Gra o
BADANIA BLIŁNIŃT JEDNOJAJOWYCH
takich jak Sonja Buth i Wilma Bruno
(z prawej), z których tylko jedno (Buth)
cierpi na chorob� Alzheimera, mogą
pomóc okreĘli�, jaki udzia" w rozwoju
choroby mają geny, a jaki Ęrodowisko.
82 �WIAT NAUKI
WALKA Z CHOROBŃ ALZHEIMERA
I PARKINSONA DOPIERO SIó ZACZYNA
mózg
MIA SCHMIEDESKAMP
rudno w to dziĘ uwierzy�, ale jeszcze 35 lat temu trudniejsze zadania, na przyk"ad opanowanie nowych
nie tylko laik, ale nawet przeci�tny lekarz uwa- technik, mogą juŻ by� dla nich zbyt wielkim wyzwaniem.
Ża", Że senilizm, czyli starcze zniedo"�Żnienie fi- SpoĘród ludzi wykazujących objawy zespo"u "agodnych
zyczne i psychiczne, jest wynikiem albo normal- zaburzeł
poznawczych oko"o 10 15% rocznie zapada na
nych zmian związanych z podesz"ym wiekiem, pe"noobjawową chorob� Alzheimera  twierdzi Ronald
Talbo miaŻdŻycy t�tnic.  CzegóŻ moŻna wymaga� C. Petersen, dyrektor Mayo Alzheimer s Disease Re-
od starego cz"owieka?  mówiono. Na szcz�Ęcie nauka search Center.  U zdrowych osób w starszym wieku
rozjaĘni"a ten zaiste dickensowski obraz. By� moŻe na-  bez "agodnych zaburzeł
poznawczych  prawdopodo-
wet jesteĘmy juŻ bliscy zrozumienia przyczyn g"ównych bieł
stwo to wynosi zaledwie 1 2% . Barry Reisberg,
chorób neurologicznych podesz"ego wieku, które degradu- dyrektor ds. klinicznych Silberstein Aging and Dementia
ją cz"owieka umys"owo i fizycznie, w najostrzejszej posta- Research Center w New York University, równieŻ dostrze-
ci zaĘ prowadzą do Ęmierci. Jednak nie oznacza to bynaj- ga t� tendencj�. �ledząc losy osób mających "agodne za-
mniej odkrycia leku dla milionów pacjentów zmagających burzenia poznawcze tuŻ po siedemdziesiątce, stwierdzi",
si� z chorobą Alzheimera lub Parkinsona. Tylko w samych Że u oko"o dwóch trzecich z nich w ciągu czterech lat
Stanach Zjednoczonych cierpi na nie 5 mln ludzi (w tym rozwin�"a si� choroba Alzheimera.
4 mln na alzheimera). Do roku 2040 liczby te mogą wzro- Badania obrazowe mózgu mogą pomóc wskaza� ludzi
sną� czterokrotnie. Nic wi�c dziwnego, Że przybywa wy- najbardziej zagroŻonych. Hipokamp  struktura mózgu
znawców bóstw fizycznej sprawnoĘci oraz zdrowego Żywie- ĘciĘle związana z pami�cią  u pacjentów chorych na alz-
nia, pe"nych nadziei na zachowanie zdrowia na emeryturze. heimera zmniejsza si� i zanika. Zmiany wsteczne tego
Co jednak moŻna zrobi�, gdy zawodzi mózg? obszaru mózgu są wyraęne nawet w fazie "agodnych za-
Skrycie atakująca choroba Alzheimera powoduje nie- burzeł
poznawczych. By� moŻe juŻ wkrótce dzi�ki po-
ustanne pogarszanie si� pami�ci i utrat� kontroli nad "ączeniu testów pami�ciowych oraz badał
obrazowych
podstawowymi funkcjami organizmu. W wi�kszoĘci cier- mózgu moŻna b�dzie wczeĘniej ostrzec osoby zagroŻone
pią na nią osoby po siedemdziesiątce, ci zaĘ, którzy do- chorobą Alzheimera. Taka informacja z chwilą odkrycia
Żywają jej koł
cowych stadiów, w miar� powolnego za- leków zapobiegających tej strasznej chorobie lub po-
niku czynnoĘci mózgu tracą zdolnoĘ� mówienia, wstrzymujących jej post�p b�dzie niezwykle cenna.
chodzenia, a nawet unoszenia g"owy. Wobec tak obez- U ludzi starszych, którzy zdają sobie spraw� ze swego
w"adniających objawów degradacji fizycznej i umys"o- zapominalstwa, lecz osiągają dobre wyniki w testach funk-
wej niedowierzanie budzi fakt, Że choroba ta daje o so- cji poznawczych  Petersen okreĘla ich z sympatią jako
bie zna� ca"e lata wczeĘniej pod postacią niewinnych  zdrowo zmartwionych  choroba Alzheimera pojawia
zaburzeł
umys"owych, takich jak chroniczne roztar- si� znacznie rzadziej (w trwającym cztery lata programie
gnienie czy trudnoĘci z wykonywaniem podstawowych badawczym Reisberga by"o to prawdopodobieł
stwo
prac domowych. Jej początek cz�sto bywa tak ulotny, 12-procentowe). Zdaniem Reisberga oczekują oni jedynie
Że dopiero teraz lekarze potrafią okreĘli�, kiedy jeszcze  dodania otuchy .
mamy do czynienia z normalnymi związanymi z wie- Starsi ludzie sk"onni są dziĘ upatrywa� u siebie czy teŻ
kiem zmianami czynnoĘci mózgu, a kiedy zaczyna si� u swoich bliskich objawów alzheimera nawet wówczas,
choroba Alzheimera. gdy w istocie chodzi o banalne k"opoty z pami�cią. Jest to
Jej pogranicze to stan zwany zespo"em "agodnych za- odruchowa reakcja pod wp"ywem alarmujących donie-
burzeł
poznawczych (MCI  mild cognitive impairment). sieł
w mediach. Co zatem powinno nas zaalarmowa�?
Osoby z tym zespo"em nie są ot�pia"e, jednak w porówna- Coraz cz�Ęciej powtarzająca si� niemoŻnoĘ� zapami�ta-
niu z rówieĘnikami osiągają gorsze wyniki w testach nia waŻnych informacji, jak to okreĘla Petersen,  rzeczy,
pami�ciowych. Zdają sobie spraw�, Że są zapominalskie, które pami�ta"oby si� bez problemu jeszcze szeĘ� mie-
i ich bliscy teŻ prawdopodobnie to dostrzegają. Inny- si�cy wczeĘniej , szczególnie wtedy, gdy inni twierdzą,
mi s"owy, radzą sobie ca"kiem dobrze, jednak niektóre Że takŻe zauwaŻają u nas t� zmian�.  Nie chodzi o to, Że
WYDANIE SPECJALNE �WIAT NAUKI 83
12
SCYNTYGRAFIA MÓZGU: czerwona i Żó"ta barwa są wskaęnikami metabolizmu glukozy w tkan- laktyka. Prze"omowe badanie przepro-
ce mózgowej. Oto jak wygląda stopniowy spadek jego intensywnoĘci: od poziomu charakterystycz-
wadzone przez naukowców z Universi-
nego dla zdrowej osoby w starszym wieku (1) poprzez stan o niewielkim stopniu zaawansowania
ty of Kentucky w grupie starszych za-
choroby Alzheimera (2) aŻ do poziomu obserwowanego w zaawansowanym stadium choroby (3),
konnic Zgromadzenia Sióstr Szkolnych
który przypomina poziom aktywnoĘci mózgu niemowl�cia (4).
de Notre Dame, Ęwiadczą niezbicie o
tym, Że mózg potrafi oprze� si� ot�pie-
po"oŻy"o si� klucze w niew"aĘciwym miej- nepezil pomagają mniej wi�cej 50 70% niu, jeĘli jest przez ca"e Życie pobudzany
scu  dodaje Richard Mohs z Mount Sinai chorych i efekty ich dzia"ania są raczej intelektualnie.  Nie uŻywając czegoĘ,
School of Medicine  ale raczej o to, Że mizerne.  Rozmawiając z rodziną chore- tracisz to  napomina William R.
nie wie si�, co zrobi�, aby je odnaleę� . go  mówi Rabins  pytam o jego moŻli- Markesbery, neuropatolog z University
Mohs zwraca uwag�, Że kaŻdego z nas woĘci sprzed siedmiu czy oĘmiu miesi�- of Kentucky.
czekają z up"ywem czasu k"opoty z pa- cy; przeci�tnie na taką w"aĘnie popraw� Richard Mayeux, jeden z dyrektorów
mi�cią.  SzybkoĘ�, z jaką jesteĘmy w sta- moŻna liczy� . ChociaŻ nawet niewiel- Taub Institute for Research on Alzhei-
nie wprowadza� do pami�ci nowe infor- kie odroczenie wyroku jest niezwykle cen- mer s Disease and the Aging Brain w Co-
macje, zmniejsza si� z wiekiem. Kiedy ne, nie wiadomo, czy jakiekolwiek ko- lumbia University, równieŻ uwaŻa, Że oso-
cz"owiek mówi: �Coraz wi�cej zapomi- rzystne zmiany mogą utrzyma� si� d"uŻej by wykonujące skomplikowane prace
nam, ma zwykle na myĘli to, Że po pro- niŻ par� miesi�cy. Memantyna, lek zare- umys"owe są mniej zagroŻone wystąpie-
stu nie daje rady przyswoi� sobie tych jestrowany w USA pod koniec 2003 roku, niem choroby Alzheimera, niezaleŻnie od
wiadomoĘci . Starsze osoby mogą jednak daje umiarkowane korzyĘci chorym w poziomu wykszta"cenia  to zaĘ stanowi
pobudzi� swoją pami��, wk"adając wi�cej najci�Ższym stadium choroby. Obecnie kolejną sugesti�, Że op"aca si� podejmo-
starał
w nabywanie nowych informacji. post�powanie w chorobie Alzheimera po- wa� intelektualne wyzwania. Mohs za-
Z chwilą zdiagnozowania choroby lega g"ównie na zapewnieniu pacjento- leca �wiczenie mózgu poprzez lektur�,
Alzheimera rodzina chorego moŻe za- wi wsparcia emocjonalnego i praktycz- s"uchanie wyk"adów oraz przynaleŻnoĘ�
czą� przygotowania, by sprosta� opiece nego oraz zastosowaniu strategii, które do róŻnego rodzaju klubów angaŻujących
nad nim w przysz"oĘci. Sami lekarze jed- pomagają mu zachowa� nabyte umiej�t- intelektualnie.
nak mają poczucie bycia na straconej po- noĘci i Ży� w miar� normalnie [ramka na Dbanie o sprawnoĘ� fizyczną teŻ jest
zycji. Zdaniem Petera Rabinsa z Johns stronie 86]. dobrym pomys"em. Ludzie wysportowa-
Hopkins School of Medicine leki pobu- W niewielu dost�pnych opcjach le- ni w mniejszym stopniu odczuwają przy-
dzające neuroprzekaęnictwo takie jak do- czenia kluczową rol� odgrywa profi- chodzące z wiekiem os"abienie funkcji
poznawczych. Co ciekawe, gdy Fred H.
Gage z Salk Institute for Biological Stu-
Przegląd / Choroby podesz"ego wieku
dies w La Jolla w Kalifornii pozwoli" my-
n szom laboratoryjnym do woli biega�
Dyskusje na temat potencjalnych leków na alzheimera, najcz�stszego schorzenia
neurodegeneracyjnego póęnego wieku, budzą wiele emocji, jednak miliony chorych  Ęrednio oko"o 5 km dziennie  to okaza-
i ich rodziny muszą si� zmaga� z tym problemem, nie czekając na rezultaty badał
.
"o si�, Że w obszarze hipokampa rozwi-
Obecna pomoc polega g"ównie na zapewnieniu im wsparcia emocjonalnego i praktycznego
ja"o si� u nich znacznie wi�cej nowych
oraz zastosowaniu strategii, które pomogą choremu zachowa� nabyte umiej�tnoĘci
neuronów niŻ u innych zwierząt, dobrze
i Ży� w miar� normalnie.
karmionych i trzymanych w klatkach. In-
n
Lewodopa i g"�boka stymulacja mózgu odmieni"y los chorych na parkinsona. Prawdziwe
ni badacze stwierdzili, Że d"ugotrwa"y
wyzwolenie przyniosą im jednak dopiero terapie z wykorzystaniem komórek macierzystych
stres rzeczywiĘcie doprowadza do zmian
lub ratujące ich w"asne neurony.
zanikowych w hipokampie.
84 �WIAT NAUKI M�ODYM BY�
JAMES ARONOWSKY
Zuma Press (poprzednie strony);
GARY SMALL I MICHAEL PHELPS
UCLA School of Medicine
(
na górze i na nast�pnej stronie
)
34
Wiele zakonnic ze Zgromadzenia Sióstr Aby zróŻnicowa�, w jakim stopniu owo nych prowadzonych pod tym kątem.
Szkolnych zapisuje swoje mózgi po Ęmier- rodzinne wyst�powanie choroby jest wy- Obecnie wykonuje si� teŻ wiele testów
ci Sanders-Brown Center on Aging, tak nikiem genetycznie uwarunkowanych dotyczących wp"ywu niesterydowych le-
wi�c Markesbery, który zajmuje si� ich sk"onnoĘci, na ile zaĘ wspólnego Ęro- ków przeciwzapalnych, donepezilu, wita-
badaniem, moŻe porównywa� je z móz- dowiska, kilka grup naukowców bada"o miny E oraz preparatów otrzymywanych
gami innych osób. To co uwaŻa za nie- wyst�powanie choroby Alzheimera u z mi"orz�bu (Ginkgo biloba) na osoby
zwyk"e, to mianowicie cz�ste wyst�powa- blięniąt jedno- i dwujajowych. Otrzyma- niewykazujące objawów choroby Alz-
nie zmian w mózgu charakterystycznych ne wyniki pozwalają sądzi�, Że udzia" heimera: zarówno te z "agodnymi zabu-
dla choroby Alzheimera u osób, które czynników wrodzonych w rozwoju pre- rzeniami poznawczymi, jak cieszące si�
wcale nie by"y ot�pia"e. dyspozycji do zachorowania na choro- pe"nią funkcji poznawczych. Co do ewen-
b� Alzheimera wynosi 50 75%. Mimo tualnych efektów leczniczych, to z badał

Promyki nadziei wszystko wi�c czynniki zewn�trzne nie wynika, Że NLPZ nie skutkują, gdy juŻ
MÓZGI TYCH LUDZI mia"y prawdopodobnie są bez znaczenia. rozwin�"a si� choroba Alzheimera i wi-
jakieĘ dodatkowe rezerwy albo  czego B�dąc jeszcze pracownikiem Duke doczne są jej objawy.
teŻ nie da si� wykluczy�  unikn�"y uszko- University, Breitner wraz ze swą wspó"- Danych dotyczących zapobiegania
dzenia w wyniku udaru. Ot�pienie zwią- pracownicą Brendą Plassman skoncen- alzheimerowi, pochodzących z prób kli-
zane wy"ącznie z naczyniowymi choro- trowa" si� na badaniu par blięniąt, z któ- nicznych, w których uczestniczyli pa-
bami mózgu wyst�puje w USA doĘ� rych tylko jedno cierpia"o na chorob� cjenci z zespo"em "agodnych zaburzeł

rzadko. Jednak u zakonnic mających ty- Alzheimera. Choroba cz�sto rozwija si� poznawczych, moŻna spodziewa� si�
powe objawy choroby Alzheimera, u któ- z opóęnieniem u jednego z blięniąt, któ- juŻ wkrótce, ale badania ludzi o pra-
rych wykryto równieŻ niewielkie ogniska re początkowo nie zachorowa"o, ale w wid"owych funkcjach poznawczych
udarów, cz�Ęciej rozwija"a si� demencja. przypadku niektórych par blięniąt jedno- potrwają zapewne jeszcze wiele lat.
Aby zmniejszy� ryzyko udaru, Markesbe- jajowych drugie z rodzeł
stwa nie wy- Breitner prowadzi badania nad wp"y-
ry zaleca prawid"owe odŻywianie, �wi- kazuje objawów chorobowych nawet po wem NLPZ z wykorzystaniem na-
czenia fizyczne, powstrzymanie si� od pa- 20 latach od zachorowania pierwszego. proksenu w dawkach dost�pnych bez
lenia oraz kontrolowanie nadciĘnienia Naukowcy analizowali wywiady choro- recepty oraz celekoksybu w dawkach
t�tniczego i poziomu cukru  tak czy ina- bowe, styl Życia, dolegliwoĘci i przebieg stosowanych w zapaleniu stawów, w
czej, są to wartoĘciowe rady. leczenia wielu par blięniaczego rodzeł
- grupie osób bez "agodnych zaburzeł

Dalsze obiecujące wskazówki mogą stwa.  Najbardziej zaskoczy" nas  mówi poznawczych.  To d"uga i mozolna pra-
przynieĘ� badania nad blięni�tami jed- Breitner  związek pomi�dzy zaŻywa- ca  mówi.  Zgromadzenie koniecz-
nojajowymi. Na początku lat osiemdzie- niem leków przeciwzapalnych a bra- nych wyników potrwa zapewne do koł
-
siątych John Breitner, obecnie pracujący kiem objawów choroby Alzheimera u ca bieŻącego dziesi�ciolecia .
w University of Washington, pomóg" wy- drugiego z blięniąt . Kontrowersje wokó" korzyĘci p"yną-
kaza�, Że choroba Alzheimera wyst�pu- RównieŻ wyniki innych badał
farma- cych z hormonalnej terapii zast�pczej
je rodzinnie:  JeĘli istnia"aby moŻliwoĘ� koterapeutycznych Ęwiadczą, Że stoso- (HTZ) sk"aniają do zachowania cier-
Ęledzenia losów hipotetycznych krew- wanie niesterydowych leków przeciw- pliwoĘci w oczekiwaniu na rezultaty
nych chorego, powiedzmy, jego rodzeł
- zapalnych (NLPZ; nonsteroidal anti-in- prób klinicznych. Jeszcze trzy lata te-
stwa aŻ do wieku 90 czy 95 lat, wów- flammatory drugs) takich jak ibuprofen mu wydawa"o si�, Że podawanie hormo-
czas prawdopodobnie po"owa z nich za- wiąŻe si� z obniŻonym ryzykiem zacho- nów starszym kobietom w celu zapobie-
chorowa"aby równieŻ  a zatem jest to rowania na chorob� Alzheimera. �wiat gania demencji moŻe by� w"aĘciwym
wskaęnik o wiele wyŻszy niŻ w populacji . medyczny czeka na wyniki badał
klinicz- post�powaniem. Przypuszczenie to opie-
WYDANIE SPECJALNE �WIAT NAUKI 85
Jak Ży� z chorobą Alzheimera
DYSKUSJE na temat potencjalnego leku na alzheimera budzą wiele of Medicine oko"o dwóch trzecich pacjentów chorych na alzheimera
emocji, jednak miliony ludzi muszą zmaga� si� z tą straszną chorobą, przebywa w domu pod opieką rodziny. Nie jest to "atwe zadanie dla
nie czekając na rezultaty badał
. Wiele w ich przypadku zaleŻy od domowników. Rabins twierdzi, Że powo"anie do Życia w 1979 roku Alz-
umiej�tnoĘci twórczego radzenia sobie z tym problemem. heimer s Association pozwoli"o skupi� dost�pne zasoby i pomóc rodzi-
Barry Reisberg z New York University bada" przebieg choroby Alz- nom pacjentów. Tym, czego one równieŻ potrzebują, jest pomoc prak-
heimera przez ponad 20 lat. Przekonuje, Że charakterystyczne dla tyczna: asysta podczas kąpieli chorego, opieka nad nim w ciągu dnia,
niej os"abienie funkcji poznawczych najlepiej jest pojmowa� jako od- kiedy Żywiciel rodziny pracuje, oraz wsparcie emocjonalne.
wrócenie procesu rozwoju w wieku dzieci�cym. Chory traci najpierw Nauczenie rodzin konkretnych strategii radzenia sobie z chorobą mo-
zdolnoĘ� do zajmowania si� sprawami finansowymi, nast�pnie ubie- Że z"agodzi� objawy depresji  zarówno u pacjentów, jak i opiekunów.
rania si�, póęniej kontrolowania czynnoĘci fizjologicznych, mowy, cho-  Cz�stą jej przyczyną jest stresująca, trudna sytuacja  mówi Linda
du i siedzenia. Teri z University of Washington.  Pacjen-
Do tej koncepcji naleŻy jednak podcho- ci nie mogą oddawa� si� swym ulubio-
dzi� raczej ostroŻnie, jako Że doroĘli pa- PACJENCI w zaawansowanym stadium choroby uczą
nym zaj�ciom, przeŻywają frustracj�, opie-
si� na nowo podstawowych czynnoĘci w oĘrodku Ma- kunowie zaĘ nie potrafią zrozumie�, co
cjenci nie są infantylni. Mimo to moŻe
ria Wolff ALZHEIMER w Madrycie.
ona pomóc przy udzielaniu wskazówek chorzy w"aĘciwie chcieliby robi� .
osobom opiekującym si� chorym i  pa- Istotnym zagadnieniem jest znalezie-
cjent w póęnym stadium choroby Alz- nie dla nich odpowiednich rozrywek. Ro-
heimera wymaga równie duŻo troskliwej dzina pewnego profesora cierpiącego na
opieki jak ma"e dziecko  mówi Reisberg, alzheimera, przypomniawszy sobie, jak
mając na myĘli nie tylko czynnoĘci zwią- bardzo lubi" on rozwiązywa� krzyŻówki z
zane z karmieniem czy kąpielą.  Ma- New York Timesa, znalaz"a dla niego przy-
"emu dziecku czytamy; tak samo opie- jemną i pobudzającą zabaw�. Wyszuka-
kun powinien czyta� pacjentowi z cho- li mianowicie mnóstwo róŻnorodnych
robą Alzheimera . Chory przede wszyst- uk"adanek s"ownych dla dzieci, którymi
kim potrzebuje troski i aktywnej uwagi. chory móg" si� pos"ugiwa�.  Podpowia-
Proste �wiczenia zmniejszają jego pobu- damy opiekunom pomys"y i strategie 
dzenie. Kontakt z bliską osobą w nocy, mówi Teri  a oni póęniej przychodzą do
kiedy robi si� niespokojny, go uspokaja. nas i mówią: �Sp�dziliĘmy wczoraj mi"y
Wed"ug danych, które ma Peter Ra- dzieł
. CoĘ takiego nie zdarzy"o si� nam od
bins ze Johns Hopkins University School dawna .
86 �WIAT NAUKI M�ODYM BY�
MARIA WOLFF ALZHEIMER
ra"o si� na wynikach wielu obserwacji
Leki przeciwzapalne mogą zmniejsza� ryzyko
wskazujących na to, Że kobiety, które po
menopauzie otrzymywa"y hormonalną
zachorowania na alzheimera.
terapi� zast�pczą, rzadziej zapada"y
na chorob� Alzheimera niŻ ich rówie-
Ęnice niezaŻywające hormonów. Gdy pod"oŻa choroby Alzheimera. Wed"ug cy przeciwcia"a przeciwko A� jako poten-
jednak w 2002 roku dobieg"y koł
ca teorii, której ho"duje wi�kszoĘ� koncer- cjalny lek na chorob� Alzheimera.
badania pod nazwą Women s Health Ini- nów farmaceutycznych, win� ponosi frag- Tymczasem okaza"o si�, Że znajdujące
tiative Memory Study (WHIMS) poja- ment bia"ka, zwany w skrócie A�, który si� we wczesnej fazie badał
, bo dopiero
wi"o si� nowe stanowisko w tej sprawie. w mózgu osoby cierpiącej na chorob� w trakcie prób na zwierz�tach, obiecu-
 Przyjmowanie estrogenów przez ko- Alzheimera zbija si�, tworząc blaszki. A� jące związki hamujące dzia"anie gam-
biety w starszym wieku, które chcą w powstaje w wyniku reakcji, w której enzy- ma-sekretazy, enzymu rozbijającego czą-
ten sposób zapobiec chorobie Alzheime- my rozcinają cząsteczk� bia"ka zwanego steczki amyloidu, mają pewne wady. Ku
ra i ot�pieniu, nie jest najlepszym po- amyloidem. Obecno� A� stwierdza si� u rozczarowaniu badaczy pojawi"y si�
mys"em  wyjaĘnia Breitner. W badaniu wszystkich ludzi i nie wiadomo, jaką ten dzia"ania niepoŻądane. Okazuje si�, Że
WHIMS oceniano wp"yw, jaki wywie- peptyd odgrywa rol�, ale gdy usuwanie gamma-sekretaza oprócz wytwarzania
ra"y estrogeny oraz progestageny poda- A� jest wolniejsze niŻ jego wytwarzanie, A� odpowiada za kluczowe funkcje ko-
wane w ramach HTZ na kobiety powy- moŻe to ęle rokowa�. Mutacje genetycz- mórkowe. Jednak Selkoe nadal wiąŻe
Żej 65 roku Życia, i okaza"o si�, Że w tej ne, których skutkiem jest rzadka posta� z tą dziedziną badał
nadzieje, istnieje
grupie wiekowej hormony wr�cz zwi�k- choroby Alzheimera o wczesnym począt- bowiem, jak zauwaŻa, jeszcze jeden
sza"y ryzyko rozwoju ot�pienia. Nie zna- ku, powodują zwi�kszenie produkcji A�, enzym uczestniczący w produkcji A�,
leziono równieŻ Żadnych dowodów na podczas gdy geny ulegające zmianom ponadto niektóre leki z grupy NLPZ wy-
to, Że zastosowanie hormonów w bada- w póęno ujawniających si� przypadkach wo"ują zmian� aktywnoĘci gamma-se-
nej grupie zapobiega"o "agodnym zabu- choroby prawdopodobnie odgrywają waŻ- kretazy (jakkolwiek w duŻych dawkach).
rzeniom poznawczym. ną rol� w eliminacji A�. Jego zdaniem te fakty wskazują kieru-
W Ęwietle innych badał
, wykazują- U myszy, które wytwarzają A� w nad- nek rozwoju badał
naukowych.  Kon-
cych, Że stosowanie hormonów u star- miernych iloĘciach, powstają blaszki amy- cerny farmaceutyczne pracują 24 godzi-
szych kobiet nie zapobiega chorobom loidowe podobne do stwierdzanych w ny na dob� i ja takŻe  twierdzi Selkoe.
serca i zwi�ksza nieco ryzyko raka piersi, mózgach osób, które cierpia"y na chorob�  Moja Żona powtarza: �Dlaczego nie
coraz wyraęniej wida�, Że hormonalną Alzheimera. Uodpornienie tych zwierząt oderwiesz si� cho� na chwil�? Zanim
terapi� zast�pczą naleŻy raczej zarezer- na A� zapobiega pojawianiu si� nowych znajdziesz lek na t� chorob�, pr�dzej sam
wowa� do "agodzenia takich objawów, blaszek, zmniejsza ponadto rozmiary juŻ zachorujesz. Nie chc�, aby tak si� sta"o .
jak uderzenia gorąca w wieku oko"ome- istniejących. W 2001 roku przerwano jed-
nopauzalnym. Nie jest bowiem ca"kowicie nak po kilku tygodniach prób� kliniczną Opanowa� parkinsona
jasne, w jaki sposób stosowanie hormo- szczepionki przeciwko A�, prowadzoną WIóCEJ NADZIEI na skuteczną walk� z
nów tylko w tym okresie mog"oby mie� w grupie chorych na alzheimera, ponie- chorobami neurodegeneracyjnymi moŻ-
wp"yw na ryzyko pojawienia si� choroby waŻ u oko"o 6% badanych dosz"o do zapa- na wynieĘ�, przyglądając si� historii roz-
Alzheimera. Niektóre dane, w tym opu- lenia mózgu. Pomimo tej poraŻki opubli- woju leczenia choroby Parkinsona, któ-
blikowane niedawno wyniki badał
Breit- kowane dane, uzyskane w szwajcarskich ra atakuje ludzi zwykle w wieku oko"o
nera prowadzonych wĘród mieszkał
ców badaniach, Ęwiadczą, Że po zastosowa- 60 lat. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu by-
okr�gu Cache w stanie Utah, sugerują, Że niu szczepionki obserwuje si� pewne spo- "a ona wyrokiem: jej początek zwiasto-
chociaŻ u kobiet osiemdziesi�cio- i dzie- wolnienie tempa upoĘledzenia funkcji po- wa" rych"e pogorszenie stanu chorego,
wi��dziesi�cioletnich stosujących HTZ znawczych, przy czym wielkoĘ� tego skazując go na lata Życia w drŻeniu i
ryzyko choroby Alzheimera nie jest niŻ- spowolnienia koreluje z poziomem prze-
sze, to jednak u kobiet w tym samym wie- ciwcia" A�.
ku, które wczeĘniej stosowa"y kuracj� Dennis Selkoe z Harvard Medical
przez co najmniej 10 lat, ryzyko moŻe by� School, od dawna juŻ prowadzący bada-
niŻsze. nia nad A�, okreĘli" niedawno, która cz�Ę�
Ostatecznie pozostawiono nadal leka- "ał
cucha bia"kowego szczepionki mog"a
rzy i chorych samych z problemem, jak spowodowa� stan zapalny. Jego zdaniem
ustrzec si� alzheimera.  Nie polecam swo- próby kliniczne z uŻyciem wersji szcze-
im pacjentom przyjmowania jakichkol- pionki pozbawionej feralnego fragmen-
wiek leków, których g"ównym celem mia- tu są moŻliwe.  Te same firmy wyprodu-
"oby by� zapobieganie os"abieniu funkcji kowa"y szczepionk� przeciwko A� o
poznawczych  mówi Eric B. Larson, le- krótszej cząsteczce i przetestowa"y ją na
BLASZKI AMYLOIDOWE charakterystyczne dla
karz i wieloletni badacz z University of zwierz�tach  mówi.  Mają nadziej�, Że
choroby Alzheimera (obszary ciemniejsze) sta-
Washington.  Nie ma bowiem Żadnego [Food and Drug Administration] pozwo-
ją si� wyraęnie widoczne pod wp"ywem dzia-
Ęrodka dostatecznie przekonującego . li im wypróbowa� ją na pacjentach cho-
"ania na tkank� mózgu barwnika zawierające-
Nowe Ęwiat"o na t� kwesti� moŻe rzu- rych na alzheimera . Twierdzi takŻe, Że
go srebro. Zmiany te wyst�pują najliczniej w
ci� wyjaĘnienie mechanizmów leŻących u inna firma juŻ testuje preparat zawierają- korze mózgu i w okolicy hipokampa.
WYDANIE SPECJALNE �WIAT NAUKI 87
ZA ZGODŃ EDWARDA C. KLATTA
Florida State University College of Medicine
je pewnej ulgi, bo drŻenie i sztywnoĘ�
G"�boka stymulacja mózgu
cz"onków cz�Ęciowo ust�pują, taki nieod-
wracalny zabieg ablacji ma równieŻ wa-
b"yskawicznie zdoby"a popularno�.
dy. Przeprowadzony na przyk"ad w obu
pó"kulach mózgu moŻe spowodowa� nie-
sztywnoĘci. Sukcesem by"o zastosowa- Lewodopa nie powstrzymuje rozwo- moŻliwe do zaakceptowania zmiany funk-
nie leku o nazwie lewodopa. Najwcze- ju choroby, ale moŻe zastąpi� brakującą cji poznawczych, podczas gdy operacja
Ęniejszy Ęlad drŻenia albo lekko niepra- dopamin�  efekt zakrawający niekiedy jednostronna usunie objawy choroby Par-
wid"owy chód oznaczają, Że osoba na cud. Wiele osób cierpiących na t� kinsona tylko w jednej po"owie cia"a.
cierpiąca na chorob� Parkinsona stra- chorob� uwalnia si� od jej objawów juŻ Ostatnio zamiast zabiegów ablacji sto-
ci"a juŻ 70 80% maleł
kiego fragmentu po pierwszej dawce. Lekarze zacz�li sto- suje si� raczej technik� odwracalną,
mózgu, który wytwarza przekaęnik sowa� ten lek pod koniec lat szeĘ�dzie- zwaną g"�boką stymulacją mózgu (DBS
chemiczny  dopamin�. Pozbawione do- siątych, dzisiaj przepisuje si� go chorym  deep brain stimulation). Neurochirur-
paminy neurony zawiadujące czynno- niemal na ca"ym Ęwiecie.  Lewodopa dzy wprowadzają elektrody do g"�bo-
Ęciami ruchowymi wymykają si� spod naprawd� jest jednym z wielkich sukce- kich struktur mózgu, zazwyczaj w obu
kontroli, to zaĘ prowadzi do drŻenia, sów biologicznych tego stulecia  mó- pó"kulach. Zasilane z baterii, wszcze-
spowolnienia ruchowego i sztywnoĘci. wi C. Warren Olanow z Mount Sinai pianych w okolicy obojczyka, elektrody
W miar� obumierania coraz wi�kszej School of Medicine. wysy"ają brakujące impulsy, dope"nia-
liczby neuronów produkujących dopa- Jednak jak to w literaturze klasycznej jąc ca"oĘci brzmienia w orkiestrze sy-
min�, u chorego moŻe dochodzi� do za- bywa, lewodopa ma równieŻ swą mrocz- gna"ów neuronalnych.
burzeł
równowagi, zniekszta"ceł
rąk i ną stron�. Początkowo jej korzystny efekt G"�boka stymulacja mózgu moŻe dia-
stóp oraz epizodów zamierania w pó" utrzymuje si� przez d"ugie godziny, ale metralnie odmieni� Życie cz�Ęci pacjen-
kroku. Choroba Parkinsona w póęnym po 5 10 latach jej stosowania wielu pa- tów. Przed poddaniem si� tej operacji w
stadium cz�sto oznacza przykucie do cjentów musi zaŻywa� lewodop� o wiele 1998 roku 79-letni Vern Setterholm cier-
"óŻka i wózka inwalidzkiego. cz�Ęciej, a mimo to nie uzyskuje juŻ wcze- pia" na chorob� Parkinsona posuni�tą do
Ęniejszego efektu.  MoŻna akurat by� w takiego stadium, Że z trudem utrzymy-
sklepie, si�ga� do portfela po pieniądze i wa" w r�ku sztu�ce, ubiera" si� czy nawet
nagle wpaĘ� w faz� znieruchomienia przywo"ywa" uĘmiech na twarz. Dzi�ki
(tzw. faz� off)  nie moŻna si� wtedy po- DBS ustąpi"o u niego drŻenie bezczyn-
ruszy� i nie wiadomo, kiedy znów po- nej dotąd prawej r�ki (a jest prawor�cz-
wróci sprawnoĘ� ruchowa (faza on)*  ny), znów móg" si� uĘmiecha�, a nawet
mówi neurolog Jerrold Vitek z Emory bra� udzia" w grupowych zaj�ciach gim-
University.  Jeden z pacjentów opowie- nastycznych kilka razy w tygodniu. Za-
dzia" mi, jak kiedyĘ pochyli" si� nad "óŻ- pytany, czy podda"by si� jeszcze raz tej
kiem, chcąc coĘ podnieĘ�, i zastyg" w tej nowej operacji mózgu, Setterholm bez
pozycji na dwie godziny . U wielu osób w namys"u odpowiada:  Cho�by jutro, je-
wyniku reakcji na lek pojawiają si� rów- Ęli b�dzie trzeba .
nieŻ ruchy mimowolne. Olanow mówi, Że ma pacjentów, u któ-
Nową koncepcją w terapii choroby rych objawów parkinsona w Żaden sposób
Parkinsona jest doprowadzenie do wy- nie moŻna opanowa� farmakologicznie.
równania efektów dzia"ania lewodopy,  Zastygają w bezruchu, ale gdy w"ącza-
albo ca"kowite wycofanie tego leku. Jed- my stymulator, wstają i zaczynają iĘ�. To
na z d"ugofalowych strategii polega na coĘ absolutnie zdumiewającego .
po"ączeniu kuracji lewodopą z innymi Obecnie stosuje si� juŻ bardziej zaawan-
lekami. Niektóre związki chemiczne za- sowaną form� g"�bokiej stymulacji móz-
pewniają pe"niejszy dop"yw lewodopy do gu, która  jak zauwaŻa Vitek  od czasu
mózgu. Dzia"anie innych polega na opóę- zatwierdzenia przez Food and Drug
nieniu koniecznoĘci zastosowania lewo- Administration w 2002 roku  b"yskawicz-
dopy tak d"ugo, jak to moŻliwe. nie zyska"a popularnoĘ� . Jednak nadal
MoŻliwe są równieŻ operacje mózgu. toczą si� dyskusje, jak wczeĘnie naleŻy
Od wielu lat neurochirurdzy potrafią wy- rozpoczyna� stymulacj�  obecnie proce-
pala� w tkance mózgu ma"e dziurki, nisz- dura ta jest zastrzeŻona dla chorych, któ-
cząc w ten sposób okreĘlone obszary, któ- rzy przestali zadowalająco reagowa� na
rych czynnoĘ� w chorobie Parkinsona farmakoterapi� i  są juŻ u kresu si" .
ulega zaburzeniu. ChociaŻ pacjent dozna- Wielu pacjentów rzeczywiĘcie po opera-
cji moŻe zmniejszy� dawki przyjmowa-
nych leków, co cz�Ęciowo "agodzi k"opo-
ELEKTRODY, wprowadzone g"�boko do tkanki
tliwe ruchy mimowolne b�dące skutkiem
mózgu i zasilane z baterii wszczepionej w okoli-
cy obojczyka, wysy"ają impulsy, które t"umią ob- ubocznym stosowania lewodopy. Neuro-
jawy zaawansowanej choroby Parkinsona. lodzy juŻ pracują nad udoskonaleniem
88 �WIAT NAUKI M�ODYM BY�
MICHEL F. L�VESQUE
Cedars-Sinai Medical Center
techniki g"�bokiej stymulacji mózgu.
W po"owie bieŻącego roku w Cleveland
Clinic rozpoczą" si� nowy program ba-
dawczy (Vitek jest jednym z jego kierowni-
ków), w ramach którego lekarze, inŻynie-
rowie i konstruktorzy sprz�tu kompute-
rowego b�dą poszukiwa� optymalnych
wzorców stymulacji ĘciĘle okreĘlonych
struktur mózgu.
Nast�pnym etapem, który marzy si�
badaczom, jest wymiana wytwarzających
dopamin� neuronów, które u ludzi cier-
piących na chorob� Parkinsona obumie-
rają. W jednym z programów realizowa-
nych przez kilka oĘrodków naukowych
chirurdzy wszczepili wytwarzające do-
pamin� neurony ludzkich p"odów do mó-
zgu pacjentów chorych na parkinsona,
mając nadziej� na cz�Ęciowe uzyskanie
naturalnego wytwarzania dopaminy. Jed-
nak rezultaty rozczarowują. Ostatnie ba-
�WIADOMO�� SPO�ECZNA kwestii związanych z chorobą Parkinsona zwi�kszy"a si� ostatnio dzi�-
dania nie wykaza"y Żadnego znaczącego
ki osobom znanym z Życia publicznego takim jak by"a prokurator generalna USA Janet Reno,
korzystnego wp"ywu na objawy choroby,
które ujawni"y swoje zmagania z chorobą.
w jednym z nich zaĘ u ponad po"owy
biorców przeszczepu pojawi"y si� mimo- cji  moŻna zidentyfikowa� Ęrednio od 10 walnia post�pujące uszkodzenia, w tym
wolne, rytmiczne ruchy dolnych koł
czyn. do 15 nerwowych komórek macierzy- związki nazywane agonistami dopami-
stych . Jednak kwestia ich praktycznego ny, zwykle stosowane przed rozpocz�-
Nie ma jak w"asne wykorzystania nadal pozostaje otwarta. ciem kuracji lewodopą albo jednoczeĘnie
TE NIEUDANE PRÓBY z komórkami p"odo- Bardziej ekscytująca niŻ udost�pnie- z nią. Kolejny lek, selegilina, co wykaza-
wymi sk"oni"y naukowców do rozwa- nie ludziom zestawu nowiutkich komórek no w badaniu z udzia"em chorych na par-
Żał
, czy przeszczepienie komórek ma- nerwowych wytwarzających dopamin� kinsona we wczesnym stadium, opóęni"
cierzystych, pochodzących z mózgu by"aby zapewne moŻliwoĘ� uratowania o dziewi�� miesi�cy koniecznoĘ� rozpo-
samego pacjenta, nie przynios"oby lep- jego w"asnych neuronów. Nikt jednak nie cz�cia leczenia lewodopą. Mimo wszystko
szych rezultatów. Jeszcze kilka lat temu, wie, co powoduje chorob� Parkinsona. nie jest jasne, czy efekt dzia"ania tego
zanim naukowcy dowiedli, Że mózg, na- Koncepcja zak"adająca wp"yw toksyn specyfiku nie polega raczej na "agodze-
wet ludzi doros"ych, tworzy nowe neu- brzmi intrygująco. W latach osiemdziesią- niu objawów niŻ na zapobieganiu roz-
rony z prekursorów okreĘlanych mia- tych u narkomanów wstrzykujących so- wojowi leŻącego u pod"oŻa choroby
nem komórek macierzystych, koncepcja bie substancje o dzia"aniu odurzającym, uszkodzenia.  Jednak nie podlega dys-
ta wydawa"aby si� dziwaczna. Gage tak skaŻone trującym Ęrodkiem przypomi- kusji fakt, Że selegilina opóęnia nadejĘcie
komentuje swoje doĘwiadczenia na nającym pestycydy, zaobserwowano kla- niepe"nosprawnoĘci chorych na parkin-
zwierz�tach:  Zarówno my, jak i inni ba- syczne objawy choroby Parkinsona. Zda- sona  mówi Olanow, który zasiada" w
dacze, wykazaliĘmy, Że moŻna pobra� niem Vitka, chociaŻ cz�Ę� pacjentów komitecie kierującym badaniami. Dlate-
niezróŻnicowane komórki z hodowli najwyraęniej jest genetycznie predyspo- go bez wzgl�du na to, czy preparat s"uŻy
laboratoryjnej, wszczepi� je do cz�Ęci nowana do zachorowania, nie wyklucza do leczenia, czy tylko do zapobiegania,
n
mózgu, która zosta"a uszkodzona, one si�, Że  ekspozycja na niekorzystny czyn- jest to dobra wiadomoĘ�.
zaĘ mogą przekszta"ci� si� w komórki, nik Ęrodowiskowy moŻe zapoczątkowa�
* Chodzi o tzw. zespó" prze"ączania (on-off), objaw
których funkcje odpowiadają temu, co chorob� . Szczegó"y tego procesu nadal
uboczny kuracji lewodopą, polegający na nag"ych
dzieje si� w danej cz�Ęci mózgu . pozostają tajemnicą. wahaniach sprawnoĘci ruchowej: od ci�Żkiego
bezruchu (off), do nadmiernych ruchów mimowol-
Naukowcy ch�tnie b�dą wykorzysty- Naukowcy wciąŻ badają setki leków w
nych (on).
wa� ten potencja" wiedzy w leczeniu scho- nadziei na odkrycie molekularnego prze-
rzeł
w rodzaju choroby Parkinsona czy "ącznika, który pozwoli zahamowa� pro- Mia Schmiedeskamp jest niezaleŻną dzien-
Alzheimera. MoŻna Żywi� nadziej�, Że ces niszczący neurony, cokolwiek nim nikarką popularnonaukową. Ma doktorat
w"asne komórki macierzyste chorego b�- jest. Wydawa"o si�, Że wiele leków spo- z biochemii. Mieszka na sta"e w Seattle.
dą lepiej si� do tego nadawa� (i rzadziej
ulega� odrzuceniu) niŻ przeszczep obcych JE�LI CHCESZ WIEDZIE� WIóCEJ
komórek. Michel F. L�vesque z Cedars-
Alzheimer s Disease: A Guide for Families. Lenore S. Powell i Katie Courtice; Perseus Press,
-Sinai Medical Center w Los Angeles po- 1993.
Polski serwis informacyjny o chorobie Alzheimera dla profesjonalistów i opiekunów chorych:
szukuje komórek macierzystych u swych
http://www.alzheimer.pl/
pacjentów. Twierdzi, Że w wycinku tkan-
Polskie strony poĘwi�cone chorobie Parkinsona: http://www.sienkiewicz.art.pl/poradnik.htm,
ki mózgowej pobranym podczas opera- http://www.parkinson.net.pl/, http://www.zdrowie.med.pl/parkinson/
WYDANIE SPECJALNE �WIAT NAUKI 89
KAMENKO PAJIC
AP Photo