polskiego z liturgii. Stanowi to
w II RP nie była przez władze państwowe swego rodzaju ewenement w mocno za-
 rozpieszczana . Władze polskie starały teizownej przestrzeni postsowieckiej.
się ograniczać rozwój szkolnictwa litew- Można zaryzykować twierdzenie, że
skiego. Ponadto litewska społeczność po- wileńscy Polacy wyszli obronną ręką
granicza poddana była in gremio stałej z czasów masowych represji i sowiec-
i uciążliwej inwigilacji, przede wszystkim kiego zniewolenia oraz bez wątpienia
ze strony policji i Korpusu Ochrony Po- sÄ… najlepiej zorganizowanÄ… i zwartÄ…
granicza, jako element z natury niepewny społecznością polską na całym obsza-
i nieprzychylnie nastawiony do państwa. rze byłego ZSRR.
Wojenne i powojenne deportacje Ogromną rolę w podtrzymaniu toż-
z terenu Kowieńszczyzny, a także wy- samości Polaków wileńskich odegrało
jazd resztek Polaków w ramach drugiej szkolnictwo funkcjonujące nieprzerwa-
ekspatriacji w latach 50., wraz z konse- nie przez cały okres sowiecki7. Według
kwentnie prowadzoną polityką depolo- danych za 2007 r. na Litwie działają
nizacyjną od okresu międzywojennego, 123 polskie szkoły ogólnokształcące
doprowadziły do sytuacji, w której język (wśród nich są cztery gimnazja z kla-
polski jest nieobecny zarówno w Kownie sami 1 12, 2 gimnazja z klasami 9 12,
czy w Kiejdanach, jak i na tradycyjnie 34 szkoły średnie (klasy 1 12), 44 szkoły
polskiej, znanej choćby z trylogii Sien- podstawowe  klasy od 1 do 10, 37 szkół
kiewicza,  szlacheckiej Laudzie. początkowych (klasy 1 4), działających
samodzielnie bÄ…dz
jako filie szkół pod-
Mimo trwających niemal pół wieku stawowych lub średnich) oraz 2 domy
sowietyzacji i represji diasporze polskiej dziecka. Naukę w tych placówkach po-
na Wileńszczyz
nie udało się zachować biera około 18 tys. uczniów8.
6
Więcej o stosunkach polsko litewskich w tym czasie Zob. P. A
ossowski, Polska  Litwa. Ostatnie
sto lat, Warszawa1991, passim.
7
Było ewenementem, że władze sowieckie Litwy zezwoliły na funkcjonowanie sieci szkół polskich
w odróżnieniu od sąsiedniej Białorusi, gdzie mimo większej liczby Polaków, żyjących na terytorium
BSRS, szkoły polskie zostały zlikwidowane w 1946 r. Skutki tej decyzji są odczuwalne obecnie. Polacy
mieszkający na Wileńszczyz
nie litewskiej posługują się na co dzień językiem polskim, a ich sąsiedzi
 zza miedzy  z Wileńszczyzny białoruskiej, mieszkający kilka lub kilkanaście kilometrów dalej w zna-
komitej większości mówią na co dzień po białorusku lub tzw. dialektem  prostym , czyli gwarą białoru-
sko-polską. Jako kuriozum należy odnotować fakt, że częstokroć członkowie jednej rodziny, mieszkają-
cy po dwóch stronach granicy we wzajemnych kontaktach posługują się dwoma innymi językami.
8
Zob.: http://www.tygodnik.lt/200743/ng2.html; Tygodnik Wileńszczyzny, Polskie dziecko w polskiej
szkole, 15 czerwca 2007 r. Słowo  Gimnazjum na Litwie nie jest tożsame z jego polskim odpowiedni-
kiem. W RL tak wyróżnia się szkoły reprezentujące wyższy poziom nauczania.
I  2011 / 17 BEZPIECZEC
STWO NARODOWE 101
POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZE
C

STWA
Polacy mają też swoją reprezen- narodowego, postulujący osiągnięcie
tację polityczną, którą jest Akcja Wy- niepodległości drogą ewolucyjną. Jed-
borcza Polaków na Litwie (AWPL) nak dopiero w sierpniu 1991 r. większość
i swoich przedstawicieli w parlamen- krajów Zachodu uznało niepodległość
cie litewskim, wybieranych w wybo- Litwy, ZSRR uczynił to formalnie we
rach powszechnych z ramienia tego wrześniu tego samego roku, godząc się
stronnictwa9. Na szczeblu samorządo- jednocześnie na wycofywanie wojsk we-
wym Polacy niezmiennie rządzą w re- wnętrznych i jednostek Armii Czerwo-
jonach wileńskim i solecznickim oraz nej. Także latem 1991 r. ówczesny szef
sÄ… reprezentowani w rejonach trockim polskiego MSZ Krzysztof Skubiszewski
i święciańskim. Diaspora polska ma też skierował do władz Litwy list intencyjny.
swego przedstawiciela w Parlamencie W efekcie wymiany listów pomiędzy mi-
Europejskim. Jest nim lider społeczno- nistrami obu państw 5 września 1991 r.,
ści polskiej na Litwie, Waldemar Toma- nastąpiło formalne nawiązanie stosun-
szewski, jedyny europoseł  Polak spo- ków między Rzeczpospolitą Polską a Re-
za obszaru Rzeczpospolitej Polskiej. Po- publiką Litewską, a po przeszło czterech
nadto mniejszość polska zorganizowała miesiącach  13 stycznia 1992 r.  przyję-
się w szeregu stowarzyszeń społeczno- to Deklarację o przyjaznych stosunkach
kulturalnych i sportowych, z których i dobrosąsiedzkiej współpracy pomię-
najpoważniejszymi są Związek Polaków dzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką
na Litwie (ZPL) i Macierz Szkolna10. Litewską. Końcowym aktem na drodze
ustanowienia stosunków polsko-litew-
skich był podpisany 26 kwietnia 1994 r.
OCHRONA MNIEJSZOÅšCI W DWU-
w Wilnie Traktat pomiędzy Rzeczpospo-
I WIELOSTRONNYCH REGULACJACH
litÄ… PolskÄ… a RepublikÄ… LitewskÄ… o przy-
PRAWNYCH
jaznych stosunkach i dobrosÄ…siedzkiej
11 marca 1990 r. Rada Najwyższa współpracy.
Litewskiej Socjalistycznej Republiki
Sowieckiej ogłosiła deklarację niepod- Strony umowy ostatecznie potwier-
ległości. Proklamowanie niepodległości dzały wzajemną suwerenność, inte-
poprzedzone zostało wyborami do tej- gralność państwową oraz wyrzekały
że Rady, w których zwyciężył Sajudis się wszelkich roszczeń terytorialnych11.
(w tłum. ruch), czyli ruch odrodzenia Ponadto strony stwierdzały, że swe sto-
9
Dodać należy, że Polacy litewscy jako mniejszość nie mają żadnych przywilejów wyborczych. Tym-
czasem w Polsce Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczpospo-
litej Polskiej (ustawa z 12 kwietnia 2001 r. Dz. U. Nr 46, poz. 499, ze zm.) przewiduje przywileje dla
przedstawicieli mniejszości narodowych. Komitety utworzone przez wyborców zrzeszonych w zareje-
strowanych organizacjach mniejszości narodowych (art. 134 ustawy) nie obowiązuje 5 proc. próg wy-
borczy.
10
Stowarzyszenie Nauczycieli Polskich na Litwie  Macierz Szkolna .
11
Stanowiły o tym artykuły 1 i 2 traktatu. Por. Traktat pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką
Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy, sporządzony w Wilnie 26 kwiet-
nia 1994 r. (Dz. U. z dnia 20 lutego 1995 r. Nr 15, poz. 71). Tym samym RP ostatecznie zrzekła się praw do
Wilna i części województwa wileńskiego, które w paz
dzierniku 1939 r. (po uprzednim zajęciu przez Armię
Czerwoną) zostały z woli Józefa Stalina sprezentowane niepodległemu państwu litewskiemu.
102 BEZPIECZEC
STWO NARODOWE I  2011 / 17
POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZE
C

STWA
sunki będą kształtować na prymacie alnego wyboru dokonywanego przez
 nieingerencji w sprawy wewnętrzne osobę i że nie mogą z tego wynikać
oraz przestrzegania praw człowieka dla niej żadne negatywne następ-
i podstawowych swobód 12. stwa. Nikt nie może być zmuszony
do udowodnienia swej narodowości
W traktacie wiele miejsca poświę- ani do jej wyrzeczenia się16. Praktycz-
cono sprawom ochrony praw mniej- na realizacja postanowień tego passu-
szości zamieszkujących zarówno pań- su przez organy państwa litewskiego
stwo litewskie, jak i Rzeczpospolitą13. wzbudza w ostatnim czasie poważne
Postanowienia umowy definiują, kto kontrowersje wśród Polaków na Litwie
należy do mniejszości narodowej oraz w odniesieniu do orzeczenia litewskie-
wyszczególniają i gwarantują prawa go Sądu Konstytucyjnego w sprawie pi-
przysługujące tym osobom. I tak oso- sowni nazwisk. O tym stanowi treść za-
by należące do mniejszości polskiej pisów artykułów 14 i 15 traktatu, które
w Republice Litewskiej, to osoby po- uszczegółowiają prawa mniejszości.
siadajÄ…ce obywatelstwo litewskie,
które są polskiego pochodzenia albo Artykuł 14 stanowi m.in.: Strony
przyznają się do narodowości, kultu- oświadczają, że osoby wymienione
ry lub tradycji polskiej oraz uznają w artykule 13, ustęp 2 (należące do
język polski za swój język ojczysty14. mniejszości  przyp. autora) mają
Analogicznie opisano osoby należą- w szczególności prawo do: swobod-
ce do mniejszości litewskiej w Polsce. nego posługiwania się językiem
Zgodnie z literą traktatu wymienione mniejszości narodowej w życiu pry-
osoby mają prawo indywidualnie watnym i publicznie, dostępu do
lub wespół z innymi członkami swej informacji w tym języku, jej rozpo-
grupy do swobodnego wyrażania, wszechniania i wymiany oraz posia-
zachowania i rozwijania swej tożsa- dania własnych środków masowego
mości narodowej, kulturowej, języ- przekazu, uczenia się języka swojej
kowej i religijnej, bez jakiejkolwiek mniejszości narodowej i pobierania
dyskryminacji i przy zachowaniu nauki w tym języku, [& ] używania
pełnej równości wobec prawa15. swych imion i nazwisk w brzmieniu
języka mniejszości narodowej; szcze-
Istotnym zapisem umowy w kwestii gółowe regulacje dotyczące pisowni
ochrony mniejszości jest ust. 3 art. 13, imion i nazwisk zostaną określone
który stanowi, że: strony potwierdza- w odrębnej umowie, uczestniczenia
ją, że przynależność do mniejszości w życiu publicznym bezpośrednio lub
narodowej jest sprawą indywidu- za pośrednictwem swobodnie wy-
12
Ibidem.
13
Tych kwestii dotyczą artykuły 13, 14, 15 i 16 traktatu; Traktat między Rzeczpospolitą a Republiką
LitewskÄ…& , op. cit.
14
Ibidem.
15
Ibidem.
16
Artykuł 13 traktatu, ibidem.
I  2011 / 17 BEZPIECZEC
STWO NARODOWE 103
POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZE
C

STWA
branych przedstawicieli na szczeblu fikowana przez RepublikÄ™ LitewskÄ…
władz państwowych i lokalnych oraz w 2000 r. Konwencja ramowa ochrony
dopuszczenia do służby publicznej na mniejszości narodowych. Na szczegól-
równi z innymi obywatelami17. ną uwagę zasługują następujące zapisy
konwencji: Strony zobowiÄ…zujÄ… siÄ™
Natomiast zapisy artykułu 15 sta- uznać, że każda osoba należąca do
nowią m.in.: Strony w szczególności: mniejszości narodowej ma prawo do
rozważą dopuszczenie używania swobodnego używania, bez jakiej-
języków mniejszości narodowych kolwiek ingerencji, jego/jej języka
przed swymi urzędami, szczególnie mniejszości, zarówno prywatnie,
zaÅ› w tych jednostkach administra- jak i publicznie, ustnie oraz pisem-
cyjno-terytorialnych, w których nie. Na obszarach zamieszkałych
dużą część ludności stanowi mniej- tradycyjnie lub w znaczącej ilości
szość narodowa, zapewnią mniejszo- przez osoby należące do mniejszości
ściom narodowym dostęp do publicz- narodowej, o ile osoby te tego sobie
nych środków masowego przekazu, zażyczą, i tam, gdzie takie życzenie
zapewnią odpowiednie możliwości odpowiada rzeczywistym potrzebom,
nauczania języka mniejszości na- Strony będą starać się zapewnić,
rodowej i pobierania nauki w tym na tyle, na ile to możliwe, warunki,
języku w przedszkolach, szkołach które umożliwią używanie języka
podstawowych i średnich, [& ] będą mniejszości w stosunkach pomiędzy
uwzględniać historię i kulturę grup tymi osobami a organami admini-
wymienionych w artykule 13, ustęp stracyjnymi19. A także: strony zobo-
2 w związku z nauczaniem historii wiązują się uznać, że każda osoba
i kultury w placówkach oświatowych, należąca do mniejszości narodowej
powstrzymają się od jakichkolwiek ma prawo do używania jego/jej na-
działań mogących doprowadzić do zwiska (patronimiku) i imion w ję-
asymilacji członków mniejszości na- zyku mniejszości oraz ich oficjalnego
rodowej wbrew ich woli oraz zgodnie uznania zgodnie z trybem przyjętym
ze standardami międzynarodowymi w ich ustawodawstwie. Strony zo-
powstrzymają się od działań, które bowiązują się uznać, że każda osoba
prowadziłyby do zmian narodowo- należąca do mniejszości narodowej
ściowych na obszarach zamieszka- ma prawo do umieszczenia w jego
łych przez mniejszości narodowe18. lub jej języku znaków, napisów i in-
nych informacji o charakterze pry-
Drugim, obok traktatu, kluczowym watnym w sposób widoczny dla osób
aktem prawa międzynarodowego od- postronnych. W rejonach tradycyj-
noszącym się do ochrony mniejszości nie zamieszkałych przez znaczącą
polskiej na Litwie jest przyjęta i raty- ilość osób należących do mniejszości
17
Artykuł 14 traktatu, ibidem.
18
Artykuł 15 traktatu, ibidem.
19
Artykuł 10, Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych, sporządzona w Strasburgu
1 lutego 1995 r. Dz. U. z dnia 15 marca 2002 r., Nr 22, poz. 209.
104 BEZPIECZEC
STWO NARODOWE I  2011 / 17
POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZE
C

STWA
narodowej Strony będą starać się  jął stanowisko (tym razem na wniosek
zgodnie z obowiÄ…zujÄ…cym prawem, Sejmu Republiki Litewskiej) w kwestii
w tym także, tam gdzie to stosowne, pisowni nazwisk w dokumentach tożsa-
umowami z innymi państwami oraz mości obywateli Litwy  przedstawicieli
przy uwzględnieniu ich specyficz- mniejszości narodowych w ich języku
nych warunków  umieszczać rów- ojczystym i z użyciem właściwych liter
nież w języku mniejszości tradycyj- diakrytycznych. Sąd orzekł, że obywa-
ne nazwy lokalne, nazwy ulic i inne tele Litwy narodowości nielitewskiej,
oznakowania topograficzne o cha- w tym Polacy, mogą mieć zapis swe-
rakterze publicznym, o ile istnieje go nazwiska w formie oryginalnej np.
tam wystarczajÄ…ce zapotrzebowanie w paszportach, ale nie na pierwszej
na takie oznakowania20. stronie dokumentu, tylko na kolejnych
stronach i zapis ten należy traktować
jako wyłącznie zapis pomocniczy. Sąd
NIEUZASADNIONA DYSKRYMINACJA
dodał ponadto, że zapis nazwiska nieli-
MNIEJSZOÅšCI POLSKIEJ NA LITWIE
tewskiego w formie litewskiej pozostaje
Jednym z najważniejszych proble- jedyną oficjalną formą potwierdzającą
mów podnoszonych przez Polaków tożsamość obywatela Litwy.
na Litwie jest brak możliwości zapisu
nazwiska w formie oryginalnej. Obec- Orzeczenie to nie zadowoliło litew-
nie rodacy zamieszkujący Litwę mogą skich Polaków. Edward Trusewicz, se-
pisać swe nazwiska tylko w wersji zli- kretarz Związku Polaków na Litwie
tuanizowanej. I tak np. Kowalski to po (ZPL), mówił, komentując orzeczenie
litewsku Kovalskis lub Kovalski. W al- Sądu Konstytucyjnego: Większość eu-
fabecie litewskim nie występują polskie ropejskich krajów, które szanują
litery diakrytyczne jak:  ł ,  ć ,  z
 ,  ś , swoje mniejszości narodowe, zacho-
 ż , a także litera  w (zastępowana wuje się inaczej, tzn. pozwala się na
 v ). Litery  cz i  sz zapisuje się jako używanie języka mniejszości w ży-
 %0Å„ i  ~
 . Do nazwisk dodaje się też inne ciu publicznym21.
końcówki np.:  us i  ius (rodzaj mę-
ski) i  aite ,  ienie (rodzaj żeński). W ślad za orzeczeniem sądu, rząd
Republiki Litewskiej przygotował odpo-
W 1999 r. litewski Sąd Konstytucyjny wiedni projekt ustawy, który jednak nie
orzekł, że imię i nazwisko obywatela Li- znalazł akceptacji w parlamencie (co
twy powinny być zapisane w dokumen- ciekawe, odrzucono go także głosami
tach wyłącznie w języku państwowym, tworzących rząd partii koalicyjnych 
czyli w litewskim. Po dziesięciu latach konserwatystów i chrześcijańskich de-
od tego orzeczenia, 6 listopada 2009 r., mokratów). Głosowanie miało miejsce
tenże Sąd Konstytucyjny ponownie za- 8 kwietnia 2010 r. i odbywało się rów-
20
Artykuł 11 Konwencji, ibidem.
21
http://kurierwilenski.lt/pdf-archiwum/KW_2009_11_07.pdf. Zob. także witrynę internetową polskie-
go Radia znad Willi z 12 stycznia 2010 r., http://www.znadwilii.lt/aktualnosci/20100112/minister-simasiu-
s-o-projekcie-ustawy-o-pisowni-nazwisk
I  2011 / 17 BEZPIECZEC
STWO NARODOWE 105
POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZE
C

STWA
nolegle z oficjalnÄ… wizytÄ… prezydenta Brak regulacji dotyczÄ…cych pisow-
RP Lecha Kaczyńskiego w Wilnie. Pre- ni nazwisk w języku polskim na Litwie
zydent Polski nie krył swojej irytacji i ewidentna wieloletnia niechęć państwa
głosowaniem w litewskim parlamencie litewskiego do zmiany czy dostosowa-
mówiąc, że jest zdziwiony decyzją Sejmu nia swych przepisów w tej materii, tak
oraz także o tym, że w Polsce miesz- aby pisownia w wersji oryginalnej była
ka wiele mniejszości narodowych, możliwa i zarazem zgodna z podpisaną
w tym również litewska, którym umową między Polską a Litwą w 1994 r.,
są zagwarantowane prawa, jakich skutkowały w latach 2008 i 2009 złoże-
oczekuje od władz litewskich polska niem przez Polaków skarg przeciwko
mniejszość na Litwie22. Lech Kaczyń- państwu litewskiemu do Europejskiego
ski powiedział też, że ma nadzieję, iż Trybunału Praw Człowieka w Strasbur-
również na Litwie prawa mniejszości gu i Europejskiego Trybunału Sprawie-
będą rozstrzygane zgodnie z europej- dliwości (ETS) w Luksemburgu.
skimi standardami23. Była to ostatnia
publiczna wypowiedz
prezydenta Polski. We wrześniu 2008 r. do Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka w Strasbur-
Sejm litewski odrzucając projekt rzą- gu wpłynęła skarga skierowana przez
dowy, który jakkolwiek nie zadowalał samorząd rejonu wileńskiego (władze
w pełni Polaków na Litwie, był jednak w rejonie sprawują Polacy) przeciwko
pewnym krokiem naprzód na drodze państwu litewskiemu. Sprawa dotyczy-
do używania oficjalnie języka polskie- ła nadania imienia Emilii Plater szkole
go przez mniejszość polską na Litwie, z polskim językiem wykładowym w miej-
przyjął jednocześnie alternatywny pro- scowości A
awaryszki nieopodal Wilna,
jekt ustawy o pisowni nazwisk w pasz- a dokładnie zapisu nazwiska patronki.
porcie, w którym dopuszczono pisownię Litewskie sądy nie zgodziły się bowiem,
nazwiska w formie oficjalnej w rubryce by szkoła nosiła imię Emilii Plater, tylko
inne wpisy. Zgodnie z przyjętym pro- Emilijos Platerytes25.
jektem zapis taki nie będzie miał żadnej
mocy prawnej, a wpisanie nazwiska np. W lipcu 2009 r. A
ukasz Wardyn, po-
po polsku będzie możliwe dopiero po zostający w związku z obywatelką Li-
uiszczeniu odpowiedniej opłaty oraz po twy polskiego pochodzenia, obywatel
przedstawieniu materiału z
ródłowe- RP, złożył do ETS wniosek w imieniu
go24, mającego udowodnić zasadność własnym oraz żony, w którym występuje
pisania nazwiska w danej formie. W rze- o zbadanie czy litewskie przepisy doty-
czywistości przyjęty projekt nie spełnia czące zapisu nazwisk nie dyskryminu-
ani polskich oczekiwań, ani nie wypeł- ją go jako Polaka oraz nie są sprzecz-
nia litery ustaleń traktatu z 1994 r. ne z prawem unijnym. Wnioskodawca,
22
http://kurierwilenski.lt/pdf-archiwum/KW_2010_04_09.pdf
23
Ibidem.
24
Tak podano w treści ustawy, nie precyzując co to dokładnie znaczy.
25
Raport Stowarzyszenia  Wspólnota Polska , Przestrzeganie praw mniejszości polskiej na Litwie Ra-
port, maj 2009, http://www.wspolnota-polska.org.pl/index.php?id=sw9r_lit
106 BEZPIECZEC
STWO NARODOWE I  2011 / 17
POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZE
C

STWA
który zawarł związek małżeński na Li- ligatur lub innych modyfikacji gra-
twie, w akcie ślubu został wpisany jako ficznych nanoszonych na litery alfa-
Lukas Vardyn. Z kolei nazwisko jego betu łacińskiego, stosowanych w in-
żony zapisane jest jako Malgo~
ata Ru- nych językach27. Jednocześnie w opinii
nevi%0ń-Vardyn, a syn  w akcie urodzenia znalazło się stwierdzenie, że: ustano-
 widnieje jako Michal Vardyn. Wnio- wiony w traktacie zakaz dyskrymi-
skodawca odwoływał się od decyzji na nacji ze względu na przynależność
Litwie, przegrał jednak postępowania państwową znajduje zastosowanie
w sądach wszystkich instancji. do tej okoliczności faktycznej. Zapis
przez władze państwa członkowskie-
14 września 2010 r. ETS rozpoczął go danych dotyczących tożsamości
procedurę rozpatrywania wniosku26, obywateli innych państw człon-
a po trzech miesiącach wypowiedział kowskich powinien być dosłowny,
się jego rzecznik generalny. 16 grudnia co obejmuje również użycie znaków
2010 r. Nilo Jääskinen z Finlandii (rzecz- diakrytycznych, które sÄ… dopuszczo-
nik ETS) wydał opinię, w której uznał, ne w tych państwach28. Tym samym
że nazwisko rodowe urodzonej na Litwie z opinii przedstawionej przez rzeczni-
Polki, Małgorzaty Runiewicz może być ka trybunału wynika, że A
ukasz Paweł
w dokumentach zapisane jako Malgo- Wardyn ma prawo do pisowni w całości
~
ata Runevi%0ń, gdyż jako obywatelka Li- polskiego nazwiska w litewskim akcie
twy w pełni podlega litewskiemu prawu ślubu. Dlatego litewskie władze bez-
określającemu pisownię nazwisk obywa- prawnie zapisały jego nazwisko jako
teli Litwy. Innymi słowy, zgodnie z opinią  Lukasz Pawel Wardyn .
rzecznika, Małgorzata Runiewicz nie
może domagać się zmiany nazwiska na Opinia rzecznika, jakkolwiek nie
Runiewicz, czyli w formie, w jakiej zapi- jest wiążąca dla sędziów trybunału,
sane było nazwisko jej ojca. bywa jednak zbieżna z ich póz
niejszym
orzeczeniem. A
ukasz Wardyn komen-
W omawianej opinii rzecznika ETS tując opinię stwierdził, że: według
zapisano: Ustanowiony Traktatem rzecznika moja sytuacja na Litwie
zakaz dyskryminacji ze względu na różni się więc znacznie od sytuacji
przynależność państwową nie za- mojej żony. Nawet w Brukseli, gdzie
brania państwu członkowskiemu, przebywamy w związku z moją pra-
by w swoim ustawodawstwie prze- cą, z powodu różnic w zapisach na-
widziało, iż imiona lub nazwiska zwisk w dokumentach konieczne
jego obywateli mogą być zapisywane jest udowadnianie, że Runevi%0ń i Ru-
w aktach stanu cywilnego wyłącznie niewicz to ta sama osoba. Ta druga
z użyciem znaków języka państwo- wersja rodowego nazwiska mojej
wego i bez znaków diakrytycznych, żony widnieje bowiem między inny-
26
Por.: http://www.rp.pl/artykul/468028.html, http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80611,8380703,Li-
twa_za_oryginalna_pisownia_polskich_nazwisk.html., a także http://kurierwilenski.lt/2010/09/15/boj-o-pol-
skie-nazwiska-w-trybunale-europejskim/
27
Cyt. za: http://serwis.pap.com.pl/CSI/pl/oldArch/depesza/4306227
28
Ibidem.
I  2011 / 17 BEZPIECZEC
STWO NARODOWE 107
POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZE
C

STWA
mi na dyplomie ukończenia studiów podwójne nazewnictwo miejscowości32.
wydanym w Polsce [& ] zagraniczna Publiczne używanie języka mniejszości
firma, która rejestruje działalność litewskiej na Suwalszczyz
nie stoi więc
na Litwie, nie musi zmieniać na- w zupełnej asymetrii do sytuacji na Wi-
zwy, o ile ma w niej inne od wystę- leńszczyz
nie.
pujÄ…cych w litewskim alfabecie liter.
Człowiek traktowany jest więc gorzej Niemal piętnastokrotnie liczniejsza
niż przedsiębiorstwo29. A
ukasz War- od litewskiej mniejszości w Polsce, dia-
dyn dodał również, że oczekuje na roz- spora polska na Litwie od lat bezsku-
strzygnięcie jeszcze jednej skargi, doty- tecznie domaga się możliwości używa-
czącej pisowni imienia i nazwiska jego nia języka polskiego jako pomocniczego
syna Michała, który urodził się w Belgii obok państwowego języka litewskiego
i ma polskie, i litewskie obywatelstwo30. w urzędach i instytucjach administracji
Wyrok ETS w sprawie, w której wydana na terenach, gdzie zwarcie zamieszku-
jest opinia rzecznika, ma być ogłoszony je. Podobnie rzecz ma się z podwójnym
wiosnÄ… 2011 r. nazewnictwem na tablicach ulic i miej-
scowości na tych obszarach.
Warto odnotować, iż zupełnie od-
mienna sytuacja panuje w Polsce W styczniu 2009 r. litewski Naczel-
w kwestii używania przez Litwinów, ny Sąd Administracyjny (NSA) orzekł,
obywateli Rzeczpospolitej, własnego że nazwy ulic i miejscowości w rejonie
języka w przestrzeni publicznej oraz wileńskim wolno zapisywać wyłącznie
zapisu nazwisk w formie oryginalnej. w języku państwowym, czyli po litew-
Przepisy ustawy o mniejszościach naro- sku. Sędziowie w uzasadnieniu orze-
dowych i etnicznych oraz języku regio- czenia powołali się na przepisy ustawy
nalnym31 gwarantują przedstawicielom o języku państwowym z 1995 r., które
mniejszości na terytorium Rzeczpospo- według części ekspertów z zakresu
litej (w tym litewskiej) używania i pi- prawa stoją w sprzeczności z zapisami
sowni swych nazwisk w dokumentach ustawy o mniejszościach narodowych
tożsamości zgodnie z zasadami pisow- z 1991 r. Przepisy art. 4 i 5 tej ustawy
ni języka danej mniejszości etnicznej. gwarantują możliwość publicznego
Ponadto język litewski jest używany stosowania języka mniejszości naro-
jako pomocniczy obok języka urzędo- dowej. Dosłownie: Na terenach admi-
wego przed organami gminy Puńsk, nistracyjno-terytorialnych zwarcie
gdzie ludność litewska stanowi więk- zamieszkanych przez jakąkolwiek
szość mieszkańców. Jest tam również mniejszość narodową w urzędach lo-
29
http://www.rp.pl/artykul/580044.html
30
Ibidem.
31
Ustawa z 6 stycznia 2005 r. Dz. U. Nr 17, poz. 141 ze zm.
32
Ibidem, możliwość taka z regulacji zawartych w art. 8 11 i art. 12 oraz szczegółowo rozporządzeń
ministra spraw wewnętrznych i administracji. W Polsce przepisy prawa dają możliwość podwójnego
nazewnictwa miejscowości oraz używania przed organami samorządu języka mniejszości w tych gmi-
nach, gdzie przedstawiciele danej mniejszości narodowej lub etnicznej stanowią nie mniej niż 20 proc.
społeczności.
108 BEZPIECZEC
STWO NARODOWE I  2011 / 17
POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZE
C

STWA
kalnych i organizacjach obok języka Ponadto wśród proponowanych
państwowego używa się języka tej przepisów nowelizacji znalazł się też
mniejszości narodowej (lokalnego) zapis mówiący o tym, że jeśli w rejonie,
[& ] Na terenach administracyjno-te- gdzie jest kilka szkół z różnymi języ-
rytorialnych zwarcie zamieszkanych kami nauczania i żadna z nich nie ma
przez jakąkolwiek mniejszość naro- kompletu uczniów w klasach starszych
dowÄ… napisy informacyjne obok jÄ™- potrzebnych do zachowania statusu
zyka litewskiego mogą być i w języku szkoły średniej  samorządy zostaną
mniejszości narodowej (lokalnym)33. zobowiązane do utrzymania szkół z ję-
W konsekwencji orzeczenia litewskiego zykiem państwowym, czyli litewskim,
NSA istniejące tablice ulic i miast w re- kosztem szkół mniejszości narodowych.
jonie wileńskim zostały usunięte przez W praktyce będzie to oznaczać likwida-
samorząd. Zakazowi nie poddali się na- cję małych szkół wiejskich, w tym głów-
tomiast prywatni przewoz
nicy i firmy nie szkół z polskim językiem nauczania
transportowe, które mimo regularnych na Wileńszczyz
nie36. Omawiane zapisy
grzywien nakładanych na nich przez zostały przyjęte w dwóch czytaniach
organa administracji wciąż stosują przez Sejm Litwy (zgodnie z litewskim
dwujęzyczne rozkłady jazdy i podwójne porządkiem parlamentarnym, ustawa
zapisy nazw miejscowości. wchodzi w życie, jeśli zostanie przegło-
sowana w trzecim czytaniu).
Od 2010 r. w litewskim minister-
stwie oświaty trwają prace nad noweli-
zacjÄ… ustawy o szkolnictwie. 10 czerw- REAKCJE STRONY POLSKIEJ
ca 2010 r. rzÄ…d Republiki Litewskiej Systematycznie pogarszajÄ…ca siÄ™
skierował projekt noweli pod obrady sytuacja Polaków na Litwie doprowa-
Sejmu. W projekcie ustawy znalazł się dziła na jesieni 2010 r. do bardziej sta-
m.in. zapis stanowiący o tym, że obli- nowczych działań ze strony polskich
gatoryjnie ma być prowadzona nauka dyplomatów. W sposób zdecydowany
w języku państwowym (litewskim) co głos zabrali w tej kwestii m.in. wice-
najmniej kilku przedmiotów w szko- szef MSZ Jan Borkowski oraz amba-
łach mniejszości narodowych na po- sador Rzeczpospolitej Polskiej w Wil-
ziomie podstawowym34. Jednocześnie nie Janusz Skolimowski. Wreszcie,
liczba wykładanych przedmiotów po 22 paz
dziernika 2010 r. resort spraw
litewsku ma sukcesywnie wzrastać zagranicznych przekazał oficjalne sta-
w starszych klasach  na poziomie nowisko w sprawie sytuacji mniejszo-
szkół średnich35. ści polskiej na Litwie, w którym zapo-
33
Tłumaczenie za: Raport Stowarzyszenia  Wspólnota Polska , op. cit.
34
Na Litwie funkcjonuje ponad 100 szkół z wykładowym językiem polskim. Ponadto istnieją jeszcze
szkoły z językiem rosyjskim. W szkołach tych wszystkie przedmioty poza nauką jęz. litewskiego wykła-
dane są po polsku. Poza językiem wykładów nie ma innych różnic programowych w stosunku do szkół
litewskich.
35
W projekcie ustawy nie sprecyzowano, ile przedmiotów i które z nich mają być nauczane po litewsku.
36
Na wsi wileńskiej dominują szkoły z polskim językiem wykładowym, niemal zupełny brak jest szkół
z językami innych mniejszości narodowych.
I  2011 / 17 BEZPIECZEC
STWO NARODOWE 109
POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZE
C

STWA
wiedziano podjęcie działań dyploma- lityków litewskich, którzy decydują
tycznych w tej kwestii. o obecnym i przyszłym kształcie na-
szych wzajemnych stosunków. Mamy
W zdecydowanych słowach stwier- nadzieję, że obowiązujące w Europie
dzono m.in.: Nie możemy akceptować wzorce zachowań wobec własnych
braku poszanowania mniejszości obywateli należących do mniejszości
polskiej na Litwie. [& ] MSZ RP z ro- narodowych, stosowane w Polsce, nie
snącym zaniepokojeniem i troską tylko wobec mniejszości litewskiej,
obserwuje rozwój sytuacji w stosun- ale wszystkich mniejszości narodo-
kach między Polską i Litwą. Wypo- wych, jakie posiadamy, unaoczniły
wiedzi partnerów litewskich wzbu- stronie litewskiej, że oczekiwania
dzające nieufność wobec polskiej Polaków na Litwie i wspierającej ich
mniejszości na Litwie uważamy za Polski nie są niczym niezwykłym39.
wysoce niefortunne i kontrproduk-
tywne dla rozwoju dobrosÄ…siedzkich Stanowcza reakcja ministra Jana
stosunków. [& ] Ubolewamy, że przy- Borkowskiego w Sejmie RP w sposób
jazne gesty wykonywane w ostatnich jednoznaczny wskazuje, że władze
latach przez stronÄ™ polskÄ… nie spotka- polskie nie tylko sÄ… zdeterminowane
Å‚y siÄ™ z adekwatnÄ… reakcjÄ… strony li- w kwestii ostatecznego rozwiÄ…zania
tewskiej. W konkluzji zaś podkreślono, problemów Polaków na Litwie, ale tak-
że: MSZ RP dokonuje analizy zaist- że, co zostało wskazane w tej wypowie-
niałej sytuacji. Oczekujemy od part- dzi, Rzeczpospolita domaga się prze-
nerów litewskich odpowiedzialnego strzegania standardów europejskich
podejścia do tych kwestii, w celu w zakresie ochrony autochtonicznych
wypracowania konstruktywnych mniejszości, czyli tego, co w istocie po-
rozwiązań. W najbliższym czasie winno być oczywiste. Podkreślenie eu-
zostaną podjęte stosowne działania ropejskiego wymiaru problemu może
dyplomatyczne37. sugerować, że polska dyplomacja i rząd
zaczną stanowczo stawiać problem na
Z kolei minister Jan Borkowski, forum europejskim.
odpowiedzialny w MSZ za współpracę
z Polonią na świecie, mówił w Sejmie Równie wymownym gestem strony
25 listopada 2010 r., że Polska stanow- polskiej, wyrażającej brak akceptacji
czo oczekuje od władz litewskich roz- dla działań litewskich wobec tamtej-
wiązania problemów naszej mniej- szych Polaków, było długie milczenie
szości w tym kraju38. Minister dodał, w sprawie udziału i składu delegacji
iż: Mamy nadzieję na bardziej prze- polskiej w obchodach przypadającej
myślane i konstruktywne reakcje po- w 2011 r. 20. rocznicy krwawych wy-
87
Cyt. za: http://serwis.pap.com.pl/palio/html.run?_Instance=cms_csi.pap.pl&_PageID=1&_Sessio-
nID=1103060&_SessionKey=440525767&_NewsID=4057907&_LangID=1&_CheckSum=1552608442
38
Cyt. za: http://serwis.pap.com.pl/palio/html.run?_Instance=cms_csi.pap.pl&_PageID=1&_Sessio-
nID=1103060&_SessionKey=440525767&_NewsID=4295293&_LangID=1&_CheckSum=-988010134
39
Ibidem.
110 BEZPIECZEC
STWO NARODOWE I  2011 / 17
POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZE
C

STWA
darzeń z 13 stycznia 1991 r., kiedy od- polegające na powszechnym nakazie
działy sowieckiego Specnazu otworzyły usuwania dwujęzycznych tablic z na-
ogień do nieuzbrojonych cywilów. War- zwami ulic nawet tam, gdzie mniej-
szawa milczała do 10 stycznia i dopiero szości narodowe stanowią 80 proc.
dosłownie w ostatniej chwili zgłoszono mieszkańców [& ], mając na uwadze
skład polskiej delegacji na obchody. nakładanie przez władze Litwy kar
Z ramienia prezydenta pojechał do Wil- pieniężnych na kierownictwo samo-
na Henryk Wujec, a parlament repre- rządów za umieszczanie nazw dwu-
zentowali wicemarszałek Sejmu Ewa języcznych w miejscach publicznych,
Kierzkowska i poseł Tadeusz Aziewicz. mając na uwadze zakaz używania
W wileńskich uroczystościach nie wziął w dokumentach swojego imienia
udziału nikt z przedstawicieli rządu RP. i nazwiska w języku mniejszości
narodowej, czyli w formie oryginal-
Problem dyskryminacji przez pań- nej [& ], wzywa władze Republiki
stwo litewskie mniejszości polskiej Litewskiej do zaprzestania praktyk
stawał już kilkakrotnie na forum Par- dyskryminujących mniejszości na-
lamentu Europejskiego (PE). W lutym rodowe oraz dostosowania swojego
2010 r., z inicjatywy deputowanych do prawa w zakresie ochrony mniejszo-
PE, członków Grupy Europejskich Kon- ści narodowych i etnicznych do wy-
serwatystów i Reformatorów (ECR) mogów i standardów Unii Europej-
i posła z frakcji ludowej (Europejska skiej [& ]42.
Partia Ludowa, EPP) Jarosława Kali-
nowskiego40, złożone zostało oświad- Także na forum Zgromadzenia Par-
czenie pisemne w sprawie poszano- lamentarnego Rady Europy pojawiła
wania praw mniejszości narodowych się kwestia dyskryminacji Polaków na
na Litwie. W efekcie, pod dokumentem Litwie. Na poczÄ…tku czerwca 2010 r.
złożyło swoje podpisy 85 posłów do PE z inicjatywy przewodniczącego pol-
z różnych krajów i frakcji41. skiej delegacji do zgromadzenia, posła
Dariusza Lipińskiego z Platformy Oby-
W oświadczeniu w sposób stanowczy watelskiej, powstał projekt rezolucji
wezwano władze Litwy do zaprzestania w sprawie równego dostępu do oświa-
praktyk dyskryminujących mniej- ty w szkołach mniejszości narodowych
szości narodowe, a Radę i Komisję do na Litwie. W tekście zwrócono również
zdecydowanej reakcji w celu ochrony uwagę na fakt, iż dotychczasowa po-
praw mniejszości narodowych na Li- lityka władz litewskich w dziedzinie
twie. W tekście znalazły się m.in. nastę- oświaty stoi w sprzeczności z art. 8, 9
pujące stwierdzenia: mając na uwadze i 14 Europejskiej Konwencji Praw Czło-
nagminne łamanie praw mniejszości wieka oraz postanowieniami polsko-li-
narodowych w Republice Litewskiej, tewskiego Traktatu o przyjaz
ni i dobro-
40
Zob.: http://www.ecrg.pl/pl/
41
Zob.: http://kurierwilenski.lt/2010/06/02/apel-europoslow-o-poszanowanie-praw-mniejszosci-polskiej-
na-litwie/
42
Ibidem.
I  2011 / 17 BEZPIECZEC
STWO NARODOWE 111
POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZE
C

STWA
sąsiedzkiej współpracy. W rezolucji wy- ideowe) z konsekwencją nie wypełniają
rażono zaniepokojenie planami zmian postanowień wynikających z Trakta-
litewskiego ustawodawstwa w zakresie tu o przyjaznych stosunkach i dobro-
oświaty dla mniejszości narodowych sąsiedzkiej współpracy w odniesieniu
oraz wystosowano apel o wycofanie się do mniejszości polskiej. Wykazują się
z wprowadzenia proponowanych zmian również uporem w działaniach na rzecz
legislacyjnych. Pod projektem podpisa- ograniczenia praw Polaków, choćby po-
ło się 23 członków Zgromadzenia Par- przez tworzenie coraz bardziej nieko-
lamentarnego Rady Europy, a w tym 3 rzystnych dla tej mniejszości regulacji
przewodniczÄ…cych frakcji (m.in. Luca prawnych. Dotyczy to przede wszystkim
Volante kierujący frakcją EPP i Andre- używania i nauczania języka ojczyste-
as Gross  przewodniczÄ…cy frakcji so- go. Praktyka ta jest zarazem wyraz
nie
cjalistów  SOC )43. asymetryczna w stosunku do działań
strony polskiej wobec do mniejszości
Warte odnotowania jest, że zarów- litewskiej w Polsce.
no pod rezolucją posłów Zgromadzenia
Rady Europy, jak i pod dokumentem PE Z drugiej strony, liczna i dobrze zor-
widnieją podpisy diametralnie różnią- ganizowana diaspora polska na Litwie
cych się politycznie i ideowo polityków coraz głośniej domaga się poszanowa-
polskich. Obok siebie znajdujÄ… siÄ™ pod- nia swoich praw i prowadzi w tym za-
pisy Ryszarda Bendera, Tadeusza Iwiń- kresie działania polityczne także na fo-
skiego, Danuty Hübner czy Ryszarda rum miÄ™dzynarodowym, wykorzystujÄ…c
Czarneckiego. Bez wÄ…tpienia politycy w tym zakresie Parlament Europejski
polscy są wyjątkowo zgodni w ocenie czy składając wnioski do Europejskie-
sytuacji Polaków na Litwie i ich proble- go Trybunału Sprawiedliwości. Sytu-
mów. Coraz mniej z nich ma jeszcze wąt- acja Polaków na Litwie coraz bardziej
pliwości co do intencji władz Litwy. Do- niepokoi też opinię publiczną i władze
minujące staje się przeświadczenie, że RP, chcące wreszcie rozwiązać kwestie
państwo litewskie prowadzi systemową ograniczania praw mniejszości polskiej
dyskryminację mniejszości polskiej. na Litwie. Przedstawiciele władzy wy-
konawczej i ustawodawczej w Polsce,
mimo częstokroć głębokich różnic poli-
PODSUMOWANIE
tycznych, sÄ… obecnie wyjÄ…tkowo zgodni
Sytuacja mniejszości polskiej na co do tego, że należy konsekwentnie dą-
Litwie od prawie 20 lat jest nierozwią- żyć do rozwiązania problemu przestrze-
zywalnym problemem w stosunkach gania praw mniejszości polskiej w pań-
między Rzeczpospolitą Polską a Re- stwie litewskim w duchu podpisanych
publiką Litewską. Problem ten kładzie porozumień między obu krajami oraz
siÄ™ cieniem na wzajemnych relacjach. zgodnie ze standardami ochrony mniej-
Władze litewskie (bez względu na zmie- szości narodowych, przyjętymi w Unii
niające się opcje polityczne i różnice Europejskiej.
43
Więcej na http://www.dariuszlipinski.pl/strona/index.php?MENU=static&CAT=1&ID=146
112 BEZPIECZEC
STWO NARODOWE I  2011 / 17
POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZE
C

STWA
Bez wątpienia jest to zadanie stojące rozwiązania problemów mniejszości
głównie przed polską dyplomacją. Ko- polskiej, zarówno na forum międzyna-
nieczne jest jednak, by była ona szeroko rodowym, jak i w szczególności w rela-
wspierana także przez inne podmioty cjach z prezydent Dalią Grybauskait
.
administracji państwa polskiego. Jest Wydaje się ważne podkreślenie, że w li-
to tym bardziej istotne, że pogorszenie tewskim systemie polityczno-prawnym
się sąsiedzkich stosunków polsko-litew- prezydent posiada szerokie kompeten-
skich w związku z problemami mniejszo- cje obejmujące między innymi prawo
ści może być czynnikiem wpływającym do inicjatywy ustawodawczej, a także
negatywnie na stan bezpieczeństwa na- podpisywania ustawy uchwalonej przez
rodowego Rzeczpospolitej Polski. Sejm oraz możliwość zwrócenia usta-
wy do Sejmu w celu ponownego jej roz-
Jednocześnie obszar dotyczący za- patrzenia. Prezydent Litwy prowadzi
gwarantowania ochrony tożsamości także wspólnie z rządem politykę za-
i utrzymania podstawowych form funk- graniczną. W tym kontekście działania
cjonowania języka, kultury i tradycyjne- prezydenta RP mogą poważnie wzmoc-
go życia społecznego mniejszości polskiej nić zabiegi i działania polskiej dyploma-
na Litwie, może być wypełniony inicja- cji na rzecz pozytywnego rozwiązania
tywą prezydenta Polski. Bez wątpienia kwestii mniejszości polskiej na Litwie.
może on wnieść duży wkład w sprawę Tak też należy odczytywać wizytę Bro-
rozwiązania problemów mniejszości pol- nisława Komorowskiego w Wilnie 16 lu-
skiej na Litwie. Głowa państwa, wraz ze tego 2011 r.
swymi prerogatywami, jako ten, który
stoi na straży praw wynikających z Kon- Głowa państwa polskiego, biorąc
stytucji Rzeczpospolitej Polskiej, jest udział w uroczystościach Dnia Odzy-
w sposób szczególny predestynowany do skania Niepodległości przez Litwę, spo-
wystąpienia w obronie praw Polaków na tkał się z prezydent Dalią Grybauskait
,
Litwie i aktywnego rozwiązania proble- z którą dyskutował właśnie o proble-
mu ich dyskryminacji. Pomoc ze strony mach polskiej mniejszości. Prezydent
Rzeczpospolitej dla Polaków za grani- Bronisław Komorowski poinformował,
cami kraju w utrzymaniu ich związków że rozmawiał o sprawach trudnych.
z narodowym dziedzictwem kulturowym Mówił również, że trzeba upominać się,
wynika z cytowanego wcześniej art. 6 by Litwa realizowała umowę z 1994 r.
ustawy zasadniczej. Trudno wyobrazić o dobrosąsiedzkiej współpracy44.
sobie utrzymanie tych związków w sytu-
acji ograniczenia nauczania i stosowa- Z kolei zwracajÄ…c siÄ™ do parlamen-
nia języka polskiego na Litwie. tarzystów litewskich, od których to
w największym stopniu zależeć będzie
Prezydent Polski może odegrać rozwiązanie możliwości pisowni pol-
istotnÄ… rolÄ™ w dziele pozytywnego skich nazwisk w formie oryginalnej
44
Cyt. za serwisem PAP, http://starycsi.pap.com.pl/palio/html.run?_Instance=cms_csi.pap.pl&_Pa-
geID=1&_SessionID=1154854&_SessionKey=480836506&_NewsID=4335679&_LangID=1&_Check-
Sum=1879790904
I  2011 / 17 BEZPIECZEC
STWO NARODOWE 113
POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZE
C

STWA
czy istnienie szkół z polskim językiem Trudno było oczekiwać, że jedno-
wykładowym, prezydent zapropono- dniowa wizyta w Wilnie stać się mo-
wał, by odwiedzili Polskę i zobaczyli, gła przełomem w rozwiązaniu kwestii
jak traktowana jest litewska mniej- mniejszości polskiej, jednak podkreślić
szość oraz jak w Polsce funkcjonują należy, że stała się ona okazją do powtó-
dwujęzyczne nazwy miejscowości rzenia po raz kolejny, że Polska oczeku-
i dwujęzyczne szkoły. [& ] To nic nie je, jak powiedział Prezydent RP, że to,
kosztowało Polski i Polaków, że ktoś co uzgodnione, powinno być wyko-
pisze swoje nazwisko w pisowni nie- nane. Był to więc wyraz
ny sygnał dla
mieckiej, ukraińskiej, litewskiej czy partnerów litewskich, że strona polska
białoruskiej45  dodawał prezydent nie zrezygnuje z wypełnienia zapisów
Rzeczpospolitej. traktatu polsko-litewskiego z 1994 r.
45
Ibidem.
114 BEZPIECZEC
STWO NARODOWE I  2011 / 17
POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZE
C

STWA