Analiza czynnikowa w psychologii  pożytki i nieporozumienia
MAR
" 1907 - PRACA KRUEGERA I SPEARMANA
Felix Krueger
KORELACJA RANG w badaniach nad uwagą
następca Wundta na stanowisku
Korrelationen zwischen verschiedennen geistigen Lesitungfahigkeiten
Dyrektora Instytutu Psychologii
(wielki wpływ na Sterna)
w Lipsku
�% praca b. ważna dla kształtowania się metodologii badań psych.
�� wyniki empirycznych badań psychologicznych wyrażane są w rozmaitych skalach pomiarowych
ż� współczynnik korelacji rang Spearmana
Ą% opracowany sposób obliczania korelacji dla danych wyrażonych w skali porządkowej
�� czynnik ogólny (G)
ż� determinuje poziom osiągnięć we wszystkich pozostałych próbach
Ą% po raz pierwszy wyartykułowała idea jego istnienia!
�� podstawa testów na inteligencję
�� wyzwanie dla powstania analizy czynnikowej
ż� Stern: czynnik ogólny to artefakt zastosowanych technik obliczeniowych
Ą% różnice między korelacją, a rzeczywistą determinacją!
Ą% ryzykowne jest poszukiwanie go za pomocą rachunku korelacyjnego
�� odwraca uwagę od obserwowalnych faktów
�� prowokuje skłonność do spekulacji
Ą% narzędzie pomocne w procesie poszukiwania i opisywania związków przyczynowo-skutkowych
pomiędzy niektórymi cechami (Merkmale)
Ą% obawy Sterna potwierdzone!
�� wyniki dostarczone przez analizę czynnikową to często sztuczne konstrukty
�� analiza cz. przypomina niekiedy próby zastosowania matmy w psych. (Herbart i Drobisch)
" ANALIZA CZYNNIKOWA
�% znaczący wpływ na kształtowanie się i rozwój metodologii badań psych.
ż� procedury stat. w analizie cz. = dowód na możliwość zastosowania matematyki w psych.
Ą% nie myślano nad związkiem matematyka <--> statystyka
Ą% uchylano myśl Kanta: psych. nie będzie nauką, bo nie da się zastosować matematyki
Ą% tymczasem matematyka jako narzędzie była bardzo zwodnicza (Herbart i Drobisch)
�� rezultaty bardzo dalekie od oczekiwań
�% stosunkowo bezpieczne obszary zastosowania
ż� klasyfikacja, porządkowanie, segregacja danych
�% L.L. Thurstone
ż� kontynuacja idei Kruegera & Spearmana
ż� analiza czynnikowa jako taka
ż� struktura podstawowych zdolności umysłowych
�% coraz to nowe testy
ż� kłopotliwe pytania
Ą% co mierzą dwa różne testy? od czego zależą ich wyniki? czy wyniki każdego testu mają inną,
konkretną przyczynę?
ż� brak teorii, które jednoznacznie wskazywałyby przyczynę wyników badań za pomocą testów
Ą% zamiast niej: współczynnik korelacji
�� współwystępowanie = współprzyczynowość [BA

DNE rozumowanie!]
�� rzeczywiste wyniki łączone z hipotetyczną przyczyną
�% ANALIZA CZYNNIKOWA A BADANIA NAD OSOBOWOŚCI

ż� ! pionierska praca braci Allportów
Ą% Rysy osobowości: ich klasyfikacja i pomiar
�� pierwsza próba zastosowania rozdzielenie zainteresowań naukowych braci ---> zapomnienie
pracy
Ę% Floyd Allport: behawioryzm -> psychologia społeczna oparta na beh.
Ę% Gordon W. Allport: psychologia postaci -> psychologia humanistyczna
ż� kolejne próby: Guilford & Cattell
Ą% J.P. Guilford - skromniejsze, bj konkretne próby (od 1936 r.)
�� nowość:
Ę% nie poddaje analizie cz. wyników całych skal
Ę% bada współczynniki korelacji poszczególnych pytań
�% grupowane w skale dopiero w oparciu o wyniki badań empirycznych & rezultaty
�� rys osobowości (personal trait)
Ę% zmienna teoretyczna, której zbiorem wskaz
ników są wyróżnione przez G. skale
Ę% dowolna zmienna, pod względem której jednostka różni się od innych ludzi
�% zachowanie
�% budowa fizyczna
cechy temperamentu
Metodologia
�% cechy temperamentu
�% uzdolnienia
Ę% cel koncepcji: usunięcie różnorodności i wieloznaczności wcześniejszych określeń
�% nie dotyczy zmiennych ukrytych
�% nie ma związków przyczynowo-skutkowych między rysami
�% nie ma hierarchii
Ę% odnosi się do organizacji zachowania; nie wyjaśnia, tylko stwierdza
Ę% pojęcie ilościowe (dawniejsze: jakościowe)
Ę% podstawa teoretyczna & metodologiczna dla wyróżniania rysów - wyniki analizy cz.
�� kwestionariusz do badania temperamentu
Ę% Guilford & Zimmerman
�% Introwersja - ekstrawersja to czynnik wyższego rzędu
}� R - powściągliwość vs. rhatymia (beztroska)
}� S - towarzyskość vs. samowystarczalność
}� T - refleksyjność vs. nastawienie na działanie
�% zalety:
}� stosunkowo dobre walory psychometryczne
}� interesujące zasady interpretacji
}� uwzględnianie interakcji jednostka - otoczenie!
�% wady:
}� niejasności merytoryczne
�% nowsze kwestionariusze osobowości
}� w oparciu o wyniki analizy czynnikowej
 Szesnastoczynnikowy Kwestionariusz Osobowości [R.B. Cattell]
}� nowe teorie
 Kwestionariusz NEOFI [P.T. Costa Jr., R.R. McCrae]
w� od 1985: tradycyjny psychometryczny model
w� nowsze: model Rasha (istnienie struktur latentnych)
 Model Wielkiej Piątki jako teoretyczna podstawa
(neurotyzm, ekstrawersja, otwartość, ugodowość, sumienność)
ż� H.J. Eysenck
Ą% szerokie zastosowanie analizy czynnikowej
�� nie generuje teorii
�� sprawdza poprawność przyjętych hipotez
Ę% tzn:
1. założenie pewnej hipoezy nt. struktury osobowości
2. wyprowadzenie empirycznie weryfikowalne konsekwencje (por. operacjonalizacja
zmiennych)
3. empiryczna weryfikacja
4. obróbka statystyczna (analiza czynnikowa) otrzymanych zmiennych
Ę% zatem:
�% stosował znaną procedurę statystyczną
�% w zakresie zupełnie innej procedury badań
Ą% hipotezy
�� osadzone w realiach kliniki psychiatrycznej
Ę% doświadczenie pokoleń psychiatrów
�� dwie grupy zaburzeń psychicznych
Ę% psychotyzm
Ę% neurotyzm
�� dwa rodzaje ustosunkowania do otoczenia (C.G. Jung)
Ę% intrawersja
Ę% ekstrawersja
Ą% istotne! konsekwentne posługiwanie się pojęciem wymiar (ilościowy charakter danych)
Ą% osobliwość koncepcji
�� organizacja osobowości oraz zachowania
�� ich geneza
Ą% Eyseck Personality Inventory
�� kwestionariusz z trzech skal: ekstrawersja, neurotyzm, psychotyzm
�� dwie równoległe wersje: EY/K dla kobiet & EY/M dla mężczyzn
�% zastrzeżenia do analizy czynnikowej
ż� niespełnione argumenty i oczekiwania R.B. Cattella
Ą% analiza czynnikowa pozwoli ujawnić strukturę osobowości przypominającą układ pierwiastkowy
ż� nieprzekonujące argumenty twórców Wielkiej Piątki (że 5 to już wszystkie wymiary osobowości)
ż� komentarz Allporta: zidentyfikowane przy użyciu omawianej procedury czynniki są jak mielonka,
niespełniająca norm żywieniowych ani warunków Inspekcji Sanitarnej --- :DDD
Metodologia