Geneza przełomu Integracji Europejskiej




Geneza przełomu Integracji Europejskiej / [Drukuj prace]Geneza przełomu Już w lutym 1W.2 r. rządy Francji i Republiki Federalnej uzgodniły ścisłą współpracę w dziedzinie polityki zagranicznej i obronnej. Miała ona się opierać na — pozostających dotąd w zawieszeniu — postanowieniach traktatu elizejskiego z 1963 r. Ponadto Paryż zaproponował Bonn ożywienie współpracy w ramach Unii Zachodnioeuropejskiej, kierując się m.in. obawą przed osłabieniem więzi Republiki Federalnej z Zachodem wskutek wzrostu w tym kraju pacyfizmu nuklearnego oraz koniecznością koordynacji, nie objętej przez Europejską Współpracę Polityczną (EWP), polityki obronnej Wspólnot Europejskich. Nie oznaczało to, iż oba te państwa zamierzały zrezygnować z amerykańskich gwarancji nuklearnych wobec Europy Zachodniej. Francja nie była skłonna do objęcia takimi gwarancjami Republiki Federalnej, ponieważ ograniczałoby to jej dotychczasową samodzielność w zakresie podejmowania decyzji o użyciu broni nuklearnej. Oznaczałoby zawężenie niezależności w jedynej dziedzinie, w której w latach osiemdziesiątych posiadała jeszcze przewagę nad Republiką Federalną. Również rząd federalny wykluczał zastąpienie gwarancji amerykańskich gwarancjami francuskimi. Niemniej zgoda Paryża na utworzenie w 1985 r. tzw. sił szybkiego reagowania, mających w razie potrzeby współdziałać z Bun-deswehrą na terytorium Republiki Federalnej, a w 1987 r. zgoda na zorganizowanie całkowicie zintegrowanej brygady francusko-zachod-nioniemieckiej, czy też decyzja o ustanowieniu w 1988 r. francusko--zachodnioniemieckiej Rady Bezpieczeństwa, której celem byłaby współpraca w zakresie programowania i realizacji wspólnej polityki obronnej i kontroli zbrojeń — wskazywały na niezmienne dążenie Francji do wiązania Republiki Federalnej z Zachodem. Dążenia te zyskały na znaczeniu po podpisaniu przez Stany Zjednoczone i Związek Radziecki 8 grudnia 1987 r. w Waszyngtonie układu w sprawie likwidacji rakiet średniego i krótszego zasięgu (500-5500 km)2 oraz w związku z coraz poważniejszymi różnicami w ocenie polityki zagranicznej Moskwy po 1985 r. na forum EWP.
2 Układ ten przewidywał bowiem m.in. likwidację amerykańskich rakiet Pershing II i pocisków samosterujących Cruise Missile, które kilka lat wcześniej zainstalowano w Europie Zachodniej w ruinach realizacji tzw. podwójnej uchwały NATO z 1979 r.
Francja, która nie mogła sobie pozwolić na zbyt duże ustępstwa w dziedzinie militarnej, decydowała się na koncesje polityczne. Przynajmniej deklaratywnie popierała więc dążenia Republiki Federalnej do zjednoczenia Niemiec oraz integrację polityczną Europy Zachodniej. Jednocześnie wypowiadała się za pogłębieniem integracji ekonomicznej aż do unifikacji włącznie, licząc m.in. na to, że marka zachodnioniemiecka jako najsilniejsza waluta europejska ulegnie osłabieniu w wyniku przewidywanego utworzenia unii monetarnej. Ta ambiwalencja w polityce europejskiej Paryża podyktowana była głównie obawą przed skutkami wzrastających od końca lat sześćdziesiątych dysproporcji w rozwoju ekonomicznym Francji i Republiki Federalnej. Najwyraźniej odzwierciedlał je udział obu państw w wytwarzaniu produktu wewnętrznego brutto Wspólnot Europejskich. Udział ten zmniejszył się w przypadku Republiki Federalnej z 27,9% w 1981 r. do 26,4% w 1992 r., ale w skali globalnej był on wciąż największy. Udział Francji zmniejszył się zaś z 23,6% w 1981 r. do jedynie 18,5% w 1992 r. Podobnie malał udział Wielkiej Brytanii z 20,3% w 1981 r. do 16,2% w 1992 r., co przesunęło ten kraj na czwarte miejsce po Republice Federalnej, Francji i Włoszech (por. tabela II).
Podobnie jak różnice ekonomiczne między poszczególnymi krajami Wspólnot Europejskich, tak wzrastający ciągle dystans między rozwojem gospodarczym Wspólnot a Stanami Zjednoczonymi i Japonią był nowym wyzwaniem, przed jakim stanęły one na początku lat osiemdziesiątych. W latach 1974-1985 dynamika wzrostu produktu wewnętrznego brutto Wspólnot Europejskich była nieomal półtorakrot-nie niższa aniżeli w Stanach Zjednoczonych i ponad dwukrotnie niższa niż w Japonii (por. tabela III). W latach 1972-1983 systematycznie zmniejszał się udział Wspólnot zwłaszcza w światowym eksporcie zaawansowanych technologii, zwiększał się natomiast analogiczny udział USA i Japonii. W połowie lat osiemdziesiątych stale rosła konkurencyjność Japonii, Korei Południowej, Tajwanu, Hongkongu, Singapuru i Malezji w produkcji o najwyższym zaawansowaniu technicznym i technologicznym. Doprowadziło to do przemieszczenia się punktu ciężkości obrotów handlowych z USA i Europy Zachodniej do USA i Azji Południowo-Wschodniej. W 1984 r. wartość obrotów handlowych Stanów Zjednoczonych z krajami południowoazjatyckimi przekroczyła po raz pierwszy wartość obrotów handlowych z państwami Europy Zachodniej. W większości stolic państw zachodnioeuropejskich, zwłaszcza w Paryżu i Bonn, w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych ugruntowało się przekonanie, że unifikacja gospodarcza i walutowa Wspólnot Europejskich doprowadzić może do zniwelowania różnic w rozwoju ekonomicznym poszczególnych państw członkowskich, a także asymetrii w dynamice wzrostu gospodarczego między nimi a Stanami Zjednoczonymi i Japonią.
Opierając się na tym założeniu, państwa członkowskie uzgodniły konieczność przygotowania nowego projektu w sprawie utworzenia Unii Europejskiej. Wstępne propozycje w tej sprawie zostały opracowane jeszcze w 1981 r. przez ministrów spraw zagranicznych Republiki Federalnej i Włoch, Hansa-Dietricha Genschera i Emilio Colombo, i przedłożone 19 listopada 1981 r. Parlamentowi Europejskiemu. Parlament ten powołał specjalny komitet ekspertów z Włochem Altiero Spinellim na czele, powierzając mu zadanie uzupełnienia planu Genschera—Colombo. 19 czerwca 1983 r. Rada Europejska podczas posiedzenia w Stuttgarcie wydała deklarację o Unii Europejskiej, podtrzymującą ideę utworzenia Unii na mocy nowej umowy międzynarodowej. Deklaracja ta opierała się w dużej mierze na założeniach planu Genschera—Colombo. W czasie kolejnej sesji w Fontainebleau (25-26 czerwca 1984 r.) Rada Europejska powołała specjalny komitet z Irlandczykiem Jamesem Dooge'em na czele. Zadaniem komitetu Dooge'a było opracowanie projektu zmiany postanowień traktatów rzymskich.
Dokument taki został przedłożony Radzie Europejskiej podczas posiedzenia w Brukseli w dniach 29-30 marca 1985 r. W odróżnieniu od projektu Spinellego3 nie przewidywał on utworzenia Unii Europejskiej. Rozpoczęta dyskusja ujawniła znaczące różnice poglądów między delegacjami rządowymi. O ile Francja, Republika Federalna, Włochy i kraje Beneluxu wypowiadały się za utworzeniem Unii Europejskiej na mocy nowej umowy międzynarodowej, o tyle pozostałe państwa członkowskie sprzeciwiały się temu, proponując jedynie nieznaczną modyfikację traktatów rzymskich. W czasie kolejnego posiedzenia Rady Europejskiej w dniach 28-29 czerwca 1985 r. w Mediolanie strony — wbrew stanowisku Wielkiej Brytanii, Danii i Grecji — zgodziły się na zwołanie konferencji międzyrządowej, której celem byłaby zmiana postanowień traktatów rzymskich. Konferencja ta obradowała z przerwami od 9 września 1985 r. do 27 stycznia 1986 r.
Jednolity Akt Europejski 17 lutego 1986 r. ministrowie spraw zagranicznych dziewięciu państw Wspólnot Europejskich podpisali w Luksemburgu traktat międzynarodowy w sprawie zmiany i uzupełnienia postanowień traktatu paryskiego
3 14 lutego 1984 r. Parlament Europejski uchwalił przygotowany przez komitet Spinellego projekt traktatu w sprawie utworzenia Unii Europejskiej, zawierający także zarys przyszłej konstytucji dla zjednoczonej Europy Zachodniej.


L 18 kwietnia 1951 r. (EWWS) oraz traktatów rzymskich z 25 marca 1957 r. (EWG i Euratom). Traktatu luksemburskiego, zwanego Jednolitym Aktem Europejskim, nie podpisały początkowo Dania, Włochy i Grecja. Ponieważ parlament duński zażądał renegocjacji jego treści, rząd postanowił odwołać się do referendum narodowego. W tej sytuacji Włochy i Grecja odroczyły złożenie podpisu pod traktatem, warunkując to wynikiem referendum duńskiego. 27 lutego 1986 r. 56,2% uprawnionej do głosowania ludności Danii zaakceptowało Jednolity Akt Europejski. W dniu następnym ministrowie spraw zagranicznych trzech wspomnianych państw podpisali ten dokument w Hadze. Z powodu trudności konstytucyjno-prawnych, które ujawniły się podczas jego ratyfikacji w Republice Federalnej i Irlandii, Jednolity Akt Europejski mógł wejść w życie dopiero l lipca 1987 r.
Nadał on działaniom integracyjnym państw członkowskich, zmierzającym do utworzenia w przyszłości Unii Europejskiej, podstawę prawnoniiędzynarodową (preambuła i tytuł I, art. l). Wszystkie dotychczasowe dokumenty deklarujące ten cel miały charakter aktów politycznych. Jednolity Akt Europejski stworzył również podstawy prawnomiędzynarodowe dla działalności Rady Europejskiej (tytuł I, art. 2-3) i Europejskiej Współpracy Politycznej (tytuł III, art. 30), lecz nie ustanowił powiązań prawnych między wspomnianymi organami a Wspólnotami Europejskimi. Oznaczało to, iż decyzje obu tych gremiów mogły mieć charakter wiążący prawnie, ale jedynie wtedy, gdy podejmowane były na podstawie postanowień traktatów z 1951 i 1957 r., nie zaś na podstawie treści Jednolitego Aktu Europejskiego.
Zasadnicze postanowienia Aktu sprowadzały się do utworzenia do 31 grudnia 1992 r. wspólnego rynku, zwanego też rynkiem wewnętrznym (tytuł II, art. 13). Dla ułatwienia realizacji przyjętego celu Jednolity Akt Europejski rozszerzał do 17 przypadków na 46 możliwych zasadę podejmowania decyzji przez Radę Ministrów kwalifikowaną większością głosów (m.in. w sprawach polityki socjalnej, badań i rozwoju technologicznego oraz ochrony środowiska naturalnego). Zasada jednomyślności natomiast została utrzymana m.in. w sprawach ujednolicenia przepisów podatkowych, przepływu osób i ochrony pracy (tytuł II, art. 18).
Rozszerzeniu ulegały również funkcje Parlamentu Europejskiego i Komisji (tytuł II, art. 7). Parlament uczestniczył odtąd w procesie legislacyjnym razem z Radą Ministrów. Jego rola polegała na odrzucaniu lub przyjmowaniu uchwał Rady. Ostateczną decyzję podejmowała jednak zawsze Rada Ministrów, ale pod warunkiem, że decyzja zapadała jednomyślnie4. Jednolity Akt Europejski umacniał prerogatywylnośisji w dziedzinie działachowci wykonawczej (por. wykres I, s. 36).
Opierając się na postanowieniach Jednolitego Aktu Europejskiego, grupa ekspertów z przewodniczącym Komisji Wspólnot Europejskich Francuzem Jacques'em Delors'em na czele opracowała w 1987 r. pakiet reform, obejmujących system finansowy, politykę strukturalną (modernizację rolnictwa, politykę regionalną i społeczną) oraz politykę rolną. Pakiet Delors'a przedłożony został następnie Radzie Europejskiej, która 12 lutego 1988 r. podczas posiedzenia w Brukseli zaleciła jego realizację.
Reforma systemu finansowego obowiązywała z mocą wsteczną od l stycznia 1988 r. i polegała na wprowadzeniu czwartego źródła wpływów budżetowych, którym miały być wkłady państw członkowskich, ale nie w formie składek w wysokości zależnej od wielkości produktu wewnętrznego brutto (GDP) —jak do l stycznia 1980 r. — lecz pobierane od sumy ich rocznych produktów narodowych brutto (GNP) w sposób ruchomy, tzn. w zależności od tego, na ile pozostałe źródła dochodów własnych Wspólnot Europejskich nie wystarczały na pokrycie wydatków w danym roku budżetowym. Reforma nie zmieniła zasad finansowania budżetu EWWS, której głównym źródłem wpływów pozostały nadal podatki od wartości produkcji węgla i stali płacone bezpośrednio przez przedsiębiorstwa. Ponadto reforma przewidywała, że górna granica dochodów własnych Wspólnot Europejskich nie może przekraczać 1,2% wartości całego rocznego produktu narodowego brutto państw członkowskich w cenach rynkowych. Celem równomiernego podziału obciążeń finansowych, na którym zależało
4 Drugie wybory bezpośrednie do Parlamentu Europejskiego odbyły się w dniach 14-17 czerwca 1984 r., trzecie wybory zostały przeprowadzone w dniach 15-18 czerwca 1989 r., natomiast czwarte wybory bezpośrednie miały miejsce w dniach 9-12 czerwca 1994 r. Na mocy decyzji Rady Ministrów flagą Wspólnot Europejskich stała się w 1986 r. flaga Rady Europy. Flaga ta, przedstawiająca 12 złotych gwiazd na niebieskim tle, została ustanowiona w 1954 r.

przede wszystkim rządowi brytyjskiemu, reforma systemu finansowego wprowadzała zasadę, iż wkład z podatku od wartości dodanej nie mógł przekroczyć 55% wartości produktu narodowego brutto danego kraju członkowskiego. Największy udział w łącznym wkładzie poszczególnych państw członkowskich do budżetu Wspólnot Europejskich w 1990 r., tzn. uwzględniającym wszystkie cztery źródła wpływów, posiadały Republika Federalna Niemiec — 26,0%, Francja — 19,9%, Włochy — 15,2% i Wielka Brytania — 15,0%. Na pozostałe osiem państw przypadało jedynie 23,9% wkładu (por. diagram II).
W dziedzinie polityki strukturalnej pakiet Delors'a zaczął obowiązywać z dniem l stycznia 1989 r. Ustalał on m.in. dwukrotne realne zwiększenie do 1993 r. (w porównaniu z 1987 r.) środków budżetowych Europejskiego Funduszu Strukturalnego (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego5, Europejski Fundusz Społeczny i Europejski Fundusz Gwarancji i Ukierunkowania Rolnictwa). Priorytetowym celem polityki strukturalnej były inwestycje w regionach
5 W 1984 r. zrezygnowano ze stosowanego od dziewięciu lat procentowego podziału środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, wprowadzając tzw. minimalne stawki pomocy dla poszczególnych krajów. W razie potrzeby mogły być one podnoszone do ustalonej górnej granicy pomocy, ale za każdorazową zgodą Komisji Wspólnot Europejskich.

zacofanych (75% środków budżetowych Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego miało być przeznaczone na inwestycje w takich regionach), koordynacja polityki społecznej, w szczególności zwalczanie bezrobocia (m.in. przez stwarzanie ułatwień dla młodzieży przy wchodzeniu w życie zawodowe i dla pracobiorców w zakresie zmiany kwalifikacji zawodowych) oraz zmiana struktury i modernizacja produkcji rolnej.
Reforma polityki rolnej miała polegać przede wszystkim na zmniejszeniu jej kosztów przez osłabienie tempa wzrostu produkcji rolnej, a tym samym ograniczenie nadwyżek artykułów rolnych i zakupów interwencyjnych. Udział wydatków na politykę rolną zmniejszył się wprawdzie z około 75% wartości całego budżetu Wspólnot Europejskich na początku lat osiemdziesiątych do około 65% jego wartości na początku lat dziewięćdziesiątych, niemniej był on nadal najwyższy, wydatki na zakupy interwencyjne zaś pochłaniały jego największą część (por. diagram III).
W grudniu 1989 r. w czasie posiedzenia w Strasburgu Rada Europejska przyjęła Europejską Kartę Socjalną, w której zostało zdefiniowanych dwanaście podstawowych praw społecznych obywateli Wspólnot Europejskich (m.in. prawo do wyboru miejsca pracy i ochrony socjalnej w dowolnym państwie członkowskim, do ochrony zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy, do dokształcania zawodowego, do adaptacji społecznej i zawodowej niepełnosprawnych, równoupraw nienie kobiet z mężczyznami na rynku pracy). Udział świadczeń socjalnych w wielkości produktu wewnętrznego brutto w 1989 r. był największy w Danii, Holandii i Francji (por. tabela IV).
Traktat z Maastricht 27 października 1990 r. Rada Europejska
podem W nadzwyczajnego posiedzenia w Rzymie przyjęła i zaakceptowała (z wyjątkiielkiej Brytanii) tzw. raport Delors'a. Był to projekt dochodzenia do unii ekonomicznej i walutowej w trzech następujących po sobie etapach. 7 lutego 1992 r. ministrowie spraw zagranicznych i finansów dwunastu państw członkowskich podpisali w Maastricht traktat o Unii Europejskiej, mimo iż państwom członkowskim nie udało się jeszcze w pełni utworzyć wówczas rynku wewnętrznego 6. Traktat powołał Unię Europejską (tytuł I, art. A), nie rozwiązując Wspólnot Europejskich (tytuł II-IV). Rozwiązał natomiast Europejską Współpracę Polityczną (tytuł VII, art. P), zachował jednak Radę Europejską. Wprowadził ponadto
6 Także po 31 grudnia 1992 r. nie można było mówić o istnieniu rynku wewnętrznego, ponieważ państwom Wspólnot Europejskich nie udało się znieść wszystkich barier ograniczających (m.in. w zakresie ubezpieczeń, polityki transportowej, polityki podatkowej i kontroli granicznych). 14 lipca 1985 r. Francja, Republika Federalna Niemiec i kraje Beneluxu podpisały w Schengen (Holandia) układ w sprawie stopniowego znoszenia kontroli osobowej na granicach wewnętrznych Wspólnot Europejskich. Wkrótce potem państwa te zaczęto określać „grupą z Schengen". 19 czerwca 1990 r. zawarły one traktat, zwany Schengen II. Wszedł on w życie 26 marca 1995 r. i określał szczegółowe warunki współpracy między stronami, m.in. w polityce azylowej, wizowej, bezpieczeństwa wewnętrznego i informacyjnej. Do 1995 r. do „grupy z Schengen" przystąpiły Włochy, Hiszpania, Portugalia i Grecja.

zmiany do postanowień traktatów założycielskich Wspólnot, a także zmienił nazwę na Wspólnotę Europejską (WE)7. Unia Europejska stała się klamrą instytucjonalną spinającą ze sobą trzy filary omawianego tu procesu integracji: Wspólnoty Europejskie (filar pierwszy), współpracę międzyrządową w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa (filar drugi) oraz współpracę międzyrządową w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (filar trzeci). Realizacja decyzji Unii Europejskiej w zakresie polityki obronnej została powierzona Unii Zachodnioeuropejskiej, do której — po przystąpieniu Hiszpanii i Portugalii w 1988 r. — należało dziewięć państw Wspólnot Europejskich. Zasadniczą różnicą między Jednolitym Aktem Europejskim a układem o Unii Europejskiej było traktatowe zobowiązanie państw członkowskich do ustalania nie tylko wspólnej polityki zagranicznej, lecz także polityki bezpieczeństwa (tytuł V), współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (tytuł VI) oraz utworzenia unii ekonomicznej i walutowej w trzech następujących po sobie etapach. Ostatni z nich miał rozpocząć się najpóźniej l stycznia 1999 r. wprowadzeniem samodzielnej i wspólnej waluty Unii Europejskiej (tytuł II).
Ustanowienie unii walutowej miało wszakże objąć tylko te państwa członkowskie, które spełniałyby kryteria konwergencji, konieczne do
7 Po wejściu w życie traktatu z Maastricht Rada Ministrów i Komisja na podstawie własnych decyzji przyjęły odpowiednio nazwy Rady Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej.
8 Ustalone zostały następujące kryteria konwergencji: (l) stabilność cen, stwierdzona na podstawie stopy inflacji, nie mogącej przekraczać więcej niż o 1,5 punktu procentowego średniej stopy inflacji istniejącej w trzech najlepiej funkcjonujących pod tym względem państwach Unii; (2) stabilność finansów publicznych, wyrażająca się w tym, że deficyt budżetowy danego państwa nie przekraczałby w skali roku 3%, a cały dług publiczny 60% produktu wewnętrznego brutto; (3) przestrzeganie przez co najmniej dwa lata — przed terminem planowanej oceny sytuacji gospodarczej danego państwa — normalnych granic wahań kursów walutowych, przewidzianych przez Europejski System Walutowy, bez przeprowadzania dewaluacji w stosunku do waluty innego państwa Unii; (4) poziom długoterminowych stóp procentowych, które nie mogłyby przekraczać więcej niż o 2 punkty procentowe średniej stóp procentowych występujących w trzech krajach Unii o najniższej inflacji. O tym, jak ostre były kryteria konwergencji ustalone w traktacie z Maastricht, świadczy fakt, że w 1991 r. spełniały je jedynie Francja i Luksemburg.
przyjęcia wspólnej waluty. Decyzję o tym miała podjąć kwalifikowaną większością głosów Rada Europejska przed l lipca 1998 r. W odniesieniu do pozostałych państw członkowskich miała być zastosowana zasada derogacji (dopuszczalne zastąpienie jednych przepisów prawnych innymi). Ponadto traktat z Maastricht zawierał oddzielne wyjątkowe regulacje dla Wielkiej Brytanii i Danii, dające tym państwom możliwość notyfikacji Radzie Europejskiej ich stanowiska w sprawie przystąpienia lub nieprzystąpienia do trzeciego etapu unii ekonomicznej i walutowej.
Obok istniejących już trzech Europejskich Funduszy Strukturalnych i Europejskiego Banku Inwestycyjnego, powołanych dla finansowania działań na rzecz zmniejszania dysproporcji w rozwoju poszczególnych regionów, traktat przewidywał, iż do 31 grudnia 1993 r. zostanie utworzony Fundusz Spójności. Za jego utworzeniem opowiadały się od kilku lat słabsze ekonomicznie państwa Unii Europejskiej, na czele z Hiszpanią. Fundusz ten miał być przeznaczony na wspieranie projektów dotyczących ochrony środowiska naturalnego oraz rozbudowy infrastruktury, w tym m.in. infrastruktury transportu (np. sieci transeuropejskich) w celu ułatwienia łączności między poszczególnymi krajami Unii Europejskiej. Traktat ustanawiał również jednolite obywatelstwo Unii Europejskiej; każda osoba posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego stawała się jednocześnie obywatelem Unii w dniu wejścia w życie tego traktatu.
Zgodnie z postanowieniami końcowymi (tytuł VII) wejście w życie traktatu z Maastricht miało nastąpić l stycznia 1993 r., po złożeniu wszystkich dokumentów ratyfikacyjnych lub — w przypadku niedotrzymania tego terminu — pierwszego dnia miesiąca następującego po złożeniu dokumentu ratyfikacyjnego przez ostatniego sygnatariusza. W Danii i Irlandii — zgodnie z ich prawem wewnętrznym — przeprowadzone zostały referenda narodowe w sprawie przyjęcia tego traktatu. 2 czerwca 1992 r. 50,7% ludności Danii wypowiedziało się przeciw niemu. Natomiast 16 czerwca 1992 r. 69% uprawnionych do głosowania w Irlandii przyjęło wspomniany traktat. W pozostałych państwach członkowskich rozpoczęła się burzliwa debata nad dokumentem. W tej sytuacji również Francja postanowiła przeprowadzić referendum, mimo iż jej prawo wewnętrzne nie przewidywało takiej konieczności. 20 września 1992 r. 51,05% uprawnionych zaakceptowało traktat z Maastricht.
12 grudnia 1992 r. Rada Europejska w czasie posiedzenia w Edynburgu przyjęła do wiadomości notyfikowaną jej przez Danię rezygnację z udziału w trzeciej fazie integracji ekonomicznej i walutowej. Rada zaaprobowała również propozycje rządu duńskiego w sprawie ustanowienia dalszych regulacji przeznaczonych jedynie dla Kopenhagi (m.in. zastrzeżenie o utrzymaniu jej dotychczasowego statusu członka stowarzyszonego Unii Zachodnioeuropejskiej, bez zamiaru starania się o członkostwo zwyczajne w tej organizacji). W powtórzonym referendum, przeprowadzonym 18 maja 1993 r., 56,8% ludności Danii wypowiedziało się za traktatem. Po ratyfikacji w pozostałych państwach członkowskich i złożeniu wszystkich dokumentów ratyfikacyjnych — traktat z Maastricht wszedł w życie z dniem l listopada 1993 r.
Europejski Obszar Gospodarczy 2 maja 1992 r. kraje członkowskie EFTA — Austria, Szwajcaria, Liechtenstein, Islandia, Norwegia, Szwecja i Finlandia — zawarły w Porto z państwami należącymi do Wspólnot Europejskich układ o utworzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Dotychczasowa kooperacja ekonomiczna między EFTA a Wspólnotami Europejskimi opierała się na porozumieniu z 22 lipca 1972 r. w sprawie ustanowienia między nimi strefy wolnego handlu na artykuły przemysłowe. Z dniem l stycznia 1985 r. zniesione zostały ostatnie ograniczenia celne (Portugalia) na takie artykuły. Układ o EOG miał rozszerzyć wspomnianą kooperację gospodarczą, ponieważ przewidywał m.in. utworzenie pełnej unii celnej na artykuły przemysłom liberalizację obrotów handlowych niektórymi produktami rolnymi, a także stworzenie uwarunkowań dla swobodnego przepływu usług, kapitału i siły roboczej między EFTA a Wspólnotami Europejskimi. Układ o utworzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego wszedł w życie l stycznia 1994 r. Nie objął on jednak Szwajcarii, której ludność 6 grudnia 1992 r. większością 50,3% głosów odrzuciła go w referendum. Rozszerzenie „dwunastki" w „piętnastkę''Układ o ustanowieniu EOG charak- teryzował się od samego początku pewną tymczasowością. Większość państw należących do EFTA była bowiem zainteresowana pełnym członkostwem w Unii Europejskiej, l marca 1994 r. zakończyły się trwające 13 miesięcy rokowania w tej sprawie pomiędzy Unią Europejską a Austrią, Szwecją i Finlandią. Natomiast 16 marca tegoż roku dobiegły końca, zainicjowane niespełna 12 miesięcy wcześniej, podobne pertraktacje z Norwegią. Układy o przystąpieniu do Unii Europejskiej poddane zostały następnie referendom narodowym w zainteresowanych krajach. Ludność Austrii zaaprobowała układ większością 66,5% głosów (12 czerwca 1994 r.). Uprawnieni do głosowania w Finlandii uczynili to samo większością 57% głosów (16 października 1994 r.). W wyniku referendum w Szwecji układ został zaakceptowany większością 52,2% głosów (13 listopada 1994 r.), ale w Norwegii odrzucony taką samą większością głosów (28 listopada 1994 r.).
l stycznia 1995 r. układy o przystąpieniu Austrii, Finlandii i Szwecji do Unii Europejskiej weszły w życie. Tym samym kraje te stały się członkami Unii. W Radzie Unii Europejskiej Austria i Szwecja otrzymały po cztery głosy, Finlandia zaś — trzy głosy. W związku z przyjęciem nowych członków podniesiona została z 54 do 62 liczba głosów niezbędnych dla uchwał podejmowanych kwalifikowaną większością przez Radę Unii Europejskiej na wniosek Komisji Europejskiej. Jednocześnie dla uchwał przyjmowanych kwalifikowaną większością głosów przez Radę Unii Europejskiej z jej własnej inicjatywy — ustanowiono wymóg 62 głosów pochodzących od co najmniej dziesięciu państw. Ponadto Austria, Szwecja i Finlandia — podobnie jak dotychczas Irlandia — uzyskały status obserwatora w Unii Zachodnioeuropejskiej.