Fabrykowanie
wspomnieł
Mózg nie tylko daje si
wprowadza w b"ąd,
ale sam teŻ jest sk"onny
do oszustwa
Elizabeth F. Loftus
78 WIAT NAUKI Zaktualizowane ze wiata Nauki numer 11/1997
BRYAN CHRISTIE, ZDJóCIE ZA ZGODŃ JOSEFY EGO JAKLITSCHA
1986 roku Nadean Cool, salo- otrzyma"a w 1996 roku milion dolarów by, którym nie przekazano fa"szywej in-
wa z Wisconsin, nie mogąc si odszkodowania. formacji, znacznie trafniej odtwarza"y
Wupora z w"asnymi reakcjami Mniej wicej rok wczeĘniej dwie w pamici znak drogowy.
na uraz, jakiego dozna"a jej córka, zg"o- "awy przysig"ych uzna"y za winnego Przeprowadzi"am wraz ze studenta-
si"a si do psychiatry. Ten zastosowa" psychiatr z Minnesoty. O zaszczepia- mi ponad 200 eksperymentów (w któ-
hipnoz i inne techniki wykorzystujące nie fa"szywych wspomnieł oskarŻy"y rych uczestniczy"o ponad 20 tys. osób),
sugesti, by dokopa si do ukrytych go by"e pacjentki Vynnette Hamanne dokumentujących wp"yw dezinformacji
wspomnieł o przemocy, której rzeko- i Elizabeth Carlson, które pod wp"ywem na zniekszta"canie pamici. Badani
mo doĘwiadczy"a sama Cool. Kobieta ta hipnozy i amytalu sodowego oraz dez- przypominali sobie wielką stodo"
nabra"a z czasem przekonania, Że wy- informacji na temat funkcjonowania w sielankowej scenerii, w której tak na-
par"a nastpujące wspomnienia: nale- pamici przypomnia"y sobie o straszli- prawd Żadnych budynków nie by"o, pa-
Ża"a do sekty satanistycznej, poŻera"a wych aktach przemocy ze strony naj- mitali nieobecne w oglądanej scenie
niemowlta, by"a gwa"cona, odbywa"a bliŻszych. Za krzywdy wynik"e z tych rozbite szk"o i magnetofony, bia"y za-
stosunki seksualne ze zwierztami i fa"szywych oskarŻeł sąd przyzna" Ha- miast niebieskiego samochód w miej-
zmuszona by"a przygląda si zabójstwu manne 2.67 mln, a Carlson 2.5 mln scu przestpstwa oraz Myszk Minnie
swojej oĘmioletniej koleŻanki. Uwierzy- dolarów odszkodowania. zamiast Miki. Wszystkie te badania do-
"a, Że ma ponad 120 osobowoĘci dzie- Wszystkie cztery kobiety przypomnia- wodzą, Że wspomnienia moŻna zmieni
cice, doros"e, anielskie, a nawet kacze "y sobie podczas terapii o przemocy do- wsposób przewidywalny i niekiedy bar-
a wszystko dlatego, jak jej mówiono, Że znanej w dzieciłstwie, ale póęniej pod- dzo istotny.
w dzieciłstwie by"a wykorzystywa- waŻy"y autentycznoĘ tych wspomnieł. Dezinformacja zagraŻa naszej pami-
na seksualnie i maltretowana. Psychia- Jak ustali, czy wspomnienia z dziecił- ci, gdy rozmawiamy z innymi, kiedy za-
tra dokona" nad nią egzorcyzmów jed- stwa są prawdziwe, czy fa"szywe? Bez daje si nam sugerujące odpowiedę py-
no posiedzenie trwa"o ponad pi godzin potwierdzenia osób trzecich bardzo tania lub gdy czytamy o zdarzeniu,
i polega"o m.in. na skrapianiu jej wodą trudno to zrobi. Co wicej, niektóre którego sami byliĘmy Ęwiadkami, bądę
Ęwiconą i wzywaniu szatana, by opuĘci" wspomnienia zosta"y zdeprecjonowane oglądamy w Ęrodkach masowego przeka-
jej cia"o. przez fakty na przyk"ad wyraęne i do- zu informacj o nim. Po przesz"o 25 la-
Kiedy Cool wreszcie zrozumia"a, Że k"adne relacje dotyczące gwa"tu i abor- tach badał nad potgą dezinformacji
zaszczepiono jej fa"szywe wspomnienia, cji przez wyniki badał lekarskich. Jak zgromadzono juŻ rozleg"ą wiedz o czyn-
pozwa"a psychiatr do sądu, oskarŻając to moŻliwe, Że ludzie zyskują rozbudo- nikach decydujących o tym, czy cz"owiek
go o b"ąd w sztuce lekarskiej. W marcu wane i nie budzące ich wątpliwoĘci, staje si podatny na modyfikacj pami-
1997 roku, po trwającym pi tygodni a przy tym fa"szywe wspomnienia? Co- ci. Odbywa si to o wiele "atwiej, gdy
procesie, przyznano jej w drodze ugo- raz liczniejsze badania dowodzą, Że wskutek up"ywu czasu oryginalne wspo-
dy 2.4 mln dolarów odszkodowania. pewnym osobom w sprzyjających wa- mnienia si zatar"y.
Cool nie jest jedyną pacjentką, u któ- runkach doĘ "atwo je zaszczepi.
rej pojawi"y si fa"szywe wspomnienia Moje w"asne badania nad zniekszta"- Fa"szywe wspomnienia z dzieciłstwa
w wyniku podejrzanej terapii. W 1992 caniem pamici sigają początku lat sie- CZYM INNYM JEST zmiana paru szczegó-
roku w Missouri pewien pracownik po- demdziesiątych, kiedy zaj"am si efek- "ów w dok"adnym pod pozosta"ymi
radni przykoĘcielnej podczas terapii po- tem dezinformacji . Wynika z nich, Że wzgldami wspomnieniu, czym innym
móg" Beth Rutherford przypomnie gdy ktoĘ, kto by" naocznym Ęwiadkiem zaĘ zaszczepienie fa"szywego wspo-
sobie, Że jej ojciec, osoba duchowna, sys- pewnego zdarzenia, uzyska nastpnie mnienia o sytuacji, która si nigdy nie
tematycznie gwa"ci" ją midzy siódmym nową, mylącą informacj na temat owe- wydarzy"a. Przystpując do badania zja-
a czternastym rokiem Życia, w czym nie- go zajĘcia, to jego wspomnienia czsto wiska fabrykacji wspomnieł, musieli-
kiedy przytrzymując ją pomaga"a mu ulegają wypaczeniu. W pewnym ekspe- Ęmy wraz z moimi studentami znaleę
jej matka. Pod wp"ywem terapeuty Ru- rymencie uczestnicy oglądali symulacj sposób na to, by indukując pseudow-
therford przypomnia"a sobie takŻe, Że wypadku samochodowego, który zda- spomnienia, nie narazi osób badanych
dwukrotnie zasz"a z ojcem w ciąŻ i Że rzy" si na skrzyŻowaniu ze znakiem na niepotrzebną przykroĘ czy to w
ten zmusza" ją do pozbycia si p"odu. STOP. Nastpnie po"owie badanych za- momencie tworzenia fa"szywego wspo-
Gdy posądzenia te ujawniono, ojciec pa- sugerowano, Że stojący przed skrzyŻo- mnienia, czy teŻ po ujawnieniu, Że ce-
cjentki musia" zrezygnowa z funkcji pa- waniem znak drogowy by" znakiem pod- lowo wprowadzono je w b"ąd. Chcie-
stora. Badanie lekarskie wykaza"o jed- porządkowania. Gdy zapytano póęniej liĘmy jednak zaszczepi wspomnie-
nak, Że 22-letnia Rutherford wciąŻ jest uczestników o ten znak, ci, których pod- nie, które by"oby odrobin bolesne, gdy-
dziewicą i nigdy w ciąŻy nie by"a. Córka dano sugestii, sk"onni byli twierdzi, Że by podobna sytuacja wydarzy"a si
pastora pozwa"a terapeut do sądu i widzieli znak podporządkowania. Oso- naprawd.
Wraz z moją wspó"pracownicą Jacqu-
eline E. Pickrell postanowi"yĘmy wpro-
FASZYWE WSPOMNIENIA tworzą si czsto w wyniku po"ączenia autentycznych
wspomnieł z sugestiami pochodzącymi od innych osób. I tak wspomnienie z wczesnego
wadzi pewne szczególne wspomnienie
dzieciłstwa, radosna wycieczka na plaŻ z ojcem i dziadkiem, moŻe pod wp"ywem sugestii
zagubienia si w centrum handlowym
na przyk"ad kogoĘ z rodziny ulec zniekszta"ceniu i przerodzi si we wspomnienie lku
lub duŻym domu towarowym w wieku
lub zagubienia. Do indukowania fa"szywych wspomnieł dochodzi równieŻ wtedy,
mniej wicej piciu lat. Poprosi"yĘmy
gdy zachcamy daną osob do wyobraŻenia sobie, Że przeŻywa okreĘlone wydarzenia,
mówiąc jednoczeĘnie, by nie przejmowa"a si tym, czy zaistnia"y one naprawd, czy nie. zatem, by uczestnicy naszych badał (24
WYDANIE SPECJALNE WIAT NAUKI 79
osoby w wieku 18 53 lat) przypomnie- ce u"atwi wydobywanie wspomnieł ni do zapamitania przesz"oĘci w róŻ-
li sobie wydarzenia z dzieciłstwa, o któ- z pamici. ny sposób, a nawet dają si namówi do
rych s"yszeli od rodziców, starszego TuŻ po przeczytaniu historyjek oraz przypomnienia sobie zdarzeł, które
rodzełstwa lub innych krewnych. Dla podczas dwóch póęniejszych rozmów oso- nigdy nie zasz"y.
kaŻdej osoby badanej przygotowa"yĘmy by badane przypomnia"y sobie oko"o Badania prowadzone w innych labo-
kilkuzdaniowe historyjki na temat trzech 49 spoĘród 72 zdarzeł prawdziwych ratoriach stosujących podobną procedu-
zdarzeł, które zasz"y naprawd, i jed- (68%). Specjalnie sfabrykowane zdarze- r eksperymentalną przynios"y podobne
nego fikcyjnego. nie po lekturze materia"ów przypomnia- rezultaty. I tak Ira Hyman, Troy H. Hus-
Opisując sytuacj zmyĘloną, korzysta- "o sobie (czĘciowo lub w ca"oĘci) siedem band i F. James Billing z Western Wa-
"yĘmy z informacji o jakiejĘ wyprawie osób (29%) i podczas dwóch kolejnych shington University prosili studentów col-
po zakupy (uzyska"yĘmy ją od kogoĘ z rozmów szeĘ z nich (25%) nadal twier- lege u o przypomnienie sobie przytoczo-
rodziny osoby badanej, kto zapewni" dzi"o, Że pamita fikcyjne zdarzenie. nych przez ich rodziców zdarzeł z dzie-
nas, Że tak naprawd nie zagubi"a si Generalnie wspomnienia prawdziwe i fa"- ciłstwa. Studentów poinformowano, Że
ona w wieku piciu lat). Scenariusz ta- szywe róŻni"y si troch: badani uŻyli w badaniu chodzi o przeĘledzenie róŻnic
ki zawiera" nastpujące elementy: dziec- wicej s"ów do opisu zdarzeł prawdzi- midzy ludęmi w zapamitywaniu wspól-
ko zgubi"o si na czas d"uŻszy, p"aka"o, wych oraz oceniali wspomnienia o nich nych doĘwiadczeł. KaŻdej osobie przed-
starsza kobieta uspokaja"a je i udzieli"a jako nieco bardziej wyraziste. Postronne- stawiono zdarzenia relacjonowane przez
pomocy, aŻ wreszcie rodzina szczĘli- mu s"uchaczowi bardzo trudno by"oby rodziców i jedno zdarzenie fikcyjne noc
wie si odnalaz"a. jednak powiedzie, kiedy uczestnicy na- spdzoną w szpitalu z powodu wysokiej
Po przeczytaniu tych historyjek oso- szych badał opisywali prawdziwe, a kie- gorączki i podejrzenia o zapalenie ucha
by badane mia"y napisa, co zapami- dy fa"szywe wspomnienia. lub przyjcie urodzinowe z pizzą i zapro-
ta"y z kaŻdego z tych zdarzeł. JeŻeli któ- OczywiĘcie przeraŻenia w związku z szonym klaunem które rzekomo si od-
regoĘ zdarzenia w ogóle sobie nie zagubieniem si w sklepie nie da si po- by"o, gdy osoba ta mia"a mniej wicej pi
przypomina"y, mia"y napisa: Tego nie równa z przeŻyciami osoby molestowa- lat. Wed"ug zapewnieł rodziców, nic ta-
pamitam. Z kaŻdym uczestnikiem ba- nej. W badaniu z zagubieniem si w cen- kiego si nie zdarzy"o.
dał przeprowadzi"yĘmy póęniej dwie trum handlowym nie chodzi"o jednak Hyman stwierdzi", Że studenci pytani
rozmowy, w których powiedzia"yĘmy, Że o rzeczywiste przeŻycie tego typu sytu- po raz pierwszy przypomnieli sobie, w ca-
chcemy sprawdzi, ile szczegó"ów za- acji, a jedynie o zaszczepienie o niej fa"- "oĘci lub fragmentarycznie, 84% zdarzeł
pamita" i jak dalece jego wspomnienia szywego wspomnienia. Nasze doĘwiad- prawdziwych, a po raz drugi 88%. Nikt
pokrywają si ze wspomnieniami bli- czenie pokazuje, jak moŻna tego nie pamita" zdarzenia fikcyjnego pod-
skiej mu osoby. Nie odczytywa"yĘmy do- dokona, i pomaga zrozumie, w jaki czas pierwszego spotkania, ale podczas
s"ownych opisów wydarzeł, a jedynie sposób dochodzi do tego w Życiu. Co drugiego 20% osób badanych powie-
podsuwa"yĘmy pewne fragmenty, mają- wicej, dowodzi, Że ludzi moŻna sk"o- dzia"o, Że coĘ sobie z niego przypomina.
Rozmowa 1
Rozmowa 2
Rozmowa 3
0 20 40 60 80 100
Odsetek osób badanych
Wspomnienia Wspomnienia
zdarzeł prawdziwych zdarzeł fikcyjnych
PRZYPOMINANIE SOBIE nieprawdziwych zdarzeł
z dzieciłstwa okazywa"o si w tym badaniu nieco
"atwiejsze, gdy uczestnik po zaznajomieniu si
ze szczegó"ami zapomina", skąd czerpa" informacj
na ich temat. Ira Hyman i jego zespó" z Western
Washington University przedstawili osobom badanym
opisy zdarzeł autentycznych (o których dowiedzieli si
od cz"onków ich rodziny) i jednego fikcyjnego na
przyk"ad dotyczącego oblania rodziców panny m"odej
ponczem na przyjciu weselnym. Nikt z badanych
nie przypomina" sobie tego fikcyjnego zdarzenia,
gdy us"ysza" o nim po raz pierwszy, ale podczas dwóch
nastpnych rozmów najpierw 18%, a nastpnie
25% badanych twierdzi"o, Że coĘ pamita.
80 WIAT NAUKI TAJEMNICZY UMYS
BRYAN CHRISTIE
Jedna osoba, wys"uchawszy relacji o ho- zumie mechanizm ich powstawania. Odtwarzanie
po lekturze
spitalizacji, przypomnia"a sobie póęniej Pojawia si jednak pytanie, czy wyniki
materia"ów
lekarza (mŻczyzn), pielgniark oraz tego badania dotyczą równieŻ realnych
koleŻank, która odwiedzi"a ją w szpitalu. sytuacji, na przyk"ad przes"uchania
Odtwarzanie
W innym eksperymencie Hyman opi- przez funkcjonariuszy wymiaru spra-
w rozmowie 1
sywa" wypadek na przyjciu weselnym, wiedliwoĘci lub seansu psychoterapeu-
gdy osoba badana rzekomo potrąci"a tycznego. I cho silne sugestie rzadko
Odtwarzanie
waz z ponczem i obla"a nim rodziców pojawiają si podczas przes"uchania
w rozmowie 2
panny m"odej, czy teŻ ewakuacj ze skle- przez policj oraz w czasie terapii, to
pu spoŻywczego, gdy przez pomy"k przypadki sugestii w postaci ekspery-
0 20 40 60 80 100
w"ączy" si zraszacz przeciwpoŻarowy. mentu wyobraŻeniowego rzeczywiĘcie
Odsetek osób badanych
I tym razem podczas pierwszej rozmo- si zdarzają. Funkcjonariusze wymiaru
Wspomnienia Wspomnienia
wy nikt nie pamita" fikcyjnego zdarze- sprawiedliwoĘci, chcąc uzyska przy-
zdarzeł prawdziwych zdarzeł fikcyjnych
nia, podczas drugiej natomiast 18% ba- znanie si do winy, mogą na przyk"ad
FASZYWE WSPOMNIENIA zaszczepiono
danych coĘ sobie przypomnia"o, a pod- poprosi podejrzanego o wyobraŻenie
niemal 25% osób uczestniczących
czas trzeciej fragmentaryczne wspo- sobie, jak by to by"o, gdyby bra" udzia" w w badaniach prowadzonych przez autork
artyku"u i jej zespó". Zosta"y one tak
mnienia opisywa"o juŻ 25% uczestni- przestpstwie. Niektórzy psychiatrzy
pomyĘlane, by pojawi"o si nieprawdziwe
ków badał. I tak jedna z osób badanych i psycholodzy, usi"ując dotrze do rze-
wspomnienie zagubienia si podczas zakupów
pytana po raz pierwszy o fikcyjne zda- komo ukrytych wspomnieł, zachcają
wwieku oko"o piciu lat. KaŻdy uczestnik
rzenie na przyjciu weselnym odpar"a: pacjentów do wyobraŻania sobie roz- badał otrzyma" materia"y zawierające opis
trzech zdarzeł autentycznych i jednego
Nie mam pojcia. Nigdy o tym nie s"y- maitych wydarzeł z dzieciłstwa.
fikcyjnego. Po zapoznaniu si z tymi opisami
sza"am. Za drugim razem powiedzia- SondaŻe przeprowadzone wĘród psy-
29% badanych coĘ sobie przypomina"o
"a: Wesele odbywa"o si na ĘwieŻym po- chologów klinicznych ujawni"y, Że 11%
o zagubieniu si w centrum handlowym.
wietrzu i o ile pamitam, biega"yĘmy respondentów zaleca klientom, by po-
Jak dowiod"y póęniejsze rozmowy, z up"ywem
i coĘ potrąci"yĘmy, chyba waz z pon- zwolili wyobraęni poszale , a 22% in- czasu wspomnienia zdarzeł fikcyjnych
i prawdziwych niewiele si zmieni"y.
czem czy coĘ w tym rodzaju. Narobi"y- struuje ich, by dali upust fantazji . Tera-
Ęmy strasznego ba"aganu i oczywiĘcie peutka Wendy Maltz w popularnej ksiąŻ-
zosta"yĘmy skrzyczane. ce na temat molestowania seksualnego czy są spójne [...] I aby zada" sobie [...]
w dzieciłstwie zaleca kolegom, by za- nastpujące pytania: jaka to pora dnia?
Przerost wyobraęni chcali pacjenta do powyobraŻania so- gdzie teraz jestem? w domu czy na dwo-
SKORO WIEMY, Że sugestia moŻe dopro- bie, Że by" wykorzystywany seksualnie, rze? co si dzieje? ile osób mi towarzy-
wadzi do powstania fa"szywych wspo- i nie martwi" si, czy wyobraŻenia te są szy jedna czy wicej? Maltz namawia
mnieł z dzieciłstwa, "atwiej nam zro- trafne, czy czegokolwiek dowodzą bądę ponadto terapeutów do zadawania py-
WYDANIE SPECJALNE WIAT NAUKI 81
JASON GOLTZ (
na dole
); BRYAN CHRISTIE (
na górze
)
PRZEROST WYOBRAŁNI
WYOBRAANIE SOBIE FIKCYJNEGO ZDARZENIA wzmacnia przekonanie o jego prawdziwoĘci
jest to efekt przerostu wyobraęni . W celu jego zbadania autorka artyku"u prosi"a
Znalaz"em
10 dolarów uczestników eksperymentu o oszacowanie prawdopodobiełstwa, z jakim kaŻde z 40
wymienionych zdarzeł zasz"o w ich dzieciłstwie. Po up"ywie dwóch tygodni osoby badane
Łle mnie poddano sterowaniu wyobraŻeniami o pewnych zdarzeniach, do których wed"ug
ostrzyŻono wczeĘniejszych ich oĘwiadczeł nigdy nie dosz"o. Nastpnie poproszono je o ponowne
oszacowanie prawdopodobiełstwa 40 wskazanych na wstpie wydarzeł. Wzrost przekonania
Uwiąz"em
o prawdziwoĘci zdarzeł zaobserwowano u wszystkich badanych, ale by" on wikszy u osób,
na drzewie
które uczestniczy"y w procedurze aktywnego wyobraŻania sobie tych zdarzeł.
Wygra"em
zwierzątko
nie poprosiliĘmy uczestników tych shington University, a dotyczące wspo-
badał o oszacowanie prawdopo- mnieł nie z dzieciłstwa, ale ca"kiem
Ocali" mnie
dobiełstwa, z jakim zdarzenia po- ĘwieŻych, dowodzą, Że związek midzy
ratownik
dane na naszej wyjĘciowej liĘcie wyobraŻaniem sobie zdarzeł a fabryka-
Trafi"em
rzeczywiĘcie im si przytrafi"y. cją wspomnieł ma bardziej bezpoĘred-
Grupa
na pogotowie
nie uczestnicząca
A oto jeden z eksperymentów ni charakter. W sesji wstpnej badacze
w sesji wyobraŻeniowej
myĘlowych. Badanego prosi si prosili uczestników o wykonanie jakiejĘ
Zbi"em
szyb
o wyobraŻenie sobie, Że po lek- czynnoĘci, wyobraŻenie sobie, Że ją wy-
Grupa
cjach bawi si w domu, gdy roz- konują, lub tylko wys"uchanie informa-
uczestnicząca
Zadzwoni"em
lega si na dworze dziwny ha"as; cji o niej bez podejmowania jakichkol-
w sesji wyobraŻeniowej
na policj
badany biegnie do okna, potyka wiek dzia"ał. Chodzi"o o bardzo proste
0 20 40 60
si, traci równowag, wyciąga r- czynnoĘci: uderzenie w stó", podnie-
Odsetek badanych, u których wzros"o
k i wybija szyb. ZadawaliĘmy sienie zszywacza, z"amanie wyka"aczki,
przekonanie o autentycznoĘci zdarzenia
ponadto badanym nastpujące py- skrzyŻowanie palców, poruszanie oczy-
tał typu: Kto najprawdopodobniej móg" tania: O co si potkną"eĘ? Jak si wte- ma. W drugiej sesji uczestników popro-
by sprawcą tego czynu? W jakim wieku dy czu"eĘ? szono o wyobraŻenie sobie kilku czynno-
by"eĘ najbardziej naraŻony na molesto- W jednym z badał 24% uczestniczą- Ęci, których wczeĘniej nie wykonywali.
wanie seksualne? cych w nim osób, proszonych o wyobra- Podczas ostatniego spotkania odpowia-
Tego typu eksperymenty myĘlowe sto- Żenie sobie scenki z rozbitą szybą, twier- dali na pytania, jakie czynnoĘci wyko-
sowane są coraz czĘciej. Sk"oni"o to dzi"o, Że są niemal pewni, iŻ do zda- nywali na pierwszej sesji. Okaza"o si,
mnie i moich wspó"pracowników do za- rzenia tego dosz"o naprawd, podczas Że im czĘciej uczestnicy wyobraŻają so-
stanowienia si, jakie mogą by tego kon- gdy spoĘród osób, które nie musia"y so- bie czynnoĘ w rzeczywistoĘci nie wy-
sekwencje. Co si stanie, gdy ludzie wy- bie wyobrazi tej sytuacji, tylko 12% mó- konywaną, tym bardziej prawdopodob-
obraŻą sobie sytuacje z dzieciłstwa, któ- wi"o o wikszym prawdopodobiełstwie ne wydaje si im, Że to robili.
re nigdy si nie wydarzy"y? Czy wów- zaistnienia tego zdarzenia. Stwierdzili-
czas nabiorą wikszego przekonania, Że Ęmy, Że ów efekt przerostu wyobraęni Wspomnienia niemoŻliwe
naprawd to si sta"o? wystąpi" w odniesieniu do kaŻdej z JEST WYSOCE NIEPRAWDOPODOBNE, by oso-
PrzygotowaliĘmy trzystopniowe bada- oĘmiu sytuacji, które poleciliĘmy bada- ba doros"a odtworzy"a autentyczne epizo-
nia. Najpierw poprosiliĘmy uczestników nym sobie wyobrazi. dyczne wspomnienia z pierwszego roku
o okreĘlenie prawdopodobiełstwa, z ja- Nasuwa si kilka wyjaĘnieł tego zja- Życia, m.in. dlatego, Że hipokamp, zasad-
kim pewne sytuacje mog"y si im przy- wiska. Najbardziej oczywiste jest takie, nicza dla powstawania wspomnieł czĘ
trafi w dzieciłstwie. OpracowaliĘmy li- Że przez akt wyobraęni po prostu dane mózgu, nie jest wówczas dostatecznie
st 40 zdarzeł, z których kaŻde oceniane zdarzenie zaczyna by znajome i stan dojrza"y, by tworzy i przechowywa d"u-
by"o wed"ug skali od na pewno si nie ten mylnie utoŻsamia si ze wspomnie- gotrwa"e, odtwarzalne w wieku doros"ym
wydarzy"o do wydarzy"o si na pew- niami z dzieciłstwa. Podobna niejasnoĘ wspomnienia. NieŻyjący juŻ Nicholas
no . Dwa tygodnie póęniej poprosiliĘmy (gdy nie pamita si ęród"a informacji) Spanos z Carleton University i jego ze-
badanych o wyobraŻenie sobie, Że nie- jest szczególnie nasilona w przypadku spó" opracowali procedur zaszczepia-
które z tych sytuacji im si przytrafi"y. odleg"ych wspomnieł z dzieciłstwa. nia niemoŻliwych wspomnieł z okresu
RóŻne osoby mia"y wyobrazi sobie róŻ- Wyniki badał, których autorami byli tuŻ po narodzinach. Osoby badane prze-
ne sytuacje. Po pewnym czasie ponow- Lyn Goff i Henry L. Roediger III z Wa- konuje si, Że mają dobrze skoordyno-
wane ruchy ga"ek ocznych i przeszuki-
wania wzrokowego prawdopodobnie
ELIZABETH F. LOFTUS jest profesorem psychologii i profesorem nadzwyczajnym prawa w Uni-
dlatego Że w szpitalu, w którym przysz"y
versity of Washington. Doktoryzowa"a si z psychologii w Stanford University w 1970 roku.
na Ęwiat, wieszano nad "óŻeczkami no-
Wswojej pracy badawczej koncentruje si na takich zagadnieniach, jak pami ludzka, zezna-
worodków ruchome kolorowe zabawki.
nia naocznych Ęwiadków i procedury sądowe. Loftus opublikowa"a 18 ksiąŻek i ponad 250 ar-
Aby sprawdzi, czy tak by"o rzeczywi-
tyku"ów naukowych. Wystpowa"a w roli bieg"ego lub konsultanta w setkach procesów sądowych,
Ęcie, po"ow badanych hipnotyzuje si,
m.in. w procesie McMartina oskarŻonego o molestowanie seksualne dzieci w wieku przedszkol-
cofa do pierwszego dnia Życia i pyta, co
nym. Otrzyma"a National Media Award przyznawaną przez American Psychological Founda-
zapamitali. Drugą po"ow poddaje si
tion za ksiąŻk Eyewitness Testimony (Zeznania naocznych Ęwiadków). Miami University, Uni-
sterowanej restrukturyzacji pamici ,
wersytet w Lejdzie i John Jay College of Criminal Justice przyzna"y jej doktoraty honoris causa.
W latach 1998 1995 Loftus by"a przewodniczącą American Psychological Society. procedurze polegającej na regresji do
82 WIAT NAUKI TAJEMNICZY UMYS
O AUTORZE
BRYAN CHRISTIE
WSPOMNIENIE Z OKRESU NIEMOWLóCEGO na przyk"ad ruchomej zabawki wiszącej
nad "óŻeczkiem moŻe zosta wprowadzone, mimo Że jest wysoce wątpliwe, czy zdarzenia
z pierwszego roku Życia w ogóle są zapamitywane. Za pomocą hipnozy i procedury sterowanej
restrukturyzacji pamici nieŻyjący juŻ Nicholas Spanos i jego zespó" z Carleton University
zaszczepili badanym niemoŻliwe wspomnienia z pierwszego dnia Życia: 46% osób z grupy
poddanej hipnozie i 56% osób z grupy poddanej sterowanej restrukturyzacji pamici
przypomnia"o sobie ruchomą zabawk wieszaną nad "óŻeczkami noworodków.
wczeĘniejszego okresu Życia wraz z ak- komputer. Niewinni badani początko-
tywną zachtą do odtworzenia doĘwiad- wo odrzucali ten zarzut, ale gdy podsta-
czeł z niemowlctwa poprzez wyobra- wiona osoba oznajmi"a, Że widzia"a, jak
Żenie ich sobie. to robią, wielu uczestników podpisa"o
Spanos wraz ze wspó"pracownikami oĘwiadczenie o swojej winie. Wyniki te
stwierdzili, Że ogromna wikszoĘ osób dowodzą, Że przedstawiając cz"owieko-
badanych uleg"a owym procedurom pod- wi fa"szywe dowody obciąŻające, moŻe- OczywiĘcie z faktu, iŻ niektórym
rzucania wspomnieł. Obie grupy: pod- my sk"oni go do wzicia na siebie od- ludziom moŻna zaszczepi fa"szywe
dana hipnozie oraz sterowanej restruk- powiedzialnoĘci za przestpstwo, które- wspomnienia z dzieciłstwa, wcale nie
turyzacji pamici, relacjonowa"y wiele go nie pope"ni", a nawet sprawi, Że wy- wynika fa"szywoĘ wszystkich wspo-
wspomnieł z okresu niemowlcego. Zja- tworzy wspomnienia podtrzymujące mnieł pojawiających si w nastpstwie
wisko to by"o bardziej nasilone w grupie w nim poczucie winy. sugestii. Mówiąc inaczej, mimo Że ba-
sterowanej (95% do 70%). Obie grupy Z dotychczasowych badał zaczyna dania eksperymentalne nad tworzeniem
stosunkowo czsto przypomina"y sobie wy"ania si bardziej klarowny obraz fa"szywych wspomnieł budzą wątpliwo-
ruchomą zabawk (56% osób w grupie mechanizmu powstawania u osób do- Ęci co do prawdziwoĘci tych ukrytych
sterowanej i 46% w grupie poddanej hip- ros"ych fa"szywych wspomnieł o pew- od dawna, na przyk"ad dotyczących po-
nozie). Wielu spoĘród badanych, którzy nych emocjonalnych przeŻyciach. Pierw- wtarzających si silnych urazów, w Żad-
nie pamitali ruchomej zabawki, przypo- szy czynnik to oczekiwania ze strony nym wypadku nie mogą by podstawą
mina"o sobie inne obrazy, na przyk"ad le- otoczenia: na przyk"ad naukowiec wy- do ich deprecjonowania. Bez Ęwiadectw
karzy, pielgniarki, jaskrawe Ęwiat"a, "ó- wiera na uczestników badania presj, z zewnątrz najbardziej nawet doĘwiad-
Żeczka i maski na twarzach personelu. namawiając ich do ujawnienia wspo- czony badacz nie zdo"a odróŻni wspo-
Ponadto w jednej i drugiej grupie 49% mnieł. Po drugie, gdy ktoĘ ma problemy mnieł prawdziwych od tych, które są
spoĘród tych, którzy przytoczyli fakty z przypomnieniem sobie czegoĘ, moŻ- efektem cudzej sugestii.
z dzieciłstwa, uwaŻa"o, Że są to wspo- na go sk"oni do konstruowania wspo- Dok"adne poznanie mechanizmów
mnienia autentycznych zdarzeł, a tylko mnieł, prosząc, by okreĘlone wydarze- konstruowania fa"szywych wspomnieł
16% twierdzi"o, Że powsta"y one jedynie nie sobie wyobrazi". I wreszcie moŻ- wymaga dalszych badał. Wiele jeszcze
w ich wyobraęni. Wyniki te są zgodne na cz"owieka namówi, by nie zastana- naleŻy wyjaĘni, na przyk"ad stopieł pew-
z uzyskanymi wczeĘniej: stosunkowo pro- wia" si nad prawdziwoĘcią swoich kon- noĘci powstających w ten sposób fikcyj-
sta procedura pozwala sk"oni wiele osób strukcji myĘlowych. Fa"szowaniu wspo- nych wspomnieł oraz ich w"aĘciwoĘci.
do tworzenia z"oŻonych, wyraęnych i mnieł najbardziej sprzyja obecnoĘ wy- Musimy si równieŻ dowiedzie, jakie
szczegó"owych wspomnieł o wydarze- mienionych czynników zewntrznych, osoby są szczególnie podatne na takie for-
niach nieprawdziwych. Najwyraęniej hip- zarówno w warunkach eksperymental- my sugestii, a jakie są na nie odporne.
noza wcale nie jest do tego potrzebna. nych i terapeutycznych, jak w zwyk"ym, Kontynuując badania nad tym zagad-
codziennym Życiu. nieniem, musimy pamita o ostrzeŻeniu
Jak rodzą si fa"szywe wspomnienia Konstruowanie fa"szywych wspo- p"ynącym z danych, które uda"o si juŻ
W BADANIU WYKORZYSTUJŃCYM sytuacj za- mnieł polega na "ączeniu wspomnieł zgromadzi: specjaliĘci zajmujący si
gubienia si w centrum handlowym fa"- prawdziwych z sugestiami innych. Cz"o- zdrowiem psychicznym i nie tylko oni
szywe wspomnienie zaszczepione zosta- wiek czsto wtedy zapomina, skąd da- powinni zdawa sobie spraw, Że cz-
"o wtedy, gdy druga osoba zwykle ktoĘ na informacja pochodzi. Mamy tu kla- sto istotnie wp"ywają na przypomina-
z rodziny utrzymywa"a, Że sytuacja ta syczny przyk"ad niepe"nego zdawania nie sobie zdarzeł i Że bardzo potrzeb-
wydarzy"a si naprawd. Potwierdzenie sobie sprawy ze ęróde" informacji, na jest powĘciągliwoĘ w korzystaniu
przez drugą osob zdarzenia moŻe by kiedy jej treĘ i pochodzenie zostaną z pomocy wyobraęni w celu odtworze-
n
bardzo skuteczną techniką wpajania fa"- rozdzielone. nia rzekomo zagubionych wspomnieł.
szywych wspomnieł. W istocie wystar-
czy, by ktoĘ powiedzia", Że widzia", jak
JELI CHCESZ WIEDZIE WIóCEJ
dana osoba coĘ zrobi"a, by sk"oni ją
do przyznania si do czynu, którego na-
The Myth of Repressed Memory. Elizabeth F. Loftus i Katherine Ketcham; St. Martin s Prees, 1994.
The Social Psychology of False Confessions: Compliance, Internalization, and Confabulation. Saul
prawd wcale nie pope"ni"a.
M. Kassin i Katherine L. Kiechel; Psychological Science, tom 7, nr 3, s. 125-128, V 1996.
Efekt ten zademonstrowa" Saul M.
Imagination Inflation: Imagining a Childhood Event Inflates Confidence that It Occurred. Mary-
Kassin ze swoim zespo"em z Williams
anne Garry, Charles G. Manning, Elizabeth F. Loftus i Steven J. Sherman; Psychonomic Bulletin
and Review, tom 3, nr 2, s. 208-214, VI 1996.
College, badającym reakcje osób nie-
Remembering Our Past: Studies in Autobiographical Memory. Red. David C. Rubin; Cambridge Uni-
s"usznie oskarŻonych o to, Że naciska-
versity Press, 1996.
jąc niew"aĘciwy klawisz, uszkodzi"y Searching for Memory: the Brain, the Mind, and the Past. Daniel L. Schacter; BasicBooks, 1996.
WYDANIE SPECJALNE WIAT NAUKI 83
CREWS/THE IMAGE WORKS
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
WSPOMNPwspomnienia2Wspomnienia z sesji regresingu Wojna w Wietnamieplan10 snKlamca 4 Killem All Fabryka Slow FantastykaDie Toten Hosen Schöner TagFINANSE przedsiebiorstw ZEF SNwięcej podobnych podstron