A
Albedo Współczynnik odbicia (stosunek ilości światła odbijanego do ilości światła
padającego) ciała nie świecącego własnym światłem jak np. planety i księżyce.
Apeks Kierunek w przstrzeni, w którym porusza się Słońce. położony w gwiazdozbiorze
Herkulesa.
Aphelium Najbardziej odległy od Słońca punkt orbity planety. Przeciwieństwo do
peryhelium.
Asteroidy Małe planetki (planetoidy), których ogromna liczba krąży wokół Słońca. Orbity
ogromnej większości asteroidów leżą między orbitami Marsa i Jowisza.
Apastron Punkt orbity okołogwiazdowej ciała niebieskiego najbardziej oddalony od
gwiazdy obieganej.
Apogeum Punkt orbity okołoziemskiej ciała niebieskiego (księżyca, sztucznego satelity),
najbardziej oddzielony od środka Ziemi.
Asocjacja Zgrupowanie bardzo młodych gwiazd o tych samych lub podobnych
właściwościach fizycznych.
Astrofizyka Dział astronomii zajmujący się badaniem właściwości fizycznych ciał
niebieskich, materii międzygwiazdowej i promieniowania w przestrzeni pozaziemskiej.
Astrograf Luneta przystosowana do fotografowania ciał niebieskich.
Astrolabium Przyrząd służący do wyznaczania położenia jakiegoś ciała na sferze
niebieskiej.
Astrometria Dział astronomii zajmujący się pomiarami położeń i ruchów ciał na sferze
niebieskiej, określaniem kieruków i współrzędnych na Ziemi oraz wyznaczaniem czasu.
Azymut Jedna ze współrzędnych astronomicznych w układzie horyzontalnym. Jest to kąt
określający położenie ciała na sferze niebieskiej względem stron świata.
Atmosfera Warstwa gazu otaczająca niektóre ciała niebieskie.
Aktywność słoneczna Zespół zjawisk zachodzących na Słońcu, powiązanych z plamami
słonecznymi.
Acentyczność Acentryczność elipsy (orbity planet) jest stosunkiem odległości pomiędzy
boczną i główną osią. Acentryczność obliczamy ze wzoru (ra-rp)/(ra+rp) gdzie ra jest
największą odległością a rp jest najmniejszą odległością.
Albedo znamię Czarna lub biała powierzchnia na badanym obiekcie może spowodować
błędy w odczytywaniu geologicznych lub topograficznych cech badanego obiektu.
Asteroidy numer Asteroidy mają przydzielone seryjne numery, kiedy są odkrywane. Nie
ma to specjalnego znaczenia, oprócz tego, że asteroid N+1 został odkryty po asteroidzie
N.
Atmosfera 1.013 barów = 1.03 kg/cm2 = 14.7 funtów na cal kwadratowy, standardowe
ciśnienie ziemskie na poziomie morza.
Ariane [ franc.], trójstopniowa rakieta nośna; pierwsza rakieta użytkowa ESA
(skonstruowana gł. wysiłkiem Francji i RFN), umożliwia wynoszenie sztucznych satelitów
na orbitę okołoziemską; od chwili wprowadzenia do eksploatacji (1979 pierwszy start)
ulegała stałym modyfikacjom konstrukcyjnym; wersja Ariane-4 (używana od 1988) może
być eksploatowana w 6 podstawowych odmianach konstrukcyjnych różniących się liczbą
zastosowanych dodatkowo przyspieszaczy stałopaliwowych lub ciekłopaliwowych; w
zależności od wariantu Ariane umożliwia wyniesienie na okołoziemską orbitę przejściową
o perygeum ok. 200 km i apogeum ok. 36 000 km ładunku o maksymalnej masie 1900
4200 kg; była używana do wyniesienia w przestrzeń kosm. m.in. próbnika Giotto oraz
licznych satelitów o charakterze użytkowym (gł. telekomunikacyjnych).
B
Biały karzeł Mała (typowy promień wynosi kilka tysięcy km) gwiazda o masie mniejszej niż
1,44 masy Słońca. Końcowe stadium ewolucji gwiazd o małej masie.
Bieguny świata Dwa przeciwległe punkty na sferze niebieskiej, przez które przechodzi oś
świata.
C
Cal Angielska jednostka odległości równa 2,54 cm. W calach podaje się zwykle średnicę
teleskopu.
Czerwony olbrzym Ogromna gwiazda o niewielkiej średniej gęstości i niskiej temperaturze
powierzchni (stąd czerwona barwa gwiazdy).
Cefeidy Jeden z typów gwiazd zmiennych. Nazwa pochodzi od gwiazdozbioru Cefeusza.
Charakteryzują się regularnością zmiany blasku. Okresy zmienności wynoszą tu od 1 do
50 dni. Zmiany te wynikają z pulsacji gwiazdy, która okresowo zwiększa lub zmniejsza
swe rozmiary. Cefeidą jest także Gwiazda Polarna. Okres jej zmienności wynosi 3,9698
dni.
Ciała niebieskie Ogólna nazwa obiektów naturalnych i sztucznych, znajdujących się w
przestrzeni kosmicznej.
Ciąg główny Obszar na diagramie Hertzsprunga-Russela zajmowany przez gwiazdy, w
których jądrach zachodzą reakcje przemiany wodoru w hel.
Czarna dziura Obszar czasoprzestrzeni otoczony powierzchnią, przez którą nie mogą
przejść do pozostałej części Wszechświata żadne informacje przenoszone przez fale
elektromagnetyczne lub inne sygnały.
Chromosfera Dolna warstwa atmosfery słonecznej, leżąca ponad fotosferą.
Czarny karzeł Biały karzeł, który doszedł do kresu swego życia i nie wysyła już światła.
Ciążenie Siła wywierana przez centralne ciało niebieskie na inne ciało, znajdujące się na
jego powierzchni lub w pobliżu; nadaje temu ciału ciężar i albo powoduje jego spadek na
ciało centralne, albo w pewnych warunkach zmusza je do krążenia wokół niego.
Ciemna materia Materia, której wprawdzie nie widać, ale której istnienie konieczne jest do
wyjaśnienia niektórych zauważalnych zjawisk galaktycznych. Materia ta może składać się
z gwiazd wygasłych lub zbyt małych, by same zdołały się rozżarzyć, z obłoków bardzo
zimnego gazu oraz z nieznanych dotychczas cząstek atomowych.
D
Deklinacja Odległość kątowa ciała niebieskiego od równika niebieskiego (wyrażana w
stopniach) liczona jako dodatnia dla ciał leżących na północ od równika i ujemna dla ciał
na południe od niego. Jedna ze współrzędnych (druga to rektascensja) równikowego
układu współrzędnych na sferze niebieskiej.
Doba gwiazdowa Czas pomiędzy dwoma kolejnymi górowaniami punktu równonocy
wiosennej. Równa okresowi obrotu Ziemi wokół własnej osi, czyli około 23 godzinom i 56
minutom średnim słonecznym.
Deszcz meteorów Zjawisko jednoczesnego przelotu przez atmosferę wielu meteoroidów.
Doba słoneczna - średni okres czasu między dwoma kolejnymi górowaniami Słońca.
Dłuższa od doby gwiazdowej o ok. 3min. i 54 s...
E
Ekliptyka Koło wielkie na sferze niebieskiej, po którym Słońce porusza się w ciągu roku w
swym ruchu na tle gwiazd. Termin pochodzi od greckiego słowa oznaczającego "linię
zaćmień", gdyż zaćmienia Słońca i Księżyca mogą zachodzić tylko wtedy, gdy Księżyc w
nowiu lub w pełni znajduje się w pobliżu ekliptyki.
Efemerydy Dane dotyczące przebiegu przyszłego zjawiska astronomicznego, np.
położenie planet na sferze niebieskiej, momenty zaćmień Słońca i Księżyca, momenty
minimów lub maksimów blasku gwiazd zmiennych.
Ekwant Punkt położony poza środkiem koła deferentu, w odniesieniu do którego ruch po
deferencie odbywał się z szybkością jednostajną.
Elementy orbity Dane liczbowe określające kształt orbity, jej położenie oraz położenie na
niej ciała niebieskiego w pewnym momencie.
Epicykl Koło ze znajdującą się na obwodzie planetą, którego środek porusza się po
obwodzie deferentu.
ESA EUROPEJSKA AGENCJA KOSMICZNA, ang. European Space Agency (ESA),
zachodnioeur. organizacja międzynar., z siedzibą w Paryżu: powstała 1975 z połączenia
organizacji zajmujących się badaniami i techniką kosm.: ESRO (European Space Research
Organization, zał. 1964) i ELDO (European Launcher Development Organization, zał.
1961). W 1989 zrzeszała 13 państw: Austrię, Belgię, Danię, Francję, Hiszpanię, Holandię,
Irlandię, Norwegię, Niemcy, Szwajcarię, Szwecję, W. Brytanię oraz Włochy, a także
Finlandię (czł. stowarzyszony) i Kanadę (państwo współpracujące). ESA zajmuje się
planowaniem, koordynacją, realizacją i finansowaniem wspólnych badań kosm., rozwojem
techniki i technologii kosm. (budowa własnych rakiet nośnych serii Ariane, współudział w
budowie i eksploatacji laboratorium kosm. Spacelab) oraz użytkowym wykorzystaniem
sztucznych satelitów Ziemi (m.in. w telekomunikacji, meteorologii, teledetekcji i in.).
Prowadzi ścisłą współpracę z amer. agencją kosm. NASA, współpracuje także z
Interkosmosem. Główne ośr. naukowo-konstrukcyjno-operacyjne ESA znajdują się w
Noordwijk aan Zee (Holandia), w Darmstadt (Niemcy) oraz we Frascati (Włochy). W 1968
88 wyniesiono w przestrzeń kosm. 14 statków kosm. o przeznaczeniu nauk., m.in. satelity
astr.: IUE, Exosat, próbniki kosm.: Giotto, Ulysses, ISO (współudział) i in., a także teleskop
kosm. Hubble'a (1990).
F
Fotometria Dział astrofizyki, zajmujący się wyznaczaniem jasności ciał niebieskich i ich
barwy.
Fotosfera słoneczna Najgłębsza warstwa atmofery Słońca, widoczna gołym okiem jako
jego świecąca powierzchnia.
Faza Postać Księżyca widoczna na niebie w czasie jego wędrówki dookoła Ziemi.
G
Galaktyki Układy gwiazdowe podobne do układu Drogi Mlecznej, składające się z wielu
miliardów gwiazd i olbrzymiej ilości materii międzygwiazdowej.
Gnomon Najstarszy instrument astronomiczny w postaci pionowego pręta, który rzuca
cień na swą podstawę. Służy do wyznaczania wysokości i azymutu Słońca.
Grawitacja Ciążenie powszechne. Zjawisko fizyczne, które polega na wzajemnym
przyciąganiu się wszystkich ciał.
Granule Jasne obszary w fotosferze Słońca, które nadają jej ziarnisty wygląd.
Gromady kuliste Zgrupowania gwiazd o ich bardzo dużej koncentracji w środku, mające
postać kulistą lub zbliżoną do kul.
Gromady kuliste Luz
ne ugrupowania gwiazd o słabej koncentracji w centralnych
częściach.
Gwiazdy Olbrzymie kule gazowe, przynajmniej przez krótki okres ich życia świecące za
sprawą reakcji termojądrowych.
Gwiazdy neutronowe Supergęste obiekty o niewielkich rozmiarach, które powstają w
wyniku wybuchu gwiazd supernowych (jeden z końcowych etapów ewolucji gwiazd).
Gwiazdy podwójne Układy złożone z dwóch gwiazd obiegających wspólny środek masy.
Gwiazdy wielokrotne Układy złożone z więcej niż dwóch gwiazd.
Gwiazdy zaćmieniowe Układy podwójne zmieniające swą jasność na skutek zasłaniania
jednej gwiazdy przez drugą.
Gwiazdy zmienne Gwiazdy o zmiennej jasności, barwie i typie widmowym. Dzieje się tak
na skutek procesów zachodzących w ich wnętrzach lub w warstwach powierzchniowych.
Globula Ciemna w przybliżeniu kulista chmura materii międzygwiezdnej, będąca jednym z
początkowych stadiów powstawania gwiazdy.
Galaktyka aktywna Galaktyka odznaczająca się tym, że jej jądro wysyła wyjątkowo duże
ilości energii.
H
Horyzont Koło wielkie na sferze niebieskiej, prostopadłe do pionu. Potocznie jest
nazywane widnokręgiem, czyli mówi się tu o linii oddzielającej ziemię od sklepienia
niebieskiego.
Heliofizyka Dział astrofizyki, który zajmuje się badaniem Słońca i jego wpływami na
warunki w przestrzeni międzyplanetarnej i w najbliższym otoczeniu Ziemi.
Halo Obszar otaczający dysk galaktyki spiralnej; znajdują się w nim stare gwiazdy łączące
się w gromady.
J
Jednostka astronomiczna Średnia odległość Ziemi od Słońca. Oznacza się ją skrótem AU
(astronomical unit) i wynosi on ok. 150 milionów kilometrów. Dla przykładu Merkury krąży
wokół Słońca w odl.0,4 AU, a najdalsza z planet - Pluton - 40 AU.
Jasność absolutna Jasność, jaką miałaby gwiazda, gdyby znajdowała się w odległości 32,6
lat świetlnych od obserwatora.
Jasnośc widmowa Obserwowana jasność gwiazdy lub innego ciała niebieskiego.
Jądro planetarne Środkowa część planety, gdzie ciężar materii na jednostkę objętości jest
największy.
Jądro galaktyczne Środkowy obszar galaktyki, w którym występuje największe skupienie
materii i skąd promieniuje najwięcej światła.
K
Konstelacje (gwiazdozbiory) Umownie określone obszary sfery niebieskiej, pomiędzy
którymi wytyczono ścisłe granice.
Kepler (I prawo) Każda planeta krąży po elipsie. W jednym z ognisk tej elipsy znajduje się
Słońce. Bardziej ogólne sformułowanie tego prawa to: pod działaniem siły grawitacyjnej
ruch ciał zachodzi po krzywych stożkowych (okręgu, elipsy, paraboli i hiperboli).
Kepler (II prawo) Pola zakreślane w równych odstępach czasu przez promień wodzący
planety są sobie równe (nie znano wtedy jeszcze prawa grawitacji). Ogólnie ujęte prawo
mówi, że gdy planeta znajduje się bliżej Słońca to krąży szybciej.
Kepler (III prawo) Drugie potęgi okresów obiegu planet dookoła Słońca są wprost
proporcjonalne do trzecich potęg ich średnich odległości od Słońca. Prawo to daje
możliwość obliczania względnych rozmiarów orbit wszystkich planet z ich okresów
gwiazdowych w odniesieniu do orbity Ziemi, której odległości od Słońca przyjmujemy za
jednostkę.
Kometa Bardzo luz
ne zbiorowisko drobnych cząstek materii. Największe z nich są
skupione w środku głowy (najjaśniejszej części) w tzw. jądrze komety. Świetlna smuga,
wychodząca z głowy komety to warkocz. Składa się on z gazów wydzielających się z
jądra.
Krater Zagłębienie na powierzchni Księżyca z obrzeżającymi je pierścieniowym wałem,
powstałe w wyniku upadku meteorytu. Największe mają średnice ponad 200 km. Ich
nazwy to przeważnie imiona lub nazwiska uczonych: Arystarch, Arystoteles, Kopernik,
Tycho, Kepler, Gauss.
Kolaps grawitacyjny Nieograniczone kurczenie się ciała niebieskiego pod wpływem
własnej siły ciążenia.
Koło godzinne Wielkie koło na sferze niebieskiej, przechodzące przez obydwa bieguny
świata.
Koło południkowe Przrząd do wyznaczania deklinacji i rektascensji.
Koniunkcja Takie położenie dwu ciał na sferze niebieskiej, kiedy ich długość ekliptyczna
jest jednakowa, inaczej złączenie.
Korona słoneczna Zewnętrzna część atmosfery Słońca, dostępna do obserwacji jedynie
podczas zaćmień całkowitych.
Kosmogonia Dział astronomii zajmujący się pochodzeniem i ewolucją ciał niebieskich.
Kratery meteorytowe Kotliny koliste na powierzchniach planet i księżyców, wybite przez
spadające z ogromnymi prędkościami meteoryty lub inne ciała.
Księżyce Ciała niebieskie obiegające planety, inaczej satelity planet.
Kulminacja dolna Chwila osiągnięcia przez dane ciało najniższego położenia (pod
horyzontem) na sferze niebieskiej.
Kulminacja górna Chwila osiągnięcia przez dane ciało najwyższego położenia (nad
horyzontem) na sferze niebieskiej.
Kwazary Najprawdopodobniej najdalsze znane obiekty kosmiczne, przypominające
wyglądem gwiazdy, ale wysyłające promieniowanie o natężeniu podobnym, jakie wysyłają
galaktyki.
Kwadra Faza Księżyca kiedy widoczny on jest w postaci półkolistej tarczy; w pierwszej
kwadrze możemy go oglądać wieczorem, w trzeciej zaś w drugiej połowie nocy.
L
Libracja Pozorne wahania globu księżycowego wokół jego średniego położenia. Dzięki
temu możemy z Ziemi obserwować nieco więcej niż połowę powierzchni Księżyca (Księżyc
widzimy stale z jednej strony).
Lunacja Cykl faz Księżyca pomiędzy dwoma kolejnymi nowiami (nów, pierwsza kwadra,
pełnia i ostatnia kwadra).
M
Meteory Drobne bryłki materii poruszające się w przestrzeni międzyplanetarnej z
prędkościami rzędu kilkudziesięciu km/s. Większość z nich krąży wokół Słońca po orbitach
eliptycznych.
Maskony (mass-concentrations) Obszary na Księżycu o zwiększonym przyciąganiu
grawitacyjnym, położone na terenach "mórz".
Meteoryt Ciało stałe które spada na powierzchnię Ziemi z przestrzeni międzyplanetarnej.
Miesiąc synodyczny Okres całkowitego cyklu faz Księżyca (w przybliżeniu 29,5 doby).
Mgławica Ogromny obłok gazowo-pyłowy w przestrzeni kosmicznej.
Magnetosfera Obszar, w którym pole magnetyczne planety jest więzione przez wiatr
słoneczny.
N
Nadir Przeciwległy do zenitu punkt sfery niebieskiej, położony pod naszymi nogami.
Nów Faza kiedy Księżyc znajduje się między Ziemią a Słońcem i jest niewidoczny.
Nieważkość Zanik siły ciążenia.
Nadolbrzym Gwiazda o bardzo wielkiej średnicy i bardzo mocno świecąca.
NASA National Aeronautics and Space Administration, organ rządowy USA odpowiedzialny
za planowanie, koordynację, realizację i finansowanie programu badań kosm. oraz
rozwoju astronautyki i lotnictwa cywilnego. Utworzony 1958 decyzją Kongresu USA,
kontynuuje działalność Państw. Komitetu Doradczego ds. Astronautyki; siedziba w
Waszyngtonie; kieruje bezpośrednio pracą podległych mu 12 państw. ośrodków
badawczych: Ames Research Center, Dryden Flight Research Facility, Goddard Space
Flight Center, Jet Propulsion Laboratory, Johnson Space Center, J.F. Kennedy Space Center
(Ośrodek Kosmiczny im. J.F. Kennedy'ego), Langley Research Center, Lewis Research
Center, Marsall Space Flight Center, Michoud Assembly Facility, National Space
Technology Laboratories oraz Wallops Flight Facility. Działalność NASA skupia się na
realizacji 5 zasadniczych programów, które dotyczą: techniki lotn. i kosm., badań kosm. i
ich zastosowań, śledzenia lotów kosm. oraz systemów łączności i gromadzenia danych, a
także komercyjnego wykorzystania badań i lotów kosmicznych. NASA prowadzi i
nadzoruje ścisłą współpracę w dziedzinie astronautyki z różnymi państwami i agencjami
kosm. (m.in. z Eur. Agencją Kosm.). Najważniejsze przedsięwzięcia kosm. zrealizowane
przez NASA obejmują: programy lotów załogowych Mercury, Gemini, Apollo (w tym
realizację lądowania człowieka na Księżycu), budowę i eksploatację statków załogowych
wielokrotnego użytku (wahadłowiec), konstrukcję i użytkowanie laboratoriów orbitalnych
Skylab i Spacelab, misje próbników międzyplanetarnych Viking, Pioneer, Voyager, Galileo,
Magellan, Ulysses, próbników księżycowych Ranger oraz Surveyor, wprowadzenie do
służby wielu specjalistycznych obserwatoriów astr., m.in. IUE, HEAO, HST (teleskop
kosmiczny Hubble'a), a także szerokie prakt. zastosowanie sztucznych satelitów do celów
użytkowych (w meteorologii, teledetekcji, telekomunikacji i in.).
NASDA ang. National Space Development Agency, jap. agencja rozwoju badań kosm., zał.
1969; koordynator jap. programu badań i wykorzystania przestrzeni kosm. w celach
użytkowych; zajmuje się rozwojem środków techn. do realizacji lotów kosm. (statki kosm.,
rakiety nośne), organizacją i przygotowaniem systemów startowych, prowadzeniem
badań nauk. (m.in. z zakresu astronomii, geofizyki) przy użyciu próbników kosm. i
sztucznych satelitów Ziemi, a także przygotowywaniem i wykorzystaniem satelitów
użytkowych na potrzeby tele- i radiokomunikacji, teledetekcji, meteorologii, technologii
materiałowej i in. oraz promocją tych zastosowań.
O
Oś światła Prosta przechodząca przez północny biegun i przez obserwatora, równoległa
do osi ziemskiej.
Obiektyw Główne zwierciadło teleskopu, lub główna soczewka lunety; zbiera światło
obserwowanego ciała niebieskiego.
Okular Układ optyczny, część lunety lub teleskopu, przez którą obserwator widzi
powiększony obraz dostarczany przez obiektyw.
Orbita Krzywa zamknięta, po której porusza się ciało niebieskie, krążące wokół innego,
znacznie masywniejszego ciała.
Obieg Ruch planety dookoła Słońca lub satelity wokół planety.
Obrót Ruch ciała niebieskiego wokół swej osi biegunowej.
P
Punkty równonocne Dwa punkty przecięcia równika z ekliptyką, nazywane punktami
Barana i Wagi.
Precesja Powolna zmiana położenia osi świata, bieguna i równika niebieskiego względem
ekliptyki.
Peryhelium (punkt przysłoneczny) Punkt orbity leżący najbliżej Słońca.
Prędkość polowa Pole zakreślane w jednostce czasu przez promień wodzący planety.
Perturbacje Nieregularne zmiany w ruchach planet
Przeciążenie Suma przyśpieszenia skierowanego w dół i przyspieszenia ziemskiego,
pojawiającego się przy starcie pojazdu kosmicznego, zależy od tempa wzrostu prędkości
rakiety. Dopuszczalna granica przeciążenia dla człowieka to 14 g (14-to krotna wartość
przyśpieszenia ziemskiego).
Promień wodzący planety Odcinek łączący planetę ze Słońcem; zakreśla w jednakowych
odstępach czasu jednakowe pola.
Prędkość kosmiczna I Wynosi 7,9 km/s, pozwala na to, by obiekt wystrzelony z tą
prędkością poziomo do powierzchni Ziemi zaczął okrążać ją po torze kołowym i już nie
spadł spowrotem (przy tej prędkości siła odśrodkowa ma taką wartość, iż równoważy
dokładnie działanie siły grawitacyjnej)
Prędkość kosmiczna II Wynosi 11,2 km/s, pozwala na całkowite opuszczenie orbity
ziemskiej.
Planeta Ciało niebieskie świecące nie własnym lecz odbitym światłem słonecznym i
krążące wokół gwiazdy.
Półkula Każda z dwóch połówek kuli ziemskiej lub sfery niebieskiej.
Planetoida (asteroida) Mała planeta (planetka) której średnica nie przekracza kilkuset
kilometrów.
Pełnia Faza Księżyca kiedy znajduje się on po stronie przeciwnej do Słońca. Przybiera
wówczas postać okrągłej tarczy świecącej przez całą noc.
Pierścień Pas występujący wokół największych planet Układu Słonecznego w przybliżeniu
kolisty i składający się z mnóstwa drobnych ciał stałych (bloki skalne i lodowe, pył).
Płaszcz W planetach typu Ziemi warstwa znajdująca się między jądrem a skorupą.
Protuberancja Wyrzut materii słonecznej z chromosfery do korony.
Protogwiazda Pierwsze zauważalne stadium tworzenia się gwiazdy.
R
Ruch dzienny nieba Widomy obrót całej sfery niebieskiej. Pełen obrót sfery niebieskiej
następuje w czasie równym obrotowi Ziemi wokół osi, w ciagu jednej doby gwiazdowej
(która jest o ok. 4 min. krótsza od doby średniej używanej w życiu codziennym).
Rok świetlny Odległość, jaką promienie świetlne przebywają w ciągu jednego roku.
Regolit Zewnętrzna warstwa powierzchni Księżyca. Według badań ekspedycji Apollo 11,
na obszarze Morza Spokoju (Mare Tranquillitatis) regolit ma grubość 3-6 m i składa się z
fragmentów skał magmowych, z okruchów skalnych, drobnych fragmentów krystalicznych
i mikrometeorytów żelaznych.
Refraktor (luneta astronomiczna) Składa się z obiektywu, najczęściej achromatycznego
(korygujacego aberrację chromatyczną dla światła czerwonego i niebieskiego), okularu
(też achromatycznego). Na ogół jako obiektyw stosuje się dublet sklejony z 2 soczewek o
różnych współczynnikach załamania. Stosuje się także tryplety (układy trójsoczewkowe).
Te ostatnie, ze względu na dobre odwzorowanie obrazu stosowane są głównie w
astrografach (teleskopach przeznaczonych tylko do fotografowania nieba).
Reflektor (teleskop zwierciadlany) Sercem każdego reflektora jest zwierciadło główne o
różnej, w zależności od systemu krzywiz
nie. Ze względu na swoją budowę, reflektory są
pozbawione aberracji chroamtycznej. Największą popularnością cieszą się 3 układy
optyczne: system teleskopu Newtona, teleskopu Cassegraina i telskopu Maskutowa.
Radioteleskop Przyrząd odbierający fale radiowe wysyłane przez niektóre ciała niebieskie.
Rok słoneczny Czas w którym Ziemia (lub inna planeta) obiega Słońce.
Rozbłysk słoneczny (erupcja) Wyładowanie energii zachodzące w chromosferze i koronie
słonecznej ponad obszarami plam słonecznych.
Radiogalaktyka Galaktyka będąca potężnym z
ródłem fal radiowych.
S
Średnia doba słoneczna Okres upływający średnio pomiędzy dwoma kolejnymi
górowaniami Słońca. Jest to podstawowa wielkość w powszechnie używanej rachubie
czasu. Dzielimy ją na 24 godziny średnie.
Sfera niebieska Powierzchnia olbrzymiej ruchomej kuli, wymyślonej przez astronomów,
której środkiem jest Ziemia; zakłada się, że na tej powierzchni leżą gwiazdy.
Słońce Gwiazda, wokół której krąży Ziemia oraz inne planety układu słonecznego.
Satelita Czyli księżyc, ciało krążące wokół planety.
Sonda kosmiczna (próbnik) Bezzałogowy statek kosmiczny, wysyłany ku niektórym ciałom
Układu Słonecznego w celu ich zbadania.
Skorupa Twarda warstwa przypowierzchniowa planet typu Ziemi.
Spikula Wąski strumyk materii w kształcie kłosa, będący częścią składową chromosfery.
Supernowa Bardzo masywna gwiazda, która osiągnęła już póz
ne stadium swej ewolucji i
wybucha; sam wybuch tej gwiazdy.
T
Terminator Linia oddzielajaca oświetloną część powierzchni Księżyca od nieoświetlonej.
U
Układ Słoneczny Obszar wszechświata podlegający grawitacji Słońca; zespół ciał
niebieskich tego obszaru (głównie Słońce, planety i księżyce).
W
Wahadło Foucaulta Pozwala wykryć istnienie ruchu obrotowego Ziemi. Na środku jakiegoś
wysokiego pomieszczenia wieszamy na cienkiej, mocnej lince kulę metalową, wprawiając
ją w ruch wahadłowy. Po chwili można stwierdzić, iż kierunek wahań, mimo że z początku
ustalony przez nas, zmieni się. Dzieje się tak dlatego, że Ziemia obraca się, a wraz z nią i
podłoga pod wahadłem, co dostrzegamy właśnie w postaci zmiany kierunku wahań
wahadła. Doświadczenie to po raz pierwszy wykonano w 1851 roku w Panteonie
paryskim. Najlepiej tego typu doświadczenie wypadnie na biegunie - najgorzej na
równiku.
Wiatr słoneczny Promieniowanie korpuskularne z rejonów plam słonecznych. Są to cząstki
naładowane, głównie elektrony, które rozbiegają się w przestrzeń międzyplanetarną z
prędkością kilkuset km/s. Do Ziemi dobiegają po upływie 4 do 5 dni i wywołują szereg
zjawisk, np. zorze polarne. Wywoływanych jest także wiele zaburzeń w magnetyzmie
Ziemi. są to tzw. burze magnetyczne.
Widmo Obraz otrzymany przez rozszczepienie złożonego promieniowania na
poszczególne jego składniki. Gdy np. wiązka zwykłego światła przechodzi przez pryzmat,
rozszczepia się na pasmo w kolorach tęczy.
Z
Zenit Kierunek przeciwny do siły ciężkości, przecinający sferę niebieską w punkcie
położonym nad naszymi głowami. Zaćmienie Księżyca Wejście Księżyca (całkowite lub
częściowe) w cień Ziemi; występuje tylko w czasie pełni.
Zaćmienie Słońca Czasowe przesłonięcie Słońca przez Księżyc; występuje (całkowite lub
częściowe) tylko podczas nowiu.
Zorza polarna Zjawisko świetlne wywołane przez wtargnięcie do górnych warstw
atmosfery cząstek wysyłanych przez Słońce; często można ją obserwować na niebie w
strefie podbiegunowej.