ARCH. MED. S
D. KRYM., 2009, LIX, 232-237 PRACE POGL
DOWE
Jarosław Bednarek, Urszula Rogalla, Tomasz Grzybowski
Pułapka typologii antropologicznej*
Pitfalls of anthropological typology
Z Katedry Medycyny Sądowej Collegium Medicum w bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
w Toruniu
Kierownik: prof. dr hab. K. śliwka
IstotÄ… typologii antropologicznej jest przyporzÄ…dko- evolutionary biology analyses. It is widely known that
wanie ludzi do poszczególnych typów na podstawie the vast majority of morphological traits is determined
określonego zespołu cech morfologicznych. Autorzy by a complex of cooperating genes. Moreover, it has
tej koncepcji twierdzą, że cechy właściwe dla danego been demonstrated that genetic distances between
typu dziedziczÄ… siÄ™ monogenicznie zgodnie z prawa- populations are low, while most of the diversity is
mi Mendla. Zgodnie z tymi założeniami, na podstawie attributed to intrapopulation variation. Therefore,
cech budowy czaszki możliwe jest jednoznaczne rejecting the classic concept of race seems to be
określenie koloru oczu, włosów itp. Mogłoby to mieć justified. For this reason, today it is more reasonable to
istotne znaczenie dla identyfikacji osób na podstawie use the panel of SNP markers (AIMs) in identification
szkieletu, gdyby nie fakt, że typologia stoi w znaczącej of unknown individuals while aiming at prediction
sprzeczności z aktualną wiedzą z genetyki populacyj- of their ethnic ancestry rather than to believe in the
nej i ewolucyjnej. Większość cech morfologicznych scientific value of anthropological typology.
zdeterminowana jest przez zespół współdziałających
ze sobą genów. Ponadto różnice genetyczne między Słowa kluczowe: typologia, antropologia są-
populacjami są niewielkie, a większość zmienności dowa, identyfikacja osobnicza, markery infor-
przypada na zróżnicowanie wewnątrzpopulacyjne, mujące o pochodzeniu, struktura populacji
co stawia pod znakiem zapytania klasycznÄ… definicjÄ™ Key words: typology, forensic anthropology,
rasy. Dlatego dziś bardziej uzasadnione aniżeli wiara personal identification, ancestry-informative
w naukową wartość typologii antropologicznej, by- markers, population substructure
łoby wykorzystywanie panelu markerów SNP (AIMs)
w celu przewidywania pochodzenia geograficznego
nieznanych osób. W ostatnich latach, w niektórych polskich
publikacjach naukowych poświęconych iden-
The essence of anthropological typology is to tyfikacji nieznanych osób lub rekonstrukcji
classify people as belonging to anthropological types wyglądu postaci historycznych, posługiwano
according to predetermined sets of morphological się często pojęciem typu antropologicznego [1,
traits. The authors of the concept claim that traits 2]. Przykładowo, powołując się na wyniki badań
characteristic of a given type are monogenic and czaszki wskazywano, że dana osoba przynależy
have a Mendelian inheritance pattern. According to do pewnego ściśle określonego typu rasowego.
these assumptions, it is possible to unambiguously Miało to oznaczać, że osoba ta za życia cha-
determine hair or eye color, etc. on the basis of scull rakteryzowała się zestawem określonych cech
characteristics only. Such a solution could be of a great morfologicznych, np. jasnymi włosami i oczami,
importance in identification based on the skeleton wąską twarzą, wąskim nosem, długą głową i wy-
but for the fact that the concept contradicts the sokim wzrostem. Sugeruje to istnienie prostej,
current body of knowledge of population genetics or skutecznej i naukowo uzasadnionej metody
* Autorzy pracy dedykujÄ… jÄ… Prof. dr hab. med. Jerzemu Janicy.
Nr 3 PUÅ‚APKA TYPOLOGII ANTROPOLOGICZNEJ 233
rekonstrukcji ogólnych cech wyglądu człowieka rozwinięcie jest dziełem tzw.  Polskiej Szkoły
na podstawie wskaz
ników kraniometrycznych, Antropologicznej [3-5]. Jej przedstawiciele
czyli proporcji czaszki. uznali istnienie trzech głównych odmian czło-
Przekonanie to jest konsekwencją poglądów wieka  białej, czarnej i żółtej. W ich obrębie
twórców i zwolenników tzw. typologicznej kon- wyróżnili sześć typów czystych oraz piętnaście
cepcji rasy w antropologii. Koncepcja ta stanowi typów mieszanych powstałych w wyniku ich
jedną z prób opisu morfologicznego zróżnico- krzyżowania (tabela I). W wersji opublikowanej
wania człowieka oraz wyjaśnienia mechanizmów przez Michalskiego wyodrębniono dodatkowe
jego powstawania. Najbardziej szczegółowe jej podjednostki taksonomiczne: facje i morfy [5].
Tabela I. Klasyfikacja typów antropologicznych wg Czekanowskiego [3].
Table I. The classification of anthropological types according to Czekanowski [3].
TYPY CZYSTE TYPY MIESZANE
Nordyczny Subnordyczny (nordyczno-laponoidalny)
śródziemnomorski Sublaponoidalny (śródziemnomorsko-laponoidalny)
Armenoidalny Północno-zachodni (nordyczno-śródziemnomorski)
Laponoidalny Dynarski (nordyczno-armenoidalny)
Arktyczny Alpejski (armenoidalno-laponoidalny)
Nigrycki Litoralny (śródziemnomorsko-armenoidalny)
Paleoazjatycki (nordyczno-arktyczny)
Centralno-azjatycki (laponoidalno-arktyczny)
Orientalny (arktyczno-armenoidalny)
Paleoamerykański (arktyczno-śródziemnomorski)
Pacyficzny (arktyczno-armenoidalny)
Negroidalny (nigrycko-arktyczny)
Mediterranoidalny (śródziemnomorsko-nigrycki)
Australoidalny (nigrycko-nordyczny)
Australoafrykański (nigrycko-laponoidalny)
Cytowani autorzy dokonali tego podziału jednostkę taksonomiczną w randze podgatunku
w oparciu o kryterium morfologiczne. Ich zda- lub odmiany. Z kolei w aspekcie statystycznym
niem przynależność do danej jednostki takso- typ to określony zespół cech, który w populacji
nomicznej (typu) jest uzależniona od kombinacji losowo kojarzących się osobników występuje
cech morfologicznych stwierdzonych u danego częściej, niż należałoby tego oczekiwać przy
człowieka. Przykładowo, osoby o wysokim wzro- założeniu niezależnego kojarzenia się cech.
ście, smukłej budowie ciała, krótkim tułowiu, Najważniejszy jednak wydaje się aspekt
długich kończynach, wąskich dłoniach i sto- genetyczny, który ma wyjaśniać sposób dzie-
pach, białej skórze o różowym odcieniu, jasnych dziczenia typów antropologicznych. Zdaniem
włosach, niebieskich oczach, wąskim prostym twórców typologii cechy będące wyznacznikami
nosie, wąskiej podłużnej twarzy i wydłużonej danego typu dziedziczą się wspólnie, zgodnie
głowie zalicza się do typu nordyckiego. z prawami Mendla. Pogląd ten sugeruje, że
Zgodnie z tÄ… koncepcjÄ…, podstawowÄ… jed- sÄ… one zdeterminowane monogenicznie na
nostkÄ… rasy jest nie populacja, ale pojedynczy zasadzie efektu plejotropowego. Oznacza to,
osobnik. W związku z tym każda populacja, że pojedynczy gen kodujący dany typ antropo-
bez względu na zamieszkiwany region świata, logiczny determinuje jednocześnie wysokość
może być zbiorem osobników reprezentujących ciała, proporcje głowy, twarzy, kończyn i tułowia
różne typy antropologiczne. Różnice międzypo- oraz barwę oczu, włosów i skóry.
pulacyjne miałyby się wówczas manifestować Zakładając monogeniczny sposób dzie-
w różnym odsetku występowania osobników dziczenia typów przyjęto, że osobniki będące
reprezentujących poszczególne typy. homozygotami pod względem określonego
Poza aspektem morfologicznym teoria doty- zestawu cech morfologicznych reprezentujÄ…
czyła kwestii systematycznych (taksonomicz- tzw. typy  czyste . W wyniku krzyżowania się
nych), genetycznych i statystycznych. Z punktu przedstawicieli typów  czystych pojawiają się
widzenia systematyki typ (rasę) pojmowano jako osobniki heterozygotyczne należące do tzw.
234 Jarosław bednarek Nr 3
typów  mieszanych . Typy  czyste nie zani- nictwa wykazała, że jeżeli nawet uzyskiwano
kają, ponieważ rekonstruują się w następnych taką zależność to był to z reguły wynik tzw.
pokoleniach na skutek tzw. mendelistycznego kosmetyzacji, czyli zabiegu polegajÄ…cego na
rozszczepienia mieszańców. takim doborze badanego materiału, aby wynik
Typologiczne podejście do problemu zróż- pasował do z góry przyjętego założenia. W in-
nicowania morfologicznego populacji ludzkich nych przypadkach suma kwadratów częstości
wydaje się bardzo atrakcyjne z punktu widzenia typów  czystych znacznie odbiegała od jed-
techniki badawczej. Posługując się podstawo- ności i zwykle nie przekraczała wartości 0,5.
wymi narzędziami antropometrycznymi oraz Oznacza to, że prawo liczności typów nie jest
skalami barw oczu i włosów, wykonując szereg spełnione, a zatem typologia jest bezpodstawna
nieskomplikowanych pomiarów i porównań, z punktu widzenia genetyki. Wniosek ten nie jest
można łatwo określić przynależność typologicz- czymś niespodziewanym, ponieważ nie można
ną każdego człowieka. konstruować zaawansowanych teorii, dotyczą-
Oznaczenia typologiczne możliwe są także cych sposobu dziedziczenia zespołów cech,
w przypadku badań szkieletów. Klasyfikacji nie znając modeli właściwych dla dziedziczenia
dokonuje się wówczas na podstawie pomiarów każdej z nich. Dziś nie ulega żadnej wątpliwości,
czaszki. Ponieważ zespoły cech morfologicz- że ogromna większość cech fizycznych będą-
nych właściwych dla poszczególnych typów cych przedmiotem dawnych klasyfikacji typo-
zostały szczegółowo opisane, zdaniem typolo- logicznych, takich jak pigmentacja skóry, oczu
gów oznaczanie typu na podstawie pomiarów i włosów, kształt i proporcje twarzy, wzrost i inne,
czaszki pozwala na rzetelne wnioskowanie m.in. jest zdeterminowana przez wiele współdziała-
o kolorze oczu i włosów badanej osoby. Pogląd jących ze sobą genów oraz podlega istotnym
taki został ostatnio wyrażony m.in. przez zespół wpływom środowiska [7]. Szczególnie istotną
badający czaszkę, która mogła pochodzić od rolę we współczesnych poszukiwaniach, zmie-
Mikołaja Kopernika [1]. Sugerowałoby to za- rzających do identyfikacji genów związanych
stosowanie wiedzy typologicznej w praktyce ze złożonymi cechami fizycznymi, odgrywają
identyfikacji osobniczej co zresztą prawdopo- badania asocjacyjne z wykorzystaniem tysięcy
dobnie czynią jeszcze nieliczni antropolodzy różnych polimorfizmów jednonukleotydowych
oraz niektóre laboratoria policyjne [1, 2]. (SNPs) [8-10]. Interpretacja wyników takich
Podejście takie jest z naukowego punktu badań wymaga zastosowania zaawansowa-
widzenia kompletnym nieporozumieniem. nych narzędzi statystycznych właściwych dla
Podstawy typologicznej koncepcji rasy zostały współczesnej genetyki cech ilościowych, które
sformułowanie w latach 20-tych ubiegłego wie- z oczywistych względów nie mogły być znane
ku, a więc w okresie poprzedzającym rozwój twórcom typologii [11].
genetyki populacyjnej, genetyki molekularnej Krytycy typologii zarzucają jej również, że
i nowej syntezy ewolucyjnej. Teorie typologów jest ona koncepcją abiologiczną ponieważ
powstały wyłącznie w oparciu o analizę cech odrzuca istnienie ewolucji [6]. Typolodzy przy-
morfologicznych i z przyczyn oczywistych nie jęli, że wszystkie typy są stałe i niezmienne
mogły być zweryfikowane poprzez badania zarówno w czasie jak i przestrzeni. Oznacza
genetyczne. Nietrafność proponowanych to, że istniały one od zawsze i nie podlegały
przez szkoły typologiczne modeli dziedziczenia żadnym zmianom bez względu na zmieniające
i w konsekwencji całej koncepcji wykazał już na się warunki środowiska życia, działanie doboru
poczÄ…tku lat 60-tych XX wieku bielicki [6]. Autor naturalnego, dryfu genetycznego, presji muta-
ten nie musiał posługiwać się bezpośrednimi cyjnej i migracji. Jest to hipoteza pozbawiona
danymi genetycznymi, których uzyskanie było logiki. Skoro, jak twierdzą jej twórcy, typy an-
w owym czasie niemożliwe. Swój dowód oparł tropologiczne są kombinacjami określonych
na prawie Hardy ego-Weinberga stanowiącym cech, a w poszczególnych regionach świata
fundamentalną zasadę genetyki populacyjnej. stwierdza się przewagę określonych typów, to
Prawo to w ujęciu typologicznym nosi nazwę można się spodziewać, że cechy te powstały
prawa liczności typów i zakłada, że w populacji jako odpowiedz
adaptacyjna na specyficzne wa-
znajdującej się w stanie równowagi genetycznej runki środowiska panujące na tych obszarach.
suma pierwiastków kwadratowych empirycz- Zmiana tych warunków może doprowadzić do
nie stwierdzonych częstości typów  czystych zaniku określonych cech morfologicznych jak
powinna być równa lub bliska jedności. Prze- również do powstania nowych cech. A zatem
prowadzona przez bielickiego analiza piśmien- twierdzenie, że układy cech morfologicznych
Nr 3 PUÅ‚APKA TYPOLOGII ANTROPOLOGICZNEJ 235
nie powstały na skutek działania mechanizmów uzasadnione i powołują się na osiągnięcia
ewolucji i że jej nie podlegają pozbawiona jest Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego
biologicznego sensu. Komendy Głównej Policji. Niestety autorzy nie
Kolejnym słabym punktem typologii jest jej cytują żadnych publikacji naukowych, które
subiektywizm. Dowodem tego jest chociażby dokumentowałyby te osiągnięcia i w sposób
istnienie wielu alternatywnych klasyfikacji ty- przekonujący broniły tezy o przydatności podej-
pologicznych i brak zgody wśród typologów ścia typologicznego dla identyfikacji człowieka.
odnośnie definicji poszczególnych typów. Jak Zdają się oni także nie dostrzegać lub po prostu
podkreśla bielicki [6] klasyfikacje typologicz- nie rozumieć naukowych argumentów przeciw-
ne mogą być przeprowadzone dowolnie na ko typologii, uważając, że została ona odrzuco-
wiele sposobów w zależności od gustu klasy- na wyłącznie z przyczyn ideologicznych na fali
fikującego. Ten sam osobnik może być różnie poprawności politycznej [1]. Wprowadzają też
przyporządkowany w zależności od wybranej czytelników w błąd formułując osobliwą i błędną
klasyfikacji. Wynika to także z faktu, że granice tezę o  negacji naukowych podstaw jakiego-
zakresów wartości wskaz
ników antropometrycz- kolwiek biologicznego, wewnątrzgatunkowego
nych, służących do opisu proporcji, muszą być podziału naszego gatunku . Sugeruje to brak
ze swej natury ustalane arbitralnie. znajomości innych definicji rasy przyjmowanych
Typologiczna koncepcja rasy jest więc teorią, na gruncie współczesnej antropologii fizycznej
która obecnie może być postrzegana jedynie  koncepcji populacyjnej [12] oraz zmienności
jako ciekawostka historyczna. Jest zbiorem klinowej [13]. Co najistotniejsze, zwolennicy ana-
hipotez postawionych przez badaczy nie dys- chronicznych podziałów typologicznych zdają
ponujących dostateczną wiedzą na temat biolo- się całkowicie ignorować liczący sobie ponad
gicznej natury cech, które były przedmiotem ich kilkadziesiąt lat nurt badań nad genetycznym
badań. Typologia antropologiczna jest subiek- zróżnicowaniem populacji ludzkich. W istocie
tywna, abiologiczna i bezpodstawna z punktu już w oparciu o wyniki analiz polimorfizmu tzw.
widzenia genetyki. W związku z tym opisane klasycznych markerów  układów grupowych
przez typologów jednostki zwane rasami czy krwi badanych metodami immunologicznymi
też typami lub elementami rasowymi należy oraz zróżnicowania białek analizowanych za
postrzegać wyłącznie jako twory fikcyjne. pomocą technik elektroforetycznych wykazano,
Z opisanych wyżej powodów próba jakiego- że dystanse genetyczne pomiędzy kontynental-
kolwiek praktycznego wykorzystywania typologii nymi grupami populacji ludzkich sÄ… niewielkie,
jest całkowicie nieuzasadniona. Określanie barw a ogromna część zmienności genetycznej
oczu i włosów czy też odcienia skóry nieznanej (>85%) przypada na zróżnicowanie wewnątrz-
osoby, na podstawie pomiarów jej czaszki, jest populacyjne [14]. Postawiło to pod znakiem
całkowicie bezpodstawne i może prowadzić do zapytania tradycyjne podziały ludzkości na rasy,
przyjęcia błędnych wniosków. To z kolei będzie sformułowane na podstawie ograniczonego pa-
miało fatalne konsekwencje, jeżeli stanie się nelu cech morfologicznych. Dziś wiadomo, że
elementem ekspertyzy wykonanej dla potrzeb międzykontynentalne zróżnicowanie tych cech
śledztwa prowadzonego przez policję lub pro- w populacjach jest w dużej mierze wynikiem
kuraturę. Skierować to może proces identyfikacji działania selekcji naturalnej na skutek adaptacji
nieznanej osoby na niewłaściwą drogę i tym do zmieniających się warunków środowiska,
samym go opóz
nić lub wręcz uniemożliwić. zwłaszcza po opuszczeniu Afryki przez człowie-
Równie nieuzasadnione, choć nie mające tak ka współczesnego. ścisłe podłoże genetyczne
istotnych konsekwencji, jest wykorzystywanie tych adaptacji jest jednak ciÄ…gle przedmiotem
typologii do oceny wyglądu twarzy osób, których badań [15, 16]. Tymczasem po przeanalizo-
szczątki zostały odkryte w wyniku prac arche- waniu kilkuset tysięcy polimorfizmów jednonu-
ologicznych lub prób odtworzenia wizerunku kleotydowych, u kilku tysięcy osób z różnych
postaci historycznych. Sytuacja taka miała miej- populacji ludzkich, nie ulega żadnej wątpliwo-
sce m.in. w przypadku poszukiwania szczątków ści, że genetyczna heterogenność (struktura)
Mikołaja Kopernika [1]. W raporcie z prac nad populacji w obrębie różnych kontynentów jest
rekonstrukcją autorzy utrzymują co prawda, że jeszcze mniejsza niż między kontynentami, choć
jej wynik  jest jedynie modelem rzeczywistego jest ona zdeterminowana geograficznie [17-20].
wyglÄ…du, a nie jego odtworzeniem . Z drugiej Istnienie tego niewielkiego rozwarstwienia jest
jednak strony uważają, że zastosowanie typo- w przeważającej mierze wynikiem działania dry-
logii do określania cech wyglądu jest w pełni fu genetycznego, choć niektóre regiony genomu
236 Jarosław bednarek Nr 3
mogły podlegać presji selekcyjnej [21]. Warto 9. Lettre G., Jackson A. U., Gieger C., Schu-
zwrócić uwagę, że jedynie niewielka część mar- macher F. R., berndt S. I., Sanna S.: Eyheramen-
kerów typu SNP w genomie człowieka (od 40 dy S., Voight b.F., butler J.L., Guiducci C. i wsp.
do 3000 spośród ponad 35 milionów) odznacza Identification of ten loci associated with height
się znacząco różnymi częstościami pomiędzy highlights new biological pathways in human
populacjami ludzkimi zamieszkującymi różne growth. Nat Genet. 2008. 40: 584-591.
kontynenty [22-26]. Wspomniany panel marke- 10. Weedon M. N., Lango H., Lindgren C. M.,
rów (AIMs, ang. ancestry informative markers) Wallace C., Evans D. M., Mangino M., Freathy
może ulegać poszerzeniu w miarę pozyskiwania R. M., Perry J. R., Stevens S., Hall A. S. i wsp.:
nowych danych dotyczących pełnych sekwencji Genome-wide association analysis identifies 20
genomów jądrowych u przedstawicieli różnych loci that influence adult height. Nat Genet. 2008.
grup etnicznych [27]. AIMs wydajÄ… siÄ™ obiecu- 40: 575-583.
jące w kontekście przewidywania pochodzenia 11. Schliekelman P.: Statistical power of ex-
geograficznego nieznanych osób [28] i jako pression quantitative trait loci for mapping of
takie w niedalekiej przyszłości mogą znalez
ć complex trait loci in natural populations. Gene-
zastosowanie w genetyce sÄ…dowej. Aplikacje tics. 2008. 178: 2201-2216.
tego rodzaju będą z pewnością oparte na solid- 12. Montagu A.: The Concept of Race, Ame-
nych podstawach naukowych, w odróżnieniu od rican Anthropologist, New Series, 1962, 64, 5,
anachronicznych koncepcji typologicznych. 919-928.
13. Huxley J., 1938, Clines: an auxiliary taxo-
nomic principle., Nature, 142, 219-220.
14. Cavalli-Sforza L. L., Feldman M. W.: The
PIśMIENNICTWO application of molecular genetic approaches to
the study of human evolution. Nat Genet. 2003.
1. Piasecki K., Zajdel D.: badania antropo- 33 Suppl: 266-275.
logiczne we Fromborku. Grób nr 13. Rekon- 15. Myles S., Somel M., Tang K., Kelso J.,
strukcja wyglÄ…du na podstawie czaszki., [w]: Stoneking M.: Identifying genes underlying skin
Gąssowski J.(ed.), Poszukiwanie grobu Mikołaja pigmentation differences among human popu-
Kopernika, Castri Dominae Nostrae Litterae An- lations. Hum Genet. 2007. 120: 613-621.
nales, Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtu- 16. Coop G., Pickrell J. K., Novembre J.,
sku, 2005, 27-37. Kudaravalli S., Li J., Absher D., Myers R. M.,
2. Zajdel D.: Czy tak wyglądał Kopernik?, Cavalli-Sforza L. L., Feldman M. W., Pritchard J.
Problemy Kryminalistyki, 2006, 251, 39-44. K.: The role of geography in human adaptation.
3. Czekanowski J.: Człowiek w czasie i prze- PLoS Genet. 2009. 5: e1000500.
strzeni, Trzaska, Evert i Michalski, Warszawa, 17. Lao O., Lu T. T., Nothnagel M., Junge O.,
1937. Freitag-Wolf S., Caliebe A., balascakova M., ber-
4. Henzel T., Michalski I.: Podstawy klasyfika- tranpetit J., bindoff L. A., Comas D. i wsp.: Corre-
cji człowieka w ujęciu Tadeusza Henzla i Irene- lation between genetic and geographic structure
usza Michalskiego, PrzeglÄ…d Antropologiczny, in Europe. Curr biol. 2008. 18: 1241-1248.
1955, 21(2). 18. Novembre J., Johnson T., bryc K., Kutalik
5. Michalski I.: Struktura antropologiczna Z., boyko A. R., Auton A., Indap A., King K. S.,
Polski, 1949, łódzkie Towarzystwo Naukowe. bergmann S., Nelson M. i wsp.: Genes mirror
6. bielicki T.: Typologiczna i populacyjna geography within Europe. Nature. 2008. 456:
koncepcja rasy w antropologii, Materiały i prace 98-101.
antropologiczne, 1961, 55. 19. Nelis M., Esko T., Mägi R., Zimprich
7. Pulker H., Lareu M. V., Phillips C., Carrace- F., Zimprich A., Toncheva D., Karachanak S.,
do A.: Finding genes that underlie physical traits Piskácková T., balascák I., Peltonen L. i wsp.:
of forensic interest using genetic tools. Forensic Genetic structure of Europeans: a view from the
Sci. Int. Genet. 2007. 1: 100-104. North-East. PLoS ONE. 2009. 4: e5472.
8. Sulem P., Gudbjartsson D. F., Stacey S. N., 20. biswas S., Scheinfeldt L. b., Akey J. M.:
Helgason A., Rafnar T., Jakobsdottir M., Stein- Genome-wide insights into the patterns and de-
berg S., Gudjonsson S. A., Palsson A., Thorle- terminants of fine-scale population structure in
ifsson G. i wsp.: Two newly identified genetic humans. Am J Hum Genet. 2009. 84: 641-650.
determinants of pigmentation in Europeans. Nat 21. Li J. Z., Absher D. M., Tang H., Southwick
Genet. 2008. 40: 835-837. A. M., Casto A. M., Ramachandran S., Cann H.
Nr 3 PUÅ‚APKA TYPOLOGII ANTROPOLOGICZNEJ 237
M., barsh G. S., Feldman M., Cavalli-Sforza L. identification in worldwide human populations.
L., Myers R. M.: Worldwide Human Relationships PLoS Genet. 2007. 3: 1672-1686.
Inferred from genome-Wide Patterns of Variation. 26. Tian C., Kosoy R., Lee A., Ransom M.,
Science. 2008. 319: 1100-1104. belmont J. W., Gregersen P. K., Seldin M. F.:
22. Shriver M. D., Parra E. J., Dios S., bonilla Analysis of East Asia genetic substructure using
C., Norton H., Jovel C., Pfaff C., Jones C., Mas- genome-wide SNP arrays. PLoS ONE. 2008. 3:
sac A., Cameron N. i wsp.: Skin pigmentation, e3862.
biogeographical ancestry and admixture map- 27. Ahn S. M., Kim T. H., Lee S., Kim D.,
ping. Hum Genet. 2003. 112: 387-399. Ghang H., Kim D., Kim b. C., Kim S. Y., Kim W.
23. Price A. L., butler J., Patterson N., Capelli Y., Kim C. i wsp.: The first Korean genome se-
C., Pascali V. L., Scarnicci F., Ruiz-Linares A., quence and analysis: Full genome sequencing
Groop L., Saetta A. A., Korkolopoulou P. i wsp.: for a socio-ethnic group. Genome Res. 2009.
Discerning the ancestry of European Americans 19(9): 1622-1629.
in genetic association studies. PLoS Genet. 28. Klimentidis Y. C., Shriver M. D.: Estimating
2008. 4: e236. genetic ancestry proportions from faces. PLoS
24. bauchet M., McEvoy b., Pearson L. N., ONE. 2009 4: e4460.
Quillen E. E., Sarkisian T., Hovhannesyan K.,
Deka R., bradley D. G., Shriver M. D.: Measuring Adres do korespondencji:
European population stratification with micro- Jarosław bednarek
array genotype data. Am J Hum Genet. 2007. Katedra Medycyny SÄ…dowej UMK w Toruniu
80: 948-956. Collegium Medicum w bydgoszczy
25. Paschou P., Ziv E., burchard E. G., Cho- ul. M. Skłodowskiej-Curie 9
udhry S., Rodriguez-Cintron W., Mahoney M. W., 85-094 bydgoszcz
Drineas P.: PCA-correlated SNPs for structure e-mail: [e-mail]