2013-05-13
Estrogeny
" naturalne: estradiol i pochodne, estron, estriol
" półsyntetyczne i syntetyczne: steroidowe ( tibolon,
Hormony płciowe
etynyloestradiol) i niesteroidowe (dietylostylbestrol,
chlorotrianisen, dienestrol)
" zwierzęce (estradien, estron, ekwilina), roślinne
(estropipat) i in. środowiskowe
Choć  estrogeny środowiskowe (fitoestrogeny oraz związki chemiczne
wytwarzane przemysłowo, np. pestycydy) mają słabe powinowactwo do
receptorów estrogenowych to ich duża liczba i powszechne występowanie
w środowisku oraz kumulacja w tkance tłuszczowej powodują
zaniepokojenie ewentualnym szkodliwym wpływem na ludzi i zwierzęta
Zastosowanie estrogenów Selektywne modulatory
receptorów estrogenowych
" HTZ - jest najczęściej prowadzona z powodu dolegliwości związanych ze
spadkiem stężenia hormonów w okresie okołomenopauzalnym. HTZ jest wskazana
w przypadku dolegliwości naczynioruchowych (nagłe uderzenia gorąca i
Receptory estrogenowe (ER) nie są jednorodną grupą (ERą i ERb�).
zaczerwienienia twarzy), oraz dolegliwości ze strony układu moczowo-płciowego:
suchości pochwy, zanikowego zapalenia błony śluzowej pochwy, dyspareunii,
świądu, nietrzymania moczu. Objawy ze strony układu moczowo-płciowego mogą Selektywne modulatory receptorów estrogenowych (SMRE) są
być łagodzone przez miejscowe stosowanie estrogenów (szczególnie ważne dla
syntetycznymi związkami, które wykazują powinowactwo do ER,
kobiet, u których estrogeny stosowane ogólnie są przeciwwskazane).
jednak ich działanie różni się w zależności od narządu docelowego
na który działają. W niektórych narządach (np. w układzie kostnym)
" w złożonych środkach do antykoncepcji
mogą wywierać efekt podobny do endogennych estrogenów,
hormonalnej
podczas gdy w innych (np. w macicy) mają efekt antyestrogenowy.
" regulacja miesiączkowania
SMRE są grupą niejednorodną, a efekt tkankowy jest
[zahamowanie laktacji - nie należy stosować estrogenów w hamowaniu
charakterystyczny dla poszczególnych związków.
laktacji, choć mają one takie działanie farmakologiczne. Zakaz ten wynika z
istotnego zagrożenia powikłaniami zakrzepowymi oraz dostępności bezpieczniejszej
alternatywy w tym wskazaniu]
Estrogeny Estrogeny
" mogą powodować powikłania zatorowo-zakrzepowe: zakrzepicę żył głębokich
" starszej generacji preparaty antykoncepcyjne, zawierające
kończyn dolnych i jej powikłania w postaci zatorowości płucnej, czy zatorowości
duże dawki hormonów powodowały przyrost masy ciała
naczyń mózgowych (w przypadku wad serca z przeciekiem prawo-lewym),
zakrzepicę żył mózgowych;
(przyrost ilości tkanki tłuszczowej) i upośledzoną tolerancję
" powodują patologiczny przerost endometrium, krwawienia i plamienia z dróg
glukozy.
rodnych, rozwój endometriozy, nowotworów macicy i sutka;
" estrogeny mogą powodować zaburzenia libido (głównie
" powodować powiększenie i bolesność sutków;
" mogą powodować żółtaczkę cholestatyczną, kamicę żółciową, nasilać uszkodzenie spadek libido), depresję, uczucie zmęczenia.
komórek wątroby, zaostrzenie porfirii; u kobiet bez zaburzeń funkcji wątroby mogą
" systemy transdermalne mogą powodować miejscowe
powodować przejściowe zwiększenie stężenia enzymów wątrobowych w surowicy;
podrażnienia, a preparaty ogólnoustrojowe reakcje
" mogą powodować także nudności, wymioty, wzdęcia i jadłowstręt;
" estrogeny powodują retencję wody i sodu, a w konsekwencji wzrost ciśnienia alergiczne: świąd skóry, rumień wielopostaciowy, rumień
tętniczego krwi. Powodują także obrzęki, szczególnie kończyn dolnych, uczucie
guzowaty.
ciężkości nóg i bolesne kurcze łydek.
" u kobiet chorujących na migrenowe bóle głowy preparaty zawierające estrogeny " u kobiet noszących soczewki kontaktowe, estrogeny mogą
mogą nasilać dolegliwości.
spowodować ich zmniejszoną tolerancję.
1
2013-05-13
Antyestrogeny
SERM
" cytrynian klomifenu  ma bezpośrednie antyestrogenowe
działanie w podwzgórzu i przysadce, hamując wiązanie estradiolu ze
" raloksyfen jest stosowany w leczeniu i zapobieganiu
znajdującymi się tam ER - powoduje to zablokowanie hamującego
sprzężenia zwrotnego i wzrost wydzielania hormonów gonadotropowych,
osteoporozie pomenopauzalnej;
zwłaszcza lutropiny, dzięki temu stymuluje owulację u kobiet i
" tamoksyfen jest stosowany w leczeniu raka piersi u
spermatogenezę u mężczyzn
kobiet. We wczesnym stadium choroby jest stosowany
" fluwestrant- leczenie raka sutka
jako hormonalne leczenie wspomagające, zaś w
chorobie zaawansowanej jako leczenie paliatywne. U
kobiet ze zwiększonym ryzykiem raka piersi jest
" inhibitory aromatazy: anastrazol, letrozol,
stosowany jako leczenie profilaktyczne.
formestan, eksemestan, aminoglutetymid
" toremifen  podobnie jak tamoksyfen
Progestageny 
Po co powstają nowe gestageny
duża i powiększająca się grupa
pochodne
" zmienne działanie progestagenne
17-OH-progesteronu (pregnany)
pochodne
" progesteron " zmienne działanie androgenne
19-nortestosteronu (estrany)
" medroksyprogesteron
" noretysteron=noretyndron
" synteza i powinowactwo do SHBG (wpływ na stężenie
" megestrolu
" etynodiol
" cyproteron wolnego testosteronu i DHEA)
" linestrenol
" drospirenon
" noretynodrel
leki prekursorowe: octan norethisteronu,
pochodne 19-nortestosteronu:
dezogestrel, norgestimat
(gonany):
leki aktywne: lewonorgestrel, gestoden
" norgesterel
" lewonorgestrel
" dezogestrel
" gestoden
" norgestimat
" dienogest
Generacje gestagenów uwzględniają czas
Zastosowanie gestagenów
wdrożenia do antykoncepcji
antykoncepcja
HTZ
I etynodiol, noretysteron, noretyndron
niepłodność
II norgestrel, lewonorgestrel
niewydolność ciałka żółtego
III gestoden dezogestrel norgestimat
krwawienia czynnościowe
IV drospirenon, dienogest
kacheksja nowotworowa
p. nowotworowe (rak trzonu macicy)
2
2013-05-13
Progestogeny Progestogeny
" Do działań niepożądanych jakie mogą wystąpić w trakcie terapii Progestogeny powodują retencję sodu i wody, obrzęki,
progestogenami należą zaburzenia miesiączkowania, krwawienia i
przyrost masy ciała, bóle i zawroty głowy. Nasilają
plamienia z dróg rodnych, a także objawy przypominające zespół
migrenowe bóle głowy.
napięcia przedmiesiączkowego. Leki tej grupy mogą powodować
Progestogeny z aktywnością androgenną mogą powodować
powiększenie gruczołów sutkowych.
hirsutyzm i trądzik, zwiększenie masy ciała, a także
" Mogą także niekorzystnie wpływać na libido, obniżać nastrój,
niekorzystne zmiany w gospodarce lipidowej  mogą
powodować bezsenność.
powodować wzrost stężenia frakcji LDL oraz niewielkie
" Dość częste są działania niepożądane ze strony przewodu
obniżenie stężenia frakcji HDL.
pokarmowego: nudności, wymioty, biegunka; opisano przypadki
Progestogeny o działaniu silniejszym niż progesteron mogą
polekowych zaburzeń w zakresie testów wątrobowych i przypadki
powodować zmniejszenie tolerancji glukozy.
żółtaczki.
Preparaty podawane w postaci systemów transdermalnych,
" W trakcie terapii mogą rozwinąć się zmiany skórne takie jak:
wstrzyknięć lub implantów mogą powodować miejscowe
pokrzywka, świąd, trądzik, utrata włosów.
podrażnienia.
Progestogeny
Antyprogestageny
" Nowsze pochodne 19-nortestosteronu (w preparatach
antykoncepcji hormonalnej III i IV generacji) nasilają
mifepriston, lilopriston, onapriston
ryzyko zakrzepicy powodowanej przez estrogeny, kiedy
leki te są łączone w doustnych środkach
antykoncepcyjnych.
zastosowanie: terminacja ciąży
(hipotetyczne: mięśniaki, enodmetrioza, rak
" Preparaty do antykoncepcji doustnej zawierające tylko
sutka, i inne)
progestogen zwiększają ryzyko ciąży ektopowej.
ulipristal ?
" Progestogeny stosowane w ciąży mogą być przyczyną
wad rozwojowych, a te o działaniu androgennym mogą
powodować maskulinizację płodów żeńskich,.
Antykoncepcja hormonalna
Urodzona 31 paz
dziernika 2011 roku Danica
Camacho jest, zdaniem ONZ, 7-miliardowym
preparaty złożone
człowiekiem żyjącym aktualnie na Ziemi.
 metoda jednofazowa, metoda dwufazowa, metoda
Dziewczynka przyszła na świat w Manili, stolicy
trójfazowa
Filipin.
 systemy przezskórne, dopochwowe
gestageny
 mini pill
 implanty
 iniekcje domięśniowe
 wkładka wewnątrzmaciczna uwalniająca gestageny
antykoncepcja doraz
na (awaryjna)
3
2013-05-13
Mechanizm działania antykoncepcji
Mechanizm działania antykoncepcji
hormonalnej złożonej
hormonalnej złożonej
" zatrzymanie dojrzewania oocytów
" zmniejszenie wrażliwości jajników na FSH i
" blokowanie pękania pęcherzyka LH
" hamowanie zapłodnienia " blokowanie syntezy receptorów dla
gonadotropin
" blokowanie implantacji
" zmniejszenie steroidogenezy
" zagęszczenie śluzu szyjkowego
w jajnikach
" zanikanie pęcherzyków dojrzewających
Zmiany składu antykoncepcji
Działania niepożądane antykoncepcji złożonej
hormonalnej złożonej
plamienia lub krwawienia  międzymiesiączkowe
" 1956 estrogen 0,15 mg, progestagen 10 mg
nudności, wymioty
bóle głowy, migrena
obrzęki
" 1997 estrogen 0,02 mg, progestagen 1 mg
wzmożone napięcie i bolesność piersi
przyrost masy ciała
zmiany libido
stany depresyjne
Działania niepożądane
Interakcje
Przeciwpadaczkowe: karbamazepina, indukuje enzymy
CYP, podobnie rifampicyna, ziele dziurawca,
choroby układu sercowo-naczyniowego  NT, choroby
gryzeofulwina. Inne leki felbamat, topiramat również
zakrzepowo zatorowe
mogą zmniejszać stęż, estrogenów.
kamica pęcherzyka żółciowego i zapalenie wątroby ,
Antybiotyki zmieniając skład flory i modyfikując
cholestaza
krążenie wątrobowo-jelitowe (tetracyklina,
wzrost ryzyka wystąpienia raka sutka
penicyliny, cefalosporyny) również zmniejszają
(u kobiet przed 35 r.ż.), raka szyjki macicy, nowotworów
skuteczność antykoncepcji.
wątroby- dyskusyjne
Uwaga na leki przeczyszczające!
4
2013-05-13
Antykoncepcja hormonalna-gestageny
Przeciwwskazania
 ciąża
 choroby układu sercowo-naczyniowego " hamowanie wydzielania FSH i LH
" hamowanie owulacji
 palenie papierosów po 35 rż.
" zwiększenie gęstości śluzu szyjkowego.
 ciężkie schorzenia wątroby
" zmniejszenie liczby gruczołów endometrialnych
" zmniejszenie liczby receptorów dla progesteronu.
 nowotwory hormonozależne
" zaburzenia motoryki jajowodów, zmniejszenie ruchliwości rzęsek
 porfiria
" mini pill w Polsce: 75 m�g dezogestrelu dziennie (mniejsza
skuteczność, wyższe ryzyko ciąży ektopowej, plamienia, krwawienia)
 otyłość znacznego stopnia
Hormonalna terapia zastępcza
Antykoncepcja doraz
na
" HTZ jest stosowana w celu łagodzenia ostrych objawów naturalnej lub
wynikającej z procedur medycznych menopauzy, takich jak: objawy
naczynioruchowe czy skutki zanikowego zapalenie pochwy. Obecnie, ze względu
" hormonalna
na zagrożenia wynikające z HTZ, zaleca się jej stosowanie przez jak najkrótszy okres,
a dawki hormonów powinny być jak najmniejsze. Prawdopodobnie wyjątek od tej
 estrogeny
reguły dotyczy kobiet z przedwczesną menopauzą, które powinny otrzymywać HTZ
do typowego wieku menopauzy. Konieczne jest ponowne rozważenie wskazań do
 metoda Yuzpe
HTZ przynajmniej raz w roku.
 lewonorgestrel
" Jeśli ostre objawy okołomenopauzalne nie występują nie ma wskazań do
 mifepriston
stosowania HTZ.
 danazol
" HTZ nie zapobiega chorobie wieńcowej, a nawet prawdopodobnie zwiększa
 ulipristal ryzyko wystąpienia objawów tej choroby w pierwszym roku stosowania.
" wkładka wewnątrzmaciczna zawierająca
" Preparaty przeznaczone do HTZ nie są przeznaczone do antykoncepcji doustnej,
ponieważ zawierają niedostateczne dawki hormonów. W czasie ich stosowania u
miedz
(IUD Cu++)
potencjalnie płodnych kobiet należy stosować niehormonalne środki
antykoncepcyjne.
Androgeny
Androgeny
1. Testosteron i jego estry: undekanian, enantan
(heptanian), propionian, cyklopentopropionian
" testosteron i pochodne
(cypionat)
" słabe właściwości androgenne- danazol
2. Doustne 17-alfaalkilowane pochodne:
(antyprogestagennie i antyestrogennie),
fluoksymesteron i metylotestosteron (żołtaczka
tibolon (progestagennie, estrogennie)
cholestatyczna, plamica wątrobowa, hepatoma)
3. Syntetyczne: mesterolon
5
2013-05-13
Zastosowanie androgenów Działania niepożądane androgenów
" hamowanie wydzielania FSH i LH
" erytotrocytoza
niedobór u mężczyzn pierwotny i wtórny
" ginekomastia (konwersja do estrogenów)
wspomagająco u kobiet w leczeniu objawów
" pochodne 17 alfa-uszkodzenie wątroby
wypadowych w menopauzie
" trądzik, łysienie
endometrioza - danazol
" retencja sodu i wody
" hiperkalcemia
" rozrost prostaty?
Steroidy anaboliczne
Prasteron
" Naturalne to: androstanolon (nie zarejestrowany w Polsce), " na temat jego fizjologicznej roli którego trwają spory.
który powstaje pod wpływem 5-ą reduktazy z testosteronu
" sugestie epidemiologów wskazywały, że niektóre choroby
oraz prasteron, czyli dehydroepiandrosteron DHEA
rozwijające się z wiekiem mogą być związane z obniżaniem
(zarejestrowany w Polsce), będący nadnerczowym
stężenia DHEA.
prekursorem androgenów i estrogenów.
" nie ma jak dotąd dowodów naukowych wskazujących, że
" Syntetyczne steroidy (w Polsce dostępne są metandienon i
suplementacja DHEA odwraca jakiekolwiek procesy
nandrolon) są to pochodne androgenowe, które w
wynikające ze starzenia się. DHEA przynosi natomiast
większości posiadają grupę 17-ą alkilową (wyjątki:
korzyści stosowany jako element terapii zastępczej u
metenolon i nandrolon), dzięki czemu mają lepszą
chorych z niewydolnością nadnerczy; u chorych takich
biodostępność po podaniu doustnym.
stwierdzono poprawę ogólnego samopoczucia, nastroju i
zmniejszenie uczucia znużenia.
Antyandrogeny GnRH
inhibitory 5 alfa reduktazy: finasteryd, " pulsacyjnie: niepłodność, niewydolność ciałka
dutasteryd żółtego, hiperprolaktynemia nie reagująca na
agonistów receptorów dla dopaminy
antagonisty receptora: flutamid, nilutamid,
bikalutamid " ciągłe: krótkotrwały wzrost wydzielania
gonadotropin a potem farmakologiczna
octan cyproteronu słaby antagonista receptora
blokada przysadki- przedwczesne dojrzewanie,
androgenowego
endometrioza, mięśniaki macicy nowotwory
spironolakton słaby antagonista receptora dla
hormonowrażliwe: prostata, sutek
androgenów, hamuje syntezę testosteronu
6
2013-05-13
Gonadotropiny- indukcja
Analogi GnRH
jajeczkowania
agonistyczne: triptorelina, nafarelina,
leuproleina buserelina, goserelina, histerelina
memotropina (HMG) FSH i LH z moczu kobiet po
antagonistyczne-rzadko stosowane zastosowanie
menopauzie
nie ustalone ostatecznie (zaburzenia
urofolitropina- oczyszczona memotropina FSH
jajeczkowania, antykoncepcja męska,
rhFSH  rekombinowana, oocyty chomika
nowotwory) I (Nal-Arg, detirelix), II (Nal-Glu),
chińskiego
III (antid, genirelix, abarelix)
choriogonadotropina (HCG)
7