Analiza sytuacji ekonomiczno-
finansowej
zakładów ubezpieczeń
1
Elementy analizy sprawozdań finansowych
zakładów ubezpieczeń
1. System finansowy polskich zakładów ubezpieczeń
1.1. Podstawy prawne systemu finansowego zakładów ubezpieczeń
1.2. Przychody i koszty zakładu ubezpieczeń
1.2.1. Składka ubezpieczeniowa jako podstawowy przychód zakładu
ubezpieczeń
1.2.2. Odszkodowanie ubezpieczeniowe jako podstawowy koszt
zakładu ubezpieczeń
1.3. Zasada równowagi składek i świadczeń
1.4. Główne składniki majątku i z
ródła jego finansowania
1.4.1. Aktywa
1.4.2. Pasywa
1.5. Ustawowe wymogi finansowe
1.5.1. Środki własne zakładu ubezpieczeń jako ustawowy miernik
bezpieczeństwa finansowego zakładu ubezpieczeń
1.5.2. Pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych brutto
odpowiednimi aktywami
1.5.3. Maksymalna wartość pojedynczego ryzyka na udziale
własnym zakładu ubezpieczeń
1.6. Struktura portfela i jego szkodowość
1.7. Polityka reasekuracyjna i jej znaczenie dla sytuacji finansowej
zakładu ubezpieczeń
2. Ocena sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń
2.1. Materiały z
ródłowe do przeprowadzenia oceny
Komentarz [x1]:
2.2. Charakterystyka podstawowych grup wskaz
ników ekonomicznych
2.2.1. Wprowadzenie
2.2.2. Charakterystyka wskaz
ników
2.2.2.1.Wskaz
niki płynności i wypłacalności
2.2.2.2.Wskaz
niki rentowności
2.2.2.3.Wskaz
niki sprawności działania
2.2.2.4.Wskaz
niki zasilania finansowego i współzależności
2.2.3. Ograniczenia analizy wskaz
nikowej
3. Wybór literatury
2
1. System finansowy polskich zakładów ubezpieczeń
Ubezpieczenia gospodarcze będąc instytucją najwyższego zaufania społecznego
powinny być przede wszystkim instytucją pewną i niezawodną. Tą pewnością zainteresowani
są nie tylko ubezpieczeni, rynek ubezpieczeniowy, ale również cała gospodarka narodowa.
Wyraża to najważniejsza zasada ochrony ubezpieczeniowej związana ze świadczeniem usługi
ubezpieczeniowej przez każdy zakład ubezpieczeń - zasada realności ochrony
ubezpieczeniowej. Zasada ta wskazuje na konieczność prawnego i ekonomicznego
zagwarantowania ubezpieczającemu (ubezpieczonemu) pewności, że w przypadku
zajścia wypadku ubezpieczeniowego, zakład ubezpieczeń spełni ciążący na nim
obowiązek wypłaty świadczenia (odszkodowania) ubezpieczeniowego. 1
Instrumentem pozwalającym określić ekonomiczne gwarancje realności ochrony
ubezpieczeniowej świadczonej przez zakład ubezpieczeń jest analiza sytuacji finansowej
zakładu ubezpieczeń. Kierownictwo zakładu ubezpieczeń w celu uzyskania podstawy do
podejmowania bieżących i długoterminowych decyzji oraz kontroli zgodności bieżącego
przebiegu procesów gospodarczych z planami powinno posługiwać się tą analizą. Analiza
sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń pomaga w wyborze najkorzystniejszych alternatyw
przy podejmowaniu decyzji. Może także posłużyć jako podstawa do interwencji w przypadku
kształtowania się odmiennych niż w założeniach wyników ekonomicznych zakładu
ubezpieczeń. Zainteresowanie wynikami analizy finansowej zakładu ubezpieczeń nie ogranicza
się jednak tylko do władz i właścicieli zakładu ubezpieczeń. Oceną sytuacji finansowej zakładu
ubezpieczeń interesują się partnerzy i klienci zakładu ubezpieczeń oraz władze nadzorcze.
Do najważniejszych obszarów jakimi zajmuje się analiza finansowa zakładu ubezpieczeń
możemy zaliczyć:
�� składniki majątku zakładu ubezpieczeń i z
ródła jego finansowania,
�� spełnianie ustawowych wymogów finansowych tj. m.in. posiadania środków własnych na
pokrycie marginesu wypłacalności,
�� politykę lokacyjną zakładu ubezpieczeń,
�� tworzenie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych,
�� strukturę portfela zakładu ubezpieczeń i jego szkodowość,
�� politykę reasekuracyjną.
1
T. Sangowski, Gospodarka finansowa zakładu ubezpieczeń - Wybrane problemy, Akademia Ekonomiczna w
Poznaniu, Poznań 1995.
3
1.1. Podstawy prawne systemu finansowego zakładów ubezpieczeń
Obowiązujące do 2003 roku
" Ustawa z dnia 28.07.1990 r. o działalności ubezpieczeniowej, Tekst jednolity
(Dz.U. z 1996 r. Nr 11, poz.62 z póz
n. zm.)
�� Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 17.10.1995 r. w sprawie sposobu
wyliczenia i wysokości marginesu wypłacalności oraz minimalnej wysokości kapitału
gwarancyjnego dla każdego rodzaju ubezpieczeń oraz działalności reasekuracyjnej,
(Dz.U. nr 127, poz. 606);
�� Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7.12.1995 r. w sprawie zasad
reasekuracji ryzyk ubezpieczeniowych za granicą (Dz. U. Nr 143, poz. 707 z póz
n.
zm.);
�� Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18.03.1996 r. w sprawie wysokości
procentu składki wnoszonej przez zakłady ubezpieczeń na rzecz Ubezpieczeniowego
Funduszu Gwarancyjnego oraz terminów wpłat oddzielnie dla ubezpieczeń określonych
w dziale I i II (Dz. U. nr 35, poz. 152 z póz
n. zm.);
�� Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 14.06.1996 r. w sprawie
szczegółowych zasad, zakresu i trybu przeprowadzania kontroli działalności i stanu
majątkowego zakładów ubezpieczeń (Dz. U. nr 74, poz. 353);
�� Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 30.12.1998 r. w sprawie sposobu
obliczania wpłat zakładów ubezpieczeń na pokrycie kosztów nadzoru nad działalnością
ubezpieczeniową i brokerską oraz kosztów działalności Rzecznika Ubezpieczonych i
jego Biura, terminów uiszczenia tych wpłat i wysokości odsetek za ich nieuiszczenie w
terminie (Dz. U. nr 166, poz. 1212 z póz
n. zm.)
�� Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 31.12.1998 r. w sprawie zasad
sporządzania kwartalnych i rocznych sprawozdań finansowych przedstawianych
organowi nadzoru przez zakłady ubezpieczeń, formy tych sprawozdań oraz sposobu
potwierdzania przez zarząd zgodności tych sprawozdań ze stanem faktycznym. (Dz. U.
Nr 166, poz. 1215 z póz
n. zm.)
�� Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie
zezwolenia ogólnego na uznawanie za aktywa stanowiące pokrycie rezerw techniczno-
ubezpieczeniowych aktywów znajdujących się poza granicami Rzeczypospolitej
Polskiej, (Dz.U. nr 121, poz. 1294).
Obowiązujące od 2004 roku
Dz.U.03.124.1151 ustawa 2003.05.22
Działalność ubezpieczeniowa.
Dz.U.03.199.1942 rozp. 2003.11.06
Sposób kalkulacji współczynnika kwoty 50 % przyszłych zysków oraz współczynnika określającego
maksymalną wysokość przyszłych zysków, które mogą być zaliczone do środków własnych.
Dz.U.03.199.1944 rozp. 2003.11.13
Szczegółowe zasady ustalania waluty, w której ma zostać wypłacone odszkodowanie lub świadczenie z umowy
ubezpieczenia.
Dz.U.03.193.1889 rozp. 2003.10.31
Szczegółowe zasady tworzenia, utrwalania, przechowywania i zabezpieczania dokumentów związanych z
zawieraniem i wykonywaniem umów ubezpieczenia.
Dz.U.03.211.2060 rozp. 2003.11.28
Sposób wyliczenia wysokości marginesu wypłacalności oraz minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego dla
działów i grup ubezpieczeń.
4
 Dz.U.04.94.910 rozp. 2004.04.23
Zezwolenie ogólne na uznawanie za środki stanowiące pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych
aktywów znajdujących się poza granicami państw członkowskich Unii Europejskiej.
Dz.U.03.218.2149 - zał. rozp. 2003.12.11
Zakres, forma i sposób sporządzania kwartalnych i dodatkowych rocznych sprawozdań finansowych i
statystycznych zakładów ubezpieczeń oraz terminy ich przedstawiania organowi nadzoru.
Dz.U.03.206.2000 rozp. 2003.11.18
Szczegółowy zakres, formy i zasady sporządzania rocznych sprawozdań dotyczących transakcji
przeprowadzanych w ubezpieczeniowej grupie kapitałowej.
Dz.U.03.217.2132 rozp. 2003.12.08
Roczne i półroczne sprawozdania ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego.
Dz.U.03.222.2203 rozp. 2003.12.16
Zakres informacji zawartych w rocznym raporcie o stanie portfela ubezpieczeń.
Dz.U.03.222.2204 rozp. 2003.12.16
Zakres i tryb przeprowadzania kontroli działalności i stanu majątkowego zakładu ubezpieczeń oraz podmiotów,
które wykonują czynności ubezpieczeniowe w imieniu i na rzecz zakładu ubezpieczeń.
Dz.U.03.217.2129 rozp. 2003.12.04
Szczegółowy sposób ustalania środków własnych zakładów ubezpieczeń powiązanych.
Dz.U.03.209.2030 rozp. 2003.11.24
Dane statystyczne dotyczące koasekuracji.
Dz.U.03.228.2268 rozp. 2003.12.23
Wysokość składki członkowskiej płaconej przez zakłady ubezpieczeń na rzecz Polskiej Izby Ubezpieczeń.
Dz.U.03.222.2205 rozp. 2003.12.17
Wpłaty na pokrycie kosztów działalności Rzecznika Ubezpieczonych i jego Biura.
Dz.U.03.228.2264 rozp. 2003.12.23
Wpłaty na pokrycie kosztów nadzoru nad działalnością ubezpieczeniową, działalnością z zakresu pośrednictwa
ubezpieczeniowego, funduszy emerytalnych i pracowniczych programów emerytalnych.
Dz.U.03.218.2145 rozp. 2003.12.09
Kontrola działalności zakładu ubezpieczeń w zakresie korzystania z usług agentów ubezpieczeniowych.
Dz.U.03.218.2146 rozp. 2003.12.09
Kontrola działalności i stanu majątkowego podmiotów prowadzących działalność brokerską.
�� Ustawa o rachunkowości
Dz.U.03.218.2144 rozp. 2003.12.08
Szczególne zasady rachunkowości zakładów ubezpieczeń.
" Kodeks Spółek Handlowych
" Kodeks Cywilny
" Prawo upadłościowe i naprawcze
" Prawo dewizowe, Prawo podatkowe
" Ustawa prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi
" Ustawa o statystyce publicznej
" Ustawa o ochronie przeciwpożarowej.
5
1.2. Przychody i koszty zakładu ubezpieczeń
1.2.1. Składka ubezpieczeniowa jako podstawowy przychód zakładu
ubezpieczeń
Pojęcie składki ubezpieczeniowej
Pojęcie składki ubezpieczeniowej może być rozpatrywane w kilku aspektach. Z
formalnego (prawnego) punktu widzenia składka jest świadczeniem pieniężnym, wynikającym
z obowiązku ubezpieczającego do wzajemnego świadczenia na rzecz zakładu ubezpieczeń, w
zamian za przyjęcie przez tego ostatniego zobowiązania do spełnienia określonego świadczenia
w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku ubezpieczeniowego. Przy czym,
zapłacenie składki ubezpieczeniowej stanowi warunek, od którego zależy ważność zawartej
umowy ubezpieczenia oraz powstanie odpowiedzialności gwarancyjnej zakładu ubezpieczeń.
Bez uprzedniego dopełnienia przez ubezpieczającego obowiązku zapłaty składki, zakład
ubezpieczeń nie jest obowiązany do wzajemnego świadczenia, a więc do objęcia go ochroną
ubezpieczeniową.
Z punktu widzenia ubezpieczającego składka ubezpieczeniowa jest ceną jaką musi on
zapłacić, aby zakupić ochronę ubezpieczeniową. Z ekonomiczno-finansowego punktu widzenia
składka ubezpieczeniowa jest natomiast udziałem ubezpieczającego w tworzeniu funduszu,
który służy zakładowi ubezpieczeń do pokrycia należnych odszkodowań lub świadczeń oraz
innych nakładów związanych z prowadzeniem działalności ubezpieczeniowej.
Struktura składki ubezpieczeniowej
Struktura składki ubezpieczeniowej jest złożona i zależy od charakteru ubezpieczeń
prowadzonych przez zakład ubezpieczeń. Struktura składki ubezpieczeniowej w
ubezpieczeniach na życie - dział I, zwanych także ubezpieczeniami długoterminowymi oraz w
ubezpieczeniach majątkowych i pozostałych osobowych - dział II, zwanych także
ubezpieczeniami krótkoterminowymi zasadniczo się różni.
Strukturę składki brutto w krajach o rozwiniętym rynku ubezpieczeniowym obrazuje
poniższy schemat.
S k ła d k a c zys ta S k ła d k a
( n a w yp ła ty o d s z k o d o w a ń i ś w ia d c z e ń ) n e tto
6 0 0 S k ła d k a
r yzyk a S k ła d k a
h a n d lo w a S k ła d k a
K o s z ty o g ó ln e
1 5 0
( a d m in is tr a c yjn e ) b r u tto
1 5 0
A k w iz yc ja
O b c ią ż e n ia fis k a ln e i p a r a fis k a ln e 1 0 0
Na podstawie: T. Sangowski, Gospodarka finansowa zakładu ubezpieczeń - Wybrane problemy, Akademia Ekonomiczna w
Poznaniu, Poznań 1995.
Składka ubezpieczeniowa jako przychód
W związku z tym, że zakład ubezpieczeń nie może zajmować się bezpośrednio inną
działalnością gospodarczą poza działalnością ubezpieczeniową i z nią związaną składka
ubezpieczeniowa stanowi największą pozycję wśród przychodów zakładu ubezpieczeń (zob.
tab. 1).
6
Rodzaje składki ubezpieczeniowej (załącznik)
1.2.2. Odszkodowanie ubezpieczeniowe jako podstawowy koszt zakładu
ubezpieczeń
Wszystkie przychody zakładu ubezpieczeń powinny służyć osiąganiu podstawowych
celów zakładu ubezpieczeń, a więc zapewnieniu bieżącego (wypłatom odszkodowań i
świadczeń i pokryciu kosztów działalności ubezpieczeniowej) i długookresowego
funkcjonowania (tworzeniu rezerw techniczno-ubezpieczeniowych i innych rezerw) oraz
osiąganiu zysków.
Składka ubezpieczeniowa jest nie tylko jego podstawowym przychodem, ale również
zobowiązaniem do wyrównania szkody lub wypłacenia odpowiedniego świadczenia
ubezpieczeniowego w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku ubezpieczeniowego.
Dlatego największą pozycję w rozchodach zakładu ubezpieczeń stanowią wypłacone
odszkodowania i świadczenia ubezpieczeniowe, które z rezerwami techniczno-
ubezpieczeniowymi wynoszą często od 50% do 70% globalnych kosztów zakładu ubezpieczeń
(zob. tab. 1).
Tabela 1
Szacunkowa struktura przychodów i kosztów działalności operacyjnej zakładów
ubezpieczeń prowadzących działalność ubezpieczeniową na polskim rynku w latach
1997-1999
Przychody 1997 1998 1999 Koszty 1997 1998 1999
( w % ) ( w % )
1. Składki zarobione na udziale 80,14 77,84 79,23 1. Odszkodowania i 53,63 46,18 47,20
własnym świadczenia na udziale
własnym ze zmianą stanu
rezerw
2. Przychody z lokat 16,29 18,86 14,70 2. Koszty działalności 2,76 3,31 1,29
lokacyjnej
3. Nie zrealizowane zyski z 0,64 0,76 0,84 3. Nie zrealizowane straty na 0,01 0,02 0,04
lokat lokatach
4. Pozostałe przychody 0,67 0,90 1,00 4. Pozostałe koszty techniczne na 1,53 1,40 1,11
techniczne na udziale udziale własnym
własnym
5. Pozostałe przychody 2,26 1,64 4,22 5. Zmiany stanu innych rezerw 19,92 22,67 22,46
operacyjne techniczno-ubezpieczeniowych
6. Premie i rabaty dla 0,12 0,24 -0,20
ubezpieczonych na udziale
własnym
7. Koszty działalności 19,64 22,35 23,62
ubezpieczeniowej
8. Pozostałe koszty operacyjne 2,39 3,82 4,47
Razem 100,0 100,0 100,0 Razem 100,0 100,0 100,0
y
ródło: Obliczenia własne na podstawie danych z GUS oraz Biuletynów Państwowego Urzędu Nadzoru
Ubezpieczeń za lata 1997,1998 i 1999.
Rodzaje odszkodowań i świadczeń
(Załącznik)
1.3. Zasada równowagi składek i świadczeń
Na podstawie zasady równowagi składek i świadczeń ubezpieczeniowych suma
wpłaconych przez ubezpieczających składek powinna być równa sumie zobowiązań zakładu
7
ubezpieczeń z tytułu odszkodowań i świadczeń ubezpieczeniowych. Zasadę tę można
stosować w dwóch ujęciach. Pierwsze  wąskie dotyczy składki netto, która jest przeznaczona
wyłącznie na regulowanie zobowiązań zakładu ubezpieczeń wobec podmiotów korzystających
z ochrony ubezpieczeniowej. Inaczej fundusz ubezpieczeniowy netto powinien być równy
najbardziej prawdopodobnej sumie przewidywanych odszkodowań i świadczeń. Natomiast w
ubezpieczeniach długoterminowych według tej zasady zarówno składka ubezpieczeniowa
netto, jak i świadczenia płatne w przyszłości, obliczone zostaną według ich wartości w
określonym terminie, zazwyczaj na początku okresu ubezpieczenia.
Drugie ujęcie  szerokie odnosi się zarówno do składki netto, jak i do pozostałych
przychodów zakładu ubezpieczeń związanych z jego działalnością oraz reasekuracji (czyli
składki brutto), które są przeznaczone na regulowanie wszelkich zobowiązań zakładu
ubezpieczeń. Zasada ta w drugim ujęciu stanowi tzw. globalną zasadę finansowej
równowagi operacji ubezpieczeniowych.
Ubezpieczenia krótkoterminowe
W ubezpieczeniach majątkowych podstawą kalkulacji składek jest przyjęcie założenia,
że suma składek netto (S) za dany okres ubezpieczenia pewnego zbioru rodzajów ryzyka
powinna być równa oczekiwanej sumie odszkodowań i świadczeń za szkody wynikłe w tym
zbiorze (Q), czyli S=Q.
Suma składki netto  S za dany okres ubezpieczenia pewnego jednorodnego zbioru
ryzyk będzie wtedy równa iloczynowi stopy składki netto  s , sumy ubezpieczenia  U i liczby
obiektów  N .
S = s * U * N
natomiast oczekiwana suma odszkodowań i świadczeń za szkody wynikłe w tym zbiorze (Q)
będzie równa iloczynowi prawdopodobieństwa zajścia wypadku ubezpieczeniowego (p), sumy
ubezpieczenia (U) i liczby obiektów (N)
Q = p * U * N
Opierając się na zasadzie równowagi składek i świadczeń
S = Q
s * U * N = p * U * N
s = p
wnioskujemy, że stopa składki netto od jednostki sumy ubezpieczenia w okresie jednego roku
równa jest prawdopodobieństwu zajścia wypadku ubezpieczeniowego.
Powyższe równanie jest podstawowym warunkiem zachowania finansowej równowagi
operacji ubezpieczeniowych. Jeżeli w okresie rocznym równowaga między faktyczną
wielkością  p i z góry ustaloną wielkością stopy składki  s zostanie zachwiana, zostaje
również zakłócona równowaga operacji finansowych, raz na korzyść klienta, jeśli p > s , innym
razem na korzyść zakładu ubezpieczeń, jeśli p < s. W kalkulacjach stóp składek w różnych
grupach ubezpieczeń będzie zatem zależało zakładowi ubezpieczeń na możliwie dokładnym
ustaleniu, na podstawie danych statystycznych z lat poprzednich, przewidywanego
prawdopodobieństwa zajścia wypadku ubezpieczeniowego wraz z wyznaczeniem granic jego
wahań.
Ubezpieczenia długoterminowe
Kalkulacja stawki netto w ubezpieczeniach na życie opiera się także na zasadzie
równowagi składek i świadczeń. Jednak rozumiemy ją inaczej niż w ubezpieczeniach
majątkowych. W związku z tym, że różnica w terminach płatności składek i wypłaty świadczeń
może wynosić wiele lat fakt ten musi być uwzględniony w operacjach finansowych zakładu
8
ubezpieczeń. Dlatego też zasadę równowagi składek i świadczeń będziemy rozumieli jako
wartość jaką posiadają składki i świadczenia płatne w przyszłości na określony dzień,
najczęściej początek okresu ubezpieczenia (wartość teraz
niejsza).
Kalkulacje w ubezpieczeniach na życie oparte są na dwóch podstawowych elementach:
1/ prawdopodobieństwie śmierci ubezpieczonych osób w ciągu rocznego okresu i
2/ wysokości technicznej stopy procentowej.
Pierwszy element oparty jest na tzw. tablicach długości trwania życia, które
pozwalają ustalić tempo wymierania osób ubezpieczonych (np. ile osób spośród 1000
ubezpieczonych umrze w kolejnych latach trwania ubezpieczenia).
Drugi element opiera się na tzw. wysokości technicznej stopy oprocentowania, która
pozwala ustalić realną wartość wpłaconej składki w dniu wypłaty świadczenia lub obecną
wartość wypłaconego w przyszłości świadczenia. Innymi słowy umożliwia porównanie realnej
wartości składki i świadczeń, mimo wielu lat jakie mogą dzielić te dwa zdarzenia. Wysokość
technicznej stopy oprocentowania ma decydujący wpływ na wysokość stawek netto.
1.4. Główne składniki majątku i z
ródła jego finansowania
1.4.1. Aktywa
W działalności ubezpieczeniowej, podobnie jak w większości działalności usługowej,
charakterystyczne jest to, że majątek obrotowy zakładu ubezpieczeń jest większy od
posiadanego przez niego majątku trwałego. Głównym elementem aktywów zakładu
ubezpieczeń są lokaty, które stanowią w zależności od działu, w którym działa zakładu
ubezpieczeń od ok. 60 do 90 % sumy bilansowej (zob. tab. 2). Dlatego też istotne znaczenie
ma ocena struktury majątku obrotowego, a w szczególności lokat zakładu ubezpieczeń.
Tabela 2
Struktura aktywów w dziale I i dziale II w latach 1998-99
Dział I Dział II
1998 1999 1998 1999
AKTYWA
% aktywów
A. Wartości niematerialne i prawne 0,50% 0,63% 0,94% 0,92%
B. Lokaty 88,88% 84,27% 69,45% 73,74%
C. Lokaty funduszów ubezpieczeń na 5,48% 8,50% 0,00% 0,00%
życie na rachunek i ryzyko
ubezpieczającego
D. Należności i roszczenia 2,64% 2,15% 20,79% 19,18%
E. Inne składniki majątku 2,20% 2,51% 4,83% 4,31%
F. Rozliczenia międzyokresowe czynne 0,31% 1,94% 4,00% 1,85%
Suma aktywów 100,00% 100,00% 100,00% 100,00%
y
ródło: Jak w tabeli 1.
Działalność lokacyjna zakładu ubezpieczeń
9
W myśl ustawy o działalności ubezpieczeniowej zakład ubezpieczeń obowiązany jest
lokować swoje środki w taki sposób, aby uwzględniając rodzaj i strukturę prowadzonych
ubezpieczeń, osiągnąć jak największy stopień bezpieczeństwa i rentowności przy
jednoczesnym zachowaniu płynności środków.
Przedmiotem działalności lokacyjnej są przede wszystkim: 1/ rezerwy techniczno-
ubezpieczeniowe 2/ kapitały własne oraz 3/ inne czasowo wolne środki finansowe zakładu
ubezpieczeń.
W związku z tym, że rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe jako kapitał obcy, stanowią
gwarancję wywiązywania się zakładu ubezpieczeń ze swoich zobowiązań wobec
ubezpieczonych, możliwości lokowania środków z tych rezerw są ograniczone przez
ustawodawcę.
Zakład ubezpieczeń jest obowiązany posiadać aktywa w wysokości nie niższej niż
wartość rezerw techniczno-ubezpieczeniowych brutto2. Aktywa stanowiące pokrycie rezerw
techniczno-ubezpieczeniowych powinny spełniać następujące warunki:
1. powinny być ustalone w walucie, w której wyrażone są zobowiązania z umów
ubezpieczenia, z tytułu których tworzy się odpowiednie rezerwy techniczno-
ubezpieczeniowe;
2. powinny być w odpowiedni sposób zróżnicowane i rozproszone, tak aby nie były
one związane z jednym rodzajem aktywów lub jednym podmiotem, jak również nie
były obciążone zobowiązaniami innymi niż wynikające z umów ubezpieczenia;
3. termin ich wymagalności powinien być dostosowany do terminu wymagalności
zobowiązań z umów ubezpieczenia,
4. ich wartość powinna być ustalana z zachowaniem zasady ostrożności wyceny, po
pomniejszeniu o zobowiązania wynikające z ich uzyskania.
Ponadto zgodnie z ustawą o działalności ubezpieczeniowej aktywami stanowiącymi
pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych mogą być wyłącznie następujące rodzaje
aktywów: 1) papiery wartościowe emitowane, poręczone lub gwarantowane przez Skarb
Państwa oraz organizacje międzynarodowe, których członkiem jest RzP, 2) obligacje
emitowane lub poreczone przez jednostki samorządu terytorialnego lub związki tych
jednostek, 3) inne dłużne papiery wartościowe o stałej stopie dochodu, 4) akcje, w tym
dopuszczone do publicznego obrotu, 5) jednostki uczestnictwa lub certyfikaty inwestycyjne w
funduszach inwestycyjnych, 6) inne dłużne papiery wartościowe o zmiennej stopie dochodu,
7) udziały, 8) listy zastawne, 9) pożyczki, w tym zabezpieczone hipotecznie lub przez
instytucje finansowe, oraz pożyczki pod zastaw praw wynikających z umów ubezpieczenia na
życie, 10) nieruchomości lub ich części, z wyłączeniem wykorzystywanych na własne potrzeby,
11) środki pieniężne, w tym zgromadzone na rachunku bankowym, 12) depozyty bankowe,
13) należności od reasekuratorów, 14) udział reasekuratorów w rezerwach techniczno-
ubezpieczeniowych, 15) należności depozytowe od cedentów, 16) należności od
ubezpieczających wynikające z zawartych umów ubezpieczenia, jeżeli od dnia wymagalności
należności upłynęło nie więcej niż 3 miesiące, 17) należności od pośredników
ubezpieczeniowych wynikające z zawartych umów ubezpieczenia lub umów reasekuracji, jeżeli
od dnia wymagalności należności upłynęło nie więcej niż 3 miesiące, 18) należności od budżetu
państwa, 19) środki trwałe, inne niż nieruchomości, jeżeli dokonuje się od nich odpisów
amortyzacyjnych według stawek amortyzacyjnych ustalonych z zachowaniem zasady
ostrożności, 20) zarachowane czynsze i odsetki, 21) aktywowane koszty akwizycji w zakresie
2
W okresie od dnia 1 stycznia 2001 r. do dnia 31 grudnia 2001 r. aktywa zakładu ubezpieczeń mogły być
niższe od wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych o 50% wartości udziału reasekuratorów w rezerwach
techniczno-ubezpieczeniowych.
10
zgodnym ze sposobem ustalania rezerwy ubezpieczeń na życie w dziale I oraz w zakresie
zgodnym ze sposobem ustalania rezerwy składek w dziale II, 22) instrumenty pochodne, jak
opcje, transakcje terminowe typu futures, transakcje zamienne o ile służą zmniejszeniu ryzyka
związanego z innymi aktywami stanowiącymi pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych.
Aktywa finansujące kapitały własne zakładów ubezpieczeń należących do tej samej
ubezpieczeniowej grupy kapitałowej nie stanowią aktywów na pokrycie rezerw techniczno-
ubezpieczeniowych.
Organ nadzoru może, na wniosek zakładu ubezpieczeń, udzielić, w drodze decyzji,
zezwolenia na uznawanie za aktywa stanowiące pokrycie rezerw techniczno-
ubezpieczeniowych, aktywów innych niż określone powyżej, pod warunkiem że są one
związane z nowymi instrumentami finansowymi..
W przypadku gdy ryzyko umiejscowione jest na terytorium Państwa członkowskiego
UE, aktywa stanowiące pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych mogą być lokowane
wyłącznie na terytorium Państwa członkowskiego UE. Do uznania za środki stanowiące
pokrycie rezerw aktywów znajdujących się poza granicami UE, jest wymagane zezwolenie
ogólne udzielone przez ministra właściwego do spraw instytucji finansowych.
Minister ten, w drodze rozporządzenia, zezwolił na uznawanie za środki stanowiące
pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych aktywów znajdujących się poza granicami UE,
które spełniają następujące warunki:
1. znajdują się:
1) w państwach należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, lub
2) w innych państwach, z którymi Rzeczpospolita Polska jest związana umowami o
popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji, lub
3) w innych państwach, którym agencja ratingowa3, nadała ocenę na poziomie
inwestycyjnym.
2. należą do następujących rodzajów:
1) dłużne papiery wartościowe emitowane lub gwarantowane przez rządy i banki centralne
oraz organizacje międzynarodowe, których Polska jest członkiem lub których członkiem
jest przynajmniej jedno z państw wymienionych w ust. 1,
2) obligacje,
3) akcje,
4) jednostki uczestnictwa lub certyfikaty inwestycyjne w instytucjach wspólnego
inwestowania4,
5) depozyty bankowe, , jeżeli zostały dokonane w bankach posiadających fundusze własne
w wysokości stanowiącej równowartość w złotych co najmniej 300 mln euro i
współczynnik wypłacalności na poziomie co najmniej 10 %.
6) należności od reasekuratorów,
7) listy zastawne,
8) pożyczki pod zastaw praw wynikających z umów ubezpieczenia na życie;
9) należności depozytowe od cedentów.
3
Ocena powinna być dokonana przez agencję ratingową uznaną na międzynarodowym rynku kapitałowym.
4
. Aktywa, o których mowa w pkt 1-4, powinny być dopuszczone do publicznego obrotu na rynku
regulowanym, w rozumieniu art. 4 pkt 14 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o publicznym obrocie
papierami wartościowymi (Dz. U. z 2002 r. Nr 49, poz. 447, z póz
n. zm.2)).
11
Papiery wartościowe, o których mowa w ust. 2 pkt 1, 2 i 7, uznaje się za aktywa, jeżeli
długoterminowe lub krótkoterminowe papiery wartościowe zostały wyemitowane przez
podmiot, któremu agencja ratingowa nadała ocenę na poziomie inwestycyjnym.
A
ączna wartość aktywów stanowiących pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych
nominowanych w jednej walucie obcej, nie może przekraczać 5% wartości rezerw techniczno-
ubezpieczeniowych i 10 % wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych ogółem.
Powyższe ograniczenia nie dotyczą aktywów stanowiących należności od
reasekuratorów.
Ustawodawca oprócz ograniczenia rodzajów dostępnych dla zakładów ubezpieczeń
aktywów wprowadził także limity ilościowe (wartościowe) dotyczące inwestowania w
poszczególne aktywa (zob. tabela 3). Powyższe ograniczenia nie mają jednak zastosowania do
aktywów stanowiących pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych dla ubezpieczeń na
życie, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, a ryzyko lokaty ponosi
ubezpieczający.
Tabela 3
Ograniczenia w inwestowaniu przez zakłady ubezpieczeń aktywów stanowiących
pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych
L.P Rodzaj aktywów Limit w % rezerw techniczno-ubezpieczeniowych
.
1. Papiery wartościowe emitowane lub - -
gwarantowane przez Skarb Państwa albo
organizacje międzynarodowe, których
członkiem jest Rzeczpospolita Polska,
pożyczki udzielane Skarbowi Państwa lub
gwarantowane przez Skarb Państwa albo
organizacje międzynarodowe, których
członkiem jest Rzeczpospolita Polska,
papiery wartościowe emitowane lub
gwarantowane przez samorząd terytorialny,
pożyczki udzielane samorządowi
terytorialnemu lub gwarantowane przez
samorząd terytorialny,
2. Papiery wartościowe dopuszczone do 40 % wartości RTU5
publicznego obrotu na rynku regulowanym i
jednostki uczestnictwa w funduszach
inwestycyjnych,
3. Nieruchomości, inwestycje w certyfikaty 25 % wartości RTU
inwestycyjne funduszy inwestycyjnych,
dokonujących lokat wyłącznie w
nieruchomości i pożyczki zabezpieczone
hipotecznie, z zastrzeżeniem, że aktywa te
nie mogą przekraczać:
10 % wartości RTU w jednej
nieruchomości lub kilku
nieruchomościach, które ze
względu na swoje położenie
powinny być uznane za jedną
lokatę,
5 % wartości RTU w pożyczce
zabezpieczonej hipotecznie
udzielonej temu samemu
5
Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe
12
pożyczkobiorcy lub grupie
pożyczkobiorców związanych ze
sobą, TU!!!!!!
4. Listy zastawne, udziały, akcje nie 10 % wartości RTU
dopuszczone do obrotu publicznego na rynku
regulowanym, i inne papiery wartościowe o
stałej i zmiennej stopie dochodu, z
zastrzeżeniem, że:
udział zakładu ubezpieczeń w
kapitale podstawowym
przedsiębiorstwa, które jest
emitentem tych papierów
wartościowych, nie przekracza 10
%
5. Certyfikaty inwestycyjne funduszy 10 % wartości RTU
inwestycyjnych zamkniętych
6. Dłużne papiery wartościowe o stałej kwocie 10 % wartości RTU
dochodu i pożyczki zabezpieczone przez
instytucje finansowe;
7. Papiery wartościowe jednego emitenta lub 5 % wartości RTU
grupy emitentów powiązanych albo pożyczki
jednego pożyczkobiorcy lub grupy
pożyczkobiorców związanych ze sobą;
8. Pożyczki, które nie są zabezpieczone 5 % wartości RTU
hipotecznie albo przez instytucje finansowe,
przy czym aktywa te nie mogą przekraczać 1
% wartości rezerw techniczno-
ubezpieczeniowych w jednej pożyczce;
9. Należności od cedentów, reasekuratorów, 25 % wartości RTU
ubezpieczających lub pośredników
ubezpieczeniowych oraz udział
reasekuratorów w rezerwach techniczno-
ubezpieczeniowych, przy czym wartość tych
należności oraz udziału reasekuratorów w
rezerwach techniczno-ubezpieczeniowych
niezabezpieczonych hipotecznie albo przez
instytucje finansowe nie przekroczy 5 %
łącznej wartości rezerw techniczno-
ubezpieczeniowych; nie są wymagane
zabezpieczenia od reasekuratorów, którzy
uzyskali pozytywną opinię organu nadzoru;
10. Środki trwałe, 5 % wartości RTU
11. Środki pieniężne, 3 % wartości RTU
12. Zarachowane czynsze i odsetki. 3 % wartości RTU
W finansach zakładu ubezpieczeń działalność lokacyjna nabiera szczególnego znaczenia z tego
powodu, że lokaty stanowią dodatkowe, znaczne z
ródło przychodów zakładu ubezpieczeń (od
5 do 20 % przychodów ogółem zakładu ubezpieczeń), a więc zwiększają bezpieczeństwo
ekonomiczne zakładu ubezpieczeń.
13
1.4.2. Pasywa
Do głównych pozycji pasywów bilansu zakładu ubezpieczeń należą rezerwy
techniczno-ubezpieczeniowe na udziale własnym i kapitały własne. Rezerwy techniczno-
ubezpieczeniowe na udziale własnym stanowiły w Polsce w latach 1997-99, w zależności od
działu w którym działa zakład ubezpieczeń, od 60 do 80 % sumy bilansowej ( zob. tab. 4 ).
Tabela 4
Struktura pasywów w dziale I i dziale II w latach 1998-99
Dział I Dział II
1998 1999 1998 1999
PASYWA
% pasywów
A. Kapitały własne 12,26% 12,65% 9,45% 17,22%
B. Zobowiązania podporządkowane 0,00% 0,00% 0,00% 0,00%
C. Rezerwy techniczno - 76,19% 73,36% 65,70% 61,96%
ubezpieczeniowe
D. Rezerwy techniczno- 5,19% 7,99% 0,00% 0,00%
ubezpieczeniowe dla ubezpieczeń na
życie, jeżeli ryzyko lokaty ponosi
ubezpieczający
E. Pozostałe rezerwy 0,95% 0,44% 3,35% 2,56%
F. Zobowiązania depozytowe wobec 0,61% 1,07% 3,16% 2,40%
reasekuratorów
G. Pozostałe zobowiązania i fundusze 3,81% 3,64% 8,47% 8,96%
specjalne
H. Rozliczenia międzyokresowe 0,99% 0,86% 9,87% 6,89%
bierne i przychody przyszłych
okresów
Suma pasywów 100,00% 100,00% 100,00% 100,00%
y
ródło: Jak w tabeli 1.
Kapitały własne zakładu ubezpieczeń
Na kapitały własne zakładu ubezpieczeń składają się: 1/ kapitał podstawowy,
pomniejszony o należne wpłaty na poczet kapitału podstawowego, 2/ (akcje własne), 3/ kapitał
zapasowy (tworzony ze sprzedaży akcji powyżej wartości nominalnej, odpisów z zysku, z
oprocentowania lokat tego kapitału i innych), 4/ kapitał z aktualizacji wyceny, 5/ pozostałe
kapitały rezerwowe, 6/ zysk (strata) z lat ubiegłych, 7/ zysk (strata) netto roku obrotowego.
Największą pozycję co do wielkości wśród wszystkich kapitałów własnych zakładu
ubezpieczeń stanowią kapitał podstawowy i kapitał zapasowy. Pomimo że wszystkie one
spełniają podstawowe zadania gwarancyjne, to rola i znaczenie ich w gospodarce finansowej
zakładu ubezpieczeń nie jest taka sama. Zależna jest ona od formy prawnej zakładu
ubezpieczeń (spółka akcyjna czy towarzystwo wzajemne) oraz od długości okresu
funkcjonowania zakładu ubezpieczeń.
Kapitały obce zakładu ubezpieczeń
Do podstawowych kapitałów obcych zakładu ubezpieczeń zaliczamy:
1. rezerwy techniczno - ubezpieczeniowe,
2. pozostałe rezerwy (rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego od osób
prawnych i inne rezerwy),
3. zobowiązania z tytułu depozytów reasekuratorów oraz
14
4. pozostałe zobowiązania i fundusze specjalne (np. zobowiązania z tytułu ubezpieczeń
bezpośrednich, zobowiązania z tytułu reasekuracji).
Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe jako szczególny rodzaj kapitałów obcych
Szczególnie ważną rolę wśród kapitałów obcych zakładu ubezpieczeń odgrywają rezerwy
techniczno-ubezpieczeniowe. Tworzenie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych oraz ustalenie
ich wysokości, które wystarczyłyby na normalne i szczególne pokrycie bieżących i przyszłych
zobowiązań zakładu ubezpieczeń, powstałych w następnych okresach sprawozdawczych lub
obrachunkowych, za które składka ubezpieczeniowa została już przypisana w danym okresie
sprawozdawczym (obrachunkowym) stanowi jedno z podstawowych zadań zakładu
ubezpieczeń. Dlatego też najważniejszą pozycją kapitałów obcych zakładu ubezpieczeń są
rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe.
Celem tworzenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych jest osiągnięcie przez
zakład ubezpieczeń rzeczywistej wysokości wyniku finansowego w danym okresie
sprawozdawczym (obrachunkowym).
Tworzenie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych i ich wysokość ma wpływ na
�� zapewnienie realności ochrony ubezpieczeniowej,
�� zapewnienie ciągłości i płynności prowadzonych przez zakład ubezpieczeń operacji
ubezpieczeniowych,
�� kalkulację stopy składek, (posiadanie wysokich rezerw może skłonić zakład
ubezpieczeń do obniżenia wysokości składek lub podniesienia prowizji pośrednikom,
co przyczyni się do wzrostu obrotu),
�� wewnętrzną kontrolę operacji finansowych,
�� obliczanie wskaz
nika szkodowości składki,
�� wynik techniczny i margines wypłacalności,
�� obliczanie zysku dla potrzeb podatkowych,
�� sprawozdawczość dla akcjonariuszy,
�� wykazanie wypłacalności i siły finansowej zakładu ubezpieczeń.
Wyżej wymienione względy powodują, że rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe
stanowią istotny instrument zarządzania finansami zakładu ubezpieczeń. W zależności od
sytuacji zakładu ubezpieczeń oraz jego wybranej strategii działania mogą pojawić się tendencje
do zaniżania bądz
zawyżania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Zaniżanie rezerw
prowadzi doraz
nie do poprawy wyniku finansowego zakładu ubezpieczeń kosztem realności
(pewności) wywiązania się zakładu ubezpieczeń z bieżących i przyszłych zobowiązań, jakie
mogą pojawić się w kolejnych okresach sprawozdawczych (obrachunkowych). Zawyżanie
rezerw powoduje zaniżanie zysku dla potrzeb podatkowych i obniża bieżącą rentowność
inwestycji akcjonariuszy.
W zakładach ubezpieczeń może być tworzonych, zgodnie z przepisami prawa, osiem
rodzajów rezerw techniczno-ubezpieczeniowych: 1) rezerwa składek; 2) rezerwa na ryzyko
niewygasłe; 3) rezerwa na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia, w tym rezerwa na
skapitalizowaną wartość rent; 4) rezerwa na wyrównywanie szkodowości (ryzyka); 5) rezerwa
ubezpieczeń na życie; 6) rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe dla ubezpieczeń na życie, jeżeli
ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający; 7) rezerwa na premie i rabaty dla ubezpieczonych; 8)
rezerwa na zwrot składek dla członków; 9) pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe
określone w statucie zakładu ubezpieczeń.
15
 Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe tworzy się, stosując metody:
1) indywidualną - polegającą na ustalaniu odrębnie dla każdej umowy
ubezpieczenia lub każdej szkody dokładnej wielkości rezerwy, a w przypadku niemożności
ustalenia dokładnej wielkości rezerwy - zastosowanie jej wiarygodnego oszacowania,
2) ryczałtową - polegającą na ustalaniu rezerwy zbiorczo dla całego portfela
ubezpieczeń lub jego części, jako ustalonego procentu (wskaz
nik ryczałtowy) składki lub
wartości wypłaconych odszkodowań i świadczeń; metoda ryczałtowa może być stosowana
tylko wtedy, jeżeli uzyskane przy jej użyciu wyniki będą zbliżone do wyników uzyskanych przy
użyciu metody indywidualnej; wskaz
nik ryczałtowy powinien być ustalany przy zachowaniu
zasady ciągłości; nieuzasadnione zmiany wielkości wskaz
nika są niedopuszczalne,
3) aktuarialną - polegającą na ustalaniu rezerwy przy zastosowaniu matematyki
ubezpieczeniowej, finansowej i statystyki
Ze względu na naturę pochodzenia rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe można
podzielić na rezerwy związane ze składką, rezerwy związane z odszkodowaniem lub
świadczeniem ubezpieczeniowym oraz pozostałe rezerwy.
Do rezerw związanych ze składką ubezpieczeniową zaliczamy rezerwę składki, rezerwę
na pokrycie ryzyka niewygasłego oraz rezerwę ubezpieczeń na życie.
Rezerwę składek tworzy się indywidualnie dla każdej umowy jako składkę przypisaną
przypadającą na następne okresy sprawozdawcze, proporcjonalnie do okresu, na jaki składka
została przypisana, przy czym w przypadku umów ubezpieczenia, których ryzyko nie jest
rozłożone równomiernie w okresie trwania ubezpieczenia, rezerwę tworzy się proporcjonalnie
do przewidywanego ryzyka w następnych okresach sprawozdawczych. Zakłady ubezpieczeń
na życie mogą uwzględniać rezerwę składek w rezerwie ubezpieczeń na życie dla tych umów
ubezpieczenia , w których jest to możliwe.
Rezerwa składek zwana jest także przeniesieniem składek i ma zastosowanie wówczas,
gdy okres zawartego ubezpieczenia (umowy ubezpieczenia) nie mieści się lub nie pokrywa się
z okresem sprawozdawczym, a przypisana składka ubezpieczeniowa dotyczy dwóch lub więcej
okresów sprawozdawczych. W takim przypadku zbiór składki przypisanej nie reprezentuje
funduszu ubezpieczeniowego tego samego okresu sprawozdawczego i nie odpowiada
prawdopodobieństwu zapotrzebowania tego okresu (są to tzw. składki nie zarobione).
Rezerwę na pokrycie ryzyka niewygasłego tworzy się jako uzupełnienie
rezerwy składek. Służy ona na pokrycie odszkodowań, świadczeń i innych kosztów, jakie
mogą powstać z zawartych umów ubezpieczenia, które nie wygasają (ekspirują) z ostatnim
dniem okresu sprawozdawczego, a wysokość rezerwy składek nie jest wystarczająca na
pokrycie zobowiązań zakładu ubezpieczeń (np. gdy składki są zbyt niskie).
Rezerwa na pokrycie ryzyka niewygasłego stanowi różnicę pomiędzy przewidywaną
wartością przyszłych odszkodowań, świadczeń i kosztów a sumą wielkości rezerwy składek
oraz ewentualnych, przewidywanych, zgodnie z już zawartymi umowami ubezpieczenia,
przyszłych składek.
Rezerwy ubezpieczeń na życie stanowią wyodrębnioną część składki brutto tzw.
składkę oszczędnościową. Składka oszczędnościowa stanowi różnicę między zdyskontowaną
wartością rezerwy w przyszłym okresie (zobowiązań zakładu ubezpieczeń) a rezerwą aktualną
(wartością aktualną zobowiązań zakładu ubezpieczeń). Różnica ta stanowi właśnie rezerwy
matematyczne, tj. zaoszczędzoną i odłożoną ze składek sumę na pokrycie świadczeń w
przyszłości. Jest ona definiowana jako wartość oczekiwana przyszłych szkód. Rezerwy te nie
są własnością zakładu ubezpieczeń, ale własnością ubezpieczonych, stanowią ich oszczędności
na rzecz przyszłych świadczeń. Rezerwy w dziale ubezpieczeń na życie odgrywają
podstawowe znaczenie dla wywiązywania się z przyszłych zobowiązań zakładu ubezpieczeń.
16
 Rezerwę ubezpieczeń na życie tworzy się, z zachowaniem zasady ostrożności, w
wysokości ustalonej prospektywną metodą aktuarialną, z możliwością uwzględnienia kosztów
obsługi umów i kosztów związanych z wypłatą odszkodowań i świadczeń. Dopuszcza się
stosowanie metody retrospektywnej, pod warunkiem że daje ona wartość rezerwy nie niższą
od wartości rezerwy ustalonej metodą prospektywną lub gdy dla danej umowy ubezpieczenia
nie jest możliwe zastosowanie metody prospektywnej.6
W przypadku ubezpieczeń na życie, w których ryzyko lokaty ponosi
ubezpieczający, rezerwy techniczne tworzy się w wysokości wartości lokaty, dokonanej
zgodnie z warunkami zawartej umowy ubezpieczenia.
Do rezerw związanych z odszkodowaniami i świadczeniami ubezpieczeniowymi
zaliczamy rezerwę na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia oraz rezerwę na
skapitalizowaną wartość rent.
Rezerwa na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia, w tym rezerwa na
skapitalizowaną wartość rent ( tzw. rezerwa szkodowa)
Wypłacone odszkodowania i świadczenia są podstawowym kosztem działalności
ubezpieczeniowej. Zgodnie z zasadą przypisania przychodów i kosztów rokowi obrotowemu,
którego one dotyczą (tzw. zasada memoriałowa), w księgach roku bieżącego każdego zakładu
ubezpieczeń powinny być ujęte wszystkie odszkodowania i świadczenia oraz koszty z nimi
związane ze szkód powstałych w danym okresie sprawozdawczym, niezależnie od tego czy
zostały wypłacone. Rezerwy na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia są związane z
takimi sytuacjami, w których szkody, pomimo że zaistniały w okresie sprawozdawczym, to
jednak nie zostały w tym samym okresie wypłacone.
Rezerwy szkodowe przeznaczone są na wypłaty odszkodowań i świadczeń oraz
związanych z nimi kosztów, powstałych w okresie sprawozdawczym lub w okresach
poprzednich, które:
1) zostały zgłoszone zakładowi ubezpieczeń, dla których zakończony został proces likwidacji,
w wyniku czego ustalono kwotę odszkodowań i świadczeń należnych ubezpieczonym lub
uprawnionym, lecz nie dokonano ich wypłaty do końca okresu sprawozdawczego;
2) zostały zgłoszone zakładowi ubezpieczeń, dla których na koniec okresu sprawozdawczego
nie został zakończony proces likwidacji, ale posiadane informacje o szkodach i wypadkach
pozwalają na oszacowanie wysokości odszkodowań i świadczeń należnych ubezpieczonym
lub uprawnionym;
3) ponownie zostały wznowione (otwarte np. z tytułu odwołania się ubezpieczonego lub
uprawnionego co do wysokości odszkodowania lub świadczenia, lub odmowy wypłacenia
odszkodowania i świadczenia);
4) zostały zgłoszone zakładowi ubezpieczeń, dla których na koniec okresu sprawozdawczego
nie został zakończony proces likwidacji, a posiadane informacje o szkodach i wypadkach
nie pozwalają na oszacowanie wysokości odszkodowań i świadczeń należnych
ubezpieczonym lub uprawnionym;
5) wystąpiły do końca okresu sprawozdawczego, lecz nie zostały zgłoszone zakładowi
ubezpieczeń (tzn. szkody i wypadki nie zgłoszone i tym samym zakładowi ubezpieczeń nie
znane - IBNR).
6
Rezerwy w dziale ubezpieczeń na życie mogą być liczone dwoma podstawowymi metodami prospektywną i
retrospektywną. Rezerwa obliczona metodą prospektywną jest równa różnicy między wartością przyszłych
świadczeń a wartością przyszłych składek netto, metodą retrospektywną różnicy między zakumulowana
wartością ubiegłych składek netto i zakumulowaną wartością ubiegłych świadczeń.
17
Natomiast rezerwy na skapitalizowaną wartość rent (zapadłych już wymagalnych
świadczeń rentowych) są tworzone w przypadku powstania obowiązku dokonania świadczeń
rentowych (płatnych okresowo w formie rent) (np. z ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej,
z ubezpieczeń następstw nieszczęśliwych wypadków). Rezerwę na skapitalizowaną wartość
rent ustala się przy zastosowaniu metod przewidzianych dla ubezpieczeń życiowych (grup
działu I).
Rezerwę na świadczenia z tytułu rent w grupach ubezpieczeń 1-4 działu I tworzy się
jako część rezerwy ubezpieczeń na życie. W przypadku ubezpieczeń na życie kwota rezerwy
na niewypłacone odszkodowania i świadczenia powinna być równa kwocie należnej
ubezpieczonym, uprawnionym lub uposażonym, powiększonej o koszty związane z wypłatą
świadczeń.
Rezerwy szkodowe są bardzo ważne dla oceny sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń, w
szczególności dla ustalenia rzeczywistego współczynnika szkodowości finansowej zakładu
ubezpieczeń.
Do pozostałych rezerw możemy zaliczyć m.in. rezerwę na wyrównanie szkodowości,
rezerwę na premie i rabaty dla ubezpieczonych, rezerwę na szkody katastrofalne i rezerwę na
ryzyka wyjątkowe.
Rezerwa na wyrównanie szkodowości (ryzyka) jest przeznaczona na wyrównanie
wahań współczynnika szkodowości w przyszłości. Ma więc na celu zabezpieczenie zakładu
ubezpieczeń przed większymi wahaniami współczynnika szkodowości w przyszłych okresach
obrotowych.
Rezerwę na premie i rabaty dla ubezpieczonych tworzy się w wysokości kwot, o
które - zgodnie z zawartymi umowami ubezpieczenia - mają być powiększone przyszłe
świadczenia bądz
pomniejszone przyszłe wpłaty składek ubezpieczonych (ulgi lub częściowy
zwrot wpłat składek).
Rezerwa na zwrot składek dla członków - tworzy się do wysokości osiągniętego
dodatniego wyniku technicznego, o ile obowiązek zwrotu składek wynika z umowy
ubezpieczenia.
Rezerwa na szkody katastrofalne ma na celu gwarantowanie bezpieczeństwa
działalności danego zakładu ubezpieczeń w przypadku wystąpienia nadmiernej (w stosunku do
przeciętnej) wysokości szkodowości w następstwie szkód katastrofalnych. Szczególne
zapotrzebowanie na tworzenie tej rezerwy mają ubezpieczenia, w których obejmowane są
ryzyka przyrodnicze. Obliczanie tej rezerwy wymaga bardzo dobrej znajomości zagrożeń i ich
przebiegu. Dotyczą one przede wszystkim takiego ryzyka, jak: ogień, powódz
, grad, sztormy
itp.
Rezerwa na ryzyko wyjątkowe jest przede wszystkim tworzona dla tych grup lub
rodzajów ubezpieczeń, dla których zakład ubezpieczeń nie ma bazy danych do oszacowania
wielkości ryzyka (np. wynikają z wprowadzenia nowego produktu, dla którego oszacowania
brak jest danych statystycznych pozwalających na nawet względnie przybliżone oszacowanie
wielkości ryzyka).
18
1.5. Ustawowe wymogi finansowe
Spełnianie ważnych funkcji społeczno-gospodarczych jakie przypisane zostały
ubezpieczeniom gospodarczym oraz troska o zagwarantowanie właściwej ochrony
ubezpieczonym spowodowała, iż wymagania w zakresie finansów zakładu ubezpieczeń zostały
określone ustawowo. Ustawa o działalności ubezpieczeniowej uregulowała cztery grupy
zagadnień związanych z finansami zakładu ubezpieczeń: środki własne, wypłacalność zakładu
ubezpieczeń, rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe oraz działalność lokacyjną zakładu
ubezpieczeń.
1.5.1. Środki własne zakładu ubezpieczeń jako ustawowy miernik bezpieczeństwa
finansowego zakładu ubezpieczeń.
Środki własne a kapitały własne zakładu ubezpieczeń
Do systemu finansowego zakładów ubezpieczeń wprowadzona została bardzo ważna
kategoria środków własnych.
Środki własne zakładu ubezpieczeń są to aktywa zakładu ubezpieczeń, z
wyłączeniem aktywów przeznaczonych na pokrycie wszelkich przewidywalnych
zobowiązań i wartości niematerialnych i prawnych. Z aktywów stanowiących środki
własne zakładu ubezpieczeń powiązanego wyłącza się posiadane przez ten zakład
ubezpieczeń akcje i inne aktywa finansujące kapitały własne zakładów ubezpieczeń
należących do tej samej ubezpieczeniowej grupy kapitałowej.
W szczególności środki własne zakładu ubezpieczeń powinny odpowiadać:
1) wartości opłaconego kapitału zakładowego;
2) wartości zobowiązań wobec członków towarzystwa, w przypadku towarzystwa
ubezpieczeń wzajemnych, pod warunkiem, że zgodnie ze statutem towarzystwa zobowiązania
wobec członków towarzystwa:
a) mogą być spłacone członkom towarzystwa tylko i wyłącznie wtedy, gdy nie
spowoduje to naruszenia obowiązku posiadania środków własnych w wysokości nie
niższej niż margines wypłacalności
b) w przypadku likwidacji towarzystwa, mogą być spłacone członkom
towarzystwa tylko i wyłącznie po spłaceniu wszelkich innych zobowiązań towarzystwa,
c) z wyłączeniem indywidualnych płatności związanych z wygaśnięciem
członkostwa, nie mogą być spłacane przed przekazaniem informacji o zamiarze
dokonania spłaty, w terminie 30 dni przed dniem spłaty, organowi nadzoru, który może
zakazać w tym terminie dokonywania spłaty;
3) kapitałowi zapasowemu i kapitałom rezerwowym;
4) niepodzielonemu wynikowi finansowemu z lat ubiegłych: zysk - wielkość dodatnia, strata
- wielkość ujemna;
5) wynikowi finansowemu netto okresu sprawozdawczego: zysk - wielkość dodatnia, strata -
wielkość ujemna;
6) w przypadku towarzystw ubezpieczeń wzajemnych należnościom towarzystwa od
członków z tytułu dopłat, których może zażądać na podstawie statutu, do wysokości 50
% należnych dopłat w roku obrotowym i do wysokości 50 % środków własnych ogółem.
Na wniosek zakładu ubezpieczeń i na podstawie przedstawionych przez niego dowodów
organ nadzoru może wyrazić, w drodze decyzji, zgodę na zaliczenie do środków własnych:
1) wszelkich ukrytych rezerw, wynikających z niedoszacowania aktywów lub
przeszacowania pasywów w bilansie, o ile takie ukryte rezerwy nie mają wyjątkowego
charakteru;
19
2) kapitału pożyczek podporządkowanych spełniających łącznie ściśle określone
warunki.
Na wniosek zakładu ubezpieczeń w formie TUW i na podstawie przedstawionych przez
niego dowodów organ nadzoru może wyrazić, w drodze decyzji, zgodę na zaliczenie do
środków własnych rezerw na zwrot składek dla członków, jeżeli jej rozliczenie nastąpi w
okresie nie krótszym niż 5 lat.
Na wniosek zakładu ubezpieczeń na życie i na podstawie przedstawionych przez niego
dowodów organ nadzoru może wyrazić, w drodze decyzji, zgodę na zaliczenie do środków
własnych:
1) do dnia 31 grudnia 2009 r., kwoty 50 % przyszłych zysków zakładu ubezpieczeń, nie
więcej jednak niż równowartość 25 % mniejszej spośród wartości marginesu
wypłacalności lub środków własnych zakładu ubezpieczeń, ustalonych poprzez
pomnożenie przewidywanego rocznego zysku, którym jest średnia arytmetyczna zysków
zakładu ubezpieczeń wykazanych w okresie ostatnich 5 lat działalności, przez
współczynnik, który określa pozostały średni okres ważności umów ubezpieczenia,
nieprzekraczający 6 lat, o ile przyszłe zyski nie zostały już uwzględnione w wyliczeniu
środków własnych zakładu ubezpieczeń w ramach ukrytych rezerw;
2) w przypadku gdy zakład ubezpieczeń nie stosuje metody Zillmera lub stosuje ją, lecz nie
uwzględnia przy tym kosztów akwizycji w pełnej wysokości - różnicy między wysokością
rezerwy obliczoną przez zakład ubezpieczeń i wysokością rezerwy obliczoną przy
zastosowaniu metody Zillmera z uwzględnieniem kosztów akwizycji w pełnej wysokości;
wielkość ta nie może jednak przekroczyć 3,5 % sumy różnicy pomiędzy sumami kapitału
i wysokości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych dla wszystkich umów ubezpieczenia,
dla których stosowanie metody Zillmera jest dopuszczalne; różnica zaliczana do środków
własnych jest pomniejszana o nierozliczone koszty akwizycji, wykazane w bilansie jako
aktywa.
Każdy zakład ma obowiązek posiadania środków własnych w wysokości nie niższej
niż margines wypłacalności. Środki te mają zapewnić prawidłowe i nieprzerwane
wykonywanie zadań i obowiązków przez zakład ubezpieczeń.
Kategorii środków własnych nie można utożsamiać z kapitałami własnymi. Różnicę
między pojęciem środków własnych a pojęciem kapitałów własnych w ubezpieczeniowej
spółce akcyjnej przedstawia tabela 5.
Tabela 5.
Różnice w liczeniu kapitałów własnych i środków własnych
Kapitały własne Środki własne
+ kapitał podstawowy + opłacony kapitał zakładowy
- należne wpłaty na kapitał podstawowy
- akcje własne
+ kapitał zapasowy + kapitał zapasowy
+ kapitał z aktualizacji wyceny + kapitał z aktualizacji wyceny
+ pozostałe kapitały rezerwowe + pozostałe kapitały rezerwowe
+/- zysk / strata z lat ub. +/- nie podzielony wynik finansowy z lat ub.
+/- zysk / strata netto +/- wynik finansowy netto okresu sprawozdawczego
- wartości niematerialne i prawne
+ środki uznane przez organ nadzoru
20
Ustawodawca określił specjalne progi umożliwiające gradację bezpieczeństwa finansowego
prowadzonej działalności ubezpieczeniowej. Progi te porównywane są do wysokości
posiadanych przez zakład ubezpieczeń środków własnych.
Minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego
Pierwszym progiem jest minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego. Ma ona
wysokość stałą7. Zakład ubezpieczeń już w okresie otrzymywania zezwolenia na prowadzenie
działalności musi wykazać się posiadaniem środków finansowych na wpłatę kapitału akcyjnego
(zakładowego) w tej minimalnej wysokości. Zezwolenie na prowadzenie działalności
ubezpieczeniowej m.in. nie może być wydane, kiedy wnioskodawca nie udokumentuje
posiadania środków finansowych na wpłatę kapitału akcyjnego (kapitału zakładowego) w
wysokości minimalnego kapitału gwarancyjnego, wymaganego dla grup ubezpieczeń, w
których chce prowadzić działalność.
Minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego uzależniona jest od formy prawnej
zakładu ubezpieczeń (spółka akcyjna lub towarzystwo wzajemne), od działu ubezpieczeń
(ubezpieczenia na życie albo pozostałe ubezpieczenia osobowe i ubezpieczenia majątkowe)
oraz od prowadzonych w ramach każdego działu grup ubezpieczeń (zob. tabela 6 i 7).
Tabela 6. Minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego dla zakładów ubezpieczeń w
formie spółki akcyjnej8 obowiązująca do końca 2003 roku.9
Dział Grupa Min. Wysokość kapitału
ubezpieczeń gwarancyjnego w EURO
I wszystkie 800.000
II 1-8, 16, 18 300.000
II 9,17 200.000
II 10-13, 15 400.000
II 14 400.000*
* w przypadku przekroczenia przez składkę przypisaną z tytułu ubezpieczeń kredytu 4 % zbioru składki
przypisanej z tytułu ubezpieczenia ryzyk pozostałych grup działu II lub gdy zbiór składki przypisanej z tytułu
ubezpieczeń kredytu w każdym z trzech ostatnich lat obrotowych przekroczy wartość 2.500.000 EURO
minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego dla tej grupy ubezpieczeń wynosi 1.400.000 EURO.
Tabela 7. Minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego dla zakładów ubezpieczeń w
formie spółki akcyjnej obowiązująca od 2004 roku.
Dział Grupa Min. Wysokość kapitału
ubezpieczeń gwarancyjnego w EURO
I wszystkie 3.000.000
7
Jest równowartością w złotych kwoty wyrażonej w EURO. Stąd wysokość kapitału gwarancyjnego (stała w
ciągu roku) jest indeksowana kursem EURO do wartości złotego i podlega ewentualnej zmianie z roku na rok.
8
Minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego dla zakładu ubezpieczeń, który prowadzi działalność w formie
towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych jest niższa (o 1/4) niż w ubezpieczeniowej spółce akcyjnej. Wśród
towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, wyodrębniono małe towarzystwa, dla których ustalono, przy spełnieniu
ściśle określonych warunków, jeszcze mniejsze wysokości minimalnego kapitału gwarancyjnego lub zwolniono
z jego posiadania (np. gdy m.in. roczna składka przynajmniej za jeden w ciągu trzech kolejnych lat w dziale I
nie przekroczy 500 tys. EURO lub w dziale II w ostatnim roku obrotowym nie przekracza równowartości 1 mln
EURO).
9
Zakłady ubezpieczeń, które uzyskały zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej przed dniem
wejścia w życie nowego rozporządzenia, mogą do dnia 31 grudnia 2006 r. ustalać minimalną wysokość
kapitału gwarancyjnego zgodnie z przepisami określonymi w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 17
paz
dziernika 1995 r. w sprawie sposobu wyliczenia i wysokości marginesu wypłacalności oraz minimalnej
wysokości kapitału gwarancyjnego dla każdego rodzaju ubezpieczeń oraz dla działalności reasekuracyjnej (Dz.
U. Nr 127, poz. 606), jednakże nie dłużej niż do zastosowania po raz pierwszy do określenia tych wartości
przepisów niniejszego rozporządzenia.
21
II 1-9, 16-18 2.000.000
II 10-15 3.000.000
W przypadku prowadzenia przez zakład ubezpieczeń działalności w zakresie kilku grup
ubezpieczeń, wymagana wysokość minimalnego kapitału gwarancyjnego nie jest kumulowana,
lecz odpowiada najwyższemu z minimalnych kapitałów gwarancyjnych określonych dla tych
grup.
Tak wyznaczona minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego określa dolną granicę
kapitału gwarancyjnego, obowiązującą od momentu rozpoczęcia działalności ubezpieczeniowej
aż do przekroczenia kolejnego progu związanego z bezpiecznym prowadzeniem tej
działalności.
Kapitał gwarancyjny i margines wypłacalności
W tym zakresie, polski ustawodawca określa kolejny próg, którym jest wymagalna
wysokość kapitału gwarancyjnego w wysokości 1/3 marginesu wypłacalności. Ten drugi
parametr ma zastosowanie jedynie wtedy, kiedy 1/3 obliczonej wysokości marginesu
wypłacalności jest wyższa od minimalnego kapitału gwarancyjnego.
Trzecim progiem jest margines wypłacalności. Ustawa o działalności
ubezpieczeniowej nakłada na każdy zakład ubezpieczeń obowiązek posiadania środków
własnych w wysokości nie niższej niż margines wypłacalności.
Przez określenie  margines wypłacalności rozumie się ustaloną parametrycznie
(obliczoną rachunkowo) najniższą wysokość środków własnych, jaką powinien posiadać
zakład ubezpieczeń, na danym etapie swojej działalności.10
Wysokość marginesu wypłacalności zależy od następujących wielkości:
1/ w ubezpieczeniach na życie - dział I - wysokości rezerwy ubezpieczeń na życie, składek i na
ryzyko niewygasłe (rezerwa matematyczna), wysokości sumy ubezpieczenia i współczynnika
reasekuracyjnego,
2/ w pozostałych ubezpieczeniach (dział II) - albo od wysokości zbioru składek albo od
wysokości wypłaconych odszkodowań i świadczeń (decyduje wyższa wysokość) i
współczynnika reasekuracyjnego.
Sposób obliczania marginesu wypłacalności zakładu ubezpieczeń prowadzącego
działalność w dziale ubezpieczeń na życie jest zależny od tego czy mamy doczynienia z
ubezpieczeniami na życie związanymi z funduszem inwestycyjnym (grupa 3), z pozostałymi
ubezpieczeniami na życie (grupa 1 - ubezpieczenia na życie, grupa 2 - ubezpieczenia
posagowe, zaopatrzenia dzieci, grupa 4 - ubezpieczenia rentowe) ) czy z ubezpieczeniami
wypadkowymi i chorobowymi (grupa 5) ). Dla każdego z tych grup ubezpieczeń stosowana
jest inna metoda obliczania marginesu wypłacalności zakładu ubezpieczeń. W związku z tym,
że w przypadku ubezpieczeń na życie (grupy 1 - 4) podstawą obliczenia marginesu
wypłacalności jest wysokość rezerw, których wyliczenie wymaga zastosowania specjalnych
metod aktuarialnych wyliczaniem marginesu wypłacalności zajmuje się wyłącznie aktuariusz.
W przypadku prowadzenia działalności ubezpieczeniowej w dziale II margines
wypłacalności stanowi większą z kwot tj. około 17 % zbioru składki przypisanej brutto lub
około 25 % przeciętnej rocznej sumy odszkodowań. Tak obliczoną kwotę obniża się o
10
T. Sangowski, Gospodarka finansowa zakładu ubezpieczeń - Wybrane problemy, Akademia Ekonomiczna w
Poznaniu,
Poznań 1995.
22
odpowiedni procent współczynnika reasekuracyjnego (nie większy niż 50 %). ) [zob.
załącznik 1].11
Margines wypłacalności ma zastosowanie tylko wtedy, gdy jego wysokość jest
wyższa od minimalnego kapitału gwarancyjnego.
Jeżeli środki własne zakładu ubezpieczeń są niższe niż wymagany margines
wypłacalności, organ nadzoru może zobowiązać zakład ubezpieczeń do przedłożenia planu
przywrócenia prawidłowych stosunków finansowych, do zatwierdzenia przez organ nadzoru.
Jeżeli natomiast środki własne zakładu ubezpieczeń są niższe niż wymagany kapitał
gwarancyjny, zakład ubezpieczeń jest obowiązany niezwłocznie:
1) zawiadomić organ nadzoru o zaistniałej sytuacji;
2) przedłożyć do zatwierdzenia przez organ nadzoru krótkoterminowy plan wypłacalności.
W w/w przypadkach organ nadzoru może:
3) zakazać zakładowi ubezpieczeń swobodnego rozporządzania aktywami lub ograniczyć
zakres działalności;
4) wyznaczyć zakładowi ubezpieczeń termin przedłożenia planów lub termin, do którego
zakład ubezpieczeń powinien przywrócić prawidłowe stosunki finansowe albo wypłacalność;
5) zakazać zakładowi ubezpieczeń dokonywania wypłat z zysku.
1.5.2. Pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych brutto odpowiednimi
aktywami
Zakład ubezpieczeń musi mieć pełne pokrycie środków z rezerw techniczno-
ubezpieczeniowych brutto w odpowiednich aktywach. Pokrycie to powinno być nie tylko
ilościowe (wartościowe) tzn. wysokość aktywów powinna być co najmniej równa wysokości
RTU brutto, ale także jakościowe tzn. struktura aktywów powinna odpowiadać pod względem
płynności i rentowności charakterowi rezerwy ( np. w rezerwach ubezpieczeń na życie zakład
może inwestować w lokaty długoterminowe, natomiast przy rezerwie na nie wypłacone
odszkodowania i świadczenia tylko w krótkoterminowe).
Brak pokrycia RTU brutto odpowiednimi aktywami może świadczyć o tym, że zakład
ubezpieczeń środki z RTU, które powinny stanowić zabezpieczenie wypłat bieżących i
przyszłych zobowiązań zakładu ubezpieczeń wobec ubezpieczonych, przeznaczył na inne cele,
np. pokrycie kosztów bieżącego funkcjonowania, uregulowanie innych zobowiązań itp.
Jeżeli rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe zakładu ubezpieczeń nie są pokryte
aktywami zgodnie z prawem, organ nadzoru może zobowiązać zakład ubezpieczeń do
przedłożenia planu przywrócenia prawidłowych stosunków finansowych w zakresie rezerw
techniczno-ubezpieczeniowych.
11
Zakłady ubezpieczeń, które uzyskały zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej przed dniem
wejścia w życie nowego rozporządzenia, mogą do dnia 31 grudnia 2006 r. wyliczać margines wypłacalności
zgodnie z przepisami określonymi w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 17 paz
dziernika 1995 r. w
sprawie sposobu wyliczenia i wysokości marginesu wypłacalności oraz minimalnej wysokości kapitału
gwarancyjnego dla każdego rodzaju ubezpieczeń oraz dla działalności reasekuracyjnej (Dz. U. Nr 127, poz.
606), jednakże nie dłużej niż do zastosowania po raz pierwszy do określenia tych wartości przepisów
niniejszego rozporządzenia. Po tym terminie zakłady stosują metodologię określoną w załączniku 2.
23
1.5.3. Maksymalna wartość pojedynczego ryzyka na udziale własnym
zakładu ubezpieczeń
Kolejnym ograniczeniem w działalności zakładu ubezpieczeń, które ma istotny wpływ
na jego sytuację finansową jest ustawowe ograniczenie wysokości sumy ubezpieczenia od
pojedynczego ryzyka do zatrzymania na udziale własnym przez zakład ubezpieczeń do
maksymalnie 25 % łącznej wysokości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych i kapitałów
własnych. To ograniczenie jest bardzo istotnym czynnikiem hamującym szybki wzrost
dynamiki i rozwoju zakładów ubezpieczeń, które nie mają odpowiedniego zasilenia
kapitałowego oraz stworzonych na odpowiednim poziomie rezerw techniczno-
ubezpieczeniowych (dotyczy to przede wszystkim zakładów ubezpieczeń krótko
funkcjonujących na rynku).
1.6. Struktura portfela zakładu ubezpieczeń i jego szkodowość
Struktura portfela produktów zakładu ubezpieczeń ma bardzo istotny wpływ na jego
sytuację finansową. Posiadanie znacznego udziału ubezpieczeń o wysokiej szkodowości (np.
ubezpieczenia OC komunikacyjne) w portfelu lub ich dynamiczny wzrost powinien skłaniać do
szczegółowej analizy sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń, gdyż zjawisko to może istotnie
(przez wiele lat) oddziaływać na jego sytuacje finansową. Strukturę portfela ogółem i
szkodowość grup ubezpieczeń na polskim rynku ubezpieczeniowym przedstawiają tabele 8-10.
Na sytuację finansową zakładów ubezpieczeń działu II szczególny wpływ ma bardzo
duży udział ubezpieczeń komunikacyjnych w portfelu (w porównaniu z innymi krajami).
Wskaz
nik szkodowości
Jest on nazywany także wskaz
nikiem szkodowości składki ubezpieczeniowej lub
szkodowości finansowej. Pozwala on na dokonanie oceny rentowności finansowych operacji
ubezpieczeniowych danego zakładu ubezpieczeń i stanowi sprawdzian prawidłowości
kalkulowania przez zakład ubezpieczeń składek ubezpieczeniowych w danym okresie w całym
portfelu ubezpieczeń lub w jego częściach (np. w poszczególnych rodzajach ubezpieczeń).
Bieżąca kontrola tego wskaz
nika pozwala na ustalenie rzeczywistego przebiegu szkodowości
operacji ubezpieczeniowych i ujawnienie rodzajów lub grup ubezpieczeń wykazujących
nadmierną szkodowość lub odwrotnie. Na podstawie analizy wskaz
nika szkodowości w
poszczególnych okresach ubezpieczenia można stwierdzić, czy składki taryfowe zostały
prawidłowo ustalone oraz odpowiednio je korygować lub przedsięwziąć doraz
ne kroki mające
na celu zmniejszenie liczby i rozmiarów szkód (np. poprzez zmianę ogólnych warunków
ubezpieczenia, poprawienie procesu likwidacji szkód). Wskaz
nik ten nie powinien przekraczać
100%, ponieważ określoną część przypisanych składek zakład ubezpieczeń musi przeznaczyć
również oprócz wypłaty odszkodowań i świadczeń na koszty swojej działalności. Stąd im
większy jest ten wskaz
nik, tym mniejsza jest rentowność ubezpieczeń. W przypadku gdy
wskaz
nik szkodowości przekroczy pewną granicę, ubezpieczenia stają się dla zakładu
ubezpieczeń deficytowymi. Granica ta zależna jest przede wszystkim od wysokości kosztów
działalności na udziale własnym. Jeżeli koszty działalności zakładu ubezpieczeń wynoszą
łącznie 40% składki zarobionej, to ubezpieczenie jest rentowne wówczas, gdy wskaz
nik
szkodowości jest mniejszy od 60 %. Wskaz
nika szkodowości składki nie należy mylić ze
wskaz
nikiem szkodowości sum ubezpieczenia, który jest niezbędny w kalkulacji stóp składek
ubezpieczeniowych.
24
1. (Q)brutto ��100%
S
2. (Q ą� Rsz)brutto ��100%
Sz
3. (Q)na udziale własnym ��100%
S
4. (Q ą� Rsz)na udz. własnym ��100%[zob. tab. 18]
Sz
gdzie:
Q - suma wypłaconych odszkodowań i świadczeń,
Rsz - zmiana stanu rezerwy szkodowej
Sz - składka zarobiona
Tabela 8. Struktura portfela zakładów ubezpieczeń w dziale I (wg składki przypisanej
brutto)
Gr. Rodzaj ubezpieczenia 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
ub.
Ubezpieczenia na życie
1 78,17 75,31 69,69 62,99 59,39 54,75 52,28
Ubezpieczenia posagowe
2 0,64 0,56 0,74 0,79 0,84 0,89 0,96
Ubezpieczenia na życie związane z
3 2,89 6,49 12,79 19,97 23,79 28,98 30,48
funduszem inwestycyjnym
Ubezpieczenia rentowe
4 0,03 0,67 0,74 0,18 0,21 0,18 0,22
Ubezpieczenia wypadkowe i
5 18,27 16,97 16,04 16,07 15,77 15,20 16,06
chorobowe jako uzupełnienie
ubezpieczeń z grup 1-4
Tabela 9. Struktura portfela zakładów ubezpieczeń w dziale II (wg składki przypisanej
brutto)
Gr. Rodzaj ubezpieczenia 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
ub.
1 Wypadku 5,59 5,43 4,79 3,97 3,95 4,16 4,22
2 Choroby 0,94 1,03 0,96 0,95 0,91 0,97 1,05
3 Casco pojazdów lądowych 32,16 32,79 35,73 33,04 32,10 31,37 30,57
4 Casco pojazdów szynowych 0,00 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01
5 casco statków powietrznych 0,62 0,38 0,27 0,18 0,14 0,10 0,11
6 Żeglugi morskiej i lądowej 2,45 1,65 1,11 0,74 0,58 0,46 0,44
7 Przedmiotów w transporcie 1,62 1,57 1,37 1,10 1,05 0,85 0,79
8 Szkód spowodow. żywiołami 13,31 12,36 11,37 9,8 9,74 9,24 9,62
9 Pozostałych szkód rzeczowych 9,63 10,58 8,87 7,19 7,04 6,83 7,13
10 OC pojazdów lądowych 27,05 26,44 28,42 36,22 37,52 37,04 37,34
11 OC pojazdów powietrznych 0,53 0,26 0,18 0,09 0,08 0,07 0,07
12 OC za żeglugę morską i lądową 0,76 1,10 0,72 0,49 0,37 0,32 0,27
13 OC pozostałe 2,46 2,67 2,23 2,07 2,33 2,64 2,94
14 Kredytu 0,19 0,35 0,28 0,3 0,31 0,47 0,75
15 Gwarancja ubezpieczeniowa 0,32 1,12 1,48 1,16 1,23 1,18 1,17
16 Różnych ryzyk finansowych 0,25 0,39 0,58 0,37 0,54 0,69 0,79
17 Ochrony prawnej 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
18 Świadczenia pomocy 1,10 1,14 0,96 0,54 0,56 0,62 0,66
Reasekuracja czynna - 0,73 0,65 1,79 1,54 2,98 2,07
25
Tabela 10. Wskaz
nik szkodowości na udz. wł. wybranych rodzajów ubezpieczeń na
polskim rynku ubezpieczeniowym w latach 1994-2000 r.
Rodzaj ubezpieczenia
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Dział I
Razem
50,82 46,63 39,27 36,19 31,76 32,38
Ubezpieczenia na życie
1 57,8 53,7 48,5 41,28 41,36 39,23 40,80
Ubezpieczenia posagowe
2 68,5 73,8 132,6 127,51 99,47 107,03 109,45
Ubezpieczenia na życie
3 3,96 3,6 2,0 3,11 5,57 5,88 9,93
związane z funduszem
inwestycyjnym
Ubezpieczenia rentowe
4 1756,6 85,1 176,7 356,08 288,78 298,67 232,0
Ubezpieczenia wypadkowe
5 54,4 54,3 64,4 67,91 55,68 46,70 40,85
i chorobowe jako
uzupełnienie ubezpieczeń z
grup 1-4
Dział II
Razem
79,8 90,08 93,49 75,19 80,59 71,58
wypadku
1 80,4 65,4 72,7 64,94 48,84 48,27 44,17
choroby
2 61,2 50,5 44,7 45,35 46,19 51,05 45,03
casco pojazdów lądowych
3 69,3 68,4 69,3 76,47 75,37 90,66 86,14
casco pojazdów szynowych -5,8 0,0 19,6 -15,87 8,47 -1,32 7,61
4
casco statków powietrznych
5 19,2 51,7 41,6 263,56 90,82 59,89 93,05
żeglugi morskiej i lądowej
6 54,8 39,7 58,6 43,59 5,85 95,42 111,00
przedmiotów w transporcie
7 39,4 22,5 31,2 35,73 31,34 32,72 27,05
szkód spowodowanych
8 46,96 33,4 57,0 147,42 36,04 48,90 40,74
żywiołami
pozostałych szkód
9 70,7 42,0 58,7 57,81 52,72 60,69 53,71
rzeczowych
OC pojazdów lądowych
10 188,1 177,7 175,0 112,77 90,33 94,49 79,81
OC pojazdów powietrznych
11 15,8 23,7 58,2 322,6 -4,40 75,65 54,96
OC za żeglugę morską i
12 58,9 23,6 76,7 204,56 203,32 83,66 43,86
lądową
OC pozostałe
13 49,4 73,9 118,2 91,8 74,67 64,80 59,41
kredytu
14 20,2 95,1 116,3 263,42 254,63 5,70 36,97
gwarancja ubezpieczeniowa
15 3,7 4,0 20,5 33,11 27,85 61,69 33,88
różnych ryzyk finansowych
16 28,2 44,6 27,4 62,62 226,03 26,76 73,09
ochrony prawnej
17 0,0 0,0 0,0 -0,06 1,32 -76,01 16,36
świadczenia pomocy
18 13962,5 535,3 -8,2 -280,64 46,30 42,58 48,02
reasekuracja czynna
112,30 115,75 129,37 198,50 99,63 65,04
1.7. Polityka reasekuracyjna i jej znaczenie dla sytuacji finansowej zakładu
ubezpieczeń.
Reasekuracja odgrywa podstawową rolę w utrzymaniu stabilności finansowej zakładu
ubezpieczeń. Prawidłowa ocena funkcjonującego w danym zakładzie ubezpieczeń programu
reasekuracyjnego pozwala ocenić możliwości bezpiecznego działania zakładu ubezpieczeń.
Każdy zakład ubezpieczeń jest narażony na wystąpienie szczególnie dużych pojedynczych
szkód lub dużej masy szkód drobnych. Zjawiska te mogą być przyczyną załamania jego
sytuacji finansowej. Ocena dostosowania wielkości portfela na ryzyku własnym do możliwości
26
finansowych zakładu ubezpieczeń jest bardzo istotnym elementem oceny sytuacji finansowej
zakładu ubezpieczeń. Stąd ważną rolę odgrywa reasekuracja bierna (oddawanie ryzyk).
Prawidłowo prowadzona reasekuracja bierna pozwala:
1/ wyeliminować z portfela ryzyko dużych szkód,
2/ wyeliminować następstwa podwyższonej częstości małych szkód.
Ocena reasekuracji jest szczególnie istotna w małych i krótko funkcjonujących
zakładach ubezpieczeń, gdyż najczęściej posiadają one zbyt małe środki własne i mają
niewyrównany portfel ubezpieczeniowy. Reasekuracja zapewnia wówczas wyrównanie
portfela ubezpieczeniowego eliminując ryzyka z wysoką sumą ubezpieczenia oraz zabezpiecza
przed zbyt wysoką szkodowością.
Reasekuracja spełnia dużą rolę w obliczaniu wysokości marginesu wypłacalności
zakładu ubezpieczeń. Im większa wysokość cedowanego na reasekuratora ryzyka tym
wysokość marginesu wypłacalności, który musi posiadać zakład ubezpieczeń, jest niższa.
Ponadto określono dolną granicę wysokości wskaz
nika reasekuracyjnego na 50% co
powoduje, że przekraczająca 50% cedowana na reasekuratora część ryzyka nie obniża już
wysokości marginesu wypłacalności zakładu ubezpieczeń. Jest to zamierzone uregulowanie
ustawodawcy, mające na celu spowodowanie większego zainteresowania wśród zakładów
ubezpieczeń posiadaniem środków własnych w większej wysokości, a tym samym
wzmacniających zabezpieczenie ich wypłacalności.
Zakłady ubezpieczeń stosują reasekurację w oparciu o indywidualne potrzeby, przede
wszystkim biorąc pod uwagę posiadane środki własne oraz strukturę portfela
ubezpieczeniowego. Dlatego też można stwierdzić, że zakłady ubezpieczeń funkcjonujące
krócej na rynku, mają zazwyczaj niższe środki własne oraz mniejszą jednorodność portfela
(przez mniejszą liczbę umów) przez co, w większym zakresie muszą wykorzystywać
reasekurację bierną.
Tak więc w polskich warunkach najważniejszą funkcją reasekuracji biernej jest:
1. dywersyfikacja ryzyka (jakościowa i ilościowa),
2. zwiększenie pojemności ubezpieczeniowej,
3. stabilizacja szkodowości (w długim okresie),
4. zmniejszenie wymogów kapitałowych dla zakładu ubezpieczeń.
Do ilościowego opisu stanu ochrony reasekuracyjnej służą wskaz
nik retencji składki,
wskaz
nik reasekuracyjny oraz tzw. efektywny koszt reasekuracji.
Efektywny koszt reasekuracji * =
udział reasekuratorów w składce
(składka z tytułu reasekuracji biernej)
(suma odszkodowań i świadczeń wypłaconych
przez reasekuratorów)
(prowizje i udziały w zyskach reasekuratorów
otrzymane przez zakład ubezpieczeń)
* liczony najczęściej w % składki przypisanej brutto
27
2. Ocena sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń
2.1. Materiały z
ródłowe do przeprowadzenia oceny
Podstawowymi z
ródłami informacji do przeprowadzenia analizy wskaz
nikowej są
sprawozdania finansowe. Obowiązki sprawozdawcze zakładu ubezpieczeń reguluje ustawa z
dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, ustawa o działalności ubezpieczeniowej oraz akty
wykonawcze do tych ustaw. Na podstawie ustawy o rachunkowości zakład ubezpieczeń jest
zobowiązany do sporządzania bilansu, rachunku zysków i strat, rachunku przepływów
pieniężnych, zestawienie zmian w kapitale własnym, informacji dodatkowej do sprawozdań
finansowych oraz sprawozdania z działalności jednostki w roku obrotowym. Natomiast ustawa
o działalności ubezpieczeniowej narzuca zakładowi ubezpieczeń obowiązek przedstawiania
organowi nadzoru kwartalnych i rocznych sprawozdań finansowych. Jest on obowiązany
przedstawiać organowi nadzoru wraz ze sprawozdaniem finansowym m.in.: wyliczenie
marginesu wypłacalności, wyliczenie środków własnych na pokrycie marginesu wypłacalności,
wykaz aktywów na pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, zestawienie rezerw
techniczno-ubezpieczeniowych, techniczny rachunek ubezpieczeń dla każdej z grup
ubezpieczeń prowadzonych przez zakład, wysokość największej sumy ubezpieczenia od
pojedynczego ryzyka na udziale własnym.
Zakład ubezpieczeń ma także obowiązek sporządzania i przekazywania danych
statystycznych do Głównego Urzędu Statystycznego oraz publikowanie sprawozdań
finansowych w Monitorze Polskim B.
Bilans zakładu ubezpieczeń
Oto uproszczony schemat bilansu zakładu ubezpieczeń:
Aktywa Pasywa
A. Wartości niematerialne i prawne A. Kapitał własny
B. Zobowiązania podporządkowane
B. Lokaty C. Rezerwy techniczno  ubezpieczeniowe
C. Lokaty środków z tytułu ubezpieczeń na życie, D. Udział reasekuratorów w rezerwach techniczno-
gdzie ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający ubezpieczeniowych (wartość ujemna)
F. Pozostałe rezerwy
D. Należności G. Zobowiązania z tytułu depozytów reasekuratorów
E. Inne składniki aktywów H. Pozostałe zobowiązania i fundusze specjalne
F. Rozliczenia międzyokresowe I. Rozliczenia międzyokresowe
Suma aktywów Suma pasywów
28
Pozycje pozabilansowe
1. Należności warunkowe, w tym:
1.1. otrzymane gwarancje i poręczenia
1.2. pozostałe
2. Zobowiązania warunkowe, w tym:
2.1. udzielone poręczenia i gwarancje
2.2. weksle akceptowane i indosowane
2.3. aktywa z zobowiązaniem odsprzedaży
2.4. inne zobowiązania zabezpieczone na aktywach lub na przychodach
3. Zabezpieczenia z tytułu reasekuracji ustanowione na rzecz zakładu ubezpieczeń
4. Zabezpieczenia z tytułu reasekuracji ustanowione przez zakład ubezpieczeń na rzecz cedentów
5. Obce składniki aktywów nie ujęte w aktywach
Wysokość środków własnych
Wysokość marginesu wypłacalności
Nadwyżka (niedobór) środków własnych na pokrycie marginesu wypłacalności
Wysokość rezerw techniczno-ubezpieczeniowych
Wysokość aktywów stanowiących pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych
Nadwyżka (niedobór) aktywów na pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych
Rachunek zysków i strat
W związku z odmiennym uregulowaniem gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń w
działalności ubezpieczeniowej sporządza się: 1/ techniczny rachunek dla ubezpieczeń
majątkowych i pozostałych osobowych oraz dla ubezpieczeń na życie, 2/ ogólny rachunek
zysków i strat. Pierwszy pozwala ustalić wynik finansowy z działalności ubezpieczeniowej
(technicznej) poprzez zestawienie zbioru składki, wypłaconych odszkodowań i świadczeń oraz
poniesionych kosztów działalności ubezpieczeniowej, drugi natomiast ogólny (ostateczny)
wynik finansowy zakładu ubezpieczeń uwzględniający wynik z działalności technicznej i
lokacyjnej oraz pozostałe przychody i koszty charakterystyczne dla każdego typu działalności.
29
Techniczny rachunek ubezpieczeń
Ubezpieczenia majątkowe i pozostałe osobowe Ubezpieczenia na życie
I. Składki (1-2+/-3+/-4) I. Składki (1-2+/-3)
1. Składki przypisane brutto 1. Składki przypisane brutto
2. Udział reasekuratorów w składce przypisanej 2. Udział reasekuratorów w składce przypisanej brutto
3. Zmiana stanu rezerw składek i rezerwy na 3. Zmiana stanu rezerw składek i rezerwy na ryzyko
ryzyko niewygasłe brutto niewygasłe brutto
4. Udział reasekuratorów w zmianie stanu rezerw 4. Udział reasekuratorów w zmianie stanu rezerw
składek składek
II. Przychody z lokat netto po uwzględnieniu II. Przychody z lokat (1+2+3+4)
kosztów, przeniesione z ogólnego rachunku
zysków i strat
1. Przychody z lokat w nieruchomości
2. Przychody z lokat w jedn. Powiązanych
2. Przychody z innych lokat finansowych
3. Wynik dodatni z rewaloryzacji lokat
4. Wynik dodatni z realizacji lokat
III. Nie zrealizowane zyski z lokat
III. Pozostałe przychody techniczne na udziale IV. Pozostałe przychody techniczne na udziale
własnym własnym
IV. Odszkodowania i świadczenia (1+/-2) V. Odszkodowania i świadczenia (1+/-2)
1. Odszkodowania i świadczenia wypłacone na 1. Odszkodowania i świadczenia wypłacone na udziale
udziale własnym własnym
1.1.odszkodowania i świadczenia wypłacone 1.1. odszkodowania i świadczenia wypłacone brutto
brutto,
1.2. udział reasekuratorów w odszkodowaniach i 1.2. udział reasekuratorów w odszkodowaniach i
świadczeniach wypłaconych świadczeniach wypłaconych
2.Zmiana stanu rezerwy na niewypłacone 2. Zmiana stanu rezerw na nie wypłacone
odszkodowania i świadczenia na udziale własnym odszkodowania i świadczenia na udziale własnym
V. Zmiany stanu pozostałych rezerw techniczno- VI. Zmiany stanu innych rezerw techniczno-
ubezpieczeniowych na udziale własnym ubezpieczeniowych na udziale własnym
1. Zmiana stanu rezerw w ubezpieczeniach na życie
na udziale własnym
2. Zmiana stanu rezerw na udziale własnym dla
ubezpieczeń na życie, jeżeli ryzyko lokaty ponosi
ubezpieczający
3. Zmiana stanu pozostałych rezerw technicznych na
udziale własnym
VI. Premie i rabaty na udziale własnym, łącznie VII. Premie i rabaty na udziale własnym łącznie ze
ze zmianą stanu rezerw zmianą stanu rezerw
VII. Koszty działalności ubezpieczeniowej (1+2-3) VIII. Koszty działalności ubezpieczeniowej(1+2-3)
1. Koszty akwizycji 1. Koszty akwizycji
2. Koszty administracyjne 2. Koszty administracyjne
3. Prowizje reasekuracyjne i udział w zyskach 3. Prowizje reasekuracyjne i udziały w zyskach
reasekuratorów reasekuratorów
IX. Koszty działalności lokacyjnej
X. Nie zrealizowane straty na lokatach
VIII. Pozostałe koszty techniczne na udziale XI. Pozostałe koszty techniczne na udziale własnym
własnym
IX. Zmiany stanu rezerw na wyrównanie XII. Przychody z lokat netto po uwzględnieniu
szkodowości (ryzyka) kosztów, przeniesione do ogólnego rachunku zysków
i strat
X. Wynik techniczny ubezpieczeń maj. i osob. XIII. Wynik techniczny ubezpieczeń na życie
30
 Ogólny rachunek zysków i strat
I. Wynik techniczny ubezpieczeń majątkowych i osobowych lub ubezpieczeń na życie
II. Przychody z lokat
III. Nie zrealizowane zyski z lokat
IV. Przychody z lokat netto po uwzględnieniu kosztów, przeniesione z technicznego
rachunku ubezpieczeń na życie
V. Koszty działalności lokacyjnej
VI. Nie zrealizowane straty na lokatach
VII.Przychody z lokat netto po uwzględnieniu kosztów, przeniesione do technicznego
rachunku ubezpieczeń majątkowych i osobowych
VIII. Pozostałe przychody operacyjne
IX. Pozostałe koszty operacyjne
X. Zysk (strata) na działalności operacyjnej
XI. Zyski nadzwyczajne
XII. Straty nadzwyczajne
XIII. Zysk (strata) brutto
XIV. Podatek dochodowy
XV. Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty)
XVI. Zysk (strata) netto
31
Rachunek przepływów pieniężnych (metoda bezpośrednia)
A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej
I. Wpływy
1. Wpływy z działalności bezpośredniej oraz reasekuracji czynnej
1.1. Wpływy z tytułu składek brutto
1.2. Wpływy z tytułu regresów i zwrotów odszkodowań brutto
1.3. Pozostałe wpływy z działalności bezpośredniej
2. Wpływy z reasekuracji biernej
2.1. Wpłaty reasekuratorów z tytułu udziału w odszkodowaniach
2.2. Wpływy z tytułu prowizji reasekuracyjnych i udziałów w zyskach reasekuratorów
2.3. Pozostałe wpływy z reasekuracji biernej
3. Wpływy z pozostałej działalności operacyjnej
3.1. Wpływy z tytułu czynności komisarza awaryjnego
3.2. Zbycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych skład. aktywów trwałych innych niż
lokaty
3.3. Pozostałe wpływy
II. Wydatki
1. Wydatki z tytułu działalności bezpośredniej i reasekuracji czynnej
1.1. Zwroty składek brutto
1.2. Odszkodowania i świadczenia wypłacone brutto
1.3. Wydatki z tytułu akwizycji
1.4. Wydatki o charakterze administracyjnym
1.5. Wypłacone prowizje i udziały w zyskach z tytułu reasekuracji czynnej
1.6. Pozostałe wydatki z działalności bezpośredniej oraz reasekuracji czynnej
2. Wydatki z tytułu reasekuracji biernej
2.1. Składki zapłacone z tytułu reasekuracji
2.2. Pozostałe wydatki z tytułu reasekuracji biernej
3. Wydatki z pozostałej działalności operacyjnej
3.1. Wydatki z tytułu czynności komisarza awaryjnego
3.2. Nabycie wartości niematerialnych i prawnych i rzeczowych skład. aktywów trwałych innych niż lokaty
3.3. Pozostałe wydatki operacyjne
III. Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej (I-II)
B. Przepływy z działalności lokacyjnej
I. Wpływy
II. Wydatki
III. Przepływy pieniężne netto z działalności lokacyjnej (I-II)
C. Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej
I. Wpływy
II. Wydatki
III. Przepływy pieniężne netto z działalności finansowej (I-II)
D. Przepływy pieniężne netto, razem (A.IIIąB.IIIąC.III)
E. Bilansowa zmiana środków pieniężnych, w tym:
- zmiana stanu środków pieniężnych z tytułu różnic kursowych
F. Środki pieniężne na początek okresu
G. Środki pieniężne na koniec okresu (FąD), w tym:
- o ograniczonej możliwości dysponowania
32
2.2. Charakterystyka podstawowych grup wskaz
ników ekonomicznych
2.2.1. Wprowadzenie
W literaturze funkcjonuje kilka sposobów klasyfikacji wskaz
ników ekonomicznych.
Najczęściej wskaz
niki ekonomiczne dzielone są na następujące cztery główne grupy:
�� wskaz
niki płynności i wypłacalności,
�� wskaz
niki rentowności (zyskowności),
�� wskaz
niki sprawności działania (aktywności),
�� wskaz
niki zasilania finansowego (struktury kapitału).
Ponieważ ubezpieczenia gospodarcze jako urządzenie społeczno-gospodarcze, poza
istotnymi różnicami natury ekonomicznej i prawnej, wyróżniają od innych podmiotów
gospodarczych odrębne, jemu tylko właściwe stosunki pieniężne, a podstawowymi cechami tej
instytucji są: 1) celowy charakter funduszu ubezpieczeniowego; 2) całokształt specyficznych
metod tworzenia i rozdziału tego funduszu, opartych na specjalnych przesłankach związanych
z ryzykiem i jego wyceną; 3) prowadzenie i zarządzanie działalnością ubezpieczeniową przez
wyspecjalizowane podmioty gospodarcze - zakłady ubezpieczeniowe; 4) jednorodny (co nie
oznacza, że jednolity) rodzaj prowadzonej działalności, wyłącznie związanej z działalnością
ubezpieczeniową; 5) bardziej szczegółowa normatyzacja prawa systemu finansowego i
gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń podstawowe grupy wskaz
ników należy uzupełnić
o grupę wskaz
ników techniczno-ubezpieczeniowych, które są związane ze specyfiką
działalności ubezpieczeniowej.
Poniżej scharakteryzowano wybrane grupy wskaz
ników ekonomicznych stosowanych
dla zakładów ubezpieczeń. Przedstawione tutaj grupy wskaz
ników należą do najczęściej
używanych przez różnorodne instytucje (np. analityków, organ nadzoru, GUS, itd.) Formuły
konstruowania wskaz
ników są jednak bardzo elastyczne a ich treść wyznaczają potrzeby
informacyjne analityka. Zaprezentowane formuły liczenia wskaz
ników ekonomicznych należy
traktować jako pewną propozycję do zweryfikowania w procesie oceny sytuacji finansowej
zakładów ubezpieczeń.
2.2.2. Charakterystyka wskaz
ników
2.2.2.1. Wskaz
niki płynności i wypłacalności
Wskaz
nik płynności finansowej
aktywa płynne
Z + FU
Z - zobowiązania krótkoterminowe,
FU - fundusz ubezpieczeniowy czyli rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe na udziale własnym.
Wskaz
nik ten określa zdolność zakładu ubezpieczeń do regulowania bieżących zobowiązań
płynnymi środkami finansowymi.
Wskaz
nik zdolności płatniczej na udziale własnym
Z + FU
�� 100%
aktywa płynne
33
Wskaz
nik pokrycia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych odpowiednimi aktywami
wartość aktywów
��100%
RTU
W związku z tym, że rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe jako kapitał obcy, stanowią
gwarancję wywiązywania się zakładu ubezpieczeń ze swoich zobowiązań wobec
ubezpieczonych, możliwości lokowania środków z tych rezerw są ograniczone przez
ustawodawcę.
Zakład ubezpieczeń jest obowiązany posiadać aktywa w wysokości nie niższej niż
wartość rezerw techniczno-ubezpieczeniowych12. Aktywa stanowiące pokrycie rezerw
techniczno-ubezpieczeniowych powinny spełniać następujące warunki:1) powinny być
dokonane w walucie, w której ustalane są zobowiązania z umów ubezpieczenia, z tytułu
których tworzy się odpowiednie rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe; 2) powinny być w
odpowiedni sposób zróżnicowane, tak aby nie były one związane z jednym rodzajem aktywów
lub jednym podmiotem; 3) termin ich wymagalności powinien odpowiadać terminowi
wymagalności zobowiązań z umów ubezpieczenia, 4) ich wartość powinna być ustalana z
zachowaniem zasady ostrożnej wyceny.
W myśl ustawy o działalności ubezpieczeniowej zakład ubezpieczeń obowiązany jest
lokować swoje środki w taki sposób, aby uwzględniając rodzaj i strukturę prowadzonych
ubezpieczeń, osiągnąć jak największy stopień bezpieczeństwa i rentowności przy
jednoczesnym zachowaniu płynności środków.
Wskaz
nik pokrycia marginesu wypłacalności środkami własnymi
wysokość środków własnych
�� 100%
margines wypłacalności
Wskaz
nik ten określa stopień pokrycia marginesu wypłacalności środkami własnymi.
Każdy zakład ubezpieczeń ma obowiązek posiadania środków własnych w wysokości nie
niższej niż margines wypłacalności. Środki te mają zapewnić prawidłowe i nieprzerwane
wykonywanie zadań i obowiązków przez zakład ubezpieczeń.
Wartość wskaz
nika pokrycia marginesu wypłacalności środkami własnymi (W) jest
różnie przyjmowana w zależności od stanu rozwoju rynku ubezpieczeniowego. W związku ze
znacznym niedokapitalizowaniem polskich zakładów ubezpieczeń można przyjąć, że sytuacja
finansowa zakładu ubezpieczeń jest bardzo dobra gdy W ł� 300 %, dobra, gdy 300 % > W ł�
200 %, dostateczna, gdy 200 % > W ł� 100 % (inaczej, gdy środki własne pokrywają tylko
margines wypłacalności), zagrożona, gdy 100 % >W ł� 33,3 % (inaczej, gdy środki własne są
niższe od marginesu wypłacalności, ale wyższe lub równe od wymaganego kapitału
gwarancyjnego /MW > ŚW ł� KG/) i niedostateczna (zła), gdy W < 33,3 % (inaczej, gdy
środki własne są niższe od wymaganego kapitału gwarancyjnego (ŚW < KG)).
12
W okresie od dnia 1 stycznia 2001 r. do dnia 31 grudnia 2001 r. aktywa zakładu ubezpieczeń mogły być
niższe od wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych o 50% wartości udziału reasekuratorów w rezerwach
techniczno-ubezpieczeniowych.
34
 Jeżeli środki własne zakładu ubezpieczeń są niższe od marginesu wypłacalności lub
wymaganego kapitału gwarancyjnego jest on obowiązany do spełnienia określonych czynności,
natomiast organ nadzoru ma prawo ingerencji w gospodarkę finansową zakładu ubezpieczeń.
Wskaz
nik przychodowości kapitałów własnych
składka przypisana na udziale wł.
�� 100%
kapitały własne
Wskaz
nik ten stosowany jest dla zakładów ubezpieczeń działu II i określa adekwatność
wysokości posiadanych przez zakład kapitałów własnych do wielkości (skali) prowadzonej
działalności. Jednocześnie określa sprawność działania władz zakładu ubezpieczeń w zakresie
możliwości uzyskania przypisu składki przy określonej wysokości kapitałów własnych.
W krajach rozwiniętych zaleca się aby wskaz
nik ten nie przekraczał 330 %. Wysokość
wskaz
nika większa niż 330 % może oznaczać, że zakład ubezpieczeń nie posiada w stosunku
do skali prowadzonej działalności ubezpieczeniowej odpowiedniej wysokości kapitałów
własnych.
Wskaz
nik zabezpieczenia wypłat odszkodowań 1
fundusz ubezpieczeniowy + kapitały własne
�� 100%
składka przypisana udz. wł.
Wyraża zdolność zakładu ubezpieczeń do regulowania szkód dużych i nietypowych, co do
wielkości zagrażających jego egzystencji. Stanowi on także wskaz
nik tzw.  ukrytych rezerw .
Wysokość wskaz
nika powinna przekraczać 150 %.
Wskaz
nik zabezpieczenia wypłat odszkodowań 2
fundusz ubezpieczeniowy
�� 100%
składka przypisana udz. wł.
Wskaz
nik pieniężnego pokrycia funduszu ubezpieczeniowego
OPN
FU
OPN - operacyjne przepływy pieniężne netto pomniejszone o dywidendy ogółem
FU - fundusz ubezpieczeniowy
Wskaz
nik ten przedstawia zdolność zakładu ubezpieczeń do spłaty zobowiązań wobec
ubezpieczonych przy danej wartości zatrzymanej nadwyżki pieniężnej. Zatrzymaną nadwyżką
pieniężną można określić operacyjne przepływy pieniężne netto pomniejszone o wypłacone
dywidendy. Nadwyżka ta oznacza wygenerowany przez działalność operacyjną wzrost
zasobów pieniężnych pozostających do dyspozycji zakładu ubezpieczeń. Wskaz
nik ten
informuje o utrzymywaniu przez zakład ubezpieczeń  pogotowia kasowego .
Wskaz
nik pieniężnej wydajności składki
WP
�� 100%
składka przypisana brutto
WP - wpływy pieniężne z tytułu składki netto - oznaczają wszelkie wpływy z tytułu
ubezpieczeń bezpośrednich i pośrednich po potrąceniu kwot wypłaconych prowizji dla
pośredników ubezpieczeniowych.
Wskaz
nik ten określa stopień realizacji składki przypisanej brutto w formie pieniężnej.
Inaczej informuje, ile środków pieniężnych otrzymano z każdej jednostki składki przypisanej.
35
2.2.2.2. Wskaz
niki rentowności
Wskaz
nik rentowności sprzedaży
wynik finansowy
�� 100%
składka przypisana brutto
Informuje o udziale zysku w wartości składki przypisanej brutto, czyli jaką marżę zysku
przynosi dana wartość składki przypisanej brutto. Wskaz
nik ten może być liczony jako
rentowność brutto lub netto, w zależności od kategorii wyniku finansowego przyjmowanego
do obliczeń.
Wskaz
nik rentowności działalności technicznej
wynik techniczny
�� 100%
składka zarobiona
Wskaz
nik ten pokazuje stopę zysku jaką daje działalność techniczna zakładu ubezpieczeń.
Wskaz
nik rentowności działalności lokacyjnej
dochód z lokat
�� 100%
Lśr
Lśr - średnia wartość lokat liczona jako suma stanów lokat na początek i na koniec badanego
okresu podzielona przez 2
Wskaz
nik ten określa rentowność działalności lokacyjnej, która jest bardzo istotna dla sytuacji
finansowej zakładu ubezpieczeń, gdyż wpływa na ostateczny wynik finansowy.
Wskaz
nik rentowności kapitałów własnych
wynik finansowy netto
�� 100%
kapitały własne
Wskaz
nik ten określa stopę zysku, jaką przynosi inwestycja w działalność ubezpieczeniową.
Wyższa efektywność kapitału własnego daje możliwość uzyskania wyższych dywidend oraz
dalszego rozwoju zakładu ubezpieczeń. Tak więc im wartość wskaz
nika jest wyższa tym
korzystniejsza jest sytuacja finansowa zakładu ubezpieczeń.
Wskaz
nik rentowności majątku (aktywów)
wynik finansowy netto
�� 100%
aktywa
Wskaz
nik ten informuje o wielkości zysku (straty) netto przypadającego na jednostkę wartości
zaangażowanego w zakład ubezpieczeń majątku.
Współczynnik mieszany
wskaz
nik kosztów działalności ubezpieczeniowej + wskaz
nik szkodowości +
wskaz
nik dywidend
gdzie:
1/ wskaz
nik kosztów działalności ubezpieczeniowej to:
36
koszty działalności ub. + poz. koszty techn. - poz. przychody techn.
( )naudzialewłasnym �� 100%
składka zarobiona
2/ uproszczony wskaz
nik szkodowości to:
Q
( )na udziale własnym �� 100 %
Sz
3/ wskaz
nik dywidend to:
dywidendy wypłacone
�� 100%
składka zarobionana udz. własnym
Współczynnik operacyjny
współczynnik mieszany - wskaz
nik inwestycyjny
gdzie:
wskaz
nik inwestycyjny (zyskowności z ulokowania składki) to:
dochody z lokat
�� 100%
składka zarobionana udz. własnym
2.2.2.3. Wskaz
niki sprawności działania
Wskaz
niki te służą do pomiaru aktywności zakładu ubezpieczeń w zakresie
wykorzystywania zasobów majątkowych.
Do najważniejszych z nich należą:
Wskaz
nik rotacji majątku
składka przypisana brutto
Aśr
Aś - średnia wartość majątku liczona jako suma stanu aktywów na początek i na koniec
badanego okresu podzielona przez 2
Wskaz
nik ten określa ile razy składka przypisana brutto (sprzedaż) jest większa od
średniej wartości majątku zakładu ubezpieczeń. Wskaz
nik ten jest szczególnie pożyteczny przy
porównaniach aktywności gospodarczej (sprawności działania) dwóch różnych zakładów
ubezpieczeń.
Wskaz
nik dynamiki wzrostu składki
Określa wzrost składki przypisanej w ujęciu brutto lub na udziale własnym w
określonym przedziale czasowym. Pozwala ocenić poziom rozwoju zakładu ubezpieczeń w
sensie ilościowym. Krótko funkcjonujące zakłady ubezpieczeń mają zazwyczaj bardzo wysoką
dynamikę wzrostu przypisu składki. Bardzo wysoka dynamika przypisu składki powinna nas
skłonić do dokładnego przeanalizowania wskaz
ników wypłacalności, gdyż wysokość
marginesu wypłacalności zależy proporcjonalnie od wzrostu przypisu składki. Na rozwiniętych
rynkach ubezpieczeniowych dynamika wzrostu przypisu składki jest w miarę stabilna.
Wskaz
niki poziomu kosztów
a) poziomu kosztów akwizycji
koszty akwizycji
�� 100%
składka przypisana brutto
b) poziomu kosztów administracyjnych
37
koszty administracyjne
�� 100%
składka przypisana brutto
c) poziomu kosztów działalności ubezpieczeniowej brutto (tj. bez uwzględnienia prowizji
reasekuracyjnych i udziału w zyskach reasekuratorów)
koszty działalności brutto
�� 100%
składka przypisana brutto
Wymienione koszty działalności ubezpieczeniowej obejmują koszty akwizycji i koszty
administracyjne.
d) poziomu kosztów działalności ubezpieczeniowej na udziale własnym (tj. z uwzględnieniem
prowizji reasekuracyjnych i udziału w zyskach reasekuratorów)
koszty działalności na udz. wł.
�� 100%
składka przypisana brutto
Wymienione koszty działalności ubezpieczeniowej obejmują koszty akwizycji i koszty
administracyjne.
Powyższe wskaz
niki mówią nam o tym ile groszy zakład ubezpieczeń wydaje na
poszczególne koszty swojego funkcjonowania z każdej zebranej jednej złotówki składki
ubezpieczeniowej. Zazwyczaj wysokość wskaz
nika kosztów działalności ubezpieczeniowej
brutto dla krótko funkcjonujących zakładów ubezpieczeń jest wysoka i waha się w granicach
30-70 %, natomiast w zakładach dłużej funkcjonujących od 15-35 %. W zakładach dłużej
funkcjonujących wysokość kosztów administracyjnych jest zbliżona do wysokości kosztów
akwizycji, natomiast w zakładach  młodych koszty administracyjne najczęściej znacznie
przewyższają koszty akwizycji.
Wskaz
nik szkodowości składki
Q ą� Rsz
�� 100%
Sz
Q - suma wypłaconych odszkodowań i świadczeń
Rsz - zmiana stanu rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia
Sz - składka zarobiona.
Wskaz
nik cyklu należności (w dniach)
N śr
�� 360
składka przypisana brutto
Nśr- średni stan należności liczony jako suma stanu należności na początek i koniec badanego
okresu podzielona przez 2.
Wskaz
nik ten określa w jakim stopniu zakład ubezpieczeń kredytuje swoich klientów.
W zależności od tego jaką kategorię należności wez
miemy pod uwagę (np. należności od
ubezpieczających, od pośredników, z tytułu reasekuracji) możemy określić jak długo zakład
ubezpieczeń musi czekać na otrzymanie np. składki. W związku z konkurencją na rynku
ubezpieczeniowym w ostatnich latach zauważa się polepszenie warunków płatności składki
ubezpieczeniowej oraz rozliczeń z pośrednikami. Powoduje to wydłużanie terminów płatności
składek, rozkładanie ich na raty itp. To z kolei powoduje wzrost pozycji bilansowej
 należności i roszczenia .
Wskaz
nik płacenia zobowiązań (w dniach)
38
Zśr
�� 360
składka przypisana brutto
Zśr - średni stan zobowiązań liczony jako suma stanu zobowiązań na początek i koniec
badanego okresu podzielona przez 2
Wskaz
nik ten wskazuje na średni czas regulowania zobowiązań przez zakład
ubezpieczeń wobec wierzycieli. W zależności od tego, jaką kategorię zobowiązań wez
miemy
pod uwagę (np. zobowiązania wobec ubezpieczających, wobec pośredników, z tytułu
reasekuracji), możemy określić, jak długo wierzyciel zakładu ubezpieczeń musi czekać na
otrzymanie od niego zapłaty.
Wskaz
nik przypisu składki na jednego pracownika
składka przypisana
liczba pracowników
Wskaz
nik ten określa wydajność siły roboczej. W zależności od kategorii pracowników
przyjętych do obliczeń może on dotyczyć wydajności pracowników zatrudnionych na stałe lub
agentów ubezpieczeniowych. Wskaz
nik może mieć duże znaczenie przy porównywaniu
efektywności zatrudnienia w różnych zakładach ubezpieczeń, efektywności pracy agentów, itd.
2.2.2.4. Wskaz
niki zasilania finansowego i współzależności
Wskaz
nik udziału funduszu ubezpieczeniowego w majątku ogółem
fundusz ubezpieczeniowy
�� 100%
aktywa
Charakteryzuje udział funduszu ubezpieczeniowego w finansowaniu majątku zakładu
ubezpieczeń.
Wskaz
nik zadłużenia technicznego
fundusz ubezpieczeniowy
�� 100%
kapitał własny
Przedstawia relacje funduszu ubezpieczeniowego do kapitału własnego. W krajach o
rozwiniętych rynkach ubezpieczeniowych jego wartość nie powinna przekraczać 350 %.
Wskaz
nik zatrzymania (retencji):
a) składki
składka przypisana na udz. wł.
�� 100%
składka przypisana brutto
b) odszkodowań
odszkodowania wypłacone na udz. wł.
�� 100%
odszkodowania wypłacone brutto
Przedstawiają stopień reasekurowania portfela ubezpieczeniowego uwzględniając udział
reasekuratorów w składce lub w odszkodowaniach wypłaconych. Im wyższy ten wskaz
nik w
tym mniejszym stopniu zakład ubezpieczeń korzysta z reasekuracji biernej.
39
2.2.3. Ograniczenia analizy wskaz
nikowej
Należy pamiętać, że przedstawione wyżej wskaz
niki mogą być jedynie
 drogowskazem oceny sytuacji finansowej zakładu ubezpieczeń. Nie powinny być traktowane
jako wzorce absolutne, a ich treść powinny wyznaczać potrzeby informacyjne analityka. Mogą
one stanowić użyteczne narzędzia analizy wyników finansowych oraz służyć podejmowaniu
decyzji pod warunkiem, że będą odpowiednio wyselekcjonowane, obliczone, zinterpretowane i
wykorzystane. Wiarygodność wskaz
nika jest funkcją wiarygodności danych, które są użyte do
jego obliczenia. Każdy obliczony wskaz
nik będzie użyteczny tylko wtedy, kiedy zostanie
porównany z określonym standardem. Może być on porównywany w trzech kierunkach: w
czasie, w przestrzeni i z planem (preliminarzem). Dlatego też zaleca się stosowanie różnych
wskaz
ników dla dokonania analizy i uzyskania realnych ocen działania zakładu ubezpieczeń.
40
Załącznik nr 1
SPOSÓB WYLICZENIA MARGINESU WYPA
ACALNOŚCI ZAKA
ADU
UBEZPIECZEC
PROWADZ
CEGO DZIAA
ALNOŚĆ W GRUPIE 3 DZIAA
U I,
WYMIENIONEJ W ZAA

CZNIKU DO USTAWY
1. W grupie 3 działu I, wymienionej w załączniku do ustawy, margines wypłacalności
(MW) oblicza się w sposób następujący:
a) jeśli F < 85%, to MW = (4% x E1 + 1% x E2) x 85%,
b) jeśli F ł� 85%, to MW = (4% x E1 + 1% x E2) x F,
gdzie:
F - współczynnik oznaczający stosunek procentowy rezerwy ubezpieczeń na życie na
udziale własnym zakładu ubezpieczeń do rezerwy ubezpieczeń na życie brutto, według stanu
na ostatni dzień okresu sprawozdawczego,
E1 - współczynnik oznaczający rezerwę ubezpieczeń na życie brutto, w przypadku gdy
zakład ubezpieczeń ponosi ryzyko inwestycyjne, przez co rozumie się, że wynik funduszu
ubezpieczeniowego obciąża zakład ubezpieczeń,
E2 - współczynnik oznaczający rezerwę ubezpieczeń na życie brutto, w przypadku gdy
zakład ubezpieczeń nie ponosi ryzyka inwestycyjnego, a umowa ubezpieczenia została zawarta
na okres przekraczający 5 lat i koszty administracyjne przeznaczone na pokrycie wydatków
związanych z zarządzaniem, wyszczególnione w umowie ubezpieczenia, rozłożone są na
okresy przekraczający 5 lat.
2. Jeżeli umowa ubezpieczenia obejmuje ryzyko śmierci, to w przypadku umów
ubezpieczenia, dla których wielkość ryzyka brutto zakładu ubezpieczeń jest nieujemna, do
wyniku otrzymanego zgodnie z ust. 1 dodaje się składnik S1, który oblicza się w sposób
następujący:
a) jeśli D < 50%, to S1 = 0,3% x C x 50%,
b) jeśli D ł� 50%, to S1 = 0,3% x C x D,
gdzie:
D - współczynnik oznaczający stosunek procentowy wielkości ryzyka zakładu ubezpieczeń
na udziale własnym do wielkości ryzyka zakładu ubezpieczeń brutto, według stanu na ostatni
dzień okresu sprawozdawczego,
C - współczynnik oznaczający wielkość ryzyka brutto zakładu ubezpieczeń.
3. Przez określenie "wielkość ryzyka brutto zakładu ubezpieczeń" rozumie się różnicę
pomiędzy określoną w umowie ubezpieczenia sumą ubezpieczenia na wypadek śmierci
ubezpieczonego lub dożycia przez niego określonego wieku a sumą rezerwy ubezpieczeń na
życie brutto, rezerwy składki brutto i rezerwy na pokrycie ryzyka niewygasłego brutto, przy
czym rezerwy te dotyczą ryzyka śmierci ubezpieczonego lub dożycia przez niego określonego
wieku.
4. Przez określenie "wielkość ryzyka na udziale własnym zakładu ubezpieczeń" rozumie się
wielkość ryzyka brutto zakładu ubezpieczeń, pomniejszoną o udział reasekuratorów i
retrocesjonariuszy.
41
 SPOSÓB WYLICZENIA MARGINESU WYPA
ACALNOŚCI ZAKA
ADU
UBEZPIECZEC
PROWADZ
CEGO DZIAA
ALNOŚĆ W GRUPACH 1, 2 I 4 DZIAA
U
I, WYMIENIONYCH W ZAA

CZNIKU DO USTAWY
1. W grupach 1, 2 i 4 działu I, wymienionych w załączniku do ustawy, margines
wypłacalności (MW) równa się sumie dwóch składników S1 i S2:
1) składnik S1 oblicza się w sposób następujący:
a) jeśli B < 85%, to S1 = 4% x A x 85%,
b) jeśli B ł� 85%, to S1 = 4% x A x B,
gdzie:
B - współczynnik oznaczający stosunek procentowy sumy: rezerwy składki na udziale
własnym i rezerwy na pokrycie ryzyka niewygasłego na udziale własnym oraz rezerwy
ubezpieczeń na życie z ubezpieczeń bezpośrednich i reasekuracji czynnej na udziale własnym
zakładu ubezpieczeń do sumy: rezerwy składki brutto i rezerwy na pokrycie ryzyka
niewygasłego brutto oraz rezerwy ubezpieczeń na życie z ubezpieczeń bezpośrednich i
reasekuracji czynnej brutto, według stanu na ostatni dzień okresu sprawozdawczego,
A - współczynnik oznaczający sumę rezerwy składki brutto i rezerwy na pokrycie ryzyka
niewygasłego brutto oraz rezerwy ubezpieczeń na życie z ubezpieczeń bezpośrednich i
reasekuracji czynnej brutto,
2) składnik S2 oblicza się wyłącznie w przypadku umów ubezpieczenia, dla których wielkość
ryzyka brutto zakładu ubezpieczeń jest nieujemna, w sposób następujący:
a) jeśli D < 50%, to S2 = W x C x 50%,
b) jeśli D ł� 50%, to S2 = W x C x D,
gdzie:
D - współczynnik oznaczający stosunek procentowy wielkości ryzyka na udziale własnym
zakładu ubezpieczeń do wielkości ryzyka brutto zakładu ubezpieczeń, według stanu na ostatni
dzień okresu sprawozdawczego,
W - współczynnik wynoszący:
- 0,1% w ubezpieczeniach na wypadek śmierci, jeżeli umowa ubezpieczenia została
zawarta na okres nie przekraczający 3 lat,
- 0,15% w ubezpieczeniach na wypadek śmierci, jeżeli umowa ubezpieczenia została
zawarta na okres przekraczający 3 lata, ale nie przekraczający 5 lat,
- 0,3 % w pozostałych ubezpieczeniach na życie,
C - współczynnik oznaczający wielkość ryzyka zakładu ubezpieczeń brutto.
2. Przez określenie "wielkość ryzyka brutto zakładu ubezpieczeń" rozumie się różnicę
pomiędzy określoną w umowie ubezpieczenia sumą ubezpieczenia na wypadek śmierci
ubezpieczonego lub dożycia przez niego określonego wieku a sumą rezerwy ubezpieczeń na
życie brutto, rezerwy składki brutto i rezerwy na pokrycie ryzyka niewygasłego brutto, przy
czym rezerwy te dotyczą ryzyka śmierci ubezpieczonego lub dożycia przez niego określonego
wieku.
3. Przez określenie "wielkość ryzyka na udziale własnym zakładu ubezpieczeń" rozumie się
wielkość ryzyka brutto zakładu ubezpieczeń, pomniejszoną o udział reasekuratorów i
retrocesjonariuszy.
42
 SPOSÓB WYLICZENIA MARGINESU WYPA
ACALNOŚCI ZAKA
ADU
UBEZPIECZEC
PROWADZ
CEGO DZIAA
ALNOŚĆ W DZIALE II ZAA

CZNIKA
DO USTAWY
1. W dziale II załącznika do ustawy margines wypłacalności (MW) stanowi większy z dwóch
marginesów wypłacalności obliczonych na podstawie składek (MW1) bądz
na podstawie
przeciętnej rocznej kwoty odszkodowań (MW2) z ostatnich 36 lub 84 miesięcy albo z okresu
całej działalności, gdy zakład ubezpieczeń prowadzi działalność krócej niż odpowiednio 36 lub
84 miesiące. Okres 84 miesięcy stosuje się, gdy co najmniej 50% składek w ostatnich 12
miesiącach przypada na ryzyka burzy, gradu, mrozu lub ubezpieczenie kredytu.
W przypadku gdy ustalenie wielkości rezerwy na nie wypłacone odszkodowania jest
niemożliwe ze względu na tworzenie w przeszłości rezerwy na koszty, uwzględnia się
przeciętną roczną kwotę odszkodowań za okres ostatnich 3 lub 7 lat obrotowych. Okres 7 lat
stosuje się, gdy co najmniej 50 % składek w ostatnich 12 miesiącach przypada na ryzyka burzy,
gradu, mrozu lub ubezpieczenie kredytu.
MW = MW1, gdy MW1 ł�MW2,
MW = MW2, gdy MW1 < MW2,
gdzie:
MW1 - oznacza wysokość marginesu wypłacalności na podstawie składek,
MW2 - oznacza wysokość marginesu wypłacalności na podstawie przeciętnej rocznej
sumy odszkodowań.
2. Wysokość marginesu wypłacalności na podstawie składek (MW1) oblicza się w sposób
następujący:
a) jeśli G Ł� (równowartość w złotych 10 000 000 EURO), to
MW1 = 18% x G x 50%, gdy H < 50%,
MW1 = 18% x G x H, gdy H ł� 50%,
b) jeśli G > (równowartość w złotych 10 000 000 ECU), to
MW1 = [18% x P1 + 16% x (G-P1)] x 50%, gdy H < 50%,
MW1 = [18% x P1 + 16% x (G-P1)] x H, gdy H ł� 50%,
gdzie:
P1 - oznacza równowartość w złotych 10 000 000 EURO,
G - współczynnik oznaczający zbiór składki przypisanej z ubezpieczeń bezpośrednich i
reasekuracji czynnej brutto w okresie ostatnich 12 miesięcy (lub w okresie całej działalności,
gdy zakład ubezpieczeń prowadzi działalność krócej niż rok),
H - oznacza współczynnik reasekuracyjny.
3. Wysokość marginesu wypłacalności na podstawie przeciętnej rocznej sumy odszkodowań
(MW2) oblicza się w sposób następujący:
a) jeśli J Ł� (równowartość w złotych 7 000 000 EURO), to
MW2 = 26% x J x 50%, gdy H < 50%,
MW2 = 26% x J x H, gdy H ł� 50%,
b) jeśli J > (równowartość w złotych 7 000 000 EURO), to
MW2 = [26% x P2 + 23% x (J-P2)] x 50%, gdy H < 50%,
MW2 = [26% x P2 + 23% x (J-P2)] x H, gdy H ł� 50%,
gdzie:
43
P2 - oznacza równowartość w złotych 7 000 000 EURO,
J - współczynnik oznaczający przeciętną sumę odszkodowań,
H - oznacza współczynnik reasekuracyjny.
4. Przez określenie "przeciętna suma odszkodowań" rozumie się łączną sumę odszkodowań
brutto z ubezpieczeń bezpośrednich i reasekuracji czynnej, zmniejszonych o otrzymane zwroty,
regresy i odzyski, wypłaconych w całym rozpatrywanym okresie (zgodnie z ust. 1, 36 lub 84
miesiące albo okres całej działalności, gdy zakład ubezpieczeń prowadzi działalność krócej niż
odpowiednio 36 lub 84 miesiące), do której dodaje się kwotę rezerwy na nie wypłacone
odszkodowania brutto według stanu na koniec rozpatrywanego okresu i odejmuje się kwotę
rezerwy na nie wypłacone odszkodowania brutto, występującą na początku rozpatrywanego
okresu, a następnie dzieli się przez długość rozpatrywanego okresu (liczbę miesięcy w okresie,
o którym mowa w ust. 1).
5. Przez określenie "współczynnik reasekuracyjny" rozumie się stosunek procentowy łącznej
sumy odszkodowań na udziale własnym (po potrąceniu udziału reasekuratorów i
retrocesjonariuszy) wypłaconych w okresie ostatnich 12 miesięcy (lub w okresie całej
działalności, gdy zakład ubezpieczeń prowadzi działalność krócej niż rok), po potrąceniu
wszelkich zwrotów, regresów i odzysków, zwiększonej o kwotę rezerwy na nie wypłacone
odszkodowania na udziale własnym na koniec tego okresu i zmniejszonej o kwotę rezerwy na
nie wypłacone odszkodowania na udziale własnym na początek tego okresu, do sumy
odszkodowań brutto wypłaconych w tym okresie, skorygowanej o zwiększenie lub
zmniejszenie rezerwy na nie wypłacone odszkodowania brutto.
44
Załącznik nr 2
SPOSÓB WYLICZENIA MARGINESU WYPA
ACALNOŚCI ZAKA
ADU
UBEZPIECZEC
WYKONUJ
CEGO DZIAA
ALNOŚĆ W GRUPACH 1, 2, 4 DZIAA
U
I ZAA

CZNIKA DO USTAWY
1. W grupach 1, 2 i 4 działu I załącznika do ustawy margines wypłacalności (MW) równa
się sumie dwóch składników S1 i S2:
1) składnik S1 oblicza się w sposób następujący:
a) jeśli B < 85 %, to S1 = 4 % x A x 85 %,
b) jeśli B > 85 %, to S1 = 4 % x A x B,
gdzie:
B - współczynnik oznaczający stosunek procentowy rezerwy matematycznej na
udziale własnym do rezerwy matematycznej brutto, według stanu na dzień, na
który obliczany jest margines wypłacalności,
A - współczynnik oznaczający rezerwę matematyczną brutto, według stanu na dzień,
na który obliczany jest margines wypłacalności;
2) składnik S2 oblicza się wyłącznie w przypadku umów ubezpieczenia, dla których wielkość
ryzyka brutto zakładu ubezpieczeń, według stanu na dzień, na który obliczany jest
margines wypłacalności, jest nieujemna, w sposób następujący:
a) jeśli D < 50 %, to S2 = W x C x 50 %,
b) jeśli D ł 50 %, to S2 = W x C x D,
gdzie:
D - współczynnik oznaczający stosunek procentowy wielkości ryzyka na udziale
własnym zakładu ubezpieczeń do wielkości ryzyka brutto zakładu ubezpieczeń,
według stanu na dzień, na który obliczany jest margines wypłacalności,
W - współczynnik wynoszący:
- 0,1 % w ubezpieczeniach na wypadek śmierci, jeżeli umowa ubezpieczenia
została zawarta na okres nieprzekraczający 3 lat,
- 0,15 % w ubezpieczeniach na wypadek śmierci, jeżeli umowa ubezpieczenia
została zawarta na okres przekraczający 3 lata, ale nieprzekraczający 5 lat,
- 0,3 % w pozostałych ubezpieczeniach na życie,
C - współczynnik oznaczający wielkość ryzyka brutto zakładu ubezpieczeń, według
stanu na dzień, na który obliczany jest margines wypłacalności.
45
SPOSÓB WYLICZENIA MARGINESU WYPA
ACALNOŚCI ZAKA
ADU
UBEZPIECZEC
WYKONUJ
CEGO DZIAA
ALNOŚĆ W GRUPIE 3 DZIAA
U I
ZAA

CZNIKA DO USTAWY
1. W grupie 3 działu I załącznika do ustawy margines wypłacalności (MW) oblicza się w
sposób następujący:
a) jeśli F < 85 %,
to MW = (4 % x E1 + 1 % x E2) x 85 % + E3,
b) jeśli F ł 85 %,
to MW = (4 % x E1 + 1 % x E2) x F + E3,
gdzie:
F - współczynnik oznaczający stosunek procentowy rezerwy matematycznej na
udziale własnym do rezerwy matematycznej brutto, według stanu na dzień, na
który obliczany jest margines wypłacalności,
E1 - współczynnik oznaczający rezerwę matematyczną brutto, według stanu na
dzień, na który obliczany jest margines wypłacalności, w przypadku gdy zakład
ubezpieczeń ponosi ryzyko inwestycyjne, przez co rozumie się, że wynik
ubezpieczeniowego funduszu inwestycyjnego obciąża zakład ubezpieczeń,
E2 - współczynnik oznaczający rezerwę matematyczną brutto, według stanu na
dzień, na który obliczany jest margines wypłacalności, w przypadku gdy zakład
ubezpieczeń nie ponosi ryzyka inwestycyjnego, a maksymalny poziom kosztów
związanych z zarządzaniem polisą, pokrywanych przez ubezpieczającego, jest
ustalony na okres przekraczający 5 lat,
E3 - współczynnik oznaczający 25 % wartości kosztów administracyjnych
dotyczących danego rodzaju ubezpieczeń, poniesionych przez zakład ubezpieczeń
w okresie 12 miesięcy poprzedzających dzień, na który obliczany jest margines
wypłacalności, w przypadku gdy zakład ubezpieczeń nie ponosi ryzyka
inwestycyjnego, a maksymalny poziom kosztów związanych z zarządzaniem
polisą, pokrywanych przez ubezpieczającego, nie jest ustalony na okres
przekraczający 5 lat.
2. Jeżeli umowa ubezpieczenia obejmuje ryzyko śmierci, to w przypadku umów
ubezpieczenia, dla których wielkość ryzyka brutto zakładu ubezpieczeń jest nieujemna, według
stanu na dzień, na który obliczany jest margines wypłacalności, do wyniku otrzymanego
zgodnie z ust. 1 dodaje się składnik S1, który oblicza się w sposób następujący:
a) jeśli D < 50 %, to S1 = 0,3 % x C x 50 %,
b) jeśli D ł 50 %, to S1 = 0,3 % x C x D,
gdzie:
D - współczynnik oznaczający stosunek procentowy wielkości ryzyka na udziale
własnym do wielkości ryzyka brutto zakładu ubezpieczeń, według stanu na dzień,
na który obliczany jest margines wypłacalności,
C - współczynnik oznaczający wielkość ryzyka brutto zakładu ubezpieczeń, według
stanu na dzień, na który obliczany jest margines wypłacalności.
46
SPOSÓB WYLICZENIA MARGINESU WYPA
ACALNOŚCI ZAKA
ADU
UBEZPIECZEC
WYKONUJ
CEGO DZIAA
ALNOŚĆ W GRUPIE 5 W DZIALE I
ORAZ ZAKA
ADU UBEZPIECZEC
WYKONUJ
CEGO DZIAA
ALNOŚĆ W DZIALE
II ZAA

CZNIKA DO USTAWY
1. Z zastrzeżeniem pkt 4 margines wypłacalności (MW) jest równy większej z dwóch kwot:
MW1 - obliczonej na podstawie składek oraz
MW2 - obliczonej na podstawie przeciętnej rocznej kwoty odszkodowań i
świadczeń.
2. Kwotę MW1 oblicza się w sposób następujący:
a) jeśli G A
P1,
to MW1 = 18 % x G x H,
b) jeśli G > P1,
to MW1 = [18 % x P1 + 16 % x (G-P1)] x H,
gdzie:
P1 - równowartość w złotych kwoty T1,
G - kwota składki,
H - współczynnik reasekuracyjny.
3. Kwotę MW2 oblicza się w sposób następujący:
a) jeśli J A
P2,
to MW2 = 26 % x J x H,
b) jeśli J > P2,
to MW2 = [26 % x P2 + 23 % x (J-P2)] x H,
gdzie:
P2 - równowartość w złotych kwoty T2,
J - przeciętna roczna kwota odszkodowań i świadczeń,
H - współczynnik reasekuracyjny.
4. Jeśli margines wypłacalności obliczony zgodnie z pkt 1-3 jest mniejszy niż margines
wypłacalności obliczony na analogiczny dzień poprzedniego roku, to margines
wypłacalności nie może być mniejszy niż iloczyn marginesu wypłacalności obliczonego na
analogiczny dzień poprzedniego roku i stosunku wielkości rezerw na niewypłacone
odszkodowania i świadczenia według stanu na dzień, na który obliczany jest margines
wypłacalności, do wielkości rezerw na niewypłacone odszkodowania i świadczenia
według stanu na dzień następny po analogicznym dniu poprzedniego roku. Na potrzeby
obliczenia powyższego stosunku wykorzystuje się dane dotyczące rezerw po
uwzględnieniu udziału reasekuratora. Jeśli powyższy stosunek jest większy niż 1, jako
wielkość tego stosunku przyjmuje się 1.
5. Wielkości parametrów procentowych 16 % i 18 % w pkt 2 oraz 23 % i 26 % w pkt 3
zmniejsza się odpowiednio do jednej trzeciej ich wartości w przypadku ubezpieczeń
choroby, jeśli zakład stosuje do nich metody właściwe ubezpieczeniom na życie, oraz pod
warunkiem, że:
a) stawki składki są kalkulowane przy użyciu tablic zachorowalności, opracowanych
zgodnie z naukami aktuarialnymi,
b) tworzona jest rezerwa na zwiększenie ryzyka związanego ze wzrostem wieku
ubezpieczonego,
c) inkasowana jest dodatkowa składka przeznaczona na margines bezpieczeństwa w
stosownej wysokości,
d) zakład ubezpieczeń ma prawo wypowiedzieć umowę ubezpieczenia w okresie
pierwszych trzech lat trwania umowy,
47
e) umowy ubezpieczenia dają możliwość zwiększania stawek składek lub redukowania
świadczeń przez zakład ubezpieczeń w czasie trwania umowy.
6. Wysokości obowiązujących bazowych wartości kwot T1, T2 wykorzystywanych przy
wyliczeniu marginesu wypłacalności, wynoszą odpowiednio 50.000.000 Euro i 35.000.000
Euro.
Definicje:
a) rezerwa matematyczna brutto - należy przez to rozumieć sumę rezerwy składek
brutto, rezerwy na ryzyka niewygasłe brutto, rezerwy ubezpieczeń na życie brutto oraz
rezerwy ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający brutto, z ubezpieczeń
bezpośrednich i reasekuracji czynnej,
b) rezerwa matematyczna na udziale własnym - należy przez to rozumieć sumę
rezerwy składek na udziale własnym, rezerwy na ryzyka niewygasłe na udziale własnym,
rezerwy ubezpieczeń na życie na udziale własnym oraz rezerwy ubezpieczeń na życie, jeżeli
ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający na udziale własnym, z ubezpieczeń bezpośrednich i
reasekuracji czynnej,
c) wielkość ryzyka brutto zakładu ubezpieczeń - różnicę pomiędzy wynikającą z
umowy ubezpieczenia wartością świadczeń z tytułu śmierci a rezerwą matematyczną brutto,
która dotyczy ryzyka śmierci oraz zobowiązań, które wygasają z chwilą śmierci,
d) wielkości ryzyka na udziale własnym zakładu ubezpieczeń - należy przez to
rozumieć wielkość ryzyka brutto zakładu ubezpieczeń, pomniejszoną o udział reasekuratorów i
retrocesjonariuszy;
e) w przypadku zakładu ubezpieczeń wykonującego działalność w zakresie ubezpieczeń, o
których mowa w dziale I grupa 5 załącznika do ustawy, oraz zakładu ubezpieczeń
wykonującego działalność w zakresie ubezpieczeń, o których mowa w dziale II załącznika do
ustawy:
1/ kwocie składki (G) - należy przez to rozumieć większą z dwóch wielkości:
 składki przypisanej w okresie 12 miesięcy, kończącym się w dniu, na który obliczany
jest margines wypłacalności, z ubezpieczeń bezpośrednich i reasekuracji czynnej, z
uwzględnieniem storn, niepomniejszonej o udział reasekuratorów i retrocesjonariuszy, oraz
 składki przypisanej w okresie 12 miesięcy, kończącym się w dniu, na który obliczany
jest margines wypłacalności, pomniejszonej o stan rezerwy składek na koniec powyższego
okresu i powiększonej o stan rezerwy składek na początek powyższego okresu, z ubezpieczeń
bezpośrednich i reasekuracji czynnej, z uwzględnieniem storn, niepomniejszonej o udział
reasekuratorów i retrocesjonariuszy,
dla potrzeb wyliczenia powyższych dwóch wielkości - sumę składek przypisanych pomniejsza
się o podatek, jeżeli jest on zawarty w składce, a dane dotyczące grup ubezpieczeń 11, 12 i 13
działu II załącznika do ustawy zwiększa się o 50 %,
2/ przeciętnej rocznej kwocie odszkodowań i świadczeń - należy przez to rozumieć
jedną trzecią, o ile długość okresu porównawczego wynosi 36 miesięcy, albo jedną siódmą, o
ile długość okresu porównawczego wynosi 84 miesiące, sumy odszkodowań i świadczeń
wypłaconych z ubezpieczeń bezpośrednich i reasekuracji czynnej w okresie porównawczym i
wielkości rezerw na niewypłacone odszkodowania i świadczenia według stanu na ostatni dzień
okresu porównawczego, pomniejszonej o otrzymane zwroty, regresy i wszelkie odzyski, w
tym również odzyski ze sprzedaży pozostałości po szkodach, uzyskane w okresie
porównawczym, i wielkość rezerw na niewypłacone odszkodowania i świadczenia według
stanu na pierwszy dzień okresu porównawczego, przy czym:
 w powyższym obliczeniu wykorzystuje się dane niepomniejszone o udział
reasekuratorów i retrocesjonariuszy,
48
 dla potrzeb obliczenia marginesu wypłacalności dane dotyczące grup ubezpieczeń 11,
12 i 13 działu II załącznika do ustawy zwiększa się o 50 %,
 długość okresu porównawczego wynosi 36 miesięcy, z wyjątkiem sytuacji, gdy co
najmniej 50 % składek przypisanych w okresie 12 miesięcy poprzedzających dzień, na który
obliczany jest margines wypłacalności, z ubezpieczeń bezpośrednich i reasekuracji czynnej,
dotyczy ubezpieczenia ryzyka burzy, gradu, mrozu lub kredytu - wtedy długość okresu
porównawczego wynosi 84 miesiące,
 ostatnim dniem okresu porównawczego jest dzień, na który obliczany jest margines
wypłacalności,
3/ współczynniku reasekuracyjnym - należy przez to rozumieć stosunek procentowy
łącznej sumy odszkodowań na udziale własnym (po potrąceniu udziału reasekuratorów i
retrocesjonariuszy) wypłaconych w okresie ostatnich 36 miesięcy (lub w okresie całej
działalności, gdy zakład ubezpieczeń prowadzi działalność krócej niż 3 lata), po potrąceniu
wszelkich zwrotów, regresów i odzysków, zwiększonej o kwotę rezerwy na niewypłacone
odszkodowania na udziale własnym na koniec tego okresu i zmniejszonej o kwotę rezerwy na
niewypłacone odszkodowania na udziale własnym na początek tego okresu, do sumy
odszkodowań brutto wypłaconych w tym okresie, skorygowanej o zwiększenie lub
zmniejszenie rezerwy na niewypłacone odszkodowania brutto; jeżeli powyższy stosunek jest
mniejszy niż 50 %, jako wielkość współczynnika reasekuracyjnego przyjmuje się 50 %.
49
Wybór literatury
Podstawowa literatura
1. Jaworski W., Lisowski J., Ocena sytuacji ekonomiczno-finansowej zakład ubzpieczeń, w: Ubezpieczenia w
gospodarce rynkowej pod red. T. Sangowskiego, t. 4., Wyd. BRANTA, Bydgoszcz 2002.
2. Jaworski W., Rating ubezpieczeniowy, Wyd. AE w Poznaniu, Poznań 2002.
3. Sangowski T., Gospodarka finansowa zakładu ubezpieczeń, AE w Poznaniu 1995.
4. Ubezpieczenia gospodarcze, praca zb. pod red. T. Sangowskiego, Wyd. POLTEXT 1998 r., rozdz. 9
 Zagadnienia finansowe w ubezpieczeniach .
5. Lisowski J., Wybrane problemy oceny sytuacji finansowej zakładów ubezpieczeń działu II, Prawo,
Ubezpieczenia, Reasekuracja, Vademecum Ubezpieczeniowe, Warszawa 15.01.1998 r.
6. Jaworski W., Lisowski J., Możliwości wykorzystania ratingu w procesie podejmowania decyzji przez
podmioty polskiego rynku ubezpieczeniowego, Prawo Asekuracyjne, 1998 r. nr 4.
Literatura uzupełniająca:
1. Banasiński A., Matematyka ubezpieczeniowa, PWG Warszawa 1953.
2. Dobija M., Smaga E., Podstawy matematyki finansowej i ubezpieczeniowej, Wydawn. Naukowe PWN
Warszawa - Kraków 1995.
3. Finanse i rachunkowość zakładów ubezpieczeń działu II, AE w Poznaniu 1997.
4. Gniadek J., J. Lisowski,  Ubezpieczenia majątkowe. Wybrane problemy z teorii i praktyki
ubezpieczeniowej , Wyd. Katalog, Poznań 1997.
5. Kuchlewska M., Lokaty w gospodarce finansowej zakładu ubezpieczeń w: Ubezpieczenia w gospodarce
rynkowej, praca zb. pod red. A. Wąsiewicza, cz. II, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1997.
6. Kuchlewska M., Zarządzanie lokatami ubezpieczeniowymi w: Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, praca
zb. pod red. A. Wąsiewicza, cz. I, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1994.
7. Piątek J., Zasady rachunkowości ubezpieczeniowej w: Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, praca zb. pod
red. A. Wąsiewicza, cz. II, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1994.
8. Sangowski T., Gospodarka finansowa kapitałami i rezerwami ubezpieczyciela w: Ubezpieczenia w
gospodarce rynkowej, praca zb. pod red. A. Wąsiewicza, cz. I, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz
1994.
9. Sangowski T., Gwarancje wypłacalności ubezpieczyciela w: Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, praca
zb. pod red. A. Wąsiewicza, cz. II, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1994.
10. Sangowski T., Margines wypłacalności oraz jego znaczenie dla określenia standingu finansowego zakładu
ubezpieczeń, Prawo Asekuracyjne 1996 nr 1.
11. Sangowski T., Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe - rola i znaczenie oraz rodzaje, zasady i metody ich
tworzenia w: Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, praca zb. pod red. A. Wąsiewicza, cz. II, Oficyna
Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1997.
12. Sierpińska M., Jachna T., Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 1997.
13. Wynimko M., Uzdrawianie zakładu ubezpieczeń a margines jego wypłacalności, Prawo Ubezpieczenia
Reasekuracja 1998 nr 2.
14. Zielińska A., Dziduszko K., Wstęp do analizy branżowej zakładu ubezpieczeń, Prawo Ubezpieczenia
Reasekuracja 1997 nr 1.
15. Zielińska A., Dziduszko K., Wypłacalność zakładu ubezpieczeń, Prawo Ubezpieczenia Reasekuracja 1997
nr 6.
16. Biuletyny PUNU oraz KNUiFE, opracowania statystyczne GUS, raporty PIU, prospekty emisyjne oraz
raporty roczne zakładów ubezpieczeń oraz inne wybrane artykuły z m.in. Prawa Asekuracyjnego,
Wiadomości Ubezpieczeniowych (WU), Asekuracji & Re, PUR, Rzeczpospolitej.
50