Biblioteka Policjanta Prewencji
Jarosław Tuliszka
WPROWADZENIE DO PRZEPISÓW USTAWY
PRAWO O RUCHU DROGOWYM
(materiał dydaktyczny)
Według stanu prawnego na paz
dziernik 2010 roku
SA
UPSK 2010
Materiał opracowany w Zakładzie Prewencji i Ruchu Drogowego
Szkoły Policji w Słupsku
Korekta i redakcja językowa: Gra\
yna Szot
Redakcja techniczna: Zenon Trzciński
Projekt okładki: Marcin Jedynak
Fotografie: zbiory własne autora
Druk: Andrzej Block
Zatwierdzam i wprowadzam
do u\
ytku jako materiał dydaktyczny
Wydawnictwo Szkoły Policji w Słupsku
Wydanie III, poprawione
Słupsk 2010
2
Spis treści
Wstęp ....................................................................................................................... 5
1. Miejsce i zakres obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym ................. 7
1.1. Podstawowe informacje o ustawie Prawo o ruchu drogowym ................... 7
1.2. Miejsce obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym ....................... 8
1.3. Zakres obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym ......................... 11
2. Wybrane definicje ustawowe .............................................................................. 12
3. Wybrane ogólne zasady ruchu drogowego ......................................................... 32
3.1. Zasada ostro\
ności ...................................................................................... 32
3.2. Zasada ograniczonego zaufania .................................................................. 34
3.3. Zasada hierarchii wa\
ności znaków i sygnałów drogowych ...................... 34
4. Ułatwienia w ruchu drogowym dla osób niepełnosprawnych ............................ 36
Pytania kontrolne ...................................................................................................... 38
Wykaz fotografii ....................................................................................................... 40
Wykaz rycin ............................................................................................................. 41
Bibliografia ............................................................................................................... 42
3
Ta strona jest pusta
4
Wstęp
Lawinowy rozwój motoryzacji rodzi potrzebę zwiększenia przez Policję
nadzoru nad bezpieczeństwem i porządkiem w ruchu drogowym. Podstawą do
realizacji tego zadania jest m.in. dobra znajomość przepisów ruchu drogowego.
Głównym z
ródłem przepisów prawnych dotyczących utrzymania po-
rządku i bezpieczeństwa na drogach jest ustawa Prawo o ruchu drogowym,
uchwalona 20 czerwca 1997 r. Od tamtego czasu wprowadzono do niej szereg
poprawek i proces ten jest kontynuowany. Sama ustawa, jako akt prawny, jest
napisana specyficznym językiem prawniczym, który nie zawsze jest w całości
rozumiany przez zwykłego odbiorcę. Dotyczy to równie\
młodych adeptów
sztuki policyjnej. W celu przybli\
enia im tej problematyki, a zwłaszcza z myślą
o słuchaczach kursów podstawowych Szkoły Policji w Słupsku w opracowaniu
zawarto, mam nadzieję w sposób przystępny, treści pochodzące z ustawy Prawo
o ruchu drogowym, będące wprowadzeniem do jej zasadniczych rozdziałów.
Opracowanie składa się z czterech części. W pierwszej z nich, zatytuło-
wanej Miejsce i zakres obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym,
mo\
na znalez
ć podstawowe informacje dotyczące ustawy i jej budowy. Omó-
wione są miejsca, w których ustawa obowiązuje, oraz przedmiot tej regulacji
prawnej.
W drugiej części omówione są wybrane definicje ustawowe, objęte pro-
gramem nauczania kursu podstawowego. Zamiarem moim było przedstawienie
tych definicji w sposób bardziej zrozumiały, taki, który pozwoli na szybsze ich
przyswojenie. Policjanci pracujący na drodze muszą precyzyjnie posługiwać się
obowiązującą nomenklaturą ustawową. Nie mogą np. mylić pojazdu samocho-
dowego z samochodem osobowym, nie powinni u\
ywać pojęcia pojazd osobo-
wy, gdy\
taki nie funkcjonuje w pojęciu prawnym.
Trzecia część wyjaśnia trzy podstawowe zasady ruchu drogowego, czyli
zasadę ostro\
ności, zasadę ograniczonego zaufania oraz zasadę hierarchii
wa\
ności znaków i sygnałów drogowych.
Natomiast ostatnia część przedstawia ułatwienia w ruchu drogowym dla
osób niepełnosprawnych o obni\
onej sprawności ruchowej. Chodzi o mo\
liwość
niestosowania się przez te osoby do niektórych znaków drogowych. Taką mo\
li-
wość daje specjalna karta parkingowa, którą wydaje starosta.
Opracowanie uzupełniono ilustracjami, które przybli\
ają omawianą pro-
blematykę.
Je\
eli ta pozycja w jakikolwiek sposób ułatwi naukę podstaw ruchu
drogowego, spełni nadzieje autora.
5
Ta strona jest pusta
6
1. Miejsce i zakres obowiązywania ustawy Prawo
o ruchu drogowym
1.1. Podstawowe informacje o ustawie Prawo o ruchu drogowym
Ustawa Prawo o ruchu drogowym zawiera podstawowe normy regulujące
ruch pojazdów i innych uczestników ruchu na drogach. Niektórzy mylnie ją
uto\
samiają z kodeksem drogowym. Kodeks drogowy jest nazwą nieformalną
i zawiera w sobie właśnie ustawę Prawo o ruchu drogowym oraz akty wyko-
nawcze do niej, czyli rozporządzenia.
Prawo o ruchu drogowym składa się z siedmiu następujących działów,
których tytuły sygnalizują treść:
1) Dział I  Przepisy ogólne,
2) Dział II  Ruch drogowy,
3) Dział III  Pojazdy,
4) Dział IV  Kierujący,
5) Dział V  Kontrola ruchu drogowego,
6) Dział Va  Działania na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego,
7) Dział VI  Zmiany w przepisach obowiązujących oraz przepisy przejściowe
i końcowe.
Działy (z wyjątkiem Va i VI) składają się z rozdziałów. Niektóre roz-
działy w dziale II dzielą się jeszcze na oddziały.
Konkretne zapisy prawne znajdują się w ponumerowanych artykułach,
które mogą dzielić się na:
1) ustępy (cyfra arabska z kropką),
2) punkty (cyfra arabska z nawiasem okrągłym),
3) litery (mała litera z nawiasem okrągłym).
Przykład:
Art. 30. 1. Kierujący pojazdem jest obowiązany zachować szczególną ostro\
-
ność w czasie jazdy w warunkach zmniejszonej przejrzystości powietrza, spo-
wodowanej mgłą, opadami atmosferycznymi lub innymi przyczynami, a po-
nadto:
1) kierujący pojazdem silnikowym jest obowiązany:
a) włączyć światła mijania lub przeciwmgłowe przednie albo oba te światła
jednocześnie
(...).
Przepis ten odczytujemy następująco: artykuł 30 ustęp 1 punkt 1 litera a.
7
1.2. Miejsce obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym
Ustawa Prawo o ruchu drogowym nie obowiązuje wszędzie. Zakres jej
obowiązywania jest ograniczony do takich miejsc, jak:
1) drogi publiczne,
2) strefy zamieszkania,
3) strefy ruchu1.
Dla pełniejszego zrozumienia miejsca obowiązywania ustawy niezbę-
dne jest wyjaśnienie, co oznaczają pojęcia  droga publiczna oraz  strefa za-
mieszkania .
Droga publiczna jest to droga zaliczona odpowiednią ustawą do jednej
z kategorii dróg, z której mo\
e korzystać ka\
dy zgodnie z jej przeznaczeniem.
Istnieją cztery kategorie dróg:
1. Drogi krajowe (autostrady, drogi ekspresowe, drogi międzynarodowe, drogi
stanowiące inne połączenia zapewniające spójność sieci dróg krajowych,
drogi dojazdowe do przejść granicznych, drogi alternatywne dla autostrad
płatnych, drogi stanowiące ciągi obwodnicowe du\
ych aglomeracji miej-
skich, drogi o znaczeniu obronnym).
2. Drogi wojewódzkie (stanowiące połączenia między miastami, mające zna-
czenie dla województwa, i drogi o znaczeniu obronnym niezaliczone do dróg
krajowych).
3. Drogi powiatowe (stanowiące połączenia miast będących siedzibami powia-
tów z siedzibami gmin i połączenia siedzib gmin między sobą, niezaliczone
do dróg krajowych lub wojewódzkich).
4. Drogi gminne (drogi o znaczeniu lokalnym niezaliczone do innych kategorii,
stanowiące uzupełniającą sieć dróg słu\
ących miejscowym potrzebom).
W terenie bardzo łatwo jest rozpoznać drogi krajowe i wojewódzkie po
odpowiednim oznakowaniu tabliczkami. Numer na tabliczce oznacza numer
drogi (ryc. 1 i 2). Drogi powiatowe i gminne takich oznaczeń nie mają.
Ryc. 1. Znak z numerem drogi krajowej Ryc. 2. Znak z numerem drogi wojewódzkiej
y
ródło: Opracowanie własne.
1
Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (tekst jednolity: Dz.U.
z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z póz
n. zm.), art. 1 ust. 1 pkt 1.
8
Są mo\
liwe ograniczenia dostępności drogi publicznej, np. po autostra-
dzie mogą jez
dzić wszyscy poruszający się pojazdem samochodowym, który na
równej i poziomej drodze mo\
e rozwinąć prędkość co najmniej 40 km/h.
Nie nale\
y uto\
samiać drogi publicznej jedynie z drogą o nawierzchni
twardej. Niektóre drogi, szczególnie gminne, mogą mieć nawierzchnię grunto-
wą, a pomimo to są drogami publicznymi, np. drogi dojazdowe do nowo budo-
wanego osiedla mieszkaniowego.
Pojęcie strefy zamieszkania zawarte jest w ustawie Prawo o ruchu dro-
gowym. Jest to obszar, na którym obowiązują szczególne zasady ruchu drogo-
wego. Oznaczony jest znakami drogowymi (ryc. 3 i 4). Nale\
y zwrócić szcze-
gólną uwagę na to, \
e w strefie zamieszkania są zarówno drogi publiczne, jak
i niepubliczne. Oznacza to, \
e ustawa Prawo o ruchu drogowym, która ma moc
prawną w strefie zamieszkania, obowiązuje na znajdujących się tam drogach
publicznych i niepublicznych.
Ryc. 3. i 4. Znaki drogowe  Strefa zamieszkania i  Koniec strefy zamieszkania
y
ródło: Opracowanie własne.
Nowością, wprowadzoną do przepisów ustawy Prawo o ruchu drogowym,
jest strefa ruchu. Dzieki temu rozszerza się zakres obowiązywania ustawy.
Strefy ruchu są to obszary, gdzie co najmniej jedna droga jest drogą
wewnętrzną, czyli niepubliczną. Granice strefy ruchu wyznaczone są znakami
informacyjnymi  Strefa ruchu i  Koniec strefy ruchu (ryc. 4a i 4b). Właściciel
terenu, który zdecyduje się na ustawienie tych znaków, doprowadzi do tego, \
e
państwowe przepisy ruchu drogowego będą miały moc obowiązującą równie\

na jego prywatnym obszarze, w granicach wyznaczonych strefą ruchu.
Ryc. 5. i 6. Znaki drogowe  Strefa ruchu i  Koniec strefy ruchu .
y
ródło: Opracowanie własne.
9
Przepisy ustawy Prawo o ruchu drogowym nie obowiązują na drodze
niepublicznej. Drogi niepubliczne są to drogi, które nie są zaliczone do \
adnej
kategorii dróg publicznych (krajowe, wojewódzkie, powiatowe lub gminne),
w szczególności drogi w osiedlach mieszkaniowych, dojazdowe do gruntów
rolnych i leśnych, dojazdowe do obiektów u\
ytkowanych przez przedsiębior-
ców, place przed dworcami kolejowymi, autobusowymi i portami oraz pętle
autobusowe. Są to drogi wewnętrzne, które powinny być oznakowane odpowie-
dnimi znakami drogowymi (ryc. 5 i 6), w praktyce jednak ró\
nie to bywa.
Ryc. 7. i 8. Znaki drogowe  Droga wewnętrzna i  Koniec drogi wewnętrznej
y
ródło: Opracowanie własne.
Na drogach niepublicznych (wewnętrznych) nie obowiązują zasady ruchu
określone w ustawie, chyba \
e jest to niezbędne dla uniknięcia zagro\
enia
bezpieczeństwa wszystkich osób, którzy tam się znajdują. Niestety, jak się wy-
daje, taki zapis ustawowy powoduje ró\
ne interpretacje, co takim zagro\
eniem
jest, a co nie jest. Na przykład, czy osoba nieposiadająca uprawnień do
kierowania samochodem cię\
arowym (prawa jazdy) mo\
e na drodze wewnę-
trznej kierować tym pojazdem? Z formalnego punktu widzenia mo\
e, je\
eli nie
będzie stanowiło to zagro\
enia dla innych. Zagro\
enie musi być realne, czyli
musi wystąpić lub w ka\
dej chwili wystąpić mo\
e. Nie mo\
na jednak
przyjmować takiego zało\
enia hipotetycznie (\
e zagro\
enie mo\
e wystąpić
ewentualnie).
Stąd te\
policjanci mogą reagować na niestosowanie ogólnych przepi-
sów ustawy na drodze niepublicznej jedynie w przypadku stwierdzenia, \
e ja-
kieś działanie uczestnika ruchu na tej drodze zagra\
a bezpieczeństwu innych
uczestników ruchu. Jedynym wyjątkiem są drogi niepubliczne w strefach za-
mieszkania lub strefach ruchu, gdzie w całej rozciągłości obowiązują zapisy
ustawy.
Podsumowaniem tych wywodów dotyczących miejsca obowiązywania
ustawy Prawo o ruchu drogowym jest ryc. 7.
10
Ryc. 9. Miejsce obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym
y
ródło: Opracowanie własne.
1.3. Zakres obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym
Pozostaje do wyjaśnienia zakres obowiązywania ustawy, czyli co ona
reguluje. Określa ona:
1) zasady ruchu pojazdów i innych uczestników ruchu (np. kierującego obo-
wiązuje ruch prawostronny),
2) warunki, jakie muszą spełniać pojazdy, aby były dopuszczone do ruchu na
drogach (np. pojazd musi być tak zbudowany, wyposa\
ony i utrzymany, aby
nie powodował nadmiernego hałasu),
3) wymagania w stosunku do osób kierujących pojazdami (np. nie wymaga się
uprawnień do kierowania rowerem od osoby, która ukończyła 18 lat),
4) wymagania w stosunku do innych ni\
kierujący uczestników ruchu (np. dzie-
cko w wieku do 7 lat mo\
e korzystać z drogi tylko pod opieką osoby, która
osiągnęła wiek co najmniej 10 lat),
5) zasady kontroli ruchu drogowego (np. policjant ma prawo sprawdzać stan
techniczny pojazdu).
Przepisy ustawy Prawo o ruchu drogowym wynikają przede wszystkim
z rozwiązań porządkowych uwarunkowanych bezpieczeństwem. Wydają się ra-
cjonalne, więc ich poznanie powinno być oparte na zrozumieniu, a nie bezkry-
tycznym zapamiętywaniu. Ponadto nale\
y uwzględnić fakt, \
e ta ustawa jest
jedną z najczęściej zmienianych, co powoduje, wbrew pozorom, m.in. niedosko-
nałość tych przepisów i jej aktów wykonawczych. Niektóre zapisy wymagają
dość skomplikowanych powiązań prawnych i wywołują spory nawet wśród znaw-
ców tego prawa. Nic zatem dziwnego, \
e w tym zakresie jest te\
bardzo obfite
orzecznictwo Sądu Najwy\
szego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego.
11
Dlatego bardzo istotne jest, aby policjanci znali Prawo o ruchu drogowym
w dobrym stopniu i potrafili samodzielnie z niego korzystać. Muszą jednak pa-
miętać, \
e w sytuacjach wątpliwych nawet dla znawców nie mo\
na wymagać od
zwykłych uczestników ruchu drogowego tak biegłej znajomości prawa, które
niejednokrotnie musi być praktycznie realizowane w ciągu kilku sekund.
2. Wybrane definicje ustawowe
Niektóre akty prawne zawierają precyzyjnie objaśnione pojęcia (dla po-
trzeb tej regulacji prawnej). Definicje ustawowe wyjaśniają, jak nale\
y rozumieć
dane wyra\
enie w sensie prawnym. Nie zawsze mo\
e się to wydawać wytłu-
maczone logiczne, ale jest to swoista  umowa pojęciowa na potrzeby danego
aktu prawnego.
Ustawa Prawo o ruchu drogowym w art. 2 zawiera 58 definicji, natomiast
program nauczania kursu podstawowego wymaga, aby policjant na tym pozio-
mie szkolenia znał tylko wybrane pojęcia. Istotą nauki powinno być zrozumie-
nie, co definicje zawierają oraz w jaki sposób wyjaśniają tłumaczone wyra\
enia.
Droga  wydzielony pas terenu składający się z jezdni, pobocza, chodnika,
drogi dla pieszych lub drogi dla rowerów, łącznie z torowiskiem pojazdów
szynowych znajdującym się w obrębie tego pasa, przeznaczony do ruchu lub
postoju pojazdów, ruchu pieszych, jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt.
1. Definicja drogi składa się z trzech elementów:
1) co jest potrzebne do istnienia drogi?  pas terenu, pewien obszar (podłu-
\
ny), na którym droga istnieje,
2) jakie są jej elementy składowe?  jezdnia, pobocze, chodnik, droga dla
pieszych, droga dla rowerów, torowisko pojazdów szynowych (najczęś-
ciej tramwajów), ale tylko takie, które znajduje się w obrębie tego
wydzielonego pasa terenu,
3) do czego słu\
y droga?  zarówno do ruchu, jak i postoju pojazdów, do ru-
chu pieszych oraz jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt gospodarskich.
2. Elementy składowe drogi mogą być komponowane dowolnie. Dla istnienia
drogi wystarczy, \
e wystąpi tylko jeden z tych elementów, np. droga dla ro-
werów.
3. Najczęściej spotykanymi modelami są drogi składające się z jezdni i poboczy
lub jezdni i chodników.
4. W skład jednej drogi mogą wchodzić nawet dwie jezdnie (droga dwujezdnio-
wa). Wówczas jezdnie przeznaczone są do ruchu w przeciwnych kierunkach.
12
Fot. 1. Droga jednojezdniowa z chodnikami Fot. 2. Droga dwujezdniowa z pasem
rozdzielającym
Fot. 3. Jezdnia z poboczem asfaltowym Fot. 4. Jezdnia i droga dla rowerów
Fot. 5. Droga z jezdnią bez poboczy Fot. 6. Jezdnia i utwardzone pobocza
13
Fot. 7. Droga z torowiskiem tramwajowym Fot. 8. Droga z torowiskiem tramwajowym
wbudowanym w jezdnię wyodrębnionym z jezdni
Ustawa obowiązuje na drogach, czyli je\
eli w treści ustawy nie jest wska-
zywana droga, to nale\
y pamiętać, \
e dany przepis obowiązuje właśnie na drodze.
Je\
eli ustawodawca chciał wskazać inny element drogi lub element występujący
poza nią, to wyraz
nie to określa w treści przepisu, np. art. 14 pkt 4:  Zabrania się
(...) przebiegania przez jezdnię [pogrubienie autora]; art. 33 ust. 5 pkt 1:  Korzy-
stanie z chodnika [pogrubienie autora] lub drogi dla pieszych [pogrubienie
autora] przez kierującego rowerem jednośladowym jest dozwolone wyjątkowo,
gdy: opiekuje się on osobą w wieku do lat 10 kierującą rowerem (& ) .
Droga twarda  droga z jezdnią o nawierzchni bitumicznej, betonowej,
kostkowej, klinkierowej lub brukowcowej oraz z płyt betonowych lub
kamienno-betonowych, je\
eli długość nawierzchni przekracza 20 m; inne
drogi są drogami gruntowymi.
1. W ustawie Prawo o ruchu drogowym występują dwa rodzaje dróg: drogi
twarde oraz drogi gruntowe. Podział ten niesie za sobą określone skutki
prawne, np. wyje\
d\
ający z drogi gruntowej na drogę twardą jest włączają-
cym się do ruchu, a w związku z tym jest zobowiązany zachować szczególną
ostro\
ność oraz ustąpić pierwszeństwa innym uczestnikom ruchu.
2. Droga twarda, zgodnie z logiką, powinna mieć twardą nawierzchnię. Ustawa
wymienia konkretne rodzaje tej nawierzchni: asfaltowa, betonowa, kostkowa,
klinkierowa, z kostki brukowej, płyty betonowe lub kamienno-betonowe.
3. Umownie, dla potrzeb jedynie tej ustawy, nie będzie drogą twardą droga
wykonana z jednego z powy\
szych rodzajów nawierzchni, je\
eli jej długość
nie przekracza 20 m. Zatem, według ustawy, droga o nawierzchni twardej,
ale nieprzekraczająca 20 m długości jest drogą gruntową.
Droga dla rowerów  droga lub jej część przeznaczona do ruchu rowerów
jednośladowych, oznaczona odpowiednimi znakami drogowymi.
1. Droga dla rowerów mo\
e być osobną drogą. Mo\
e te\
wchodzić w skład
drogi jako jej część składowa (np. część chodnika, część jezdni).
14
2. Droga dla rowerów jest drogą o ściśle określonym przeznaczeniu. Mogą
poruszać się po niej rowery, ale jedynie jednośladowe. Rowery wielośladowe
muszą poruszać się po jezdni.
Fot. 9. Droga dla rowerów wydzielona Fot. 10. Droga dla rowerów samoistna
z jezdni
Początek i koniec drogi dla rowerów określają znaki drogowe C 13
 Droga dla rowerów i C 13a  Koniec drogi dla rowerów .
Ryc. 10. i 11. Znaki drogowe nakazu  Droga dla rowerów i  Koniec drogi dla rowerów
y
ródło: Opracowanie własne.
Jezdnia  część drogi przeznaczona do ruchu pojazdów; określenie to nie
dotyczy torowisk wydzielonych z jezdni.
1. Jezdnia jest jedną z części składowych drogi.
2. Jezdnia jest przeznaczona jedynie do ruchu pojazdów.
Pas ruchu  ka\
dy z podłu\
nych pasów jezdni wystarczający do ruchu
jednego rzędu pojazdów wielośladowych, oznaczony lub nieoznaczony
znakami drogowymi.
1. Pas ruchu jest częścią jezdni.
2. Ka\
dy pas ruchu jest podłu\
ną częścią jezdni.
3. Szerokość pasa ruchu wyznacza szerokość pojazdów wielośladowych, które
się po nim poruszają. Nie jest problemem wskazanie pasów ruchu, je\
eli są
one wyznaczone poziomymi znakami drogowymi. Je\
eli takich znaków na
15
jezdni nie ma  pasy ruchu nale\
y sobie wyobrazić. Generalnie najszerszy
pojazd dopuszczony do ruchu na drodze nie mo\
e przekraczać 3 m. Mo\
na
zatem przyjąć, \
e maksymalna szerokość pasa ruchu wynosi do 3 m.
Ryc. 12. Droga z wyznaczonymi pasami Ryc. 13. Droga bez wyznaczonych pasów
ruchu ruchu
y
ródło: Opracowanie własne.
Pobocze  część drogi przyległa do jezdni, która mo\
e być przeznaczona do
ruchu pieszych lub niektórych pojazdów, postoju pojazdów, jazdy wierz-
chem lub pędzenia zwierząt.
1. Pobocze jest częścią drogi.
2. Pobocze ma konkretne przeznaczenie, słu\
y do:
1) ruchu niektórych pojazdów,
2) jazdy wierzchem,
3) pędzenia zwierząt.
3. Poboczem mogą poruszać się tak\
e niektóre pojazdy (rowery, motorowery,
pojazdy zaprzęgowe, wózki ręczne).
4. Pobocze słu\
y równie\
do postoju pojazdów.
Chodnik  część drogi przeznaczona do ruchu pieszych.
1. Chodnik jest częścią drogi.
2. Chodnik słu\
y do ruchu pieszych.
Skrzy\
owanie  przecięcie się w jednym poziomie dróg mających jezdnię,
ich połączenie lub rozwidlenie, łącznie z powierzchniami utworzonymi
przez takie przecięcia, połączenia lub rozwidlenia; określenie to nie dotyczy
przecięcia, połączenia lub rozwidlenia drogi twardej: z drogą gruntową,
z drogą stanowiącą dojazd do obiektu znajdującego się przy drodze
twardej, z drogą wewnętrzną.
16
Ryc. 14. Skrzy\
owanie
y
ródło: Opracowanie własne.
1. Skrzy\
owanie jest to przecięcie się dróg:
1) w jednym poziomie,
2) wyposa\
onych w jezdnię.
Warunkami niezbędnymi do istnienia skrzy\
owania są zatem przecinające
się w jednym miejscu drogi, które muszą być obowiązkowo wyposa\
one w jez-
dnię. Drogi te muszą przeciąć się w jednym poziomie. Estakada (tzw. skrzy\
o-
wanie wielopoziomowe), pomimo przecinania się dróg, nie jest skrzy\
owaniem
w rozumieniu ustawy Prawo o ruchu drogowym.
Ryc. 15. Skrzy\
owanie z drogą dwujezdniową
y
ródło: Opracowanie własne.
2. Powierzchnię skrzy\
owania stanowi część wspólna przecinających się dróg.
Kształt skrzy\
owania zale\
y od tego, w jaki sposób przetną się drogi.
3. Wyjątkowo nie są skrzy\
owaniem pomimo przecinania się na jednym pozio-
mie dróg wyposa\
onych w jezdnię:
1) przecięcia się dróg twardych z drogą gruntową,
17
2) przecięcia się dróg twardych z drogami dojazdowymi do obiektów przy-
dro\
nych (np. stacji benzynowych, barów, moteli).
Ryc. 16. Przecięcie się drogi z drogami Ryc. 17. Przecięcie się drogi z drogą
dojazdowymi do obiektów przydro\
nych dojazdową do obiektu przydro\
nego oraz
 skrzy\
owania nie ma z drogą wojewódzką  skrzy\
owanie jest
y
ródło: Opracowanie własne.
Te dwa wyjątki są bardzo wa\
ne ze względu na skutki prawne. Skoro nie
są to skrzy\
owania, to nie obowiązują w tym miejscu przepisy dotyczące
skrzy\
owań, np. na takim przecięciu się dróg nie będzie odwołane ograniczenie
prędkości, wyznaczone wcześniej stojącym znakiem drogowym.
4. Przecięcie się drogi z torowiskiem pojazdów szynowych nie jest skrzy\
o-
waniem. Torowisko znajdujące się na drodze nie jest jezdnią (patrz definicja
jezdni). Droga z torowiskiem nie posiada jezdni i stąd jej przecięcie z drogą
w taką jezdnię wyposa\
oną nie mo\
e być traktowane jako skrzy\
owanie.
5. Skrzy\
owania mogą być oznakowane (ryc. 16) lub nie.
Ryc. 18. Znaki ostrzegawcze o skrzy\
owaniach
y
ródło: Opracowanie własne.
18
Przejście dla pieszych  powierzchnia jezdni, drogi dla rowerów lub toro-
wiska przeznaczona do przechodzenia przez pieszych, oznaczona odpowied-
nimi znakami drogowymi.
Fot. 11. Przejście dla pieszych
1. Jezdnia jest przeznaczona do ruchu pojazdów, jest jednak potrzeba, aby piesi
mogli jezdnię przekraczać. Dla zapewnienia im maksimum bezpieczeństwa
przy przechodzeniu przez jezdnię tworzy się specjalne miejsce zwane przej-
ściem dla pieszych. Takie miejsca wyznaczone są równie\
na drogach dla
rowerów oraz torowiskach.
Przejście dla pieszych jest wydzieloną częścią jezdni (drogi dla rowerów,
torowiska), która słu\
y do przechodzenia pieszych na drugą stronę.
2. Przejście dla pieszych obowiązkowo musi być oznakowane znakami drogo-
wymi (fot. 11).
Obszar zabudowany  obszar oznaczony odpowiednimi znakami drogowymi.
1. Obszar zabudowany jest to teren ograniczony znakami drogowymi  Obszar
zabudowany i  Koniec obszaru zabudowanego .
Ryc. 19. i 20. Znaki drogowe  Obszar zabudowany i  Koniec obszaru zabudowanego
y
ródło: Opracowanie własne.
19
Strefa zamieszkania  obszar obejmujący drogi publiczne lub inne drogi, na
którym obowiązują szczególne zasady ruchu drogowego, a wjazdy i wy-
jazdy oznaczone są odpowiednimi znakami drogowymi.
1. Strefa zamieszkania jest to teren ograniczony znakami drogowymi  Strefa
zamieszkania oraz  Koniec strefy zamieszkania .
2. W strefie zamieszkania mogą się znajdować zarówno drogi publiczne, jak
i niepubliczne. Na całym obszarze strefy zamieszkania obowiązują zasady
ruchu drogowego określone w ustawie Prawo o ruchu drogowym.
3. Strefę zamieszkania od obszaru zabudowanego (oprócz innych znaków wy-
znaczających ten teren) ró\
ni to, \
e w strefie obowiązują szczególne zasa-
dy ruchu drogowego:
1) prędkość ograniczona jest do 20 km/h,
2) parkować mo\
na tylko na oznakowanych parkingach,
3) piesi mogą korzystać z jezdni i mają na niej pierwszeństwo przed nadje\
-
d\
ającymi pojazdami.
Ponadto, kierujący wyje\
d\
ający ze strefy zamieszkania jest włączającym
się do ruchu.
Strefa ruchu  obszar obejmujący co najmniej jedną drogę wewnętrzną, na
którym wjazdy i wyjazdy oznaczone są odpowiednimi znakami drogowymi.
1. Strefa ruchu, podobnie jak obszar zabudowany oraz strefa zamieszkania, jest
obszarem, którego granice wyznaczają odpowiednie znaki drogowe. W tym
przypadku są to znaki  Strefa ruchu i  Koniec strefy ruchu .
2. W strefie ruchu musi być co najmniej jedna droga wewnętrzna.
Uczestnik ruchu  pieszy, kierujący, a tak\
e inne osoby przebywające w po-
jez
dzie lub na pojez
dzie znajdującym się na drodze.
1. Osobą, która uczestniczy w ruchu drogowym, jest ka\
dy człowiek znajdujący
się na drodze. Nie ma tu znaczenia, czy znajduje się w pojez
dzie, czy te\

poza nim, wystarczy, \
e przebywa na drodze.
2. Na pojez
dzie znajdują się osoby przewo\
one na motocyklu, na przyczepie itp.
3. Osoby nieuczestniczące w ruchu drogowym, a znajdujące się na drodze, czyli
osoby wykonujące tam określone prace lub inne czynności (np. policjant kie-
rujący ruchem) nie są zaliczane do uczestników ruchu.
Pieszy  osoba znajdująca się poza pojazdem na drodze i niewykonująca na
niej robót lub czynności przewidzianych odrębnymi przepisami; za pieszego
uwa\
a się równie\
osobę prowadzącą, ciągnącą lub pchającą rower, moto-
rower, motocykl, wózek dziecięcy, podręczny lub inwalidzki, osobę porusza-
jącą się w wózku inwalidzkim, a tak\
e osobę w wieku do 10 lat kierującą
rowerem pod opieką osoby dorosłej.
1. Pieszym jest ka\
da osoba, która znajduje się poza pojazdem na drodze.
20
2. Wyjątkiem, podobnie jak w przypadku uczestników ruchu, są osoby znajdu-
jące się na drodze, ale wykonujące tam określone prace lub inne czynności
(np. robotnik naprawiający na jezdni awarię instalacji wodociągowej).
3. Ustawa precyzuje tak\
e tych pieszych, których ruch na drodze związany jest
z pojazdami. I tak, pieszym jest ka\
dy, kto na drodze prowadzi (idąc) lub
pcha:
1) rower,
2) motorower,
3) motocykl,
4) wózek dziecięcy,
5) wózek podręczny,
6) wózek inwalidzki (niezale\
nie od tego, czy siedzi na nim inwalida, czy nie).
Ponadto pieszym jest:
1) inwalida jadący na wózku inwalidzkim,
2) rowerzysta (dziecko) w wieku do lat 10 poruszający się rowerem, ale pod
opieką osoby dorosłej.
Wszystkie wy\
ej wymienione osoby muszą poruszać się po drodze
zgodnie z zasadami ruchu pieszych.
Kolumna pieszych  zorganizowana grupa pieszych prowadzona przez
kierownika lub dowódcę.
1. Kolumną jest grupa osób pieszych. Muszą oni jednak iść w uporządkowa-
nym szyku.
2. Istotnym elementem kolumny jest to, \
e musi ona być prowadzona przez
osobę mającą władzę nad prowadzoną grupą.
Kierujący  osoba, która kieruje pojazdem lub zespołem pojazdów, a tak\
e
osoba, która prowadzi kolumnę pieszych, jedzie wierzchem albo pędzi
zwierzęta pojedynczo lub w stadzie.
1. Kierującym jest osoba, która decyduje o kierunku poruszania się:
1) pojazdu (samego lub z przyczepą, albo naczepą),
2) kolumny pieszych,
3) konia podczas jazdy wierzchem,
4) zwierząt gospodarskich pędzonych pojedynczo lub w stadzie (np. krów,
owiec, koni).
2. Samo kierowanie pojazdem decyduje o tym, \
e osoba taka jest kierującym.
Nie musi do tego być spełniony wymóg posiadania uprawnień do kierowania
tym pojazdem (np. osoba kierująca samochodem osobowym, nie posiadająca
prawa jazdy, jest kierującym; osoba kierująca samochodem osobowym,
posiadająca jedynie prawo jazdy uprawniające do kierowania motocyklem,
jest kierującym).
21
Kierowca  osoba uprawniona do kierowania pojazdem silnikowym.
1. Kierowcą jest osoba, która ma uprawnienia do kierowania pojazdem silniko-
wym. Dokumentem potwierdzającym posiadanie takich uprawnień jest pra-
wo jazdy dowolnej kategorii.
2. Uprawnienia do kierowania pojazdem silnikowym powstają w chwili otrzy-
mania pierwszego prawa jazdy z wydziału komunikacji starostwa (lub urzędu
miejskiego w miastach na prawach powiatu grodzkiego).
3. Osoba posiadająca wydane prawo jazdy jest kierowcą:
1) do\
ywotnio, je\
eli prawo jazdy zostało wydane bezterminowo,
2) do określonej daty, je\
eli prawo jazdy zostało wydane z określeniem ter-
minu wa\
ności,
3) do momentu wydania przez odpowiedni wydział komunikacji decyzji
o cofnięciu uprawnień do kierowania pojazdem silnikowym (w przypad-
kach przewidzianych w ustawie Prawo o ruchu drogowym).
4. Osoba posiadająca uprawnienia do kierowania pojazdem silnikowym jest
kierowcą niezale\
nie od tego, czy posiada przy sobie prawo jazdy, czy nie.
Szczególna ostro\
ność  ostro\
ność polegająca na zwiększeniu uwagi i dosto-
sowaniu zachowania uczestnika ruchu do warunków i sytuacji zmieniających
się na drodze w stopniu umo\
liwiającym odpowiednio szybkie reagowanie.
1. Szczególna ostro\
ność to ostro\
ność wzmo\
ona ze względu na występujące
na drodze sytuacje znacznego zagro\
enia bezpieczeństwa.
2. Ustawa Prawo o ruchu drogowym zobowiązuje wszystkich uczestników
ruchu oraz inne osoby znajdujące się na drodze (np. robotników malujących
na jezdni znaki poziome) do zachowania ostro\
ności.
3. Szczególna ostro\
ność jest wymagana w sytuacjach, które są ściśle określone
przez ustawę Prawo o ruchu drogowym, np. zobowiązany do jej zachowania
jest pieszy przechodzący przez jezdnię, kierujący zbli\
ający się do skrzy-
\
owania.
4. Szczególna ostro\
ność, w odró\
nieniu od zwykłej ostro\
ności, obliguje do
wzmo\
enia czujności do maksimum, tak aby w danej sytuacji móc odpo-
wiednio wcześnie skutecznie zareagować.
Ustąpienie pierwszeństwa  powstrzymanie się od ruchu, je\
eli ruch mógłby
zmusić innego kierującego do zmiany kierunku lub pasa ruchu albo istotnej
zmiany prędkości, a pieszego  do zatrzymania się, zwolnienia lub przyspie-
szenia kroku.
1. W sytuacji ruchu kolizyjnego uczestników ruchu drogowego ustawa Prawo
o ruchu drogowym określa, który z nich ma pierwszeństwo przejazdu lub
przejścia. Pierwszeństwo przejazdu określają równie\
znaki drogowe:
A 7   Ustąp pierwszeństwa , B 20   Stop , D 1   Droga z pierwszeń-
stwem , od A 6a do A 6c  skrzy\
owania z drogą podporządkowaną,
A 6d i A 6e  wloty drogi jednokierunkowej, B 31   Pierwszeństwo dla
22
nadje\
d\
ających z przeciwka , D 5   Pierwszeństwo na zwę\
onym odcinku
jezdni . Uczestnik ruchu jest zobowiązany do ustąpienia pierwszeństwa, na-
wet poprzez zatrzymanie się, je\
eli jest to konieczne.
2. Nieustąpienie pierwszeństwa następuje, gdy:
1) kierującego pojazdem (w sytuacji, gdy ma pierwszeństwo) zmusi się do:
a) niezamierzonej zmiany kierunku jazdy,
b) niezamierzonej zmiany pasa ruchu,
c) niezamierzonej istotnej zmiany prędkości, która mo\
e prowadzić
nawet do zatrzymania pojazdu (typowe w takiej sytuacji jest gwałto-
wne przyhamowanie lub nawet gwałtowne ostre hamowanie w celu
zatrzymania pojazdu),
2) pieszego (w sytuacji, gdy ma pierwszeństwo) zmusi się do:
a) niezamierzonego zatrzymania się,
b) niezamierzonego zwolnienia kroku,
c) niezamierzonego przyspieszenia kroku.
Niedostateczna widoczność  widoczność występująca od zmierzchu do
świtu, a tak\
e w warunkach zmniejszonej przejrzystości powietrza od świtu
do zmierzchu.
1. Niedostateczna widoczność, czyli niezbyt dobra widoczność, występuje za-
wsze w nocy (od zmierzchu do świtu).
2. Niedostateczna widoczność mo\
e występować równie\
w dzień (od świtu do
zmierzchu), je\
eli coś ją ogranicza, czyli gdy występują warunki zmniejszo-
nej przejrzystości powietrza. Mogą to być niekorzystne warunki atmosfery-
czne (np. mgła, śnie\
yca) lub inne czynniki powodujące ograniczenie wi-
doczności (np. zadymienie obszaru drogi przez osobę wypalającą trawy
w pobli\
u drogi).
Ryc. 21. i 22. Niedostateczna widoczność
y
ródło: Opracowanie własne.
23
Wymijanie  przeje\
d\
anie (przechodzenie) obok pojazdu lub uczestnika
ruchu poruszającego się w przeciwnym kierunku.
1. Wymijaniem jest wzajemne poruszanie się w przeciwnych kierunkach poja-
zdów lub uczestników ruchu (pieszych).
2. Kierujący mo\
e wymijać innego kierującego lub pieszego.
3. Pieszy mo\
e wymijać kierującego lub innego pieszego.
Ryc. 23. Wymijanie
y
ródło: Opracowanie własne.
Omijanie  przeje\
d\
anie (przechodzenie) obok nieporuszającego się poja-
zdu, uczestnika ruchu lub przeszkody.
1. Omijaniem jest poruszanie się kierującego lub pieszego obok znajdującego
się na drodze obiektu (np. stojącego pojazdu, odgrodzonego miejsca robót
drogowych).
2. Kierujący mo\
e omijać stojący pojazd, stojącego pieszego lub przeszkodę na
drodze.
3. Pieszy mo\
e omijać stojący pojazd, stojącego pieszego lub przeszkodę na
drodze.
24
Ryc. 24. Omijanie
y
ródło: Opracowanie własne.
Wyprzedzanie  przeje\
d\
anie (przechodzenie) obok pojazdu lub uczestni-
ka ruchu poruszającego się w tym samym kierunku.
1. Wyprzedzanie polega na przejechaniu lub przejściu obok pojazdu lub uczest-
nika ruchu poruszającego się w tym samym kierunku.
2. Kierujący mo\
e wyprzedzać innego kierującego lub pieszego.
3. Pieszy mo\
e wyprzedzać kierującego (np. pojazdem zaprzęgowym) lub inne-
go pieszego.
Ryc. 25. Wyprzedzanie
y
ródło: Opracowanie własne.
25
Zatrzymanie pojazdu  unieruchomienie pojazdu niewynikające z warun-
ków lub przepisów ruchu drogowego, trwające nie dłu\
ej ni\
1 minutę, oraz
ka\
de unieruchomienie pojazdu wynikające z tych warunków lub przepisów.
Ryc. 26. Schemat definicji zatrzymania pojazdu
y
ródło: Opracowanie własne.
1. Pojęcie zatrzymania występuje w trzech postaciach:
1) unieruchomienie pojazdu wynikające z własnej woli kierującego (nie wy-
nikające z warunków lub przepisów ruchu drogowego), je\
eli trwa nie
dłu\
ej ni\
1 minutę (np. kierujący zatrzymał pojazd na chwilę, aby zapy-
tać przechodnia o drogę i trwało to 40 sekund),
2) unieruchomienie pojazdu wynikające z przepisów ruchu drogowego bez
względu na czas trwania tego unieruchomienia (np. oczekiwanie przez
kierującego na zmianę na sygnalizatorze świetlnym sygnału na zielony,
trwające nawet ponad 1 minutę),
3) unieruchomienie pojazdu wynikające z warunków ruchu drogowego bez
względu na czas trwania tego unieruchomienia (np. zator na drodze trwa-
jący nawet ponad 1 minutę).
2. Zatrzymanie pojazdu następuje niezale\
nie od tego, czy kierujący jest w po-
jez
dzie, czy go opuścił.
3. Zatrzymanie pojazdu następuje niezale\
nie od tego, czy podczas trwania
zatrzymania silnik pojazdu był uruchomiony, czy wyłączony.
Postój  unieruchomienie pojazdu niewynikające z warunków lub prze-
pisów ruchu drogowego, trwające dłu\
ej ni\
1 minutę.
1. Postojem jest unieruchomienie pojazdu z własnej woli kierującego, trwające
ponad 1 minutę (np. kierujący zatrzymał pojazd na chwilę, aby zapytać prze-
chodnia o drogę i trwało to 1 minutę i 15 sekund).
2. Postój pojazdu następuje niezale\
nie od tego, czy kierujący jest w pojez
dzie,
czy go opuścił.
3. Postój pojazdu następuje niezale\
nie od tego, czy podczas trwania postoju
silnik pojazdu był uruchomiony, czy wyłączony.
26
Pojazd  środek transportu przeznaczony do poruszania się po drodze oraz
maszyna lub urządzenie do tego przystosowane.
1. Pojazd jest urządzeniem, które słu\
y specjalnie do tego, aby poruszać się po
drodze.
2. Ustawa rozró\
nia dwa takie urządzenia:
1) środki transportu przeznaczone do poruszania się po drodze (np. rower,
pojazd zaprzęgowy, samochód osobowy, samochód cię\
arowy, autobus),
2) maszyny lub urządzenia przystosowane do poruszania się po drodze (np.
samobie\
ny dz
wig, kombajn zbo\
owy, wózek inwalidzki napędzany silni-
kiem elektrycznym).
Pojazd silnikowy  pojazd wyposa\
ony w silnik, z wyjątkiem motoroweru
i pojazdu szynowego.
1. Pojazd silnikowy jest pojazdem wyposa\
onym w silnik, który stanowi jego
napęd.
2. Umownie, na potrzeby tej ustawy, z kategorii pojazdów silnikowych zostały
wyłączone dwa rodzaje pojazdów, które są wyposa\
one w silnik:
1) motorowery,
2) tramwaje.
Pojazd samochodowy  pojazd silnikowy, którego konstrukcja umo\
liwia
jazdę z prędkością przekraczającą 25 km/h; określenie to nie obejmuje
ciągnika rolniczego.
1. Pojazd samochodowy jest takim pojazdem silnikowym, który samodzielnie
na równej drodze jest w stanie rozwinąć prędkość ponad 25 km/h.
2. Umownie, na potrzeby tej ustawy, z kategorii pojazdów samochodowych
zostały wyłączone pojazdy silnikowe, które samodzielnie na równej drodze
są w stanie osiągnąć prędkość ponad 25 km/h  ciągniki rolnicze.
Pojazd uprzywilejowany  pojazd wysyłający sygnały świetlne w postaci
niebieskich świateł błyskowych i jednocześnie sygnały dz
więkowe o zmien-
nym tonie, jadący z włączonymi światłami mijania lub drogowymi; określe-
nie to obejmuje równie\
pojazdy jadące w kolumnie, w której na początku
i na końcu znajdują się pojazdy uprzywilejowane wysyłające dodatkowo sy-
gnały świetlne w postaci czerwonego światła błyskowego.
1. Pojazdem uprzywilejowanym jest pojazd, który spełnia jednocześnie trzy
warunki:
1) wysyła niebieskie sygnały świetlne,
2) wysyła sygnały dz
więkowe o zmiennym tonie,
3) ma włączone światła mijania lub światła drogowe.
2. Pojazd uprzywilejowany (np. radiowóz policyjny) nie musi być oznakowany.
Wystarczy, \
e spełnia wymogi opisane w pkt 1.
27
3. Definicja nie precyzuje, jaki pojazd mo\
e być pojazdem uprzywilejowanym.
Poprzez u\
ycie słowa  pojazd wskazuje, \
e chodzi o wszelkie pojazdy, czyli
np. rower lub nawet pojazd zaprzęgowy. Doprecyzowanie znajduje się dopie-
ro w art. 53 ustawy Prawo o ruchu drogowym  musi to być pojazd samo-
chodowy.
4. Za pojazd uprzywilejowany uwa\
a się równie\
kolumnę pojazdów uprzywi-
lejowanych. Musi ona jednak spełniać warunek: na jej początku i na jej koń-
cu muszą znajdować się pojazdy uprzywilejowane wysyłające dodatkowe
czerwone światło błyskowe.
5. Pojazdy w środku kolumny pojazdów uprzywilejowanych nie muszą wysyłać
niebieskich sygnałów świetlnych oraz sygnałów dz
więkowych o zmiennym
tonie.
Ryc. 27. Kolumna pojazdów uprzywilejowanych
y
ródło: Opracowanie własne.
Samochód osobowy  pojazd samochodowy przeznaczony konstrukcyjnie
do przewozu nie więcej ni\
9 osób łącznie z kierowcą oraz ich baga\
u.
1. Samochód osobowy (nie pojazd osobowy!) jest pojazdem samochodowym,
w którym mo\
na przewozić nie więcej ni\
9 osób, wliczając kierowcę. Słu\
y
do przewozu osób. W pojez
dzie tym mo\
e być przewo\
ony baga\
.
2. O zaliczeniu pojazdu do kategorii samochodów osobowych decyduje liczba
miejsc, określona w dowodzie rejestracyjnym, a nie liczba osób aktualnie
jadących w pojez
dzie lub liczba osób, którą da się upchnąć wewnątrz pojazdu.
Autobus  pojazd samochodowy przeznaczony konstrukcyjnie do przewozu
więcej ni\
9 osób łącznie z kierowcą.
1. Autobus to pojazd samochodowy, który przeznaczony jest do przewo\
enia
więcej ni\
9 osób, wliczając kierowcę.
2. O zaliczeniu pojazdu do autobusów decyduje liczba miejsc, określona w do-
wodzie rejestracyjnym, a nie liczba osób aktualnie jadących w pojez
dzie lub
liczba osób, którą da się upchnąć wewnątrz pojazdu.
28
Samochód cię\
arowy  pojazd samochodowy przeznaczony konstrukcyjnie
do przewozu ładunków; określenie to obejmuje równie\
samochód cię\
a-
rowo-osobowy przeznaczony konstrukcyjnie do przewozu ładunków i osób
w liczbie od 4 do 9 łącznie z kierowcą.
1. Definicja wyró\
nia dwa rodzaje samochodu cię\
arowego. Jest to pojazd
samochodowy:
1) przeznaczony do przewozu ładunków (towarów),
2) przeznaczony do przewozu ładunków oraz osób w liczbie od 4 do 9, wli-
czając kierowcę.
Ryc. 28. Rodzaje pojazdów
y
ródło: Opracowanie własne.
Motocykl  pojazd samochodowy jednośladowy lub z bocznym wózkiem 
wielośladowy.
1. Motocyklem mo\
e być tylko jednośladowy pojazd samochodowy.
2. Jedynym wyjątkiem od powy\
szej reguły jest motocykl z bocznym wózkiem.
Wówczas mo\
e on być wielośladowy.
29
Motorower  pojazd jednośladowy lub dwuśladowy zaopatrzony w silnik
spalinowy o pojemności skokowej nieprzekraczającej 50 cm3, którego kon-
strukcja ogranicza prędkość jazdy do 45 km/h.
1. Motorower musi spełniać trzy podstawowe wymogi:
1) musi być napędzany silnikiem spalinowym,
2) ten silnik spalinowy nie mo\
e mieć pojemności skokowej większej ni\

50 cm3,
3) jego konstrukcja nie mo\
e pozwalać na przekraczanie prędkości 45 km/h.
2. Przekroczenie wielkości określonych w pkt 2 i 3 decyduje o tym, \
e będzie to
ju\
motocykl.
3. Liczba śladów pozostawianych przez motorower nie ma znaczenia, gdy\

mo\
e to być pojazd zarówno jedno-, jak i wielośladowy.
Rower  pojazd jednośladowy lub wielośladowy poruszany siłą mięśni
osoby jadącej tym pojazdem.
1. Rower jest to pojazd, który jest napędzany siłą mięśni osoby jadącej tym
pojazdem.
2. Liczba śladów pozostawianych przez rower nie ma znaczenia, gdy\
mo\
e to
być pojazd zarówno jedno-, jak i wielośladowy.
Zespół pojazdów  pojazdy złączone ze sobą w celu poruszania się po dro-
dze jako całość; nie dotyczy to pojazdów złączonych w celu holowania.
1. Zespół pojazdów to pojazd ciągnący z przyczepą (np. samochód cię\
arowy
z przyczepą, samochód osobowy z przyczepą kempingową) lub naczepą (np.
ciągnik siodłowy z naczepą).
2. Nie jest zespołem pojazdów pojazd ciągnący na holu inny pojazd.
3. Zespół pojazdów ciągnięty przez pojazd silnikowy (z wyjątkiem ciągnika rol-
niczego i pojazdu wolnobie\
nego) mo\
e składać się maksymalnie z dwóch po-
jazdów (pojazd ciągnący i pojazd ciągniony). Je\
eli zestaw jest ciągnięty przez
ciągnik rolniczy lub pojazd wolnobie\
ny, zespół pojazdów mo\
e składać się
maksymalnie z trzech pojazdów (pojazd ciągnący i dwa pojazdy ciągnione).
Fot. 12. Zespół pojazdów zło\
ony Fot. 13. Zespół pojazdów zło\
ony z ciągnika
z samochodu cię\
arowego i przyczepy siodłowego i naczepy
30
Masa własna  masa pojazdu z jego normalnym wyposa\
eniem, paliwem,
olejami, smarami i cieczami w ilościach nominalnych, bez kierującego.
1. Masa własna pojazdu to cię\
ar samego pojazdu. Cię\
ar tego pojazdu stanowi
równie\
waga jego wyposa\
enia oraz wszelkich płynów eksploatacyjnych,
ale bez cię\
aru kierującego.
Ryc. 29. Masa własna pojazdu
y
ródło: Opracowanie własne.
Dopuszczalna ładowność  największa masa ładunku i osób, jaką mo\
e
przewozić pojazd, która stanowi ró\
nicę dopuszczalnej masy całkowitej
i masy własnej pojazdu.
1. Dopuszczalna ładowność to największy cię\
ar, jaki jest mo\
liwy (zgodnie
z warunkami technicznymi), aby mo\
na było go załadować na pojazd.
2. Przekroczenie dopuszczalnej ładowności jest wykroczeniem.
Ryc. 30. Dopuszczalna ładowność pojazdu
y
ródło: Opracowanie własne.
Dopuszczalna masa całkowita  największa określona właściwymi warun-
kami technicznymi masa pojazdu obcią\
onego osobami i ładunkiem, dopu-
szczonego do poruszania się po drodze.
1. Dopuszczalna masa całkowita (popularnie zwana dmc) to największy cię\
ar,
który mo\
e osiągnąć pojazd na drodze.
31
2. Inaczej ujmując, mo\
na stwierdzić, \
e dopuszczalna masa całkowita jest
sumą masy własnej pojazdu oraz jego dopuszczalnej ładowności
(dmc = mw + dł).
3. Przekroczenie dopuszczalnej masy całkowitej jest wykroczeniem.
Ryc. 31. Dopuszczalna masa całkowita pojazdu
y
ródło: Opracowanie własne.
Rzeczywista masa całkowita  masa pojazdu łącznie z masą znajdujących
się na nim rzeczy i osób.
1. Rzeczywista masa całkowita to aktualny cię\
ar pojazdu (w danej chwili).
2. Rzeczywista masa całkowita mo\
e być równa dopuszczalnej masie całko-
witej lub mniejsza od niej.
3. Rzeczywista masa całkowita pojazdu przekraczająca dopuszczalną masę
całkowitą powoduje przeładowanie pojazdu ponad dopuszczalną miarę i jest
wykroczeniem.
3. Wybrane ogólne zasady ruchu drogowego
3.1. Zasada ostro\
ności
Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym
Art. 3. 1. Uczestnik ruchu i inna osoba znajdująca się na drodze są obowiązani za-
chować ostro\
ność albo gdy ustawa tego wymaga  szczególną ostro\
ność, unikać
wszelkiego działania, które mogłoby spowodować zagro\
enie bezpieczeństwa lub
porządku ruchu drogowego, ruch ten utrudnić albo w związku z ruchem zakłócić spo-
kój lub porządek publiczny oraz narazić kogokolwiek na szkodę. Przez działanie ro-
zumie się równie\
zaniechanie.
2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do osoby znajdującej się w pobli\
u drogi,
je\
eli jej zachowanie mogłoby pociągnąć za sobą skutki, o których mowa w tym
przepisie.
32
Ka\
dy uczestnik ruchu oraz wszyscy, którzy znajdują się na drodze,
zobowiązani są do zachowania ostro\
ności. Najlepsze przepisy nie są w stanie
przewidzieć sytuacji niespodziewanych. Przez ostro\
ność nale\
y rozumieć takie
zachowanie, które obiektywnie w danej sytuacji jest niezbędne dla uniknięcia
zagro\
enia bezpieczeństwa. Sposób takiego zachowania wyznacza rozsądek.
Osobą nieostro\
ną będzie człowiek, który nie zachował nale\
ytej uwagi, jaką
zachowałby człowiek rozsądny i rozwa\
ny.
W niektórych sytuacjach, związanych z większym ni\
przeciętne
niebezpieczeństwem, nale\
y zachować szczególną ostro\
ność (patrz Wybrane
definicje ustawowe). W odró\
nieniu od zwykłej ostro\
ności sytuacje, w których
nale\
y zachować szczególną ostro\
ność, są ściśle określone przez ustawę Prawo
o ruchu drogowym. Szczególną ostro\
ność musi zachować:
1) pieszy przechodzący przez jezdnię,
2) pieszy przechodzący przez torowisko,
3) kierujący przy włączaniu się do ruchu,
4) kierujący, zmieniając kierunek jazdy,
5) kierujący, zmieniając pas ruchu,
6) kierujący podczas cofania,
7) kierujący podczas wyprzedzania,
8) kierujący podczas zbli\
ania się do skrzy\
owania,
9) kierujący podczas zbli\
ania się do przejścia dla pieszych,
10) kierujący podczas przeje\
d\
ania obok wyznaczonego przystanku tramwa-
jowego, nieznajdującego się na chodniku,
11) kierujący, zbli\
ając się do przejazdu dla rowerzystów,
12) kierujący podczas zbli\
ania się do przejazdu kolejowego oraz podczas
przeje\
d\
ania przez ten przejazd,
13) kierujący podczas jazdy w warunkach zmniejszonej przejrzystości powie-
trza,
14) kierujący rowerem, korzystający z drogi dla rowerów i pieszych,
15) kierujący rowerem, korzystający z chodnika lub drogi dla pieszych,
16) kierujący pojazdem uprzywilejowanym w trakcie niestosowania się do
przepisów o ruchu pojazdów, zatrzymaniu i postoju oraz znaków i sygna-
łów drogowych,
17) kierujący pojazdem wykonującym na drodze prace porządkowe, remonto-
we lub modernizacyjne, w trakcie niestosowania się do przepisów jazdy na
jezdni lub przy jej prawej krawędzi oraz zatrzymaniu i postoju,
18) kierujący podczas przeje\
d\
ania obok pojazdu nauki jazdy, jadący za nim
lub podczas przeprowadzania egzaminu państwowego,
19) kierujący omijający pojazd, z którego wysiada lub do którego wsiada
zorganizowana grupa dzieci lub młodzie\
y,
20) kierujący podczas przeje\
d\
ania obok autobusu szkolnego,
33
21) kierujący podczas omijania pojazdu przeznaczonego do przewozu osób
niepełnosprawnych w czasie wsiadania lub wysiadania osoby niepełno-
sprawnej,
22) kierujący po minięciu znaku ostrzegawczego.
Zasada ostro\
ności obowiązuje równie\
w pobli\
u drogi, je\
eli jej stoso-
wanie miałoby wpływ na bezpieczeństwo lub porządek ruchu na drodze (np. po-
zostawienie poza drogą samochodu z włączonymi reflektorami świateł drogo-
wych, które oślepiają jadących po drodze).
3.2. Zasada ograniczonego zaufania
Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym
Art. 4. Uczestnik ruchu i inna osoba znajdująca się na drodze mają prawo liczyć, \
e
inni uczestnicy tego ruchu przestrzegają przepisów ruchu drogowego, chyba \
e oko-
liczności wskazują na mo\
liwość odmiennego ich zachowania.
Wszyscy uczestnicy ruchu drogowego są zobowiązani do przestrzegania
przepisów ruchu drogowego. Dzięki takiemu obowiązkowi mają oni oraz inne
osoby znajdujące się na drodze prawo przypuszczać, \
e wszyscy będą się do
tych przepisów stosować. Mo\
na przyjąć, \
e osoby znajdujące się na drodze
powinny wzajemnie obdarzać się zaufaniem. Nie mo\
e być to jednak zaufanie
bezgraniczne. Są sytuacje, których przebieg i okoliczności im towarzyszące
wskazują, \
e jakiś uczestnik ruchu nie zamierza stosować się do obowiązu-
jących przepisów. Dostrze\
enie takiego niebezpieczeństwa wynika z konkretne-
go spostrzegania sytuacji, popartego doświadczeniem \
yciowym. Konkretnym
wyznacznikiem niewłaściwego zachowania mo\
e być jawne i dostrzegalne nie-
stosowanie się do obowiązujących przepisów ruchu drogowego (np. dziecko
wbiegające za piłką na jezdnię skupia się na złapaniu piłki i nie obserwuje ruchu
pojazdów na jezdni). Kierujący przewidując mo\
liwość zaistnienia niebezpie-
czeństwa na drodze, musi podjąć środki niezbędne do jego uniknięcia (np. po-
przez ograniczenie prędkości, przygotowanie się do hamowania).
3.3. Zasada hierarchii wa\
ności znaków i sygnałów drogowych
Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym
Art. 5. 1. Uczestnik ruchu i inna osoba znajdująca się na drodze są obowiązani sto-
sować się do poleceń i sygnałów dawanych przez osoby kierujące ruchem lub
uprawnione do jego kontroli, sygnałów świetlnych oraz znaków drogowych, nawet
wówczas, gdy z przepisów ustawy wynika inny sposób zachowania ni\
nakazany
przez te osoby, sygnały świetlne lub znaki drogowe.
2. Polecenia i sygnały dawane przez osoby kierujące ruchem lub uprawnione do jego
kontroli mają pierwszeństwo przed sygnałami świetlnymi i znakami drogowymi.
3. Sygnały świetlne mają pierwszeństwo przed znakami drogowymi regulującymi
pierwszeństwo przejazdu.
34
Oprócz ogólnych norm, zapewniających porządek i bezpieczeństwo w ru-
chu drogowym, są jeszcze urządzenia techniczne (w postaci sygnalizacji
świetlnej lub znaków drogowych) oraz uprawnione osoby, które wskazują
uczestnikom ruchu właściwy sposób zachowania. Ka\
dy uczestnik ruchu oraz
inne osoby znajdujące się na drodze są zobowiązani stosować się do poleceń
i sygnałów wydawanych przez te urządzenia i osoby.
Dyspozycje, do których muszą stosować się uczestnicy ruchu, mogą
zatem pochodzić z czterech z
ródeł:
1) poleceń lub sygnałów osób uprawnionych do kierowania ruchem bądz
jego
kontrolowania,
2) sygnałów świetlnych,
3) znaków drogowych,
4) przepisów ustawy Prawo o ruchu drogowym.
Poniewa\
z dyspozycji wydawanych przez ró\
ne urządzenia techniczne,
osoby uprawnione oraz ogólne zasady ruchu drogowego mo\
e wynikać ró\
ny
sposób zachowania uczestników ruchu, wprowadzono tzw. hierarchię wa\
ności
znaków i sygnałów drogowych. Określa ona kolejność, w jakiej nale\
y się
stosować do ró\
nych dyspozycji (tzw. zbieg dyspozycji).
Polecenia i sygnały wydawane przez osoby kierujące ruchem lub
uprawnione do wykonywania kontroli drogowej mają pierwszeństwo przed
sygnałami świetlnymi i znakami drogowymi, i tak kierujący pojazdem widząc
policjanta kierującego ruchem na skrzy\
owaniu z sygnalizacją świetlną, jest
zobowiązany stosować się do sygnałów podawanych przez policjanta, a nie
sygnałów sygnalizacji świetlnej, np. kierujący pojazdem widząc policjanta,
który podaje mu sygnał do zatrzymania pojazdu w miejscu, w którym obowią-
zuje znak  Zakaz zatrzymywania się , jest zobowiązany zastosować się do pole-
cenia policjanta.
Sygnały świetlne mają pierwszeństwo przed następującymi znakami,
które wskazują na pierwszeństwo przejazdu lub jego brak:
1) A 7  Ustąp pierwszeństwa ,
2) B 20  Stop ,
3) D 1  Pierwszeństwo przejazdu .
Tabliczki wskazujące przebieg drogi z pierwszeństwem przejazdu są
integralną częścią znaków wymienionych powy\
ej.
Sygnalizacja świetlna nie wyklucza obowiązywania innych znaków, np.
zielony sygnał sygnalizacji nie uniewa\
nia zakazu skrętu w lewo wskazanego
znakiem zakazu (B 21).
Przedstawione zasady ustawiają hierarchię wa\
ności obowiązywania zna-
ków i sygnałów drogowych. Na czele, na szczycie tej drabiny, znajdują się pole-
cenia lub sygnały osób uprawnionych do kierowania ruchem bądz
jego kontro-
lowania, potem kolejno: sygnały świetlne, znaki drogowe oraz przepisy ustawy
Prawo o ruchu drogowym (ryc. 30).
35
Ryc. 32. Hierarchia wa\
ności znaków i sygnałów drogowych
y
ródło: Opracowanie własne.
4. Ułatwienia w ruchu drogowym dla osób
niepełnosprawnych
Osoba niepełnosprawna o obni\
onej sprawności ruchowej (inwalida na-
rządów ruchu), która kieruje pojazdem samochodowym, korzysta z pewnych
ułatwień w ruchu drogowym. Z takich samych ułatwień korzystają równie\
:
1) kierujący pojazdem, który przewozi osobę niepełnosprawną o obni\
onej
sprawności ruchowej,
2) pracownicy placówek zajmujących się opieką, rehabilitacją lub edukacją
osób niepełnosprawnych pozostających pod opieką tych placówek.
Potwierdzeniem nabycia tych uprawnień jest karta parkingowa, którą
wydaje starosta (patrz ryc. 31 i 32).
Ryc. 33. i 34. Wzór karty parkingowej (format A-5)  awers i rewers
y
ródło: Opracowanie własne.
36
Karta parkingowa uprawnia, pod warunkiem zachowania szczególnej
ostro\
ności, do niestosowania się do takich znaków drogowych, jak:
Zakaz ruchu Zakaz wjazdu Zakaz wjazdu autobusów
w obu kierunkach pojazdów silnikowych
Zakaz wjazdu motocykli Zakaz wjazdu Zakaz postoju
motorowerów
Zakaz postoju Zakaz postoju
w dni nieparzyste w dni parzyste Strefa ograniczonego postoju
Ryc. 35. Znaki drogowe zakazu, do których osoba niepełnosprawna ruchowo mo\
e się nie
stosować
y
ródło: Opracowanie własne.
Kartę parkingową nale\
y umieścić za przednią szybą pojazdu w taki
sposób, aby umo\
liwić odczytanie danych policjantowi lub funkcjonariuszowi
innego uprawnionego organu.
37
Pytania kontrolne
1. Gdzie obowiązuje ustawa Prawo o ruchu drogowym?
2. Co to jest droga publiczna?
3. Co to jest droga niepubliczna?
4. Wymień kategorie dróg.
5. Jakie oznakowanie wskazuje na drogę krajową?
6. Jakie oznakowanie wskazuje na drogę wojewódzką?
7. Czy droga gruntowa jest drogą publiczną?
8. Czy droga o nawierzchni asfaltowej mo\
e być drogą niepubliczną?
9. Co to jest strefa zamieszkania?
10. W jakich sytuacjach ustawa Prawo o ruchu drogowym obowiązuje równie\

poza drogami publicznymi?
11. Czy droga wewnętrzna jest drogą niepubliczną?
12. Jaki jest zakres obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym?
13. Co to jest droga?
14. Co to jest droga twarda?
15. Co to jest droga dla rowerów?
16. Co to jest jezdnia?
17. Co to jest pas ruchu?
18. Co to jest pobocze?
19. Co to jest chodnik?
20. Co to jest skrzy\
owanie?
21. Co to jest przejście dla pieszych?
22. Co to jest obszar zabudowany?
23. Co to jest strefa ruchu?
24. Kto to jest uczestnik ruchu?
25. Kto to jest pieszy?
26. Co to jest kolumna pieszych?
27. Kto to jest kierujący?
28. Kto to jest kierowca?
29. Co to jest szczególna ostro\
ność?
30. Co to jest ustąpienie pierwszeństwa przejazdu?
31. W jakich sytuacjach następuje wymuszenie pierwszeństwa przejazdu?
32. Co to jest niedostateczna widoczność?
33. Co to jest wymijanie?
34. Co to jest omijanie?
35. Co to jest wyprzedzanie?
36. Co to jest zatrzymanie?
37. Co to jest postój?
38. Co to jest pojazd?
39. Co to jest pojazd silnikowy?
38
40. Co to jest pojazd samochodowy?
41. Co to jest pojazd uprzywilejowany?
42. Czy pojazd jadący w środku kolumny pojazdów uprzywilejowanych, nie
wysyłający niebieskich sygnałów świetlnych i sygnałów dz
więkowych, jest
pojazdem uprzywilejowanym?
43. Co to jest samochód osobowy?
44. Co to jest autobus?
45. Co to jest samochód cię\
arowy?
46. Co to jest motocykl?
47. Co to jest motorower?
48. Co to jest rower?
49. Co to jest zespół pojazdów?
50. Co to jest masa własna?
51. Co to jest dopuszczalna ładowność?
52. Co to jest dopuszczalna masa całkowita?
53. Co to jest rzeczywista masa całkowita?
54. Na czym polega zasada ostro\
ności?
55. Czy ka\
dy uczestnik ruchu jest zobowiązany zachować szczególną ostro\
-
ność?
56. Na czym polega zasada ograniczonego zaufania?
57. Jaka jest hierarchia wa\
ności znaków i sygnałów drogowych?
58. Jakie osoby mogą ubiegać się o wydanie karty parkingowej?
59. Do jakich znaków zakazu mogą niestosować się osoby posiadające kartę
parkingową?
60. Gdzie nale\
y umieszczać kartę parkingową podczas postoju pojazdu
w miejscu, gdzie wjazd lub postój jest zabroniony?
39
Wykaz fotografii
Fot. 1. Droga jednojezdniowa z chodnikami ................................................ 11
Fot. 2. Droga dwujezdniowa z pasem rozdzielającym ................................. 11
Fot. 3. Jezdnia z poboczem asfaltowym ....................................................... 11
Fot. 4. Jezdnia i droga dla rowerów .............................................................. 11
Fot. 5. Droga z jezdnią bez poboczy ............................................................. 11
Fot. 6. Jezdnia i utwardzone pobocza ........................................................... 11
Fot. 7. Droga z torowiskiem tramwajowym wbudowanym w jezdnię.......... 12
Fot. 8. Droga z torowiskiem tramwajowym wyodrębnionym z jezdni ....... 12
Fot. 9. Droga dla rowerów wydzielona z jezdni ........................................... 15
Fot. 10. Droga dla rowerów samoistna ........................................................... 15
Fot. 11. Przejście dla pieszych ........................................................................ 19
Fot. 12. Zespół pojazdów zło\
ony z samochodu cię\
arowego i przyczepy ... 30
Fot. 13. Zespół pojazdów zło\
ony z ciągnika siodłowego i naczepy ............. 30
40
Wykaz rycin
Ryc. 1. Znak z numerem drogi krajowej ........................................................ 8
Ryc. 2. Znak z numerem drogi wojewódzkiej ............................................... 8
Ryc. 3. i 4. Znaki drogowe  Strefa zamieszkania i  Koniec strefy
zamieszkania .................................................................................... 9
Ryc. 5. i 6. Znaki drogowe  Strefa ruchu i  Koniec strefy ruchu ................ 9
Ryc. 7. i 8. Znaki drogowe  Droga wewnętrzna i  Koniec drogi
wewnętrznej ..................................................................................... 10
Ryc. 9. Miejsce obowiązywania ustawy Prawo o ruchu drogowym ............. 11
Ryc. 10. i 11. Znaki drogowe nakazu  Droga dla rowerów i  Koniec drogi
dla rowerów ..................................................................................... 15
Ryc. 12. Droga z wyznaczonymi pasami ruchu ............................................... 16
Ryc. 13. Droga bez wyznaczonych pasów ruchu ............................................ 16
Ryc. 14. Skrzy\
owanie ..................................................................................... 17
Ryc. 15. Skrzy\
owanie z drogą dwujezdniową ............................................... 17
Ryc. 16. Przecięcie się drogi z drogami dojazdowymi do obiektów
przydro\
nych  skrzy\
owania nie ma ............................................... 18
Ryc. 17. Przecięcie się drogi z drogą dojazdową do obiektu przydro\
nego
oraz z drogą wojewódzką  skrzy\
owanie jest .................................. 18
Ryc. 18 Znaki ostrzegawcze o skrzy\
owaniach ............................................. 18
Ryc. 19 i 20. Znaki drogowe  Obszar zabudowany i  Koniec obszaru
zabudowanego .................................................................................. 19
Ryc. 21. i 22. Niedostateczna widoczność ....................................................... 23
Ryc. 23. Wymijanie .......................................................................................... 24
Ryc. 24. Omijanie ............................................................................................. 25
Ryc. 25. Wyprzedzanie .................................................................................... 25
Ryc. 26. Schemat definicji zatrzymania pojazdu ............................................. 26
Ryc. 27. Kolumna pojazdów uprzywilejowanych ........................................... 28
Ryc. 28. Rodzaje pojazdów .............................................................................. 29
Ryc. 29. Masa własna pojazdu ......................................................................... 31
Ryc. 30. Dopuszczalna ładowność pojazdu ..................................................... 31
Ryc. 31. Dopuszczalna masa całkowita pojazdu ............................................. 32
Ryc. 32. Hierarchia wa\
ności znaków i sygnałów drogowych ....................... 36
Ryc. 33. i 34. Wzór karty parkingowej (format A-5)  awers i rewers .......... 36
Ryc. 35. Znaki drogowe zakazu, do których osoba niepełnosprawna ruchowo
mo\
e się nie stosować ........................................................................ 37
41
Bibliografia
Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jednolity: Dz.U.
z 2007 r. Nr 19, poz. 115 z póz
n. zm.).
Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (tekst jednolity:
Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z póz
n. zm.).
Rozporządzenie Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Admini-
stracji z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych (Dz.U.
Nr 170, poz. 1393 z póz
n. zm.).
42