Wstęp
Obserwując dzieje medycyny, bez wahania można stwierdzić, że dynamicznie się rozwija, a tym
samym jej skuteczność wzrasta. Zmieniający się styl życia ludzi i świat, który nas otacza, stawia
jednak ciągle nowe wyzwania. Patrząc na wszystkie nowe osiągnięcia medycyny takich jak rozwój
biologii molekularnej czy genetyki, nie możemy dopuścić, aby podmiot oddziaływań tych osiągnięć
znikną z pola widzenia. Z tego powodu ważnym elementem w procesie leczenia są psychologiczne
czynniki wpływające na relacje między pacjentem a personelem medycznym [1].
Celem pracy jest przedstawienie czynników, które determinują te relacje oraz ich opis. Aby to
uzyskać musimy zapoznać się z różnymi modelami relacji personel medyczny- pacjent, rozróżnić
czynniki pozytywne i negatywne, a także dowiedzieć się, jakie relacje zachodzą pomiędzy
poszczególnymi członkami zespołu interdyscyplinarnego a chorym.
Podjęty temat jest ważny w medycynie, ponieważ duży wpływ na zdrowie pacjenta ma podejście
personelu medycznego do jego osoby, a także postawa pacjenta wobec personelu, co wynika z
psychologicznego punktu widzenia. Jako pierwszy, który to zauważył był amerykański socjolog
Talcott Parsons. Jest on autorem koncepcji zdrowia i choroby, która do dziś pozostaje aktualna [2].
Modele relacji pacjent  personel medyczny
Model T.S.Szasz i M.H. Hollender
Przeglądając literaturę fachową łatwo zauważyć, że modele, jakie zostaną przedstawione poniżej
najczęściej są przedstawione w kontekście lekarzy, jednak odnoszą się do całego personelu
medycznego.
Pierwszy przedstawiony przez T.S.Szasz i M.H. Hollender model w latach pięćdziesiątych XX
wieku koncertował się na stopniu aktynowości układu, z czego zostały wyróżnione 3: aktywność 
bierność, kierownictwo- współpraca oraz obustronne uczestnictwo. Dokładnie przedstawia to tabela
1 skonstruowana przez autorów modeli.
Opis relacji lekarz  pacjent
Aktywność Kierownictwo -
Kryteria Obustdonne uczestnictwo
-biernoS
ć - współpraca
Rola lekarza Aktywna- decydująca Aktywna - dominująca Aktywna - partnerska
Aktywność ograniczona do Aktywność symetryczna,
Bierny odbiorca
poszukiwania pomocy i partnerski udział pacjenta
Rola pacjenta postępowania
posłusznego wykonywania w procesie diagnozy i
lekarskiego
zleceń terapii
Brak przytomności,
Typowe
stany śpiączkowe, Choroby ostre np. infekcje Choroby przewlekłe
zastosowanie
ostre urazy
Relacja
Rodzic - niemowlę Rodzic- nastolatek Dorosły - dorosły
prototypowa
Z tabeli wynika, że relacja jest uzależniona od stanu chorobowego pacjenta. Wszystko przebiega
poprawnie, jeżeli jest dobrze dopasowane. Problem pojawia się, gdy członek personelu medycznego
obierze sobie tylko jedno kryterium i według niego traktuje wszystkich pacjentów nie zależnie od
stanu chorobowego [3].
Model relacji pacjent personel  medyczny sklasyfikowany na podstawie
zainteresowań lekarza
Ten model dzieli się na dwa zasadnicze modele. Pierwszy, w którym wyróżnia się podejście
skoncentrowane na chorobie nosi nazwę orientacji somatycznej. Tu głównym bohaterem jest nie
pacjent jako osoba, lecz chory narząd czy jednostka chorobowa. Cały proces leczenia ma aspekt
biologiczny zarówno pod względem możliwości leczenia jak i przejawów i przyczyn choroby.
Drugi model zakłada podejście skoncentrowane na pacjencie i jest to orientacja ogólna. Tu pod
uwagę są brane czynniki natury biologicznej ,psychicznej i społecznej pacjenta. Głównym
przejawem orientacji ogólnej jest dążenie do nawiązania poprawnego kontaktu i więzi z chorym
oraz spojrzenie na jego chorobę również w aspekcie psychospołecznym jako głównej przyczyny
wystąpienia choroby [ 3,4].
Teoria konfliktu
W poprzednich modelach relacji pacjent  personel medyczny jako główny cel przyświeca,
zarówno jednej jak i drugiej stronie, zdrowie chorego. Przedstawiona zostanie teraz sytuacja, kiedy
to może się zacierać. Według autorów teorii konfliktu zachowanie personelu medycznego pacjenta
wynika z odmiennych relacji. Każdej stronie przyświeca inny cel osiągnięcia korzyści, ze strony
personelu chodzi o korzyści materialne, jako jednostce decydującej, a choremu o odzyskanie
zdrowia. Konsekwencją tego może być faworyzowanie zamożnych pacjentów. Występowanie
takich negatywnych relacji skłania nas do refleksji, która jest oczywista w stosunku do etyki
lekarskiej [1].
Ideologia konsumeryzmu
Ideologia przedstawia kontakt lekarza z pacjentem, jako relacje typu konsultant  klient. Na jej
zdecydowany wpływ ma rozwój świadomości społeczeństwa, łatwiejszy dostęp do informacji przez
Internet i telewizje. Konsekwencją tego jest zmiana postawy pacjenta na bardziej aktywną. Chory
chce nie tylko słychać zaleceń lekarz, lecz również uczestniczyć w podejmowaniu decyzji, co
kiedyś było zarezerwowane tylko dla lekarza.
W tej relacji lekarz spełnia role doradcy, partnera, który ma autorytet profesjonalny, ale nie ma
władzy. Obie strony w tym wypadku mają świadomość własnej zależności, co jest nowym
elementem w relacjach [ 1,5].
Elementy prawidłowych relacji pacjent - personel medyczny
Empatia
Jest to najogólniej rzecz biorąc wczuwanie się w role drugiego człowieka. Należy odróżnić empatie
od współczucia, ponieważ jest to poznawanie szerzej psychologicznej sytuacji, czyli rozumienie
stanu[6].
Empatia jest uzależniona od wielu czynników biologicznych i społecznych. Większą empatię
potrafi wykazać osoba, która ma podobną sytuacje, jest pod wpływem podobnego środowiska [6].
Według autorów książki pt.  Poradnik komunikowania się lekarza z pacjentem jednym z
najważniejszych czynników kształtowania się relacji personelu medycznego z chorym jest empatia.
Im wyższy umiejętności empatyczne tym lepsze kontakt z pacjentem, który przejawia się zarówno
sferze werbalnej jak i nie werbalnej. Empatia chroni przed pewnymi schematami zachowań i rutyną
w kontakcie z pacjentami. Autorzy wyżej wymienionego poradnika przedstawiają szczegółową
instrukcje bycia empatycznym:
" postaw się w sytuacji pacjenta
" pozostań wraz z nim w tym samym miejscu i czasie
" zadaj sobie pytanie, które on postawi tobie
" postaraj się doznać tych samych uczuć, których jak sądzisz doznaje chory
" powiedz mu, co w tej sytuacji sam byś uczynił
" postąp wobec niego tak jak chciałbyś, żeby postąpiono w stosunku do ciebie [7].
Przekazywanie informacji
Zakres informacji, jakie powinien otrzymać pacjent jest różny. Należy kierować się sposobem
odbioru. Uważa się, że zainteresowanie pacjent własnym zdrowiem i postępami leczenia, a także
wpływem środków farmakologicznych na jego stan jest naturalne, a głównym z
ródłem tych
informacji powinien być lekarz [1].
W Polsce zostały przeprowadzone badania na temat zainteresowania pacjentów stanem swojego
zdrowia. Wynika z nich, że 75% wykazuje chęć uzyskania takich informacji nawet w przypadku,
gdy są one niekorzystne. Spośród pacjentów chorych na raka 91% chciało znać diagnozę, 91%
chciało znać informacje na temat choroby, 97% deklarowało potrzebę informacji na temat leczenia,
88% chciało wiedzieć, jakie są ich dalsze losy [8].
Efekty niedoinformowania są z reguły bardzo negatywne dla zdrowia pacjenta. Chory czuje się
wówczas niepewnie, nie ma zaufania do zespołu interdyscyplinarnego, czuje zagrożenie, czego
skutkiem jest niestosowanie się do zaleceń, np. nieprzyjmowanie leków. Pacjent nieświadomy
zaczyna poszukiwać informacji o własnej chorobie, i to staje się często błędnym obrazem jego
przypadku [9].
Korzyści wypływające z informowania pacjenta są ogromne np. chorzy informowani o wystąpieniu
dolegliwości bólowych po zabiegu operacyjnym o wiele łatwiej znosili ból, a także nie korzystali z
tak dużej ilości środków przeciwbólowych jak pacjenci, którzy nie zostali o tym poinformowani
[9].
Następnym elementem w informowaniu pacjentów jest dostosowanie ilości przekazywanych
informacji w zależności od osoby. Indywidualne oczekiwania pacjent stanowią ryzyko, że zarówno
zbyt ogólnikowe, jak i zbyt szczegółowe informacje mogą wzbudzić silny niepokój. Takie wnioski
przedstawiła Susan Miller po przeprowadzeniu badań na temat koncepcji przetwarzania informacji
w sytuacjach zagrożenia. Podzieliła ona odbiór informacji na dwa odrębne style:
1. Czujne obserwowanie- polegające na kierowaniu uwagi na z
ródło zagrożenia,
poszukiwaniu, gromadzeniu i wykorzystaniu informacji
2. Wytłumaczenie ostrzeżeń  polegające na unikaniu szczegółowych informacji o zagrożeniu,
a także na takie manipulowaniu nimi, aby subiektywnie stres był odbierany mniej
intensywnie. [9]
Przekaz informacji ma szczególne znaczenie, gdy informacja dotyczy niepomyślnego rokowania. W
tej sytuacji należy kierować się zasadą stopniowego przekazywania informacji, czyli nie wszystko
na raz. Lekarz, który informuje pacjentów musi jednak zwrócić uwagę, jakie jest zapotrzebowanie
pacjenta na informacje, ponieważ jeśli zostaną zadane pytania, to należy na nie odpowiedzieć a nie
pozostawiać w niepewności. To wszystko zapewnia adaptacje chorego do sytuacji. Niestety
zadajemy sobie pytanie jak rozpoznać, któremu pacjentowi, daną ilość informacji możemy
przekazać. W literaturze spotykamy się z tzw. strzałem ostrzegawczym. Polega on na tym,
sygnalizujemy choremu jego stan, np. obawiam się, że sytuacja jest poważniejsza niż
przypuszczałem . Następnie w zależności od reakcji pacjenta dopasowujemy odpowiedzi. Należy
go pilnie obserwować, aby w każdym momencie wiedzieć, czy informacje przez nas przekazane nie
przerastają pacjenta. Po tym fakcie, trzeba również zadbać, aby nie zostawiać pacjenta samemu
sobie, a zapewnić mu kontakt z kimś bliskim, z kim będzie mógł o tym porozmawiać [10].
Podsumowanie
Psychologiczne czynniki, które wpływają na relacje personel medyczny- pacjent są bardzo szerokie
i maja znaczący wpływ na efekty leczenia. Złe zastosowanie metod w relacjach bardzo szybko
może spowodować pogorszenie się stanu chorobowego pacjenta. Przedstawienie modeli pozwoliło
na zobrazowanie różnorodności zagadnień i wielości czynników mających decydujący wpływ na
pacjenta i determinują zależności między chorym a poszczególnymi członkami zespołu
interdyscyplinarnego.
Kluczową rolę odgrywa komunikacja i ilość przekazywanych informacji oraz ich jakość. W tekście
zostały przedstawione różne aspekty badań nad czynnikami, które mają lub mogą mieć wpływ na
relacje pomiędzy personelem medycznym a pacjentem. Z badań tych wynika, że czynniki
psychologiczne w procesie chorobowym odgrywają bardzo ważną rolę zarówno dla pacjenta (np.
świadomość tego, co się z nim dzieje, a przez to szybszy powrót do zdrowia), jak i personelu
medycznego (zadowolenie z efektów wykonywanej pracy).