Prawne formy ochrony
dziedzictwa kultury
Podział
" Prawne formy ochrony dziedzictwa kultury
 Ochrona administracyjnoprawna
 Ochrona karnoprawna i cywilnoprawna
 Ochrona w prawie międzynarodowym
Instrumenty ochrony
" Prowadzenie działalności kulturalnej polega na
 Działaniach zachowawczych
 Podejmowaniu aktywności twórczej prowadzącej do
dalszego rozwoju kultury
" Art. 6. Konstytucji - Rzeczpospolita Polska stwarza
warunki upowszechniania i równego dostępu do
dóbr kultury, będącej z
ródłem tożsamości narodu
polskiego, jego trwania i rozwoju.
Podstawa prawna
" Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu
działalności kulturalnej:
 Art. 1. ust. 2. Paostwo sprawuje mecenat nad
działalnością kulturalną polegający na wspieraniu i
promocji twórczości, edukacji i oświaty kulturalnej,
działao i inicjatyw kulturalnych oraz opieki nad
zabytkami.
" Celem powyższych rozwiązao jest:
 Ochrona dziedzictwa kultury w jej aktualnym kształcie
 Stworzenie ram organizacyjno prawnych, których
celem ma byd dalszy rozwój kulturalny społeczeostwa
Ustawa o zabytkach
" W ustawie o zabytkach, ustawodawca
wprowadza podział na:
 Działalnośd w zakresie ochrony zabytków
 Działalnośd w zakresie opieki nad zabytkami
" Celem tutaj jest dokonanie rozdzielenia
obowiązków władzy publicznej od
obowiązków właściciela lub posiadacza.
Ochrona zabytków
" Jest realizowana przez organy administracji
publicznej i obejmuje czynności o charakterze
władczym
" Opieka nad zabytkami jest sprawowana przez
inne niż paostwo podmioty, w szczególności
przez ich właścicieli lub posiadaczy.
Ustawa o zabytkach  obowiązki
paostwa
" Art. 4. Ochrona zabytków polega, w szczególności, na
podejmowaniu przez organy administracji publicznej działao
mających na celu:
 1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych
umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich
zagospodarowanie i utrzymanie;
 2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodowad uszczerbek dla
wartości zabytków;
 3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;
 4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi
zabytków za granicę;
 5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
 6) uwzględnianie zadao ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.
Ustawa o zabytkach  obowiązki
posiadacza
" Art. 5. Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego
właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na
zapewnieniu warunków:
 1) naukowego badania i dokumentowania zabytku;
 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i
robót budowlanych przy zabytku;
 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia
w jak najlepszym stanie;
 4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe
zachowanie jego wartości;
 5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku
oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.
Formy ochrony zabytków
" Formami ochrony zabytków są:
 Wpis do rejestru zabytków
 Uznanie za pomnik historii
 Utworzenie parku kulturowego
 Ustalenie ochrony w miejscowym planie
zagospodarowania przestrzennego
Czynności szczególne dla ochrony
zabytków
Zgodnie z art. 3 ustawy o zabytkach:
 prace konserwatorskie - działania mające na celu
zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku,
zahamowanie procesów jego destrukcji oraz
dokumentowanie tych działao
 prace restauratorskie - działania mające na celu
wyeksponowanie wartości artystycznych i
estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka
potrzeba,uzupełnienie lub odtworzenie jego
części, oraz dokumentowanie tych działao
Czynności szczególne dla ochrony
zabytków c.d.
" badania konserwatorskie - działania mające na celu
rozpoznanie historii i funkcji zabytku, ustalenie użytych do
jego wykonania materiałów i zastosowanych technologii,
określenie stanu zachowania tego zabytku oraz
opracowanie diagnozy, projektu i programu prac
konserwatorskich, a jeżeli istnieje taka potrzeba, również
programu prac restauratorskich;
" badania architektoniczne - działania ingerujące w
substancję zabytku, mające na celu rozpoznanie i
udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego
oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształceo;
" badania archeologiczne - działania mające na celu odkrycie,
rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku
archeologicznego;
Wpis do rejestru zabytków
" Rejestry prowadzone są przez wojewódzkich
konserwatorów zabytków i obejmują zabytki
znajdujące się na terenie danego województwa
" Wpisu dokonuje wojewódzki konserwator zabytków w
drodze decyzji administracyjnej
" Rejestr prowadzi się w formie odrębnych ksiąg dla
zabytków
 Nieruchomych
 Ruchomych
 Archeologicznych
" Nie wpisuje się zabytków wpisanych do inwentarza
muzeum oraz narodowych bibliotek.
Zabytki nieruchome
" Informację o wpisie lub skreśleniu ogłasza się
w wojewódzkim dzienniku urzędowym
" Do rejestru może byd wpisane otoczenie
zabytku wpisanego do rejestru, a także nazwa
geograficzna, historyczna lub tradycyjna.
" Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru
ujawnia się w księdze wieczystej prowadzonej
dla nieruchomości.
Zabytki ruchome
" Wpis może nastąpid jedynie na wniosek
właściciela takiego zabytku
" Jest to spowodowane silną konstytucyjną
ochroną prawa własności w Polsce
" Wyjątkiem jest działalnośd wojewódzkiego
konserwatora zabytków, gdy istnieje
uzasadniona obawa, że zabytek ulegnie
zniszczeniu, uszkodzeniu lub nielegalnemu
wywiezieniu.
Wykreślenie z rejestru
" Zabytek może zostad wykreślony jedynie w
szczególnych sytuacjach:
 Jego zniszczenia w stopniu powodującym utratę
wartości historycznej
 Którego wartośd nie została potwierdzona w
nowych ustaleniach naukowych
 Został legalnie wywieziony
 Wszedł w skład muzeum lub biblioteki
Wykreślenie z rejestru c.d.
" Przy nieruchomościach można wykreślid
również częśd zabytku.
" Generalnie wykreślanie zabytków jest
niepożądane, gdyż może oznaczad
uszczuplenie narodowego dziedzictwa kultury.
Rejestr a ewidencja
" Poza rejestrem zabytków istnieje ewidencja
zabytków na poziomie krajowym,
wojewódzkim oraz gminnym.
" Nadzoruje ją Generalny Konserwator
Zabytków
" Dobre rozwiązanie  pomaga w inwentaryzacji
bieżącej zabytków i w tworzeniu planów
zagospodarowania przestrzennego
Uznanie za pomnik historii
" Art. 15 ustawy o zabytkach: Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra
właściwego do spraw kultury i ochrony
dziedzictwa narodowego, w drodze
rozporządzenia, może uznad za pomnik historii
zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub
park kulturowy o szczególnej wartości dla
kultury, określając jego granice.
Pomniki Historii
" Uznanie zabytku za Pomnik Historii jest
szczególną formą nobilitacji. Do tego trudnego
i niezwykłego uprzywilejowania można
zgłaszad zabytek nieruchomy o znaczeniu
ponadregionalnym, o dużych wartościach
historycznych, naukowych i artystycznych,
mający znaczenie dla polskiego dziedzictwa
kulturalnego, utrwalony w świadomości
społecznej i stanowiący z
ródło inspiracji dla
kolejnych pokoleo.
Pole Bitwy Westerplatte
Kopalnie krzemienia z epoki neolitu
3900  2500 p.n.e. - Krzemionki
" Okolice Ostrowca Świętokrzyskiego  ok. 3-3,5
szybów na powierzchni 389 ha
Grunwald Pole Bitwy
Gniezno  archikatedra p.w.
Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
Wszystkie Pomniki Historii
" Biskupin  rezerwat archeologiczny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
" Bochnia  kopalnia soli (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 26.09.2000)
" Chełmno  Stare Miasto (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 18.04.2005.)
" Częstochowa  Jasna Góra wraz z parkami podjasnogórskimi  zespół klasztoru oo. paulinów (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)[1]
" Frombork  zespół archikatedralny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
" Gdaosk  miasto w zasięgu obwarowao z XVII wieku (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
" Gdaosk  pole bitwy na Westerplatte (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 22.08.2003)
" Gniezno  archikatedra p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
" Gostyo  Głogówko  zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 26.02.2008)
" Góra Świętej Anny  komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)
" Grunwald  Pole Bitwy (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 17.09.2010)
" Kalwaria Zebrzydowska  krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 30.10.2000)
" Kamieo Pomorski  zespół katedralny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 25.08.2005)
" Kanał Augustowski  droga wodna (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn.25.04.2007)
" Kazimierz Dolny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
" Kozłówka  zespół pałacowo-parkowy (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn.25.04.2007)
" Kraków  historyczny zespół miasta (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
" Krzemionki k. Ostrowca Świętokrzyskiego  kopalnie krzemienia z okresu neolitu (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
" Krzeszów  zespół dawnego opactwa cystersów (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)
" Ląd  Zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 17.06.2009, które weszło w życie 02.07.2009)
" Legnickie Pole  pobenedyktyoski zespół klasztorny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)
" Leżajsk  zespół klasztorny oo. bernardynów (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 13.04.2005)
" Lubio - zespół opactwa benedyktynów (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 9.12.2009)
" Lublin  historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 25.04.2007)
" A
aocut  zespół zamkowo-parkowy (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 25.08.2005)
" A
ęknica  Park Mużakowski, park w stylu krajobrazowym (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)
" Malbork  zespół zamku krzyżackiego (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
" Ostrów Lednicki (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
" Poznao  historyczny zespół miasta z Ostrowem Tumskim, Zagórzem, Chwaliszewem i lewobrzeżnym Starym Miastem lokacyjnym ze średniowiecznymi osadami podmiejskimi a także
Fortem Winiary, obecnie Parkiem Cytadela (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 28.11.2008)
" Racławice  teren historycznej Bitwy Racławickiej (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)
" Srebrna Góra  Twierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII wieku (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)
" Stargard Szczecioski  zespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miasta (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn.
17.09.2010)
" Tarnowskie Góry  podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolni Czarnego Pstrąga (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14.04.2004)
" Toruo  zespół staromiejski (Stare Miasto, Nowe Miasto, ruiny zamku krzyżackiego) (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
" Warszawa  historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
" Wieliczka  kopalnia soli (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
" Wrocław  Zespół historycznego centrum*4+ (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
" Wrocław  Hala Stulecia (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 13.04.2005)
" Zamośd  historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowao XIX wieku (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)
Parki kulturowe
" Park kulturowy jest formą ochrony zabytków.
Tworzony jest w celu ochrony krajobrazu
kulturowego oraz zachowania wyróżniających
się krajobrazowo terenów z zabytkami
nieruchomymi charakterystycznymi dla
miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej.
" Tworzony zgodnie z zasadą subsydiarności 
park tworzy rada gminy po zasięgnięciu opinii
wojewódzkiego konserwatora zabytków
Park kulturowy
" Obowiązkowo sporządza się plan zagospodarowania
przestrzennego
" Zakazy i ograniczenia na terenie parku kulturowego
dotyczą w szczególności:
 Prowadzenia robót budowlanych oraz działalności
przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub
usługowej
 Zmiany sposobu korzystania z nieruchomości
 Umieszczania tablic, napisów i ogłoszeo reklamowych
 Składowania i magazynowania odpadów
" Poszkodowani mogą żądad odszkodowania lub wykupu
nieruchomości
Przykłady parków kulturowych
" Park kulturowy w Ossowie
" Zwierzyniecki park kulturowy
" Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej
" Powstające w Warszawie:
 Park kulturowy  XIX-wiecznej Twierdzy Warszawa
 Wilanowski park kulturowy