Opozycja ustności i literackości
Jerzy Bartmiński
1. Wzrost roli komunikacji ustnej
a) jako rezultat kryzysu zaufania dla przekazu drukowanego
" przekaz drukowany jako środek umykający kontroli odbiorcy
" podatny na manipulację osób trzecich
b) wynikający z przekonania o jej humanistycznej wartości
" naturalność
" osobowościowy charakter
" świadectwo postawy, wrażliwości, mentalności
2. Ustność i literackość nie są odrębnymi, pojedynczymi cechami komunikatu (treści, tekstu), ale są
zespołem cech.
3. Tylko jedna cecha (z tego zespołu) ma klasyfikujący charakter, tj. Dy
WI
KOWOŚĆ
(rozciągłość w czasie, percepcja słuchowa, substancja żywa - generowana przez ciało)
GRAFICZNOŚĆ (rozciągła w przestrzeni, percypowana wzrokowo, generowana technicznie).
4. Zespół cech o charakterze typologicznym (przekazu ustnego):
a) DIALOGOWOŚĆ
" relacja "ja - ty"
" "tu i teraz"
" przemienność nadawcy i odbiorcy
* Nie wszystkie teksty mówione spełniają te kryteria, np. przemówienia, kazania, bajki; natomiast
mogą je spełniać teksty pisane, takie jak liściki wysyłane na lekcjach, e-maile.
b) TEATRALNOŚĆ czyli synkretyzm - współdziałanie z subkodami
" subkod somatyczny - gesty, mimika, ruchy i układ ciała
" subkod prozydyczny - melodia mowy, akcent, tempo, pauza, rytm, barwa dz
więku
*W przekazie pisanym z kodem językowym współdziałają elementy graficzne i plastyczne -
czcionka, charakter pisma, ilustracje, formaty itp.
c) SYTUACYJNOŚĆ (kontekstualność) - uwikłanie w sytuacje przestrzenne i ogólnie rozumiane
okoliczności "tu i teraz".
*W przypadku tekstów pisanych mówi się o dekontekstualizacji, jednak sytuacyjność może
dotyczyć także niektórych form literackich, które bez znajomości kontekstu wypowiedzi są
całkowicie niezrozumiałe np. polemiki publicystyczne.
d) Obecność specyficznych wyrażeń i struktur gramatycznych
" formuliczność (powtarzalność schematów kompozycyjnych i tematycznych)
5. "(...) opozycja ustny/pisany jest opozycją binarną tylko na poziomie kulturowym. Na poziomie
ściśle językowym (...) jest w zasadzie skalą ustności resp. liteackości, rozciągającą się miedyz
przeciwnymi biegunami."