Joanna Dymecka
Płeć i mózg

Mężczyźni powszechnie uważani są za pierwszą płeć, która zdominowała cały układ społeczny, od alkowy po politykę. To oni sprawują władzę, zajmują najwyższe stanowiska w firmach i więcej zarabiają. Są więksi, silniejsi, uważani za zdolniejszych i bardziej aktywnych. Wydaje się także, że ich przewaga wynika z różnic biologicznych. Za koncepcją taką opowiadał się twórca teorii ewolucji biologicznej K. Darwin, który uważał, iż osobniki męskie każdego, nie tylko ludzkiego gatunku, podlegają wyższej niż osobniki żeńskie selekcji, dlatego też stoją na wyższym szczeblu ewolucji. Jest to związane z tym, że osobniki męskie częściej angażują wyższe funkcje umysłowe, aby bronić swojego terytorium, swoich partnerek i potomstwa oraz aby zdobywać pożywienie w trakcie polowań. Podlegają oni także większej selekcji płciowej związanej z walką o partnerki i zaimponowaniem im. Ostatecznie K. Darwin stwierdził, odnosząc tą teorię także do gatunku ludzkiego, że mężczyzna w toku procesu ewolucji stał się jednostką bardziej rozwiniętą od kobiety (Głażewska, 2005).

Przez wiele stuleci inteligencja kobiet była porównywana do inteligencji małych dzieci tak, że nawet zabroniono im udziału w wyborach. Pod względem inteligencji królował mężczyzna. Mózg mężczyzn uważano za większy i lepiej rozwinięty, jednakże pierwsze poważniejsze badania naukowe zaczęły poddawać te tezy w wątpliwość (Brannon, 2002).

Z niektórych badań naukowych wynika, iż męskie mózgi są od dziesięciu do piętnastu procent większe i cięższe niż kobiece (Kimura, 2006). Jednakże różnica ta zanika po porównaniu stosunków masy mózgu do masy ciała. Pozostałe różnice między mózgami są niewielkie i można je tłumaczyć w równym stopniu czynnikami biologicznymi jak i społecznymi czyli różnicami w wychowaniu i doświadczeniu.

Inne badania natomiast wskazują, że męski mózg może mieć w niektórych miejscach na swojej powierzchni nieco mniej komórek nerwowych niż mózg żeński (Jones, 2003). Można spotkać się także z badaniami donoszącymi o wynikach wprost przeciwnych. Ankney podczas porównywania ze sobą mózgów mężczyzn i kobiet o takiej samej masie ciała stwierdził, że mózgi męskie są o około 100 gramów cięższe. Uznał on w oparciu o te badania, iż większa masa mózgu u mężczyzn może być przyczyną znaczących różnic między rodzajami między innymi w zakresie zdolności przestrzennych. Część badaczy twierdzi także, iż wielkość mózgu wiąże się z bardziej ogólnymi funkcjami intelektualnymi, jednakże nie stwierdzono, żeby wielkość mózgu w większym stopniu wiązała się z ilorazem inteligencji (Kimura, 2006).

Chociaż większe na początku, mózgi mężczyzn szybciej kurczą się wraz z wiekiem. Według niektórych badań mózgi mężczyzn, przeważnie większe niż mózgi kobiet, szybciej tracą tkankę nerwową. Od okresu dojrzałości do wieku lat czterdziestu mężczyźni tracą tkankę nerwową w niemal trzykrotnie większym tempie niż kobiety (Blum, 2000).

Uważa się, że naturalny model mózgu jest żeński i wymaga on radykalnych zmian w postaci oddziaływania hormonów, by tą strukturę przekształcić w postać męską (Moir, Jessel, 1993). Proces tworzenia mózgu męskiego jest znacznie trudniejszy niż w przypadku kobiety, a przekształcenie z jednej formy w drugą jest związane ze zdecydowanie większą szansą błędu (Karczewski, 1997).

W zakresie budowy półkul mózgowych naukowcy wskazują na różnice w lateralizacji w zakresie mowy i zdolności przestrzennych, która może być silniejsza u mężczyzn. Jednakże różnice te są bardzo małe i większe znaczenie mają zmienne indywidualne niż rodzaj. Powodów tych różnic niektórzy upatrują w produkcji testosteronu (z badań wynika, iż mężczyźni, którzy w okresie prenatalnym otrzymali mniejszą niż przeciętnie ilość hormonu męskiego, charakteryzują się kobiecym schematem rozmieszczenia funkcji w mózgu (Moir, Jessel, 1993)), który spowalnia wzrost lewej półkuli, co wyzwala szybszy rozwój prawej, inni widzą go w szybszym dojrzewaniu dziewcząt, przez co lepiej radzą sobie z zadaniami wymagającymi zdolności werbalnych, jeszcze inni natomiast decydującą rolę w powstawaniu różnic w budowie półkul przypisują ewolucji (Brannon, 2002). Jeszcze inne badania donoszą, iż w mózgach kobiet ośrodki odpowiedzialne za zdolności językowe i przestrzenne rozmieszczone są w obu półkulach, natomiast u mężczyzn funkcje te mają ściśle określoną lokalizację
umiejętności przestrzenne w prawej półkuli, a językowe w lewej. Dane te można łączyć z faktem, iż mózgi mężczyzn są bardziej wyspecjalizowane (Moir, Jessel, 1993). Są one bardziej uporządkowane, a każda funkcja ma w nich swoje określone miejsce. Uważa się, że dzięki temu uporządkowaniu mężczyznom łatwiej jest skupić się na jednej sprawie i trudniej ich rozkojarzyć. Dodatkowo mózgi mężczyzn są w znacznie większym stopniu niż kobiece poddawane działaniu testosteronu, który zapewnia mężczyznom przewagę przez to, że koncentruje i pobudza mózg oraz zwiększa odporność na zmęczenie (Moir, Jessel, 1993).

Mężczyźni mogą odnosić z tego spore korzyści, dlatego że gdy konkretne funkcje kontrolowane są przez specyficzne tylko dla nich obszary mózgu, mężczyźni nie dają się tak łatwo rozpraszać zbytecznym informacjom Dzieje się tak na przykład w przypadku orientacji przestrzennej kontrolowanej przez bardziej wyodrębniony obszar, a także słownictwa i definiowania słów. Natomiast przeciwnie jest w przypadku mechanizmów językowych takich jak gramatyka, ortografia i fonetyka, które u mężczyzn są bardziej rozproszone. Ośrodki emocji są u mężczyzn bardziej skupione, z czego jednak nie odnoszą oni korzyści (Moir, Jessel, 1993).

Oprócz różnic w budowie półkul badacze zauważyli również różnice w budowie ciała modzelowatego, wzgórza i podwzgórza. Niektórzy wysuwają także hipotezy o różnicach w budowie takich części mózgu łączących dwie półkule jak spoidło przednie czy bryła pośrednia wzgórza (Brannon, 2002). Uważa się, że ciało modzelowate jest większe u kobiet niż u mężczyzn, szczególnie dotyczy to jego tylniej części, która u kobiet ma bardziej bulwiasty kształt (Kimura, 2006). Ponadto
stwierdzono, iż spoidło przednie jest mniejsze u mężczyzn (o około 10
12%, ale różnica ta dotyczy tylko mężczyzn heteroseksualnych (Blum, 2002)), massa intermedia łącząca obie części wzgórza rzadziej występuje u mężczyzn i jest u nich mniejsza. Męskie mózgi mają także mniej włókien nerwowych łączących obie półkule, co wiąże się z gorszą komunikacją międzypółkulową niż w wypadku kobiet (Kimura, 2006).

W innych badaniach stwierdzono, że mózgi mężczyzn i kobiet wykazują niewielkie różnice w pewnych małych grupach komórek w podwzgórzu, strukturze stanowiącej ośrodek kontroli hormonów rozrodczych (Jones, 2003). Szczególnie różnica ta uwidacznia się w jądrze dwupostaciowym podwzgórza, bardzo wrażliwym na działanie hormonów sterydowych, które u mężczyzn jest 2,5 razy większe niż u kobiet. Uważa się, że jest to struktura mająca związek z zachowaniami seksualnymi i tożsamością płciową (Brannon, 2002).

Inna różnica wskazywana przez badaczy dotyczy budowy jądra rdzeniowego ciała opuszkowo-jamistego, które u mężczyzn jest 25% większe niż u kobiet. Neurony tego jądra uczestniczą w ejakulacji u mężczyzn i skurczach pochwy u kobiet. Jak widać najbardziej różniące się części mózgów kobiet i mężczyzn są odpowiedzialne za sferę płciową i zachowania seksualne. Nie są to różnice związane z intelektem czy emocjami.

Podsumowując rozważania dotyczące budowy mózgu wcale nie świadczy ona o biologicznej przewadze mężczyzn nad kobietami w tym zakresie. Istniejące różnice są niewielkie i niemające wpływu na inteligencję. Naukowcy zgadzają się, że u kobiet i mężczyzn mogą pracować inne neurony np. podczas czytania czy w czasie spoczynku. Jednakże proste uogólnienia i przypisywanie wszystkich różnic biologii mogą prowadzić do fałszywych wniosków, gdyż od momentu przyjścia na świat dziecko jest nieustannie stymulowane przez środowisko społeczne, a wpływ ten jest uzależniony od jego płci.