2013-01-11
Układ chłonny - limfatyczny
dr hab. Michał Żmijewski
Główne
Migdałki
narządy
Grasica i naczynia
limfatyczne
Śledziona
Szpik
1
Junqueira, 2006
2013-01-11
Układ chłonny - limfatyczny
Główne narządy i naczynia limfatyczne
Naczynia limfatyczne
Grasica
włosowate
Śledziona
Naczynia limfatyczne
Migdałki
małe i średnie
Szpik
Przewody limfatyczne
Węzły chłonne
Kępki Peyera i kryptokępki
GALT, MALT, BALT
Odporność i jej rodzaje
O. wrodzona (naturalna, nieswoista)
bariera nabłonków
defensyny
fagocyty (makrofagi, neutrofile)
komórki NK (naturalni zabójcy, natural killers)
białka krwi (układ dopełniacza czyli komplementu)
O. nabyta (swoista lub adaptacyjna)
humoralna: efektorem są przeciwciała wytwarzane przez
limfocyty B i ich końcową postać  plazmocyty
komórkowa: efektorem są limfocyty T (ich główna cecha to
obecność na powierzchni specjalnego rodzaju receptora
określanego jako TCR (T-cell receptor)
2
2013-01-11
Komórki układu limfatycznego:
Limfocyty B: odpowiedz
humoralna
(wytwarzanie przeciwciał);
Limfocyty T: odpowiedz
komórkowa
(wytwarzanie cytokin, cytotoksyczność względem
innych komórek);
Limfocyty NK: zdolność rozpoznawania
i niszczenia komórek nowotworowych i zaka\
onych
wirusem;
Komórki prezentujące antygeny (komórki
dendrytyczne, monocyty, makrofagi, niekiedy limf. B).
Odpowiedz
immunologiczna
Powiększenie
podkolanowych
i pachwinowych
węzłów chłonnych
Uszkodzenie
palca
3
2013-01-11
Cechy odpowiedzi immunologicznej
nabytej
Specyficzność
Ró\
norodność  rozpoznaje milionów ró\
nych
antygenów
Pamięć
Samoograniczenie czasu i zasięgu odpowiedzi:
odpowiedz
wygasa, gdy antygen zostaje unieczynniony
Tolerancja wobec antygenów swojego organizmu
(własnych) wskutek wyeliminowania odpowiedzi wobec
nich w \
yciu płodowym
4
2013-01-11
Budowa przeciwciała
Rejon wiązania
antygenu
Rejon
Fab
A
ańcuch lekki
A
ańcuch cię\
ki
Rejon Fc
Rodzaje Przeciwciał
IgG IgM IgA IgD IgE
Rodzaj IgG IgM IgA IgD IgE
% w serum 75-80% 5-10% 10-15% 0.001% 0.002%
Cyrkulacja Powierzchnia Wydzieliny Powierzchnia Wią\
ę się z
Inne
płodowa Limfocyta B (ślina, mleko, Limfocyta B powierzchnią
lokalizacje
(monomer) łzy) mastocytów i
bazofili
Aktywuje Pierwszy rodzaj Chroni nabłonki Inicjuje Unieszkodliwia
Funkcja
fagocytozę, przeciwciał aktywację paso\
yty oraz
neutralizuje inicjujący limfocytów B bierze udział w
antygeny odpowiedz
powstawaniu
immunologiczną, alergii
aktywacja
5
2013-01-11
Ró\
ne mechanizmy unieczynnienia antygenów przez przeciwciała:
1 aglutynacja; 2 opsonizacja bakterii przez przeciwciała ułatwia
fagocytozę; 3 neutralizacja blokuje agregację do komórek; 4 liza
komórek przy udziale przeciwciał; 5 białka dopełniacza (czerwone)
niszczą bakterie opłaszczone p-ciałami
Odpowiedz

Odpowiedz

humoralna
komórkowa
APC: komórki prezentujące
Antygeny  makrofagi,
komórki dendrytyczne w
narządach limfatycznych,
kk. Langerhansa w skórze,
niekiedy limfocyty B
Prezentacja antygenu w
APC w powiązaniu z
białkami błony komórkowej
- cząsteczkami MHCII 
aktywuje limfocyty Th
Prezentacja Ag
połączonego z
cząsteczkami
MHC I aktywuje
limfocyty Tc
6
2013-01-11
Fenomen zmienności
TCR
TCR
TCR
TCR
MHC  Główny układ zgodności tkankowej  ang.
Major histocompatibility complex
HLA  antygeny zgodności tkankowej  ang.
human leukocyte antigen
TCR  Receptor komórek T
Regenerative Medicine Partnership for Education 2006
Antygeny zgodności tkankowej
- MHC klasy I są na wszystkich komórkach jądrzastych,
- MHC klasy II tylko na komórkach APC.
Rozpoznanie  zwykłych antygenów przez komórki T zachodzi tylko w
ich bezpośrednim sąsiedztwie w błonie z cząsteczkami MHCI lub MHCII.
7
2013-01-11
Prezentacja antygenów przez cząsteczki MHC I oraz MHC II
MHC I  obecne na wszystkich
komórkach posiadających jądro;
prezentują antygeny endogenne
MHC II  obecne na komórkach
prezentujących antygen; prezentują
antygeny egzogenne
Komórki Langerhansa w naskórku
Grasica
8
2013-01-11
Budowa płacika grasicy
Kora - zbudowana jest głównie z limfocytów,
Komórki nabłonkowe zrębu nazywane są
komórkami pielęgnującymi lub opiekuńczymi: biorą
udział w selekcji i ró\
nicowaniu limfocytów T i
stanowią część bariery krew-grasica;
W części podtorebkowej występują limfoblasty,
bli\
ej rdzenia małe limfocyty (dojrzałe)
Komórki nabłonkowe i makrofagi występują
w korze i rdzeniu
Budowa płacika grasicy
Rdzeń  w skład wchodzi du\
o komórek zrębu,
które cechuje rozbudowana RER i obecność
pęcherzyków wydzielniczych (wydzielają
peptydowe hormony grasicy (m.in. tymozynę);
W rdzeniu występują tzw. ciałka grasicze
(Hassala), które są zdegenerowanymi komórkami
nabłonkowymi zrębu; ORAZ naczynia krwionośne
i naczynia limfatyczne odprowadzające (w grasicy
nie ma naczyń limfatycznych doprowadzających!)
Komórki dendrytyczne występują tylko w rdzeniu i na
granicy rdzeń/kora, gdzie prezentują antygeny
9
2013-01-11
Długie wypustki nabłonkowych komórek zrębu grasicy
(sześć rodzajów w ME) połączone są desmosomami i
stanowią podporę dla licznych limfocytów.
W korze grasicy określane są jako komórki opiekuńcze
otaczając ka\
da ok. 200 tymocytów.
Rola grasicy 1
W korze zachodzą intensywna proliferacja tymocytów, której
towarzyszy ich ró\
nicowanie (pod wpływem czynników
wzrostu/hormonów wydzielanych przez komórki zrębu) w kierunku
limfocytów Th lub Tc.
Jednocześnie ok. 95% limfocytów kory ginie w wyniku apoptozy,
ich resztki są fagocytowane przez makrofagi.
Powstałe dojrzałe limfocyty T (tzw. dziewicze, które nie zetknęły się
jeszcze z antygenem) wnikają przez \
yłki pozawłosowate rdzenia do
krwi, która roznosi je do obwodowych narządów limfatycznych,
gdzie się osiedlają
i dzielą po stymulacji antygenem.
Część limfocytów T jest stale obecna we krwi (ok. 70% wszystkich
limfocytów)
i dociera z nią do prawie wszystkich tkanek.
10
2013-01-11
Selekcja limfocytów T
Selekcja pozytywna
Limfocyty, które łączą się z MHC klasy I komórek zrębu,
tracą antygen CD4 i stają się limfocytami Tc (CD8+);
Limfocyty, które łączą się z MHC klasy II komórek zrębu,
tracą antygen CD8 i stają się limfocytami Th (CD4+);
Selekcja negatywna
Giną wszystkie limfocyty, które wią\
ą się silnie przez
swoje receptory TCR z własnymi cząsteczkami MHC oraz
te, które nie mają receptorów TCR i nie wią\
ą się zupełnie
(w wyniku tej selekcji ginie 95% limfocytów T grasicy).
Ró\
nicowanie limfocytów T
podtorebkowe limfocyty T (tymocyty) nie
mają na swojej powierzchni antygenów TCR,
CD4 ani CD8;
w wyniku oddziaływania tymocytów z
komórkami zrębu na powierzchni pojawiają
się antygeny TCR oraz CD4 i CD8, które łączą
się następnie z cząsteczkami MHC
prezentującymi własne antygeny.
Komórki ciałka Hassall`a produkują TSLP
(ang. thymic stromal lymphopoietin), który
indukuje ekspresje FOXp3 i ró\
nicowanie
tymocytów CD4(+)CD8(-)CD25(-) do Treg
11
2013-01-11
Rodzaje limfocytów T
Limfocyty ThP, (dziewicze) wydzielające tylko IL-2
Limfocyty Th0, wydzielające IL-2, IL-3, IL-4, IL-5, IL-10, GM-CSF,
IFN-gamma
Limfocyty Th1, wydzielające IL-2, IL-3, IFN-ł, i GM-CSF,
odpowiedz
komórkowa
Limfocyty Th2, wydzielające IL-4, IL-5, IL-10, IL-13 i GM-CSF
odpowiedz
humoralna
Limfocyty Th3, wydzielające TGF-�
Limfocyty Th pamięci, wydzielają tylko IL-2 i łatwiej ulegają
pobudzeniu.
Limfocyty Tą�  90% limfocytów (Th, Tc, Treg, NK)
Limfocyty Tł�  10% limfocytów, współdziałają z komórkami
nabłonków przewodu pokarmowego (MALT), oddechowego
i naskórka (BALT i SALT), w jelicie występują
w zgrupowaniach zwanych kryptokępkami
Bariera krew-grasica i hormony grasicy
W korze grasicy naczynia włosowate są otoczone przez
 pochewkę z gęsto uło\
onych komórek nabłonkowych
zrębu, pomiędzy którymi mogą le\
eć makrofagi
Utrudnia to kontakt dojrzewających limfocytów T
z antygenami obecnymi we krwi
Bariery tej nie ma w rdzeniu grasicy, gdzie występują
immunokompetentne limfocyty T i komórki tuczne
Do grupy hormonów grasicy nale\
ą:
tymozyna, tymopoetyna, tymulina i tymostymulina
Ponadto w grasicy są liczne czynniki wzrostu,
cytokiny, a wśród nich interleukina 7 najwa\
niejsza
dla prawidłowego dojrzewania limfocytów w grasicy
12
2013-01-11
Grasica inwolucyjna ( stara )
Od 2. roku \
ycia zastępowanie tkanki limfatycznej -
tłuszczową zachodzi w grasicy do ok. 40 r.\
w tempie 3%
rocznie, a póz
niej 1%/rok
Śledziona
Główne elementy struktury śledziony: torebka i i jej beleczki,
nagromadzenie limfocytów czyli miazga biała oraz miazga
czerwona: tkanka siateczkowa wypełniona krwinkami
Torebka
Beleczki Miazga
biała
Miazga
czerwona
13
2013-01-11
Budowa mią\
szu śledziony
Miazga biała: limfocyty, komórki plazmatyczne, makrofagi, komórki dendrytyczne;
Grudki chłonne (środkowe centrum namna\
ania i część obwodowa), głównie
limfocyty B;
Strefy okołotętnicze  zbudowane z limfocytów T otaczających tętnicę
pozabeleczkową, strefa grasiczozale\
na
Strefa brze\
na  poło\
ona na obwodzie grudki miazgi białej, jest tu mniej komórek,
więcej zatok śledzionowych zwanych zatokami brze\
nymi. Przez te zatoki
limfocyty B powstałe z podziałów wnikają do krwi, z którą krą\
ą po organizmie.
Miazga czerwona:
zatoki śledzionowe  ściany tworzą długie, wrzecionowate komórki śródbłonka
le\
ące na nieciągłej błonie podstawnej, nie wiadomo czy naczynia zatokowe
tworzą zamknięty układ krą\
enia czy otwierają się do mią\
szu;
pasma śledzionowe (Billrotha)  dookoła zatok znajdują się STARE erytrocyty
i płytki krwi (są tu niszczone) oraz makrofagi, monocyty, komórki
dendrytyczne, fibroblasty, limfocyty, granulocyty.
Unaczynienie śledziony: sinusoidy tworzą \
yły miazgi
Strefy okołotętnicze
Zatoki brze\
ne Beleczka
Limfocyty T
Zamknięta
Strefa
cyrkulacja
brze\
na
Tętniczka
Tętnica
głowna
Sinusoida
Tętnica
beleczkowa
Miazga
śyła
czerwona
beleczkowa
śyły
miazagi
Otwarta
Grudka chłonna Zatoki brze\
ne Pochewka
cyrkulacja
limfocyty B
14
2013-01-11
Dwie koncepcje budowy zatok śledziony
Kk. siateczki Krą\
enie otwarte
Krą\
enie zamknięte
Węzeł chłonny - budowa
Kora  głównym składnikiem są grudki chłonne
zbudowane z limfocytów B (centrocyty i centroblasty),
tworzą część grasiczoniezale\
ną, występuja tu tak\
e
komórki plazmatyczne, dendrytyczne, makrofagi;
Część przykorowa  składa się z gęsto uło\
onych
limfocytów le\
ących pomiędzy grudkami i między korą a
rdzeniem, tworzą część grasiczozale\
ną;
Rdzeń  tu znajdują się liczne pasma gęsto uło\
onych
limfocytów, komórek plazmatycznych, makrofagów i
fibroblastów (pasma rdzenne), występują tu tak\
e \
yłki o
charakterystycznym wysokim (sześciennym) śródbłonku (HEV), w
których dochodzi do przenikania limfocytów z krwi do węzła
chłonnego (krą\
enie limfocytów).
15
2013-01-11
Budowa i unaczynienie węzła chłonnego
Nacz. limfatyczne
doprowadzające (kilka)
Kora z grudkami
Beleczki kory i rdzenia
Zatoka rdzenna
Beleczka z zatoką prom.
Torebka łącznotkankowa
Zatoka brze\
na
Ośrodek rozmna\
ania
Naczynie limfatyczne
odprowadzające
śyła
Tętnica
Przepływ limfy przez węzeł chłonny
Naczynia limfatyczne doprowadzające;
Zatoki węzła chłonnego (brze\
ne, promieniste
kory i promieniste rdzenia oraz zatoki rdzenne);
Naczynie limfatyczne odprowadzające
Ściany zatok, zbudowane są z włókien siateczkowych
wzmocnionych nielicznymi włóknami sprę\
ystymi,
wysłane są śródbłonkiem.
Pomiędzy włóknami siateczkowymi występują liczne
komórki dendrytyczne (ich wypustki wnikają do
światła zatok) i makrofagi.
Wtórna grudka chłonna: centrum rozmna\
ania GC zawiera
du\
e dzielące się młode limfocyty ( limfoblasty ), a obwód,
tzw. pas zagęszczenia MZ ( płaszcz ) dojrzałe limfocyty
16
2013-01-11
Funkcje węzła chłonnego
Filtrowanie limfy i zatrzymywanie zawartych w niej antygenów
(wolnych i obecnych na kk. dendrytycznych), drobnoustrojów,
kk. nowotworowych, drobnych cząstek stałych, resztek
rozpadłych komórek
Fagocytoza filtrowanych elementów
 informowanie limfocytów pamięci w węzłach o antygenach
napływających drogą krwi: stymulowane antygenami limfocyty
krwi docierają poprzez ścianę HEV do grudek kory i aktywują
limfocyty B i T
Produkcja nowych limfocytów B i T poprzez ich szybką
proliferację  powiększenie węzłów  i zasilenie nimi limfy
opuszczającej węzeł chłonny
HEV - śyłka o wysokim śródbłonku
Migdałki podniebienne
Migdałek
podniebienny: krypty
rozgałęziają się
narząd parzysty;
pokryte nabłonkiem wielowarstwowym
płaskim nierogowaciejącym;
nabłonek tworzy 10-20 głębokich krypt,
w których obrębie jest nieciągły i obficie
nacieczony limfocytami
17
2013-01-11
Kępki Peyera
Grudki limfatyczne skupione;
grupy od kilku do 25 grudek chłonnych w błonie
śluzowej i podśluzowej jelita krętego;
zrąb stanowi tkanka łączna właściwa luz
na;
mią\
sz składa się z limfocytów B, niewielkiej liczby
limfocytów T, komórek plazmatycznych,
dendrytycznych, makrofagów;
od strony światła jelita kępki pokryte są
nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym,
który tworzy charakterystyczną kopułę; w skład
nabłonka kopuły wchodzą komórki M.
Kępka Peyera w ścianie jelita cienkiego: grudka chłonna z
centrum rozmna\
ania, brak nad nią kosmków i gruczołów
jelitowych
Kryptokępki
struktury występujące w ścianie jelita i przewodów
oddechowych; w skład wchodzi kilkaset limfocytów
Tł� (prekursory powstają w szpiku kostnym);
aktywowane limfocyty Tł� niszczą komórki
nabłonka zaka\
one wirusem lub transformowane
nowotworowo (rozpoznają białka szoku termicznego
znajdujące się na powierzchni zmienionych
komórek)
MALT: tk. limfatyczna towarzysząca błonom śluzowym
(mucous-associated lymphatic tissue); w ścianie oskrzeli
określana jako BALT (niewiele u człowieka) a w ścianie jelit jako
GALT, grudki chłonne są te\
w ścianie dróg moczo-płciowych
18
2013-01-11
MALT  tkanka limfatyczna błony
śluzowej
rozproszone komórki immunologicznie
kompetentne - naciekające tkankę łączną
właściwą i nabłonki limfocyty B,
komórki plazmatyczne, limfocyty T cytotoksyczne ,
komórki NK, komórki dendrytyczne;
grudki chłonne  nie mają torebki
łącznotkankowej,
zrębem jest tkanka łączna luz
na, w skład
wchodzą głównie limfocyty B, w mniejszym
stopniu limfocyty T, komórki dendrytyczne,
makrofagi; grudki chłonne mogą występować
jako samotne i skupione
19