tom 5, nr 1, 13 22
© Copyright 2008 Via Medica
Psychiatria PRACA ORYGI NAL NA ISSN 1732 9841
Agnieszka Grygorczuk
Samodzielny Publiczny Psychiatryczny Zakład Opieki Zdrowotnej im. dr. St. Deresza w Choroszczy
Związek zaburzeń depresyjnych
nawracających z płcią psychologiczną
i sposobami radzenia sobie
w sytuacjach stresowych
Relation of recurrent depressive disorders
with psychological gender and ways
of managing stressful situations
Abstract
Introduction. The objective of this work was the analysis of relations of psychological gender and ways
of managing stressful situations with occurrence of recurrent depressive disorder. Psychological gender has been
defined according to Bem s concept ways of managing stressful situations have been described based on Endler
and Parker, while criteria of recurrent depressive disorder have been taken from International Statistical Classifi-
cation of Diseases and Related Health Problems, X Edition (ICD 10).
Material and methods. The research has been made on the group of 32 persons  16 women of 32 67 years
of age and 16 men of 24 57 years of age, who had been previously examined by a psychiatrist with recurrent
depressive disorder diagnosed. All participants of the research were registered patients of Clinic of Psychiatry
of Medical University of Białystok. The control group has been matched with the clinical group as per number
of participants, gender, age and level of education. The research examination has been carried out with the use
of following questionnaires: Inventory for Psychological Gender Evaluation (IPP) by Alicja Kuczyńska, Coping
Inventory for Stressful Situations (CISS) by Endler and Parker and Beck Depression Inventory (BDI). Present work
has been based on the two following concepts:
1)There is a relation between occurrence of recurrent depressive disorders and psychological gender.
a) Individuals with recurrent depressive disorders reveal higher level of feminine features and lower level
of masculine features in comparison with individuals of the control group.
b)The group of individuals with recurrent depressive disorders consists mainly of feminine type and sexually
indefinite persons, while androgynous persons occur in smallest number in comparison with individuals of the
control group.
2)There is a relation between recurrent depressive disorder and the style of managing stressful situations. Per-
sons featuring recurrent depressive disorders prefer the style focused on emotions.
.
Results. The study has shown that patients with recurrent depressive disorder prefer the style focused on
.
.
.
emotions. The research confirmed also existing relations between mentioned above disease and psychological
gender. Individuals belonging to the clinical group obtained results located lower on the scale of masculinity
in comparison with the control group, while such differences have not been reported for the scale of femininity.
None of the persons with depression had the masculine type of psychological gender and lower percentage
Adres do korespondencji:
mgr psych., lek. Agnieszka Grygorczuk
ul. Upalna 15/13
15 668 Białystok
tel.: [phone]
e-mail: [e-mail]
www.psychiatria.viamedica.pl
13
Psychiatria 2008, tom 5, nr 1
of individuals of androgynous type of gender in comparison with the control group, the prevailing percentage
of this group being individuals of feminine and indefinite type.
Conclusions. There is a relation between recurrent depressive disorder and the style of managing stressful
situations. There is a relation between recurrent depressive disorders and psychological gender. There is a rela-
tion between recurrent depressive disorders and intensity of masculinity. Psychiatry 2008; 5: 13 22
key words: recurrent depressive disorders, psychological gender, managing stressful situations
Wstęp Według koncepcji Nolen-Hoeksema [2] kobiety
Zaburzenia depresyjne nawracające są najczęstszą w większym stopniu roztrząsają wszelkie złe wy-
chorobą przewlekłą w populacji ogólnej  wyprze- darzenia w ich życiu. Czynią tak zarówno w samo-
dzając tym samym tak powszechne schorzenia, jak tności, jak i między sobą. Rozpamiętywanie nega-
alkoholizm czy zaburzenia lękowe. Według Świa- tywnych zdarzeń znacznie pogłębia depresję. Męż-
towej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Or- czyz
ni natomiast skłonni są raczej do działania, co
ganization) stanowią one czwarty najpoważniejszy ułatwia im uporanie się z przykrymi emocjami.
problem zdrowotny na świecie. Zgodnie z Między- W niniejszym artykule autorka przedstawi własne ba-
narodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób dania dotyczące związku płci psychologicznej z za-
i Problemów Zdrowotnych (ICD-10, International burzeniami depresyjnymi nawracającymi, a także po-
Statistical Classification of Diseases and Related stara się odpowiedzieć na pytanie, dlaczego tak się
Health Problems, X Edition) są to zaburzenia afek- dzieje, że między innymi pewna konstelacja cech oraz
tywne o obrazie klinicznym obejmującym następu- schematy funkcjonowania jednostki, między innymi
jÄ…ce objawy osiowe: sposoby radzenia sobie w sytuacjach stresowych, pre-
 obniżenie podstawowego nastroju (depresja jako dysponują do tej właśnie choroby.
objaw), Celem pracy było zbadanie związku zaburzeń depre-
 osłabienie tempa procesów psychicznych i rucho- syjnych nawracających z płcią psychologiczną i spo-
wych, sobem radzenia sobie w sytuacjach stresowych.
 objawy somatyczne i zaburzenia rytmów biolo- Płeć psychologiczna rozumiana jest tu  jako spon-
gicznych, taniczna gotowość do posługiwania się wymiarem
 lęk. płci w odniesieniu do siebie i świata [3]. Zgodnie
W większości współczesnych społeczeństw schorze- z teorią Bem istnieją cztery typy płci psychologicznej:
nie to dotyka kobiet niemal dwa razy częściej niż  osoby określone seksualnie  cechy psychiczne
mężczyzn, o czym świadczą zarówno liczba pacjen- odpowiadają ich płci biologicznej (kobiece ko-
tów, jak i badania społeczne [1]. Nie wiadomo dla- biety, męscy mężczyz
ni);
czego tak jest, a stawiane coraz częściej nowe hi-  osoby androgyniczne  charakteryzują się za-
potezy raczej komplikują sprawę niż próbują wyja- równo cechami kobiecymi, jak i męskimi, nieza-
śnić przyczynę. Znane są obecnie trzy grupy czynni- leżnie od swej płci biologicznej;
ków, które prawdopodobnie mogą mieć wpływ na  osoby nieokreślone seksualnie  charakteryzują
ową dysproporcję. się słabo ukształtowanymi cechami kobiecymi
 Teorie biologiczne nawiązują do różnic hormo- i męskimi niezależnie od swej płci biologicznej;
nalnych u obu płci, gdzie decydującą rolę miały-  osoby krzyżowo określone seksualnie  charak-
by odegrać wahania hormonalne związane z cy- teryzują się cechami psychicznymi odpowiadają-
klem płciowym kobiety (menstruacja, poród, cymi przeciwnej płci niż ich płeć biologiczna (mę-
menopauza) lub genu warunkującego u kobiet skie kobiety i kobiecy mężczyz
ni);
depresję, a u mężczyzn alkoholizm. Radzenie sobie w sytuacjach stresowych zgod-
 Teorie społeczne winą obarczają współczesne nie z koncepcją Endlera i Parkera rozumiane jest tu
społeczeństwa, które deprecjonują kobiecość, co jako styl, czyli według Heszen-Niejodek [4]  [& ] po-
zmusza kobiety do zaprzeczenia własnej natu- siadany przez jednostkę, charakterystyczny dla niej
rze i utratÄ™ kontaktu ze swoim ja. repertuar strategii radzenia sobie z sytuacjami stre-
 Teorie poznawcze natomiast akcentują rolę róż- sowymi . Istnieją trzy następujące style radzenia so-
nych stylów radzenia sobie w sytuacjach trudnych. bie w sytuacjach stresowych:
www.psychiatria.viamedica.pl
14
Agnieszka Grygorczuk, Relacja między depresją, płcią psychologiczną i sposobami radzenia sobie w sytuacjach stresowych
1) styl skoncentrowany na zadaniu (radzenie sobie c) Styl Skoncentrowany na Zadaniu (SSZ),
ze stresem poprzez podejmowanie zadań zmie- d) Styl Skoncentrowany na Emocjach (SSE),
rzajÄ…cych do rozwiÄ…zania problemu), e) Styl Skoncentrowany na Unikaniu (SSU),
2) styl skoncentrowany na emocjach (wysiłki ukie- f) Styl Skoncentrowany na Unikaniu  Angażo-
runkowane na zmniejszenie napięcia emocjonal- wanie się w Czynności Zastępcze (ACZ),
nego poprzez koncentrację na sobie, własnych g) Styl Skoncentrowany na Unikaniu  Poszuki-
przeżyciach, myślenie życzeniowe oraz fantazjo- wanie Kontaktów Towarzyskich (PKT).
wanie),
3) styl skoncentrowany na unikaniu (wystrzeganie Materiał i metody
się myślenia, przeżywania i doświadczania sytu- Osoby badane
acji trudnej). Ten ostatni może przyjmować dwie Przebadano 64 osoby. Uczestników badania zakwali-
formy: angażowanie się w czynności zastępcze fikowano do dwóch grup: klinicznej i kontrolnej (każ-
lub poszukiwanie kontaktów towarzyskich. Wy- da po 32 osoby). W grupie klinicznej znalazły się oso-
żej wymienione style są niezależne od siebie, przyj- by ze zdiagnozowanymi przez lekarza psychiatrę za-
mujÄ…c status wymiaru, stÄ…d, opisujÄ…c funkcjono- burzeniami depresyjnymi nawracajÄ…cymi  pacjenci
wanie jednostki w sytuacji stresowej, należy brać Kliniki Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Białym-
pod uwagę, że zajmuje ona specyficzne dla sie- stoku. Było to 16 kobiet w wieku 32 67 lat oraz
bie miejsce w tych właśnie trzech wymiarach. 16 mężczyzn w wieku 24 57 lat. Wśród kobiet wykształ-
cenie podstawowe miało 9 osób, średnie  5 a wy-
Hipotezy ższe  2 osoby. Wśród mężczyzn wykształcenie pod-
Hipoteza 1 stawowe miało 9 osób, średnie  6, a wyższe jedna
Istnieje związek między występowaniem zaburzeń de- osoba. Grupa kontrolna została dobrana do grupy
presyjnych nawracających a płcią psychologiczną. badanej pod względem płci, wieku i wykształcenia.
 Osoby z zaburzeniami depresyjnymi nawracajÄ…-
cymi charakteryzują się wyższym poziomem ko- Narzędzia badawcze
biecości i niższym poziomem męskości w porów- Skala Depresji Becka
naniu z osobami z grupy kontrolnej. Określa on liczbę i stopień nasilenia symptomów de-
 W grupie osób z zaburzeniami depresyjnymi na- presji, uprzednio zdiagnozowanych klinicznie. Jest to
wracającymi przeważają typy kobiece i osoby nie- kwestionariusz w formie samoopisowej i składa się
określone seksualnie, a najmniej w porównaniu z 21 pozycji mierzących emocjonalne, motywacyjne,
z osobami z grupy kontrolnej jest osób androgy- poznawcze i fizyczne aspekty tego schorzenia.
nicznych.
Inwentarz do oceny PÅ‚ci Psychologicznej
Hipoteza 2 Inwentarz do oceny PÅ‚ci Psychologicznej to skala
Istnieje związek między zaburzeniami depresyjnymi opracowana przez Alicję Kuczyńską, oparta głównie
nawracającymi a stylem radzenia sobie w sytuacjach na teorii schematów płciowych (Gender Schema The-
stresowych. Osoby z zaburzeniami depresyjnymi nawra- ory) Sandry Lipsitz Bem. Służy ona do oceny płci psy-
cajÄ…cymi preferujÄ… styl skoncentrowany na emocjach. chologicznej jednostki. Inwentarz do oceny PÅ‚ci Psy-
chologicznej składa się z 35 pozycji (15  Skala Ko-
Zmienne biecości, 15  Skala Męskości, 5  pozycje neutral-
1 Zmienne niezależne: ne), na które odpowiada się, stosując 5-stopniową
a) Grupa, skalÄ™ ocen.
b) Płeć,
c) Wykształcenie, Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach
d) Płeć psychologiczna, Stresowych
e) Typ płci rekodowany, Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Streso-
f) Wiek, wych (CISS, Coping Inventory for Stressful Situations)
g) Wynik na Skali Depresji Becka jest narzędziem stworzonym przez Endlera i Parkera
(BDI, Beck Depression Inventory). w 1990 roku, a następnie adoptowanym do warun-
2 Zmienne zależne: ków polskich przez Strelaua, Jaworowską, Wrze-
a) Skala Kobiecości, śniewskiego oraz Szczepaniaka w 2003 roku. Składa
b) Skala Męskości, się on z 48 stwierdzeń dotyczących różnych zachowań
www.psychiatria.viamedica.pl
15
Psychiatria 2008, tom 5, nr 1
ludzkich, podejmowanych w sytuacjach stresowych. Ba- taki w przeciętnym stopniu, 4  raczej taki jestem,
dany na 5-stopniowej skali określa częstotliwość, z jaką 5  taki właśnie jestem. Wynik końcowy otrzymano,
podejmuje dane działanie w sytuacjach trudnych i stre- obliczając sumę punktów uzyskanych dla pozycji wcho-
sowych. Wyniki ujmowane są na trzech skalach: SSZ dzących w skład klucza. Do testu dołączono dwa klu-
 Styl Skoncentrowany na Zadaniu; SSE  Styl Skon- cze: Skala Męskości (M) oraz Skala Kobiecości (K).
centrowany na Emocjach; SSU  Styl Skoncentrowa- Na podstawie sumy punktów uzyskanej dla każdej
ny na Unikaniu. Ten ostatni styl może przyjmować dwie skali z osobna porównanej z wartościami zamieszczo-
formy: ACZ  Angażowanie się w Czynności Zastęp- nymi w podręczniku testowym określa się jeden z czterech
cze i PKT  Poszukiwanie Kontaktów Towarzyskich. typów płci psychologicznej: osoby nieokreślone seksu-
alnie (niskie wartości w obu skalach: K 0 51, M 0 48),
Procedura badania osoby androgyniczne (wysokie wartości w obu ska-
Badanie składało się z trzech etapów. W pierwszej lach: K 52 75, M 49 75), osoby określone seksualnie:
kolejności uczestnicy zapoznali się z formularzem in- męscy mężczyz
ni/kobiece kobiety (niskie wartości
formujÄ…cym o celu badania oraz sposobie jego prze- w skali K 0 51, a wysokie w skali M 49 75), osoby
prowadzenia. Podpisanie go oznaczało wyrażenie krzyżowo określone seksualnie: męskie kobiety/kobie-
zgody na udział w badaniu. Kolejnym etapem było cy mężczyz
ni (niskie wartości w skali M 0 48,
zapoznanie się z instrukcją dołączoną do każdego a wysokie w skali K 52 75). Wypełniając test, badany
z testów, wyjaśnienie przez badającego nasuwają- podawał również płeć biologiczną oraz wiek.
cych się wątpliwości co do sposobu jego wykona-
nia, a następnie wypełnienie przez badanych każde- Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach
go formularza z osobna w następującej kolejności: Stresowych
1. Skala Depresji Becka (BDI), Badany wypełniający kwestionariusz CISS w pierwszej
2. Inwentarz do oceny Płci Psychologicznej (IPP), kolejności podawał swoje dane personalne, takie jak:
3. Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stre- wiek, płeć, wykształcenie oraz zawód. Następnie jego
sowych (CISS). zadaniem było określenie stopnia zaangażowania się
Podczas żadnego z testów nie ograniczano czasu. w wymienionych 48 sytuacjach składających się na
CISS. W tym celu uczestnicy badania używali 5-punk-
Skala Depresji Becka towej skali, w której 1 oznacza  nigdy, 2  bardzo
Badani określali stopień nasilenia objawu depresji na rzadko, 3  czasami, 4  często, 5  bardzo często.
4-stopniowej skali (0 3). Wynik ostateczny otrzyma- Wynik końcowy otrzymano, obliczając sumę punktów
no poprzez zliczenie uzyskanych w badaniu punktów uzyskanych dla pozycji wchodzących w skład klucza.
(maks. 3, min. 0) ze wszystkich 21 pozycji skali ozna- Do testu dołączone są trzy klucze: skala SSZ (Styl Skon-
czonych literami od A do U. Najwyższy możliwy do centrowany na Zadaniu), skala SSE (Styl Skoncentro-
uzyskania wynik dla całego testu to 63 punkty. Moż- wany na Emocjach), skala SSU (Styl Skoncentrowany
na wyróżnić tu następujące przedziały: 0 9 punktów na Unikaniu). Minimalny wynik każdej ze skal wynosi
 brak depresji, 10 20 punktów  depresja łagodna, 16, a maksymalny  80. Dla skali SSU można rów-
21 30 punktów  średnie nasilenie depresji, 31 40 nież obliczyć wyniki w dwóch podskalach: ACZ
punktów  głęboka depresja, 41 63 punkty (8 pozycji) oraz PKT (5 pozycji), sumując punkty uzyska-
 bardzo głęboka depresja. Wynik poniżej 4 punk- ne dla odpowiednich pozycji. Porównanie wyników
tów może sugerować zaprzeczanie depresji, a powyżej otrzymanych w poszczególnych skalach umożliwia
40 punktów cechy osobowości histrionicznej lub bor- określenie dominującego sposobu radzenia sobie ze
derline. Ze względu na subiektywność oceny nasilenia stresem (wynik uzyskany w danej skali jest istotnie wy-
objawów depresyjnych mierzonych tą skalą, wykorzy- ższy od wyników w dwóch pozostałych skalach).
stano ją w powyższym badaniu jedynie jako narzędzie
przesiewowe uzupełniające diagnozę psychiatryczną. Wyniki
Zmienne nominalne
Inwentarz do oceny Płci Psychologicznej Częstość zmiennej  Wykształcenie
Zadaniem uczestników badania było określenie stop- Badano trzy kategorie tej zmiennej: wykształcenie
nia, w jakim charakteryzuje ich każda spośród 35 cech podstawowe, średnie i wyższe (tab. 1). Zarówno
składających się na IPP. Badani posługiwali się w tym w grupie klinicznej, jak i kontrolnej, dominowały oso-
celu 5-punktową skalą, w której 1 oznacza  zupełnie by z wykształceniem podstawowym, najmniej było
taki nie jestem, 2  raczej taki nie jestem, 3  jestem osób z wykształceniem wyższym. Obie grupy różniły
www.psychiatria.viamedica.pl
16
Agnieszka Grygorczuk, Relacja między depresją, płcią psychologiczną i sposobami radzenia sobie w sytuacjach stresowych
Tabela 1. Tabela częstości zmiennej  Wykształcenie
Table 1. Table of frequency appearance of the Education variable
Wszyscy respondenci Grupa kliniczna Grupa kontrolna
Nazwa Częstość % Częstość % Częstość %
Podstawowe 35 55 17 53 18 56
Åšrednie 22 35 11 35 11 34
Wyższe 6 10 3 10 3 9
Braki 1 1 0
Suma 64 100 32 100 32 100
y
ródło:
y
ródło:
y
ródło: opracowanie własne
y
ródło:
y
ródło:
Tabela 2. Tabela częstości zmiennej  Płeć psychologiczna
Table 2. Table of frequency appearance of the Psychological gender variable
Wszyscy respondenci Grupa kliniczna Grupa kontrolna
Nazwa Częstość % Częstość % Częstość %
Płeć androgyniczna 13 20 4 13 9 28
Płeć określona 29 45 21 66 15 47
Płeć skrzyżowana 10 16 0 0 3 9
Płeć nieokreślona 12 19 7 22 5 16
Suma 64 100 32 100 32 100
y
ródło:
y
ródło:
y
ródło: opracowanie własne
y
ródło:
y
ródło:
się jedynie pod względem liczebności osób z wykształ- Zmienne ilościowe
ceniem podstawowym. Częstość zmiennej  Wiek
Średnia wieku w grupie klinicznej wynosiła 50,34 roku
Częstość zmiennej  Płeć psychologiczna przy odchyleniu standardowym równym 9,2, nato-
Badano cztery kategorie tej zmiennej: płeć androgy- miast w grupie kontrolnej była nieco niższa, wynosi-
niczna określona (kobiece kobiety, męscy mężczyz
ni), Å‚a bowiem 43,84 roku przy odchyleniu standardo-
skrzyżowana (męskie kobiety, kobiecy mężczyz
ni) wym równym 9,13.
i nieokreślona (tab. 2). W obu grupach, klinicznej i kon-
trolnej, dominowały osoby o płci określonej, natomiast Częstość zmiennej  Wynik na Skali Depresji Becka
najmniej było osób o płci skrzyżowanej (nie pojawiły Obie grupy  kliniczna i kontrolna różniły się śred-
się one zupełnie w grupie klinicznej). W grupie kli- nimi wynikami testu. W grupie klinicznej średnia wy-
nicznej w porównaniu z grupą kontrolną przeważa- nosiła 27,19 przy odchyleniu równym 8,27, nato-
ły osoby o płci określonej i nieokreślonej, natomiast miast średnia grupy kontrolnej to 3,94 przy odchyle-
w grupie kontrolnej osoby o płci androgynicznej oraz niu równym 2,61.
skrzyżowanej.
Testowanie hipotez
Hipoteza 1.
Częstość zmiennej  Typ płci rekodowany Hipoteza 1. Istnieje związek między wystąpieniem
Hipoteza 1.
Hipoteza 1.
Hipoteza 1.
Badano cztery kategorie tej zmiennej: typ płci an- zaburzeń depresyjnych nawracających a płcią psycho-
drogyniczny, kobiecy, męski i nieokreślony (tab. 3). logiczną.
W obu grupach: klinicznej i kontrolnej dominowały A. Osoby z zaburzeniami depresyjnymi nawraca-
osoby o typie płci kobiecym, natomiast najmniej było jącymi charakteryzują się wyższym poziomem ko-
osób o typie męskim (brak w grupie klinicznej). biecości i niższym męskości w porównaniu z oso-
W grupie klinicznej przeważały osoby o typie kobie- bami z grupy kontrolnej (tab. 4).
Hipoteza A1.
cym oraz nieokreślonym, a w grupie kontrolnej oso- Hipoteza A1.
Hipoteza A1. W grupie kontrolnej średnia wartość
Hipoteza A1.
Hipoteza A1.
by o typie androgynicznym i męskim. zmiennej Skala Męskości równa 48 jest większa niż
www.psychiatria.viamedica.pl
17
Psychiatria 2008, tom 5, nr 1
Tabela 3. Tabela częstości zmiennej  Typ płci rekodowany
Table 3. Table of frequency appearance of the Type of re-encoded gender
Wszyscy respondenci Grupa kliniczna Grupa kontrolna
Nazwa Częstość % Częstość % Częstość %
Typ androgyniczny 13 20 4 13 9 28
Typ kobiecy 36 56 21 66 15 47
Typ męski 3 5 0 0 3 9
Typ nieokreślony 12 19 7 22 5 16
Suma 64 100 32 100 32 100
y
ródło:
y
ródło:
y
ródło: opracowanie własne
y
ródło:
y
ródło:
w grupie klinicznej, gdzie średnia wynosi 40 (tab. 4). Tabela 4. Wyniki testu t-studenta dla grup
Hipoteza potwierdziła się t(62) = 3,42; p < 0,01. niezależnych według zmiennej  Grupa
Hipoteza A2.
Hipoteza A2.
Hipoteza A2. Nie ma powodu uważać, że poziom Table 4. Result of the t-student test for the
Hipoteza A2.
Hipoteza A2.
zmiennej Skala Kobiecości różni się w grupach kontro- independent groups by the Group variable
lnej i klinicznej (tab. 4). Hipoteza się nie potwierdziła
Skala Skala
t(62) = 1,14; p > 0,05.
męskości kobiecości
B. W grupie osób z zaburzeniami depresyjnymi
Grupa kontrolna
nawracającymi przeważają typy kobiece i osoby
średnia 47,97 52,66
nieokreślone seksualnie, a najmniej w porówna-
odch. stand. 8,34 6,26
niu z osobami z grupy kontrolnej jest osób an-
Grupa kliniczna
drogynicznych (tab. 5).
Hipoteza B.
Hipoteza B. W grupie klinicznej przeważają osoby
Hipoteza B. średnia 39,97 54,64
Hipoteza B.
Hipoteza B.
odch. stand. 10,27 7,58
o typie kobiecym oraz nieokreślone seksualnie, naj-
Istotność testu
mniej w porównaniu z grupą kontrolną jest nato-
Levene a 0,229 0,512
miast osób o typie androgynicznym (tab. 5). Ze wzglę-
Wariancje
du na zbyt małą grupę osób badanych nie wykona-
w obu grupach Są równe Są równe
no analizy statystycznej testem c-Pearsona. Hipote-
Statystyka t 3,42  1,14
za potwierdziła się.
Hipoteza 2. Istnieje związek między zaburzeniami
Hipoteza 2. df 62 62
Hipoteza 2.
Hipoteza 2.
Hipoteza 2.
Istotność testu t
depresyjnymi nawracajÄ…cymi a stylem radzenia so-
(dwustronna) 0,001** 0,259
bie w sytuacjach trudnych. Osoby z zaburzeniami de-
95% przedział
presyjnymi nawracajÄ…cymi preferujÄ… SSE (tab. 6). Nie
ufności różnicy
ma powodu uważać, że poziom zmiennej SSZ różni
min. 3,33  5,45
siÄ™ w grupach kontrolnej i klinicznej t(47,14) = 1,26;
maks. 12,67 1,49
p > 0,05 (tab. 6).
Badane grupy istotnie różnią się między sobą pozio- y
ródło:
y
ródło:
y
ródło: opracowanie własne
y
ródło:
y
ródło:
** Wynik istotny na poz. istotności 0,01
mem zmiennej SSE. W grupie kontrolnej średnia
Tabela 5. Tabela krzyżowa liczności obserwowanych zmiennych  Grupa oraz  Typ płci rekodowany
Table 5. The cross table of number of observed variables: the group and the Type of re-encoded gender
Typ płci rekodowany Grupa kliniczna Grupa kontrolna Suma
Typ androgyniczny 4 9 13
Typ kobiecy 21 15 36
Typ męski 0 3 3
Typ nieokreślony 7 5 12
Suma 32 32 64
y
ródło:
y
ródło:
y
ródło: opracowanie własne
y
ródło:
y
ródło:
www.psychiatria.viamedica.pl
18
Agnieszka Grygorczuk, Relacja między depresją, płcią psychologiczną i sposobami radzenia sobie w sytuacjach stresowych
wartość zmiennej SSE (równa 38,4) jest mniejsza
niż w grupie klinicznej (gdzie średnia wynosi 57,2),
t(62) = 7,74; p < 0,001 (tab. 6).
Nie ma powodu uważać, że poziom zmiennej SSU
różni się w grupach kontrolnej i klinicznej
t(62) = 0,43; p > 0,05 (tab. 6).
Nie ma powodu uważać, że poziom zmiennej SSU
ACZ różni się w grupach kontrolnej i klinicznej
t(62) = 1,22; p > 0,05 (tab. 6).
Nie ma powodu uważać, że poziom zmiennej SSU
PKT różni się w grupach kontrolnej i klinicznej
t(62) = 1,53; p > 0,05 (tab. 6).
Badane grupy różnią się istotnie między sobą pozio-
mem zmiennej SSE (tab. 6). W grupie kontrolnej śred-
nia wartość zmiennej SSE (równa 38,4) jest mniejsza
niż w grupie badanej (gdzie średnia wynosi 57,2).
t(62) = 7,74; p < 0,001. Hipoteza potwierdziła się
t(62) = 7,74; p < 0,001.
Podsumowanie
Hipoteza 1.
a) W badaniu przeprowadzonym przez autorkÄ™ pra-
cy uzyskano tylko częściowe potwierdzenie hipote-
zy. Analiza statystyczna wykazała, że w grupie osób
zdrowych rzeczywiście nasilenie cechy męskości jest
wyższe w porównaniu z grupą osób chorujących
na depresję, jednak natężenie kobiecości jest po-
równywalne w obu grupach. Można stąd wnio-
skować jedynie to, że grupa osób cierpiących
z powodu zaburzenia depresyjnego nawracajÄ…-
cego w porównaniu z grupą kontrolną charaktery-
zuje się niższym nasileniem cech męskich.
b) Uzyskane wyniki potwierdzają przewagę osób
o typie kobiecym i nieokreślonym seksualnie
w grupie klinicznej w porównaniu z grupą kon-
trolnÄ…. W tej ostatniej natomiast dominujÄ… oso-
by androgyniczne oraz osoby o typie męskim.
Hipoteza 2.
Analiza statystyczna wyników badania potwierdziła
istnienie związku między zaburzeniami depresyjny-
mi nawracajÄ…cymi a stylem radzenia sobie w sytu-
acjach stresowych. Osoby chore częściej preferują styl
radzenia sobie skoncentrowany na emocjach w po-
równaniu z osobami zdrowymi. Nie stwierdzono
natomiast istotnej statystycznie różnicy między grupą
kliniczną i kontrolną dotyczącej pozostałych stylów
radzenia sobie w sytuacji stresowej.
Dyskusja
Założenia niniejszej pracy oparte zostały na wynikach
licznych badań zaczerpniętych z literatury polskiej
www.psychiatria.viamedica.pl
19
Maks.
różnic
ufności
Min.
0,669
 5,84
3,77
0,229
 4,38
1,07
0,132
 0,49
3,61
testu t
(dwustronna)
testu
w obu
0,018
są różne
1,26
47,14
0,213
 1,93
8,43
0,338
są równe
 0,43
62,
0,535
są równe
 1,22
62,
0,103
są równe
1,53
62,
0,077
są równe
 7,74
62,
0,000
 23,68
 13,96
Levene a
grupach
Istotność
Wariancje
Statystyka t
df
Istotność
95% przedział
Grupa
kliniczna
53,22
12,87
42,88
10,27
19,75
5,07
14,69
4,77
Grupa
kontrolna
56,47
6,82
41,84
8,92
18,09
5,80
16,25
3,29
38,35
10,59
57,18
8,76
Åšrednia
Odch. stand.
Åšrednia
Odch. stand.
Zmienna
SSZ
SSE
SSU
SSU  ACZ
SSU  PKT
y
ródło:
y
ródło:
Tabela 6
. Wyniki testu
t
-Studenta dla grup niezależnych według zmiennej  Grupa
Table 6.
Result of the t-student test for the independent groups by the Group variable
y
ródło: o
Wynik istotny na poz. istotności 0,001
y
ródło:
pracowanie własne
y
ródło:
Psychiatria 2008, tom 5, nr 1
i światowej, których autorzy nie byli zgodni co do i poczuciu bezradności, co niechybnie prowadzi do
istnienia zależności między występowaniem zaburzeń przeżywania negatywnych emocji i prawdopodobień-
depresyjnych nawracających, płcią psychologiczną stwa pogrążenia się w depresji. Na podstawie prze-
a stylem radzenia sobie w sytuacjach stresowych. prowadzonych przez autorkę tej pracy badań można
Przeprowadzone badania miały zatem wykazać, czy przypuszczać, że osoby o typie męskim narażone są
wśród pacjentów chorych na depresję rzeczywiście na depresję w najmniejszym stopniu, ponieważ ten
przeważają typy osób kobiecych i niezróżnicowanych, typ płci psychologicznej wcale nie pojawił się wśród
preferujące SSE jako strategię zaradczą, oraz czy oso- osób z grupy klinicznej. Wykazano także, że decy-
by te niezależnie od swojej płci biologicznej osiągają dującym o zdrowiu czynnikiem jest prawdopodob-
wyższe wyniki w Skali Kobiecości w porównaniu nie wynik uzyskiwany na skali męskości, a nie natę-
z osobami zdrowymi. Niewielka grupa osób o typie żenie kobiecości, jak założyła autorka, co również
androgynicznym w grupie klinicznej miała potwier- potwierdzałoby koncepcję wiążącą zdrowie psy-
dzić propozycję Bem, aby uznać androginię  za wła- chiczne z męskością. Wyniki uzyskiwane na skali
ściwy wzorzec płci psychologicznej dla zdrowia psy- kobiecości nie różniły się bowiem istotnie w grupie
chicznego [5]. klinicznej i kontrolnej w odróżnieniu od natężenia
Potwierdzono przyjęte przez autorkę niniejszej pra- męskości znacznie wyższego wśród osób zdrowych.
cy założenia o dominacji w grupie klinicznej osób Wydaje się również, że sposób radzenia sobie z sytu-
o typie kobiecym i nieokreślonym, niewielkiej licz- acjami stresowymi ma duży wpływ na wystąpienie
bie osób o typie androgynicznym, jak również, co choroby. Naukowcy nie są jednak zgodni co do tego,
ciekawe, zupełnym braku osób o męskim typie płci czy kobiety i mężczyz
ni faktycznie różnią się strategia-
psychologicznej. Autorka pracy wykazała też, że nie mi zaradczymi. Niektórzy badacze donoszą [8], że na-
ma istotnej statystycznie różnicy w natężeniu ko- wet ujednolicenie sytuacji stresowych nie daje zgła-
biecości między obiema grupami, istnieje natomiast szanych przez kobiety i mężczyzn unifikacji sposobów
dysproporcja w natężeniu męskości. Wydaje się radzenia sobie. Kobiety według nich mimo wszystko
więc, że to raczej występowanie cech męskości, a nie częściej stosują strategie zorientowane na emocje,
androgynii, jak sugerowała Bem, może stanowić a mężczyz
ni  zorientowane na problem. IstniejÄ… jed-
 naturalną barierę dla rozwoju depresji. Zależność nak badania, których wyniki zaprzeczają różnicom ro-
owa jest zgodna z koncepcjÄ… Bassofa i Glassa [6], dzajowym w doborze strategii zaradczych. W 1991
którzy zdrowie psychiczne wiązali z męskością i to roku Fontenot i Branon [9], dobierając mężczyzn
bez względu na płeć biologiczną. Sugerują oni, że i kobiety o zbliżonym doświadczeniu zawodowym oraz
relacje między androginią a zdrowiem psychicznym podobnym statusie materialnym, wykazali, że stoso-
są efektem działania męskiego komponentu andro- wane strategie zaradcze zależą raczej od typu sytuacji
ginii, a nie integracji męskości i kobiecości [8]. Przy- niż od płci badanych. Strategie zorientowane na pro-
czyną przewagi w grupie kontrolnej osób o typie blem stosowane były przez obie płci w sytuacjach stre-
androgynicznym mogła więc być komponenta mę- su związanego z zadaniem, natomiast strategie zo-
ska, a nie sama androgynia. rientowane na emocje  raczej w sytuacjach konflik-
Zastanawiające w tym kontekście są również badania tów interpersonalnych.
przeprowadzone w 1974 roku przez Bem i Lenney [7], Wyniki badania przeprowadzonego przez autorkÄ™ ni-
z których wynikało, że osoby określone seksualnie czę- niejszej pracy potwierdzają istnienie związku między
ściej niż osoby o typie androgynicznym wybierały za- depresją a stylem radzenia sobie w sytuacjach streso-
chowania zgodne ze swoim schematem płciowym. wych skoncentrowanym na emocjach. Grupa pacjen-
Męskość kojarzy się głównie z funkcjonowaniem za- tów znacznie częściej wybierała tę strategię zaradczą
daniowym, kobiecość natomiast z funkcjonowaniem niż osoby zdrowe, a ponieważ typ męski płci psycho-
społeczno-emocjonalnym, taki sposób działania może logicznej pojawił się tylko w grupie kontrolnej, moż-
predysponować do choroby lub przed nią chronić. na przypuszczać, że osoby te stosowały inne sposoby
Społeczny schemat typu męskiego zakłada bowiem radzenia sobie, które jednocześnie zmniejszały ry-
minimalizację przeżywania negatywnych emocji po- zyko zachorowania na depresję. Stosowanie pozo-
przez zaangażowanie się w działania mające na celu stałych sposobów radzenia sobie w sytuacjach stre-
szybkie i sprawne rozwiązanie zaistniałego problemu. sowych nie różniło się natomiast istotnie w grupie
Natomiast społeczny schemat typu kobiecego przyj- klinicznej i kontrolnej, co jest dodatkowym argu-
muje emocjonalne podejście do trudności polegające mentem przemawiającym za związkiem choroby ze
głównie na roztrząsaniu przyczyn, obwinianiu się strategią zaradczą.
www.psychiatria.viamedica.pl
20
Agnieszka Grygorczuk, Relacja między depresją, płcią psychologiczną i sposobami radzenia sobie w sytuacjach stresowych
Podsumowując, można powiedzieć, że płeć psycho- o męskim typie płci niezależnie od swojej płci
logiczna prawdopodobnie wiąże się z wystąpieniem biologicznej. Natomiast w grupie kontrolnej
zaburzeń depresyjnych nawracających poprzez więcej było osób o androgynicznym typie płci
wpływ na wybór sposobu radzenia sobie stosowa- psychologicznej oraz o typie męskim w porów-
nego w obliczu sytuacji stresowej. Potwierdzenie po- naniu z grupÄ… klinicznÄ….
wyższego założenia można też znalez
ć w badaniach 2. Wyniki badań sugerują, że czynnikiem związa-
przeprowadzonych w latach 1987 1989 przez nym z depresją może być natężenie męskości,
Nezu i wsp. [10, 11]. Zauważyli oni bowiem, że które istotnie różniło się w obu badanych gru-
u podłoża depresji leżą prawdopodobnie niewystar- pach. Osoby z grupy klinicznej charakteryzo-
czające umiejętności rozwiązywania problemów. wały się bowiem niskim natężeniem męskości
Ograniczone zdolności tworzenia nowych konstruk- w porównaniu z grupą kontrolną. Natomiast
tywnych rozwiązań w obliczu sytuacji problemowych natężenie kobiecości było porównywalne dla
oraz trudności w wyborze rozwiązań już istnieją- osób chorych i zdrowych.
cych mogłyby pociągać za sobą wybór stylu skon- 3. Na podstawie uzyskanych w niniejszej pracy wy-
centrowanego na emocjach jako strategii zarad- ników można przypuszczać, że związek zdro-
czej, a tym samym zwiększać prawdopodobieństwo wia psychicznego z androgynią wynika raczej
wystąpienia choroby. z jej komponenty męskiej niż z integracji mę-
skości i kobiecości. Ta ostatnia bowiem nie róż-
Wnioski niła się istotnie w obu badanych grupach.
1. Przeprowadzone badania pozwalają przypusz- 4. Wykazano również związek depresji ze stylem
czać, że istnieje związek między zaburzeniami radzenia sobie w sytuacjach stresowych. Gru-
depresyjnymi nawracającymi a płcią psycholo- pa kliniczna i grupa kontrolna różniły się bo-
giczną. Zaobserwowano bowiem, że w grupie wiem jedynie pod względem częstości stoso-
klinicznej dominujÄ… osoby o kobiecym i nieokre- wania stylu skoncentrowanego na emocjach,
ślonym typie płci psychologicznej, niewiele jest którą to strategię zaradczą częściej stosowały
osób androgynicznych i zupełny brak osób osoby chore niż zdrowe.
Streszczenie
Wstęp. Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie wyników badań nad związkiem płci psychologicznej
i sposobów radzenia sobie w sytuacjach stresowych z występowaniem zaburzeń depresyjnych nawracających.
Płeć psychologiczną zdefiniowano tu zgodnie z koncepcją Bem, sposoby radzenia sobie w sytuacjach stresowych
opisano za Endlerem i Parkerem, natomiast kryteria zaburzeń depresyjnych nawracających zaczerpnięto z Mię-
dzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10).
Materiał i metody. Przebadano 32 osoby: 16 kobiet w wieku 32 67 lat oraz 16 mężczyzn w wieku 24 57 lat
ze zdiagnozowanymi przez lekarza psychiatrÄ™ zaburzeniami depresyjnymi nawracajÄ…cymi. Wszyscy uczestnicy
badania byli pacjentami Kliniki Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Grupa kontrolna została
dopasowana do grupy klinicznej pod względem liczebności, płci, wieku i wykształcenia. Badania przeprowadzo-
no przy użyciu następujących kwestionariuszy: Inwentarz do oceny Płci Psychologicznej (IPP) autorstwa Alicji
Kuczyńskiej, Kwestionariusza Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych (CISS) opracowanego przez Endlera
i Parkera oraz Skali Depresji Becka (BDI). Badania zostały oparte na dwóch następujących założeniach:
1) Istnieje związek między występowaniem zaburzeń depresyjnych nawracających a płcią psychologiczną.
a) Osoby z zaburzeniami depresyjnymi nawracającymi charakteryzują się wyższym poziomem kobiecości i niż-
szym męskości w porównaniu z osobami z grupy kontrolnej.
b) W grupie osób z zaburzeniami depresyjnymi nawracającymi przeważają typy kobiece i osoby nieokreślone
seksualnie, a najmniej jest osób androgynicznych w porównaniu z osobami z grupy kontrolnej.
2) Istnieje związek między zaburzeniami depresyjnymi nawracającymi a stylem radzenia sobie w sytuacjach stre-
sowych. Osoby z zaburzeniami depresyjnymi nawracajÄ…cymi preferujÄ… Styl Skoncentrowany na Emocjach.
Wyniki. Uzyskano potwierdzenie związku zaburzeń depresyjnych nawracających z radzeniem sobie w sytu-
acjach stresowych za pomocą Stylu Skoncentrowanego na Emocjach. W badaniach potwierdzono również zwią-
www.psychiatria.viamedica.pl
21
Psychiatria 2008, tom 5, nr 1
zek wyżej wymienionej choroby z płcią psychologiczną. Osoby z grupy klinicznej uzyskiwały niższe wyniki w Skali
Męskości w porównaniu z grupą kontrolną, natomiast nie zaobserwowano podobnych różnic dla Skali Kobieco-
ści. Wśród osób z depresją stwierdzono brak osób o męskim typie płci psychologicznej oraz niższy odsetek osób
o typie płci androgynicznym w porównaniu z grupą kontrolną, natomiast przeważały w niej osoby o typie kobie-
cym i nieokreślonym.
Wnioski. Istnieje związek zaburzeń depresyjnych nawracających ze stylem radzenia sobie w sytuacjach streso-
wych. Istnieje związek zaburzeń depresyjnych nawracających z płcią psychologiczną. Istnieje związek zaburzeń
depresyjnych nawracających z natężeniem męskości. Psychiatria 2008; 5: 13 22
słowa kluczowe: zaburzenia depresyjne nawracające, płeć psychologiczna, radzenie sobie
w sytuacjach stresowych
7. Bem S.L., Lenney E. Sex Typing an avoidance of cross-sex beha-
PIÅšMIENNICTWO
vior. Journal of Personality and Social Psychology, 1976; 33:
1. Brannon L. Psychologia rodzaju. GWP, Gdańsk 2002; 491.
48 54.
2. Seligman M.E.P., Walter E.F., Rosenhan D.L. Psychopatologia.
8. Brannon L. Psychologia rodzaju. GWP, Gdańsk 2002; 479.
Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2003; 281.
9. Fontenot K., Brannon L. Gender differences in coping with work-
3. Kuczyńska A. Inwentarz Do Oceny Płci Psychologicznej (IPP). Pod-
place stress. Referat wygłoszony na 99. zjez
dzie American Psy-
ręcznik. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towa-
chological Association, San Francisco, CA.
rzystwa Psychologicznego, Warszawa 1992; 5.
4. Strelau J. Psychologia różnic indywidualnych. Wydawnictwo Na- 10. Nezu A.M. A problem-solving formulation of depression: A lite-
ukowe Scholar, Warszawa 2006; 298. rature review and proposal of a pluralistic model. Clinical Psy-
5. Kuczyńska A. Inwentarz Do Oceny Płci Psychologicznej (IPP). Pod-
chology Review 1987; 7: 121 144.
ręcznik. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towa-
11. Nezu A.M., Nezu C.M., Peri M.G. Problem-solving therapy for
rzystwa Psychologicznego, Warszawa 1992; 10.
depression: Theory, research and clinical guidelines. New York:
6. Hyde J.S., Frost L.A. Metaanalizy w psychologii kobiety. W: Woj-
Wiley, 1989.
cieszke B. Kobiety i mężczyz
ni: odmienne spojrzenia na różnice.
GWP, Gdańsk 2004.
www.psychiatria.viamedica.pl
22