Mózg a p"e�
Doreen Kimura
OBIETY I Mó�CZYŁNI róŻnią si� nie tylko cechami fi-
RóŻnice w funkcjach
zycznymi i funkcjami rozrodczymi, ale takŻe spo-
sobem rozwiązywania problemów intelektualnych.
poznawczych
W ciągu ostatnich kilkudziesi�ciu lat modne by"o
Ktwierdzenie, Że róŻnice te są minimalne i wynika-
i wzorcach zachował

ją z niejednakowych doĘwiadczeł
nabytych podczas rozwo-
ju i po osiągni�ciu dojrza"oĘci. Wyniki nowszych badał
su-
kobiet i m�Żczyzn
gerują jednak, Że hormony p"ciowe wp"ywają na organizacj�
mózgu tak wczeĘnie, Że Ęrodowisko oddzia"uje na odmiennie
są odzwierciedleniem
juŻ ukszta"towane mózgi ch"opców i dziewczynek. A to unie-
moŻliwia ocen� wp"ywu doĘwiadczenia, niezaleŻnie od pre-
wp"ywu hormonów
dyspozycji fizjologicznych. Badania behawioralne, neurologicz-
ne i endokrynologiczne dostarczają jednak coraz wi�cej
na rozwój mózgu
danych na temat procesów leŻących u podstaw róŻnic w or-
ganizacji mózgu związanych z p"cią.
Wiadomo na przyk"ad, na podstawie obserwacji zwierząt (a
takŻe ludzi), Że samce są agresywniejsze od samic, m"ode sam-
ce mają wi�kszą niŻ samice sk"onnoĘ� do wdawania si� w za-
bawy przypominające chaotyczne bijatyki oraz Że samice "a- ODMIENNO�� ZABAW dziewczynek i ch"opców 
ch"opcy wolą bawi� si� w wojn� niŻ w dom
twiej wychowywa�. Wiemy takŻe, Że generalnie samce lepiej
 moŻe by� skutkiem róŻnic hormonalnych.
rozwiązują wiele zadał
przestrzennych i nawigacyjnych. Skąd
biorą si� te i inne róŻnice p"ciowe? Niema"o informacji i wie-
le teorii na temat tego zróŻnicowania pochodzi z badał
na
zwierz�tach. Okaza"o si�, Że prawdopodobnie najwaŻniej-
szym czynnikiem decydującym o powstawaniu róŻnic mi�-
dzy samicami a samcami oraz indywidualnych w obr�bie tej
samej p"ci jest poziom ekspozycji na hormony p"ciowe we
wczesnym okresie Życia.
U wi�kszoĘci ssaków (takŻe u ludzi), rozwijający si� orga-
nizm potencjalnie moŻe sta� si� samcem lub samicą. Wsku-
tek obecnoĘci chromosomu Y rozwijają si� m�skie gruczo"y
rozrodcze, czyli jądra, co jest pierwszym, decydującym kro-
kiem w kierunku powstania samca. W razie braku chromoso-
mu Y rozwijają si� jajniki.
Jądra wytwarzają m�skie hormony p"ciowe, czyli andro-
geny (najwaŻniejszy jest testosteron), które są odpowiedzial-
ne nie tylko za przekszta"cenie genitaliów w m�skie narządy
rozrodcze, ale równieŻ za rozwój w"aĘciwych samczych zacho-
wał
we wczesnym okresie Życia. Wyniki prac Roberta W.
Goya z University of Wisconsin potwierdzają, Że kiedy wp"yw
hormonów maskulinizujących jest niedostateczny, organizm
realizuje Żeł
ski program rozwoju. �eł
ska budowa cia"a i
prawdopodobnie wi�kszoĘ� w"aĘciwych dla tej p"ci zacho-
wał
jest zatem skutkiem braku androgenów.
JeĘli gryzoł
z normalnie wykszta"conymi m�skimi narząda-
mi rozrodczymi jest pozbawiony androgenów zaraz po uro-
dzeniu (w wyniku kastracji albo podawania substancji bloku-
jących androgeny), m�skie zachowania seksualne, takie jak
wspinanie si� na samic�, zostają zredukowane. Zamiast tego u
doros"ego osobnika wystąpią cz�Ęciej Żeł
skie zachowania sek-
sualne, takie jak wyginanie grzbietu w "uk jako oznaka gotowo-
32 �WIAT NAUKI Zaktualizowane z Presents (Man)  wydania specjalnego Scientific American z 1999 roku
Ęci do odbycia kopulacji. Podobnie jeĘli samicy zaraz po urodze- Zhou i inni pracownicy z Holenderskiego Instytutu Badał

niu podaje si� androgeny, gdy doroĘnie b�dzie przejawia� wi�- Mózgu oraz z Uniwersytetu Vrije w Amsterdamie stwierdzili,
cej m�skich zachował
seksualnych niŻ Żeł
skich. Skutki wcze- Że u m�Żczyzn transseksualnych inna cz�Ę� tego rejonu mó-
snego oddzia"ywania hormonów p"ciowych utrzymują si� przez zgu jest mniejsza niŻ u m�Żczyzn z grupy kontrolnej. Odkry-
ca"e Życie i przypisuje si� im nadrz�dną rol�, poniewaŻ w tzw. cia te potwierdzają przypuszczenia, Że orientacja seksualna i
okresie krytycznym  prenatalnej lub wczesnej postnatalnej fa- identyfikacja p"ciowa mają silne pod"oŻe biologiczne.
zie rozwoju  powodują nieodwracalne zmiany w funkcjonowa-
niu mózgu. Podawanie tych samych hormonów w póęniejszym Hormony a inteligencja
okresie Życia nie wywo"uje juŻ takich efektów. WYDAJE SIó, Że zasadnicze róŻnice w funkcjach intelektual-
Nie wszystkie cechy behawioralne charakterystyczne dla nych kobiet i m�Żczyzn sprowadzają si� raczej do odmien-
p"ci m�skiej powstają w tym samym czasie. Kszta"towanie nych wzorców zdolnoĘci poznawczych (czyli róŻnych zesta-
pod wp"ywem androgenów typowo samczych zachował
, jak wów przejawianych zdolnoĘci) niŻ do ogólnego poziomu
wspinanie si� na samic� i uczestnictwo w bójkach, przebiega inteligencji, mierzonej w testach IQ, cho� niektórzy badacze,
u rezusów w róŻnych etapach rozwoju prenatalnego. na przyk"ad Richard Lynn z University of Ulster w Irlandii
Obszarem, który sprawuje kontrol� nad Żeł
skimi i m�skimi Pó"nocnej, twierdzą, Że u m�Żczyzn wskaęnik ten jest nieco
wzorcami zachował
seksualnych, jest podwzgórze. Ta niewiel- wyŻszy. Ludzie róŻnią si� zdolnoĘciami: niektórzy wyjątko-
ka struktura po"oŻona u podstawy mózgu "ączy si� z przysad-
ką, nadrz�dnym gruczo"em dokrewnym. Wykazano, Że u sam-
ców szczurów pole przedwzrokowe podwzgórza jest duŻo
wi�ksze niŻ u samic, na co mają wp"yw hormony p"ciowe. Po-
dobne odr�bnoĘci związane z p"cią stwierdzono takŻe u ludzi:
okaza"o si�, Że jądro ĘródmiąŻszowe przedniej cz�Ęci podwzgó-
rza jest na ogó" silniej rozwini�te w mózgach m�skich niŻ ko-
biecych. RównieŻ u podstawy orientacji seksualnej i identyfika-
cji p"ciowej leŻą róŻnice w budowie podwzgórza. Jiang Ning
wo dobrze operują s"owami, inni doskonale sobie radzą z ta-
kimi zadaniami, jak identyfikacja obiektu niezaleŻnie od jego
usytuowania w przestrzeni. Dwie osoby o tym samym pozio-
mie ogólnej inteligencji mogą wi�c si� róŻni� pod wzgl�dem
odmiennych wzorców zdolnoĘci poznawczych.
RóŻnice w umiej�tnoĘci rozwiązywania problemów mi�-
dzy przedstawicielami obu p"ci by"y przedmiotem intensyw-
nych badał
w warunkach laboratoryjnych. Stwierdzono, Że
m�Żczyęni zazwyczaj lepiej niŻ kobiety wykonują pewne za-
dania przestrzenne. Wykazują przewag� szczególnie w te-
stach wymagających wyobraŻenia sobie rotacji obiektu lub
manipulowania nim w inny sposób. PrzewyŻszają równieŻ
kobiety w testach myĘlenia matematycznego i w wytyczaniu
szlaku zgodnego z obraną trasą. Ponadto m�Żczyęni są do-
k"adniejsi w takich testach, jak trafienie do celu i przewidy-
wanie toru lotu przedmiotu.
Natomiast kobiety zwykle lepiej wypadają w sprawdzia-
nach polegających na odtwarzaniu s"ów lub znajdowaniu wy-
razów, które zaczynają si� na okreĘloną liter� bądę charakte-
ryzują si� inną wspólną cechą. Sprawniej takŻe niŻ m�Żczyęni
radzą sobie z szybkim identyfikowaniem pasujących do siebie
WYDANIE SPECJALNE �WIAT NAUKI 33
SUE ANN MILLER Stone (
na dole
); DIRK DOUGLAS Corbis (
z prawej
)
Zadania, w których Zadania, w których li mniej b"�dów, to kobiety zapami�ta"y
póęniej wi�cej punktów orientacyjnych.
przewag� mają przewag� mają
Te i inne wyniki wskazują, Że w Życiu
codziennym kobiety mają wi�kszą ten-
m�Żczyęni kobiety
dencj� do stosowania strategii  punk-
Kobiety na ogó" lepiej wypadają
tów orientacyjnych niŻ m�Żczyęni.
M�Żczyęni zwykle lepiej niŻ kobiety
w testach szybkoĘci spostrzegania,
Inne badania takŻe wskazują, Że kobie-
wykonują pewne testy przestrzenne. Są
gdy trzeba szybko rozpozna�
ty "atwiej zapami�tują punkty orientacyj-
sprawniejsi w zadaniach wymagających identyczne obiekty  na przyk"ad
ne. Testowano zdolnoĘ� poszczególnych
znaleę� rysunek domku identycznego
obracania w wyobraęni przedmiotów
z wzorcem po lewej stronie:
osób do odtwarzania obiektów i ich loka-
bądę manipulowania nimi, jak w
przyk"adzie poniŻej: lizacji w ograniczonej przestrzeni, takiej
jak pokój czy blat sto"u. Kobiety pami�-
ta"y lepiej, czy dany obiekt zosta" prze-
mieszczony, czy nie. Inni badacze stwier-
dzili, Że kobiety są górą w rozwiązywaniu
zadał
pami�ciowych, w których chodzi-
Kobiety takŻe lepiej pami�tają,
"o o zapami�tanie po"oŻenia rysunków na
czy jakiĘ przedmiot zmieni" po"oŻenie
lub przewidzenia, gdzie  po
kartkach odwracanych parami.
w pokazywanym wczeĘniej zbiorze:
roz"oŻeniu przedziurkowanej kartki
NaleŻy jednak pami�ta�, Że niektóre
papieru  znajdą si� otwory:
róŻnice mi�dzy osobnikami odmiennej
p"ci w zdolnoĘciach poznawczych są sub-
telne, inne bardzo duŻe, Że wyniki osią-
gane przez kobiety i m�Żczyzn w wielu
testach wykazujących te róŻnice w
Po przeczytaniu jakiegoĘ tekstu
ogromnym stopniu si� pokrywają. Ko-
lub listy nie powiązanych ze sobą
biety lepiej wypadają w przypadku ba-
M�Żczyęni mają wi�ksze s"ów kobiety odtwarzają je lepiej
dania pami�ci werbalnej (odtwarzanie
zdolnoĘci motoryczne, są lepsi od m�Żczyzn:
w celowaniu oraz przewidywaniu s"ów z przeczytanej listy czy tekstu) lub w
toru rzucanych przedmiotów: Pies, cieł
, hamburger, chmura,
teĘcie fluencji s"ownej (wymieniania
kwiat, rz�sa, o"ówek, papier,
wyrazów zaczynających si� na t� samą
woda, Ęwiat"o, widelec, droga,
liter�). Ale tylko w zdolnoĘciach pami�-
budynek...
ciowych stwierdziliĘmy powaŻne róŻnice,
natomiast niewielkie w przypadku testu
fluencji. Ogólnie rzecz biorąc, róŻnice
Kobiety wykonują lepiej precyzyjne
mi�dzy kobietami a m�Żczyznami wyda-
testy manualne, wymagające
ją si� mniejsze niŻ w obr�bie kaŻdej p"ci,
Radzą sobie lepiej przy dobieraniu
dok"adnej koordynacji motorycznej,
linii o identycznym nachyleniu:
niemniej jednak niektóre są znaczne 
takie jak umieszczanie ko"eczków
w dziurkowanej tablicy: m�Żczyęni mają cho�by wyŻszy poziom
zdolnoĘci wizualno-przestrzennych, zwią-
zanych z trafianiem do celu.
ChociaŻ dawniej sądzono, Że róŻnice
dotyczące rozwiązywania problemów
nie pojawiają si� przed okresem pokwi-
tania, wiele dowodów Ęwiadczy o znacz-
Wypadają teŻ lepiej w testach
Kobiety radzą sobie lepiej nie wczeĘniejszym powstawaniu niektó-
myĘlenia matematycznego:
w obliczeniach arytmetycznych:
rych róŻnic w zdolnoĘciach poznaw-
czych i zr�cznoĘciowych. Stwierdzono
JeŻeli tylko 60%
77 14 � 3 - 17 + 52 na przyk"ad, Że trzy- i czteroletni ch"op-
sadzonek przeŻyje, to jak
1100
cy są lepsi w trafianiu do tarczy oraz
duŻo trzeba ich posadzi�,
43 2 (15 + 3) + 12 - 15
3
Żeby wyros"o 660 drzewek?
wyobraŻaniu sobie obrazków ustawio-
nych pod róŻnymi kątami na p"asz-
czyęnie niŻ dziewczynki w tym samym
wieku. Dziewczynki natomiast górują
przedmiotów oraz w pewnych zada- szybciej i z mniejszą liczbą b"�dów znaj- w odtwarzaniu listy s"ów.
niach manualnych wymagających pre- dują drog� w symulowanym kompute- Stwierdzono takŻe, Że samce i sami-
cyzji, takich jak umieszczanie ko"ków rowo labiryncie. W innych badaniach ce szczurów w sposób odmienny roz-
na dziurkowanej tablicy. uŻyto trasy wytyczonej na planie do wiązują róŻne zadania. Christina L. Wil-
Wyniki pewnych badał
dotyczących zmierzenia umiej�tnoĘci uczenia si� dro- liams z Duke University wykaza"a, Że
róŻnic mi�dzy p"ciami w zadaniach na- gi. Stwierdzono, Że cho� m�Żczyęni po- samice przejawiają wi�kszą tendencj�
wigacyjnych Ęwiadczą, Że m�Żczyęni trzebowali mniejszej liczby prób i robi- do wykorzystywania punktów orienta-
34 �WIAT NAUKI TAJEMNICZY UMYS�
DOREEN KIMURA I JOHN MENGEL
Kobiety M�Żczyęni
PRZESTRZENNY
1.2
Wysoki poziom
0.8
cyjnych w testach przestrzennego ucze-
Niski poziom
testosteronu
0.4
testosteronu
nia si�. W eksperymencie tym samice
0
Niski poziom
szczurów cz�Ęciej korzysta"y z takich -0.4
Wysoki poziom
testosteronu
wskazówek, jak znaki umieszczone na -0.8
testosteronu
-1.2
Ęcianach, rzadziej natomiast z geometrii
pomieszczenia. Wykorzystywa"y jednak SZYBKO�� SPOSTRZEGANIA
1.0
wskazówki geometryczne, jeĘli Żadne
Niski poziom
0.6
punkty orientacyjne nie by"y dost�pne. Wysoki poziom
testosteronu
0.2
testosteronu
W przeciwieł
stwie do samic samce
-0.2
Niski poziom
szczurów prawie w ogóle z nich nie ko-
Wysoki poziom
testosteronu
-0.6
rzysta"y, kierując si� wy"ącznie wska-
testosteronu
-1.0
zówkami geometrycznymi.
NA WYNIKI NIEKTÓRYCH TESTÓW (ramka na sąsiedniej stronie) moŻe mie� wp"yw poziom
testosteronu. Kobiety z wysokim poziomem tego hormonu osiągają lepsze wyniki w testach
Hormony a zachowanie
okreĘlających zdolnoĘci przestrzenne (wykres na górze) niŻ kobiety z jego niskim poziomem.
WILLIAMS ODKRY�A równieŻ, Że manipu-
M�Żczyęni z niskim poziomem testosteronu radzą sobie lepiej w tych testach niŻ ci z wysokim.
lowanie poziomem hormonów w okre-
W testach, w których kobiety zazwyczaj uzyskują przewag�, jak test na szybkoĘ�
sie krytycznym moŻe wp"yną� na zmia-
spostrzegania (wykres na dole), nie znaleziono istotnej korelacji u Żadnej p"ci mi�dzy
n� tych zachował
. JeĘli nowo urodzone poziomem testosteronu a jakoĘcią wykonania zadania.
samce pozbawi si� wskutek kastracji
wp"ywu androgenów bądę teŻ podaje chowanie dziewcząt z wadą genetyczną ni o niskim poziomie androgenów uzy-
si� je nowo urodzonym samicom, to zo- CAH w czasie zabaw i porównywa"y je skują teŻ lepsze wyniki w testach wy-
stanie u nich odwrócony wzorzec za- z zachowaniem ich braci i sióstr. Mając magających logicznego wnioskowania
chowania typowy dla osobników doro- do wyboru zabawki konstrukcyjne, po- i polegających na rozwiązywaniu zadał

s"ych danej p"ci. Samce zachowują si� jazdy, lalki, wyposaŻenie kuchni lub ksiąŻ- matematycznych.
wówczas jak samice, i odwrotnie. ki i gry planszowe, dziewcz�ta z syndro- Camilla P. Benbow z Vanderbilt Uni-
Odr�bnoĘci behawioralne wydają si� mem CAH preferowa"y najbardziej versity sugeruje, Że wybitne zdolnoĘci
powiązane z róŻnicami anatomicznymi. typowe zabawy ch"opi�ce  na przyk"ad matematyczne są w znacznym stopniu
Lucia F. Jacobs z University of Pitts- równie d"ugo bawi"y si� samochodami zdeterminowane biologicznie. Benbow
burgh odkry"a, Że hipokamp  obszar, co ch"opcy. Zarówno ch"opcy, jak i dziew- wraz ze wspó"pracownikami stwierdzi-
który uczestniczy w uczeniu si� prze- cz�ta z CAH róŻnili si� od dziewcząt nie li, Że m�Żczyęni na ogó" górują w tej dzie-
strzeni  jest u samców niektórych ga- obciąŻonych tą wadą genetyczną pod dzinie nad kobietami. WĘród utalento-
tunków gryzoni wi�kszy niŻ u samic. Na wzgl�dem upodobał
. Berenbaum stwier- wanej matematycznie m"odzieŻy róŻnice
razie nie ma konkretnych danych na te- dzi"a równieŻ, Że dziewcz�ta z CAH bar- te są szczególnie ostre w obr�bie górnej
mat ewentualnych róŻnic w wielkoĘci dziej interesują si� typowymi dla m�Ż- granicy rozk"adu wyników: reprezentan-
hipokampa u m�Żczyzn i kobiet. czyzn rodzajami aktywnoĘci i typami ci brzydszej po"owy wykazują olbrzymią
Najbardziej przekonujących dowo- karier zawodowych niŻ zdrowe. Ponie- przewag� nad kobietami. T� samą pra-
dów, Że róŻnice mi�dzyp"ciowe u ludzi waŻ są wszelkie powody, by sądzi�, Że wid"owoĘ� stwierdzono w przypadku tzw.
spowodowane są wp"ywem hormonów, rodzice co najmniej równie cz�sto za- sprawdzianu Putnama  bardzo trudnych
dostarczy"y badania dziewcząt, na któ- ch�cają do zachował
dziewcz�cych córki testów matematycznych. Benbow utrzy-
re w okresie prenatalnym lub neonatal- dotkni�te CAH co zdrowe, otrzymane muje, Że odr�bnoĘci tych nie da si� wyt"u-
nym oddzia"ywa"y nadmierne iloĘci wy- wyniki sugerują, Że preferencje te zo- maczy� wy"ącznie róŻnicami Ęrodowi-
twarzanych przez nadnercza androge- sta"y zmienione przez wczesne oddzia- skowo-wychowawczymi.
nów. Stan taki moŻe by� wywo"any wa- "ywanie hormonów. Trzeba jednak pami�ta�, Że wniosko-
dą genetyczną, zwaną wrodzonym prze- Poza tym inni badacze stwierdzili, Że wanie o związku naturalnego poziomu
rostem nadnerczy (CAH  congenital ad- dziewcz�ta z CAH wykazywa"y wi�ksze hormonów z umiej�tnoĘcią rozwiązy-
renal hyperplasia). Podobne skutki zdolnoĘci przestrzenne, które zazwyczaj wania problemów opiera si� na istnieniu
powoduje zaŻywanie przez kobiety ci�- są lepiej rozwini�te u m�Żczyzn niŻ u ko- okreĘlonych korelacji mi�dzy tymi dwo-
Żarne rozmaitych syntetycznych stero- biet. U ch"opców z tą wadą genetyczną ma zjawiskami. Nadal natomiast nie jest
idów, co zdarza"o si� przed rokiem 1970. wykryto natomiast tendencje odwrotne. jasne, czym te zaleŻnoĘci są uwarunko-
Cho� nast�pującą wówczas maskuliniza- wane i jaki jest wspó"czynnik tych ko-
cj� narządów rozrodczych moŻna skory- Biologia matematyki relacji. Prawie niewyjaĘniony jest zwią-
gowa� chirurgicznie, a nadprodukcj� WYNIKI TYCH BADAĄ Ęwiadczą, Że cho� po- zek mi�dzy poziomem hormonów w
androgenów zahamowa� przez odpo- ziom androgenów ma związek ze zdol- wieku dojrza"ym i w początkowym okre-
wiednie leczenie farmakologiczne, to noĘciami przestrzennymi, to zaleŻnoĘ�
skutki ich oddzia"ywania na mózg w ta nie jest liniowa. Raczej wiele wska-
DOREEN KIMURA zajmuje si� badaniami
okresie prenatalnym są nieodwracalne. zuje na to, Że najwyŻsze umiej�tnoĘci
neuronalnych i hormonalnych podstaw
Sheri A. Berenbaum wówczas z tego typu wyst�pują przy pewnym opty-
funkcji intelektualnych cz"owieka. Jest
Southern Illinois University w Carbon- malnym poziomie androgenów (bliskim
profesorem psychologii w Simon Fraser
dale z Melissą Hines z University of Ca- dolnego zakresu typowego dla m�Ż- University w British Columbia i cz"onkiem
lifornia w Los Angeles obserwowa"y za- czyzn). Wed"ug innych badał
, m�Żczyę- Royal Society of Canada.
WYDANIE SPECJALNE �WIAT NAUKI 35
Wynik testu
Wynik testu
O AUTORZE
DOREEN KIMURA
sie Życia, kiedy w uk"adzie nerwowym we i nie mające wi�kszego znaczenia niki moich badał
z udzia"em pacjentów
determinowane są prawdopodobnie odchylenia od Ęredniej. z uszkodzoną jedną pó"kulą Ęwiadczą, Że
okreĘlone zdolnoĘci. Prowadzone od dawna badania osób, w obr�bie takich funkcji, jak podstawowe
Jednym z najbardziej intrygujących które dozna"y uszkodzenia okreĘlonego zdolnoĘci mowy i przestrzenne, nie ma
odkry� jest to, Że zmiany poziomu hor- obszaru mózgu, Ęwiadczą, Że u wi�kszo- istotnych róŻnic mi�dzy p"ciami w asy-
monów mogą wp"ywa� na wzorce po- Ęci ludzi lewa pó"kula jest odpowiedzial- metrii mózgu, cho� mogą wystąpi� tego
znawcze równieŻ u osób doros"ych. Eli- na za mow�, natomiast prawa  za nie- typu odr�bnoĘci w zakresie niektórych
zabeth Hampson z University of Western które funkcje percepcyjne i przestrzenne. bardziej abstrakcyjnych umiej�tnoĘci, jak
Ontario wykaza"a, Że wyniki pewnych Wielu badaczy zajmujących si� róŻnica- definiowanie znaczenia s"ów.
testów zmieniają si� u kobiet w czasie mi mi�dzyp"ciowymi uwaŻa, Że w zakre- Gdyby róŻnice w zdolnoĘciach prze-
cyklu menstruacyjnego, zaleŻnie od ilo- sie funkcji związanych z mową i zada- strzennych kobiet i m�Żczyzn związane
Ęci estrogenów w ich organizmach. WyŻ- niami przestrzennymi mózg m�Żczyzn by"y z odmiennym uzaleŻnieniem tych
szemu poziomowi hormonów towarzy- jest zorganizowany w sposób bardziej funkcji od prawej pó"kuli mózgu, to
szy"o wzgl�dne pogorszenie wyników w asymetryczny niŻ mózg kobiet. moŻna by oczekiwa�, Że jej uszkodze-
testach przestrzennych oraz zwi�ksze- Przekonanie to opiera si� na okreĘlo- nie wywo"a u m�Żczyzn g"�bsze upoĘle-
nie zdolnoĘci werbalnych i manualnych. nych podstawach. U kobiet w"ókna ner- dzenie owych umiej�tnoĘci. W moim la-
Natomiast u m�Żczyzn obserwowa"am wowe "ączące obie pó"kule  spoid"o wiel- boratorium badaliĘmy, jak pacjenci z
zmiany wyników osiąganych w testach kie i spoid"o mózgu przednie  są jednostronnymi uszkodzeniami mózgu
zdolnoĘci przestrzennych, związane z wi�ksze, co zapewne u"atwia komunika- radzą sobie z zadaniem polegającym na
porami roku: lepiej radzili sobie wio- cj� mi�dzy nimi. Badania percepcyjne wyobraŻeniu sobie rotacji przestrzennej
sną, gdy poziom testosteronu jest niŻ- dąŻące do uchwycenia asymetrii funk- pewnych obiektów. Zgodnie z naszymi
szy. Ciągle jednak nie wiadomo, czy fluk- cjonalnej mózgu u osób zdrowych wyka- oczekiwaniami, pacjenci obu p"ci z ura-
tuacje moŻliwoĘci intelektualnych mają zują niekiedy u kobiet s"absze zróŻnico- zami prawej pó"kuli uzyskiwali gorsze
jakieĘ znaczenie adaptacyjne, czy teŻ wanie funkcjonalne pó"kul, a uszkodzenie wyniki niŻ chorzy z uszkodzeniami pó"-
mieszczą si� w normalnym zakresie jednej z nich ma czasami mniejsze kon- kuli lewej. Ponadto kobiety wypad"y w
zmiennoĘci, reprezentując standardo- sekwencje u kobiet niŻ u m�Żczyzn. Wy- tych testach gorzej od m�Żczyzn. Uszko-
dzenie prawej pó"kuli jednakŻe nie by"o
widoczne w testach u m�Żczyzn bardziej
niŻ u kobiet.
Wyniki tych i innych badał
Ęwiadczą,
Że róŻnice mi�dzy kobietami a m�Żczy-
znami stwierdzane zazwyczaj w testach
rotacyjnych i orientacyjnych liniowych
niekoniecznie wynikają ze stopnia za-
angaŻowania prawej pó"kuli. Za lepsze
wyniki m�Żczyzn muszą zatem odpo-
wiada� jakieĘ inne uk"ady mózgu.
Wzorce funkcji
RÓ�NICE MIóDZY MÓZGAMI przedstawicieli
obu p"ci wykazano takŻe w zakresie mo-
wy i niektórych umiej�tnoĘci manualnych.
Kobiety cierpią na afazj� (upoĘledzenie
zdolnoĘci wypowiadania si� i rozumie-
nia mowy) znacznie cz�Ęciej wskutek
uszkodzenia przedniej cz�Ęci mózgu niŻ
WYNIKI
tylnej, u m�Żczyzn natomiast jest dok"ad-
100
nie na odwrót. Podobnie przedstawia si�
90
sytuacja w przypadku apraksji, czyli
80
niezdolnoĘci do wykonania dowolnych i
70
celowych ruchów, niezb�dnych do mani-
60
pulacji konkretnym przedmiotem lub na-
50
Ęladowania ruchów eksperymentatora.
40
Kobiety rzadko cierpią na apraksj� wsku-
Lewa Prawa
tek uszkodzenia lewej tylnej cz�Ęci mó-
Uszkodzona pó"kula
zgu, natomiast m�Żczyęni cz�sto.
USZKODZENIE PRAWEJ PÓ�KULI upoĘledza zdolnoĘci przestrzenne u obu p"ci w podobnym
Afazja, b�dąca konsekwencją uszko-
stopniu (wykres), co sugeruje, Że przy rozwiązywaniu pewnych zadał
przestrzennych
dzeł
lewej pó"kuli, równieŻ wyst�puje
u kobiet i m�Żczyzn pó"kula ta funkcjonuje podobnie. W jednym z testów rotacji przestrzennej
znacznie cz�Ęciej u m�Żczyzn niŻ u ko-
na zdj�ciach trójwymiarowych obiektów trzeba znaleę� ten, który jest identyczny
biet. MoŻna to wyjaĘni� tym, Że ograniczo-
z jednym z jego dwóch lustrzanych odbi�.
36 �WIAT NAUKI TAJEMNICZY UMYS�
(w procentach)
Odpowiedzi prawid"owe
DOREEN KIMURA
M�Żczyęni
K
o
b
ie
ty
WYSTóPOWANIE AFAZJI
Kora motoryczna
Kobiety
65%
ne uszkodzenia mózgu spowodowane
60%
udarem znacznie cz�Ęciej dotykają tylnej M�Żczyęni
cz�Ęci lewej pó"kuli. PoniewaŻ u m�Żczyzn
region ten jest bardziej zaangaŻowany w
czynnoĘci mowy niŻ u kobiet, są oni bar-
29%
dziej naraŻeni na wystąpienie upoĘledzeł
.
Nie wiadomo jeszcze, jak ta rozbieŻnoĘ�
12%
reprezentacji funkcji mowy i manualnych
wp"ywa na zdolnoĘci poznawcze.
ChociaŻ nie znaleęliĘmy Żadnych do-
wodów na istnienie róŻnic mi�dzy p"cia-
mi w asymetrii funkcjonalnej pó"kul mó-
zgowych w odniesieniu do podstawo-
wych funkcji związanych z mową, wy-
Przód
borem w"aĘciwych ruchów lub zdolno-
Kora wzrokowa
Ęcią do przeprowadzenia w wyobraęni
Ty"
rotacji przestrzennej, to stwierdziliĘmy
Lewa pó"kula
jednak wyst�powanie subtelnych róŻnic
w niektórych bardziej abstrakcyjnych
AFAZJA, czyli zaburzenie mowy, zdarza si� cz�Ęciej u kobiet, kiedy uszkodzenie obejmuje
umiej�tnoĘciach werbalnych. Na przy-
przednie rejony mózgu. U m�Żczyzn afazja wyst�puje cz�Ęciej po urazach tylnych rejonów.
k"ad wyniki w testach s"ownych u kobiet
Wyniki prezentowane powyŻej dotyczą jednej grupy pacjentów.
by"y obniŻone po uszkodzeniu zarówno
jednej, jak i drugiej pó"kuli, u m�Żczyzn ną aktywnoĘ�. Dla kaŻdego jej typu  po- zbiera"y poŻywienie w pobliŻu obozo-
zaĘ tylko po urazach lewostronnych. wiedzmy czytania na g"os  zak"ada si�, wiska, pilnowa"y gospodarstwa, przy-
MoŻna z tego wnosi�, Że w przeciwieł
- Że istnieje bardzo podobna porównywal- gotowywa"y jedzenie, robi"y ubrania i
stwie do m�Żczyzn kobiety do rozpozna- na aktywnoĘ�, w tym przypadku czyta- opiekowa"y si� dzie�mi. Taka specjali-
wania s"ów uŻywają obu pó"kul. Nie uda- nie po cichu. My  odejmujemy zatem zacja mog"a spowodowa� selekcj� od-
"o si� nam jednak wykaza�, Że zaleŻnoĘ� jej wzorzec charakterystyczny dla ciche- miennych cech u kobiet i m�Żczyzn.
taka jest prawdziwa dla wszystkich za- go czytania od wzorca typowego dla czy- O wszelkich róŻnicach w zachowaniu
dał
werbalnych (np. pami�� werbalna tania g"oĘnego. Metody takie wymagają mi�dzy osobnikami lub grupami decy-
wydaje si� uzaleŻniona w takim samym jednak przyj�cia niepewnych za"oŻeł
, co duje mózg. Stwierdzono odmiennoĘci
stopniu od lewej pó"kuli u obu p"ci). naprawd� podczas kaŻdej z tych aktyw- w jego budowie i organizacji, wykaza-
Nowe techniki do oceny aktywnoĘci noĘci robi obiekt badał
. Ponadto im bar- no równieŻ wp"yw hormonów p"ciowych
mózgu podczas rozwiązywania rozma- dziej z"oŻona jest jakaĘ aktywnoĘ�, tym na ludzkie zachowania. NaleŻy jednak
itych problemów, jak czynnoĘciowy re- trudniejsza staje si� ocena, co w"aĘciwie wyjaĘni� jeszcze, w jaki sposób oddzia-
zonans magnetyczny (fMRI) i emisyjna zosta"o zmierzone wskutek odj�cia po- "ywanie hormonów na uk"ady ludzkiego
tomografia pozytonowa (PET), pozwa- równywanej aktywnoĘci. mózgu powoduje powstawanie opisa-
lają zdobywa� coraz wi�cej danych na nych tu róŻnic p"ciowych, na przyk"ad w
temat zakresu zmiennoĘci w dzia"aniu Patrząc wstecz zakresie wzorców poznawczych lub za-
mózgu zdrowych ludzi. Badania wy- CHCŃC ZROZUMIE� przyczyny róŻnic mi�- chował
podczas zabawy.
korzystujące te techniki na razie dają in- dzy m�Żczyznami a kobietami, musimy Wyniki badał
laboratoryjnych na
teresujące, cho� pozornie sprzeczne abstrahowa� od wymagał
wspó"czesne- zwierz�tach mogą pomóc w wyjaĘnie-
wyniki. Rezultaty niektórych badał
go Życia. Nasze mózgi są bardzo podob- niu tych zagadnieł
, ale ostatecznie
Ęwiadczą o wi�kszych róŻnicach w ak- ne do mózgów naszych przodków wszelkie hipotezy trzeba sprawdza� w
tywnoĘci obu pó"kul u m�Żczyzn niŻ u sprzed ponad 50 tys. lat. MoŻemy wi�c badaniach z udzia"em ludzi. Udoskona-
kobiet podczas rozwiązywania pew- zyska� pewien wgląd w róŻnice mi�dzy lenie metod obrazowania pracy mózgu
nych zadał
werbalnych, jak stwierdze- p"ciami, badając odmienne role m�Ż- w po"ączeniu z obecną wiedzą o roli hor-
nie, czy dwa s"owa rymują si�, lub two- czyzn i kobiet w historii naszego rozwo- monów i wynikami dalszych badał
na
rzenie czasów przesz"ych czasowników. ju. M�Żczyęni byli myĘliwymi, bronili temat zaburzeł
w zachowaniu spowodo-
Inne badania nie wykaza"y róŻnic p"cio- cz"onków grupy przed drapieŻnikami i wanych uszkodzeniami rozmaitych rejo-
wych w funkcjonalnej asymetrii. Tak od- wrogami, a takŻe wytwarzali i uŻytko- nów mózgu powinny u"atwi� rozwiąza-
n
mienne wyniki mogą by� po cz�Ęci skut- wali broł
. Kobiety prawdopodobnie nie cz�Ęci tych problemów.
kiem uŻycia róŻnych testów j�zykowych.
Co Ęwiadczy"oby o tym, Że tylko w zakre-
JE�LI CHCESZ WIEDZIE� WIóCEJ
sie niektórych zadał
werbalnych mózgi
m�Żczyzn i kobiet róŻnią si� pod wzgl�-
Mózg i p"e�. O biologicznych róŻnicach mi�dzy kobietami a m�Żczyznami. Deborah Blum. Prószył
-
dem organizacji.
ski i S-ka, 2000.
The Trouble with Testosterone: And other Essays on the Biology of the Human Predicament. Ro-
ZróŻnicowanie wyników moŻe by�
bert M. Sapolsky. Scribner, 1997.
równieŻ odzwierciedleniem z"oŻonoĘci
P"e� mózgu. Anne Moir i David Jessel. PIW, 1993.
tych metod. Mózg zawsze przejawia pew- Sex and Cognition. Doreen Kimura. MIT Press, 1999.
WYDANIE SPECJALNE �WIAT NAUKI 37
JARED SCHNEIDMAN DESIGN