PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
Plan wykładu:
óð definicja i funkcje pieniÄ…dza;
óð podaż pieniÄ…dza i jej miary;
óð mechanizm kreacji pieniÄ…dza przez banki  mnożnik kreacji
pieniÄ…dza;
óð kilka słów o popycie na pieniÄ…dz.
2
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
DEFINICJA PIENI
DZA
óð przykÅ‚ady pieniÄ…dza i Å‚Ä…czÄ…ce je wspólne cechy;
óð  podrÄ™cznikowa definicja pieniÄ…dza: pieniÄ…dz to powszechnie
akceptowany towar, za pomocą którego dokonuje się płatności za
dostarczone dobra i wywiązuje ze zobowiązań.
óð czyli: definicja pieniÄ…dza ma charakter funkcjonalny - za pieniÄ…dz
uznajemy to, co spełnia funkcje pieniądza
3
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
Uporządkujmy funkcje pieniądza: pieniądz pełni funkcje:
1) Środka wymiany (środka płatniczego) pośrednictwo
w transakcjach wymiany dóbr lub wywiązywania się z zobowiązań.
- problem podwójnej zbieżności oferty i zapotrzebowania w gospodarce
naturalnej (barterowej).
2) Miernika wartości (jednostki rozliczeniowej czy rozrachun-kowej) 
w pieniądzu wyrażane są ceny dóbr i usług, a więc ceny i pieniądz
umożliwiają konsumentom i producentom porównywanie wartości
różnych dóbr i usług oraz planowanie.
4
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
Uporządkujmy funkcje pieniądza: pieniądz pełni funkcje:
3) Środka gromadzenia oszczędności (tezauryzacji)  pieniądz
umożliwia przenoszenie wartości w czasie.
4) Miernika odroczonych płatności  jednostki rozrachunkowej
w dłuższym okresie.
5
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
Rodzaje pieniÄ…dza:
1) PieniÄ…dz towarowy  jego jednostka jest warta tyle, ile jest wart
materiał, z którego została wykonana.
psucie pieniądza (aż do XVIII wieku w przypadku pieniądza
kruszcowego);
prawo Kopernika-Greshama;
fizyczne cechy substancji pieniÄ…dza towarowego  historycznie:
trwałość + rzadkość + dobra podzielność +jednorodność;
czy wymienione cechy mają cokolwiek wspólnego ze sposobem,
w jaki dana substancja umożliwia spełnienie wszystkich funkcji
pieniÄ…dza?
6
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
2) Pieniądz symboliczny (fiat money)  środek płatniczy, którego
wartość, czyli siła nabywcza, znacznie przewyższa koszt jego
wytworzenia lub wartość jako towaru w innych niż pieniądz
zastosowaniach :
pieniądz symboliczny wymaga jednak istnienia władzy
centralnej posiadajÄ…cej monopol jego emisji oraz wprowadza-
jÄ…cej przymus akceptacji (Banknoty emitowane przez Narodo-
wy Bank Polski sÄ…& .).
7
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
3)Pieniądz bezgotówkowy (bankowy, wkładowy, depozytowy) 
odpowiedni zapis w księgach bankowych umożliwiający zapłatę np.
czekiem.
4) Pieniądz elektroniczny - wartość pieniężna stanowiąca
elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych, która spełnia łącznie
następujące warunki:
ð jest przechowywana na elektronicznych noÅ›nikach informacji,
ð jest wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za Å›rodki
pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej niż ta wartość,
ð jest przyjmowana jako Å›rodek pÅ‚atniczy przez przedsiÄ™biorców innych niż
wydajÄ…cy jÄ… do dyspozycji,
ð na żądanie jest wymieniana przez wydawcÄ™ na Å›rodki pieniężne,
ð jest wyrażona w jednostkach pieniężnych.
8
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
SYSTEM BANKOWY
system bankowy = bank centralny (emisja pieniÄ…dza symbolicz-nego
 banknotów i monet) + banki komercyjne (kredyty i depozyty)
bank komercyjny  przedsiębiorstwo finansowe, działające w celu
maksymalizacji zysku, osiąganego z przyjmowania wkładów
i udzielania kredytów (zamiana S na I oraz marża odsetkowa  różnica
wysokości oprocentowania kredytów i wkładów w danym banku!)
9
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
BANKI I PODAÅ» PIENI
DZA W GOSPODARCE
Podaż pieniądza jest to całkowita wartość znajdujących się w
obiegu zasobów pieniądza spełniającego funkcję środka
wymiany.
10
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
Miary podaży pieniądza  systematyka wg kryterium płynności
(płynność  taniość, szybkość i pewność, z jaką dana pozycja aktywów
może być zamieniona na gotówkę w dowolnym momencie):
1) M0  baza monetarna (zasób pieniądza wielkiej mocy)  monety i
banknoty w obiegu poza bankiem centralnym.
dlaczego  poza bankiem centralnym ?  monety czy banknoty
zdeponowane w skarbcu banku centralnego nie pełnią funkcji
środka wymiany (vide  definicja podaży pieniądza)
11
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
 poza bankiem centralnym - czyli gdzie?
w skład bazy monetarnej wchodzą rezerwy gotówkowe banków
komercyjnych i monety i banknoty posiadane przez sektor
pozabankowy.
M0 = R + C
R  gotówkowe rezerwy banków komercyjnych
C  monety i banknoty posiadane przez sektor pozabankowy
po co utrzymywać rezerwy?  panika finansowa jako samospełniająca
siÄ™ przepowiednia).
12
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
Stopa rezerw jest to relacja zasobu gotówki banku komercyjnego do
ulokowanych w nim wkładów płatnych na każde żądanie.
R
r =ð
D
r  stopa rezerw
R  zasób gotówki banku komercyjnego
D  wkłady płatne na każde żądanie ulokowane w banku
obowiÄ…zkowa stopa rezerw (minimalna stopa rezerw) a stopa rezerw
rzeczywiście utrzymywanych przez banki komercyjne
13
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
2) M1  ilość pieniądza spełniającego funkcję środka wymiany 
czyli: monety i banknoty posiadane przez sektor pozabankowy C oraz
wkłady w bankach i innych instytucjach finansowych, których
właściciele mogą się posługiwać czekami D.
M1 = C + D
3) M2 - M1 oraz różne rodzaje  prawie pieniądza (near money), czyli
takie aktywa, które można łatwo i bez straty zamienić na środek
płatniczy M1 (np. wkłady oszczędnościowe i niewielkie wkłady
terminowe).
4) M3  M2 powiększona o pozostałe (duże) wkłady terminowe sektora
prywatnego, denominowane w walucie krajowej (można je zamienić
na środek płatniczy, ale wiąże się to z pewną stratą).
14
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
KREACJA PIENI
DZA PRZEZ BANKI KOMERCYJNE -
CZYLI OD M0 DO M1
Przykład do przeanalizowania: kreacja pieniądza pokazana od strony
bilansu banku komercyjnego:
1) W gospodarce Vistulolandii funkcjonuje jeden (ale za to darzony
powszechnym zaufaniem) bank komercyjny.
2) Stopa rezerw gotówkowych banku komercyjnego r = 0,1.
3) Oszczędni mieszkańcy po dokonaniu transakcji zawsze lokują
natychmiast całą gotówkę w banku.
4) Pierwsza dokonywana lokata to 1000 PLN.
15
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
5) Bank: księguje 1000 PLN po stronie aktywów (gotówka, którą
wpłacono) i 1000 PLN po stronie pasywów (wkład klienta, czyli
zobowiÄ…zanie banku wobec tego klienta).
6) Następnie bank udziela kredytu: r = 0,1, więc 100 PLN musi pozostać
w banku jako zabezpieczenie wkładów (płynności banku); zatem 
wielkość udzielonego kredytu wynosi 900 PLN.
7) 900 PLN pojawia się w banku zarówno po stronie pasywów, jak i
aktywów: w momencie podpisania umowy kredytowej rosną aktywa
banku (kredyt  czyli zobowiÄ…zanie kredytobiorcy wobec banku),
pasywa  wkład kredytobiorcy, który jeszcze nie wypłacił przyznanego
przez bank kredytu.
8) Następnie kredytobiorca podejmuje z banku gotówkę  900 PLN, którą
następnie wydaje  aktywa banku maleją o 900 PLN (bank wywiązał
się z umowy kredytowej i wypłacił pieniądze), znika także wkład
kredytobiorcy po stronie pasywów (pieniądze zostały podjęte).
16
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
9) Co dalej?  vide pkt. 2. Kredytobiorca wydał pieniądze  czyli zgodnie
ze schematem ruchu okrężnego, trafiły one do gospodarstw
domowych jako właścicieli czynników produkcji, a oszczędni
mieszkańcy po dokonaniu transakcji lokują natychmiast całą gotówkę
z powrotem do banku.
10)Pojawia siÄ™ zatem nowy depozyt (900 PLN), nowe rezerwy i kolej-ny
kredyt& .
Spójrzmy na tabelÄ™ Jð
17
Wycinek bilansu banku:
Aktywa Pasywa
1.1 1 000 900 1 000 900 (wkład
(gotówka) (kredyt) (wkład klienta) kredytobiorcy)
Kredytobiorca podejmuje z banku przyznany kredyt:
1.2 100 900 1 000 0
(rezerwy (udzielony kredyt)
gotówkowe)
Kwota podjętego kredytu wraca do obiegu bankowego  do banku wraca 900 PLN
1.3 1000 900 1900 0
(100+900 (1-szy kredyt) (2 depozyty)
w gotówce)
Ponieważ nowa lokata w naszym banku wyniosła 900 PLN, więc:
2.1 100+900=1000 900 + 810 1900 810
(rezerwy (druga umowa (2 depozyty) (drugi kredyt)
gotówkowe + kredytowa)
nowy depozyt)
18
Wycinek bilansu banku:
Aktywa Pasywa
Kredytobiorca podejmuje z banku drugi przyznany kredyt (810 PLN):
2.2 190 900+810=1710 1900 0
(rezerwy (dwa wypłacone
gotówkowe) kredyty)
Ponownie cały kredyt (810 PLN): wraca do banku w postaci kolejnego depozytu i można
udzielić kolejnego kredytu:
3.1 190+810=1000 1710+729 1900+810=2710 729
(dwa wypłacone (3 depozyty) (trzecia umowa
kredyty + trzecia kredytowa)
umowa kredytowa)
Kredytobiorca podejmuje z banku trzeci przyznany kredyt (729 PLN):
3.2 190+81=271 1710+729=2439 2710 0
(rezerwy (trzy wypłacone (3 depozyty)
gotówkowe) kredyty)
Co dalej? Kolejny depozyt (729 PLN), kolejny kredyt (656,1 PLN), kolejny coraz mniejszy
depozyt i kolejny coraz mniejszy kredyt (przecież bank zatrzymuje rezerwy gotówkowe& )
19
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
Co pokazuje nasz przykład?
nasz bank komercyjny wykreował dodatkowy pieniądz (środek
płatniczy) na podstawie 1000 PLN z pierwszego pojawiającego się
wkładu!
przykład pokazuje, ile pieniądza M1 może wykreować cały system
bankowy na podstawie wyemitowanego przez bank centralny M0 
(ludzie lokują wszystkie pieniądze w banku i zawsze są chętni na
zaciąganie kredytów)
Ale: czy ludzie rzeczywiście lokują wszystkie pieniądze
w bankach?
20
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
Czy ludzie rzeczywiście lokują wszystkie pieniądze w bankach?
Można opisać skłonność sektora pozabankowego do trzymania gotówki,
a nie wkładów w banku (w praktyce przecież ludzie zatrzymują część
gotówki  w kieszeni )
g = skłonność sektora pozabankowego do trzymania gotówki
21
C
g =ð
D
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
g = skłonność sektora pozabankowego do trzymania gotówki
Zatem: parametr g charakteryzuje de facto strukturÄ™ M1
(M1 to przecież  ilość pieniądza spełniającego funkcję środka wymiany
 czyli: monety i banknoty posiadane przez sektor pozabankowy C oraz
wkłady w bankach i innych instytucjach finansowych, których właściciele
mogą się posługiwać czekami D)
M1 = C + D
C
g =ð
D
22
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
Jak jednak ma siÄ™ M1 do M0?  czyli ile pieniÄ…dza sÄ… w stanie
wykreować banki komercyjne na podstawie określonego zasobu
pieniÄ…dza wielkiej mocy?
23
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
Przypomnijmy:
Stopa rezerw (r) jest to relacja zasobu gotówki banku komercyjnego (R)
do ulokowanych w nim wkładów płatnych na każde żądanie (D).
R
r =ð
D
M1 ilość pieniądza spełniającego funkcję środka wymiany czyli:
M1 = C + D
g = skłonność sektora pozabankowego do trzymania gotówki
C
g =ð
D
24
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
Wynika stąd, że:
R = r ð D natomiast C = g ð D
Ponieważ z definicji prawdą jest, że:
M1 = C + D a M0 = R + C
To:
M1 = g ðD + D a M0 = r ðD + g ðD
Czyli:
M1 = D(g + 1) a M0 = D(r + g)
25
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
Czyli:
M1 = D(g + 1) a M0 = D(r + g)
Wobec tego stosunek M1 do M0 wynosi:
M1 D(g +ð1) (g +ð1)
=ð =ð
M0 D(r +ð g) (r +ð g)
26
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
M1 D(g +ð1) (g +ð1)
=ð =ð
M0 D(r +ð g) (r +ð g)
Co to znaczy?
Ustaliliśmy, że przy danych parametrach g i r, M1 jest większy od M0
g +ð1
właśnie o wielkość
r +ð g
g +ð1
Przecież M1 = M0 ð
r +ð g
g +ð1
g nazywamy więc mnożnikiem kreacji pieniądza (kp)
r +ð
Jeśli baza monetarna M0 wzrośnie o "M0, a parametry g i r nie
zmieniÄ… siÄ™, podaż pieniÄ…dza M1 musi wzrosnąć o kp ð "M0.
27
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
Wysokość mnożnika kreacji pieniądza zależy od:
1) Planowanej przez sektor pozabankowy stopy gotówka/wkłady: im
więcej gotówki trafia do banków w postaci depozytów, tym więcej
kredytów można wykreować przy określonej stopie rezerw (vide 
przykład z tabeli, gdzie wszystkie pieniądze trafiały do banku,
a g=0)!
2) Zamierzonej przez banki stopy rezerwy gotówkowe/wkłady  im
niższa stopa rezerw, tym więcej kredytów można udzielić, a zatem 
tym więcej będzie nowych depozytów.
28
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
POPYT NA PIENI
DZ
główne z
ródła popytu na pieniądz związane są z jego podstawowymi
funkcjami: pieniądz jako środek płatniczy i środek przechowywania
wartości (gromadzenia bogactwa);
uproszczenie: bierzemy pod uwagÄ™ tylko dwie formy utrzymywania
majątku (bogactwa) - gotówkę i obligacje (te drugie jako symbol
wszelkich aktywów przynoszących dochód w postaci odsetek);
koszt alternatywny (utraconych możliwości) utrzymywania pieniądza w
gotówce = utracone odsetki;
muszą zatem istnieć inne korzyści równoważące ten koszt
29
alternatywny! (homo oeconomicus działa przecież racjonalnie!)
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
Jakie sÄ… zatem motywy utrzymywania pieniÄ…dza, pomimo istnienia
kosztu alternatywnego?
1) Motyw transakcyjny: odbicie niedoskonałej synchronizacji w czasie
transakcji kupna i sprzedaży:
- gdyby wszystkie transakcje były doskonale zsynchronizowane,
wpływy uzyskiwane ze sprzedaży dóbr i usług oraz dochody ze
sprzedaży czynników produkcji otrzymywalibyśmy dokładnie w
momencie dokonywania transakcji zakupu dóbr i usług, które
chcemy skonsumować;
30
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
1) Motyw transakcyjny:
ponieważ tak nie jest (a osoby fizyczne nie angażują się zazwyczaj
w transakcje zakupu oprocentowanych aktywów, kiedy tylko
mają  wolną gotówkę i sprzedaży tych aktywów, gdy potrzebują
gotówki), utrzymujemy pewną rezerwę gotówki;
siła motywu transakcyjnego: wielkość rezerwy jest pochodną
sumy zawieranych transakcji i stopnia synchronizacji naszych
wpływów i wydatków;
popyt na pieniÄ…dz to popyt na jego zasoby realne.
(Inaczej mówiąc, popyt na pieniądz występuje ze względu na jego
siłę nabywczą);
31
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
1) Motyw transakcyjny:
jeżeli poziom cen wzrośnie dwukrotnie, to również dwukrotnie
zwiększy się popyt na pieniądz w wyrażeniu nominalnym, ale
popyt na pieniądz w ujęciu realnym nie zmieni się;
dobrym przybliżeniem całkowitej wartości transakcji w wyrażeniu
realnym jest poziom realnego dochodu narodowego;
zatem: motyw transakcyjny utrzymywania pieniądza zwiększa
swoją siłę oddziaływania wraz ze wzrostem realnego dochodu
narodowego.
32
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
2) Motyw przezorności  konieczność utrzymania rezerwy także na
nieprzewidziane transakcje:
motyw przezorności oznacza, ze z góry decydujemy się na utrzy-
manie pewnego zasobu pieniÄ…dza w celu pokrycia nieprzewidzianych
wydatków, których dokładnego rodzaju nie jesteśmy w stanie
przewidzieć;
korzyść z dysponowania  wolną gotówką jest tym większa, im
większa jest suma dokonywanych transakcji i im wyższy stopień
niepewności (podobnie jak w przypadku motywu transakcyjnego, za
główny miernik skali transakcji przyjmujemy wielkość realnego
dochodu narodowego).
33
PIENI
DZ I SYSTEM BANKOWY
3) Motyw portfelowy  przyczyną istnienia tego motywu jest niechęć do
ryzyka:
popyt na akcje przedsiębiorstw i inne aktywa finansowe: silna
zależność odwrotna między stopniem ryzyka a oczekiwaną stopą
zwrotu (im wyższe ryzyko, tym wyższa oczekiwana stopa zwrotu),
zasada:  nie wkłada się wszystkich jaj do jednego koszyka ;
ludzie utrzymują część swego majątku w gotówce, ponieważ są
skłonni ponieść koszt alternatywny (wyższą przeciętną stopę
zwrotu np. z akcji) w celu zapewnienia sobie bezpieczeństwa
posiadanego majÄ…tku.
34