POLITECHNIKA GDAC
SKA
Wydział Mechaniczny
SEMINARIUM Z CHA
ODNICTWA
Temat: Mo\
liwości i ograniczenia stosowania węglowodorów
w sprÄ™\
arkowych urządzeniach chłodniczych.
Alan Kaszyński
Sebastian Kasicz
wydz. Mechaniczny
sem. 8, SMiUE
1
Mo\
liwości i ograniczenia stosowania węglowodorów w sprę\
arkowych
urządzeniach chłodniczych
Węglowodory są to organiczne związki chemiczne zawierające w swojej strukturze
tylko atomy węgla i wodoru. Wszystkie one składają się z podstawowego szkieletu
węglowego (powiązanych ze sobą atomów węgla) i przyłączonych do tego szkieletu atomów
wodoru.
Związki te zostały podzielone na nasycone i nienasycone.
Węglowodory, które są wykorzystywane jako czynniki chłodnicze to Propan R 290 (C3H8),
Izobutan R 600a, nale\
ą one do grupy węglowodorów nasyconych zwanych inaczej alkanami.
Czynnikiem chłodniczym(ziębniczym) nazywamy substancje, która pracując przy
niskich temperaturach i niskich ciśnieniach, pobiera ciepło od najbli\
szego otoczenia i w ten
sposób powoduje obni\
enie jego temperatury, a oddaje przez skraplanie przy odpowiednio
wy\
szej temperaturze i wy\
szym ciśnieniu na zewnątrz urządzenia chłodniczego.
Teoretycznie ka\
da ciecz mogłaby być wykorzystywana jako czynnik chłodniczy. W praktyce
jednak występuje cały szereg warunków, jakie musza być spełnione, aby dany płyn mógł
znalez
ć zastosowanie w parowym urządzeniu chłodniczym, w którym poddawany jest kolejno
następującym po sobie przemianom termodynamicznym tworzącym obieg lewobie\
ny.
Na początek porównaliśmy niektóre własności czynników węglowodorowych
z czynnikami, które zostaną przez nie, zastąpione, co chocia\
częściowo da nam obraz
mo\
liwości i ograniczenia ich stosowania, jako czynników chłodniczych.
Izobutan R 600a
Izobutan to substancja, która jako jedna z pierwszych została wykorzystana jako
czynnik chłodniczy, głównie w urządzeniach pracujących w zakładach produkujących lub
przetwarzających węglowodory, a tak\
e w obiektach gdzie płyn ten był zu\
ywany jako
paliwo. Jednak ze względu na właściwości palne został on wyparty przez czynniki
chlorowcopochodne.
Obecnie R 600a staje się dominującym czynnikiem chłodniczym w chłodziarkach
i chłodziarko-zamra\
arkach domowych  w jednostopniowych układach sprę\
arkowych.
Izobutan jest nasyconym węglowodorem organicznym pochodzenia mineralnego.
Jest izomerem butanu (C4H10) o wzorze (CH3)3-CH. Jest bezbarwny i bezwonny.
2
Cechy tego czynnika są następujące:
1. Temperatura punktu krytycznego wynosi (135°C) i jest najwy\
sza spośród znanych
czynników chłodniczych.
2. Niski współczynnik lepkości dynamicznej oraz du\
e ciepło parowania, gwarantujące
dobrą wymianę ciepła w parownikach i skraplaczach, a tak\
e niskie opory
hydrauliczne.
3. Niskie wartości ciśnień, które pozwalają na stosowanie lekkich konstrukcji pewnych
elementów instalacji. Dzięki temu do budowy urządzeń pracujących z R 600a
potrzeba zu\
yć mniej materiałów, a to z kolei obni\
a cenę wytwarzania całej instalacji
chłodniczej. Niska wartość ciśnienia skraplania powoduje tak\
e, i\
wyciek czynnika
po stronie tłocznej jest około 2-krotnie mniejszy ni\
w przypadku urządzeń
pracujących z czynnikami R 12 i R 134a, przy tej samej wartości nieszczelności
sprÄ™\
arkowego urządzenia chłodniczego dla wy\
ej wymienionych czynników
ziębniczych.
4. Wartość teoretycznego współczynnika wydajności chłodniczej R 600a jest
nieznacznie mniejsza od COP (Coefficient of Performance) R 12, jednak\
e mniejsza
masa cząsteczkowa i lepkość izobutanu będące przyczynami intensywniejszej
wymiany ciepła w wymiennikach i mniejszych oporów przepływu przez przewody,
skutkujÄ… zmniejszeniem zu\
ycia energii elektrycznej przez chłodziarkę domową
(nawet o ok. 20%) w porównaniu z urządzeniem na R 12.
5. Współczynnik wydajności chłodniczej izobutanu jest wy\
szy ni\
dla czynnika R 134a.
Jednak\
e ze względu na zoptymalizowaną konstrukcję i wysoką jakość współczesnych
chłodziarek domowych, następuje zanik ró\
nic w zu\
yciu energii napędowej i
wartości wskaz
nika TEWI dla urządzeń pracujących z R 600a i R 134a.
6. Jednostkowa wydajność chłodnicza izobutanu jest mniejsza ni\
dla R 12 i R 134a, co
powoduje, \
e urządzenia pracujące z R 600a muszą być wyposa\
one w sprÄ™\
arki
skonstruowane specjalnie dla tego czynnika. Do tego koniecznością jest monta\

dłu\
szej rurki kapilarnej ni\
w przypadku wy\
ej wspomnianych płynów
syntetycznych. Zmiany, których trzeba dokonać w konstrukcji chłodziarek domowych
wiÄ…\
ą się oczywiście z pewnymi kosztami przestawienia się z wytwarzania urządzeń
pracujących z R 12, na produkcje lodówek, w których jako czynnik chłodniczy będzie
wykorzystywany R 600a, które to koszty są wy\
sze ni\
przestawienie siÄ™ na produkcje
urządzeń napełnionych czynnikiem R 134a.
3
7. Dla czynnika R 600a występują niskie w stosunku do innych czynników temperatury
końca sprę\
ania, prawie niezale\
ne od temperatury parowania. Daje to mo\
liwość
głębszego dochłodzenia czynnika w rurce kapilarnej połączonej z przewodem
ssawnym.
8. Gęstość R 600a jest znacznie mniejsza od gęstości R12. Stanowi zaledwie 1/3 gęstości
R 12, czego skutkiem jest małe wagowe napełnienie instalacji czynnikiem (=40%
napełnienia R 12), a tak\
e zmniejszone natÄ™\
enie przepływu czynnika w instalacji, co
w efekcie daje wy\
szą efektywność energetyczną obiegu chłodniczego, a zatem ni\
sze
koszty eksploatacyjne;
9. R 600a, tak jak R12 dobrze współpracuje z mineralnymi olejami smarnymi, tworząc
z nimi roztwory;
Propan R 290 (C3H8)
Propan jako czynnik chłodniczy ma dłu\
szÄ… historiÄ™ ni\
chłodnicze czynniki
syntetyczne.
Od poczÄ…tku XX wieku jest on wykorzystywany w du\
ych instalacjach chłodniczych
w przemyśle chemicznym, petrochemicznym oraz w zakładach skraplania i rozdzielania
gazów gdzie  jako czynnik palny  podlega rygorystycznemu re\
imowi technologicznemu
i przeciwpo\
arowemu.
Propan i amoniak mo\
na uznać za najlepsze substytuty czynników R 22 i R 502 w du\
ych i
średnich niskotemperaturowych urządzeniach chłodniczych oraz w pompach ciepła.
Propan nale\
y do rodziny organicznych węglowodorów nasyconych, jest bezbarwny i
bezwonny. Związek ten występuje w zło\
ach ropy naftowej i gazu ziemnego. CharakteryzujÄ…
go korzystne własności termodynamiczne zbli\
one do amoniaku i R 22 w obszarze
zastosowań w chłodnictwie.
Własności termodynamiczne propanu:
Pewien wglÄ…d w mo\
liwości wykorzystania propanu jako czynnika roboczego w parowych
obiegach chłodniczych daje zestawienie go z czynnikiem o zbli\
onych właściwościach
termodynamiczno eksploatacyjnych, czyli z czynnikiem R 22 i porównanie wyników tego
zestawienia.
Porównania dokonano opierając się na takich wielkościach charakteryzujących obieg
teoretyczny jak:
a. sprÄ™\
pk/p0;
4
b. temperatura końca sprę\
ania ttł;
c. jednostkowa wydajność chłodnicza objętościowa qv;
d. współczynnik wydajnoÅ›ci chÅ‚odniczej µ0;
Ad a. sprÄ™\
osiÄ…gany dla R 290 jest mniejszy ni\
dla czynnika R 22 co jest
niewÄ…tpliwÄ… zaletÄ… tego pierwszego, gdy\
pozwala uzyskać ni\
sze temperatury
parowania przy nie zwiększonym nakładzie energetycznym.
Ni\
sza wartość sprę\
u przekłada się na większą trwałość urządzenia chłodniczego,
dłu\
szy okres jego bezawaryjnej eksploatacji oraz mo\
liwość uzyskiwania
ni\
szych temperatur parowania (do -40ÚC) w jednym stopniu sprÄ™\
ania. To z kolei
jest przyczyną poprawy warunków smarowania i czyni propan odpornym na
rozkład termochemiczny;
Ad b. temperatura końca sprę\
ania ma znacznie ni\
szą wartość dla propanu ni\
dla
R 22, co jest niewÄ…tpliwÄ… zaletÄ… propanu z eksploatacyjnego punktu widzenia gdy\

po pierwsze wysokie temperatury powodują zmniejszenie gęstości oleju
zmniejszenie jego lepkości, a co za tym idzie gorsze smarowanie no oraz szybsze
zu\
ycie elementów sprę\
arki, a po drugie \
adne urządzenie nie powinno pracować
w skrajnie wysokich lub skrajnie niskich temperaturach, gdy\
to tak\
e prowadzi do
większego zu\
ycia części. Niska temperatura końca sprę\
ania umo\
liwia tak\
e
większe dochłodzenie czynnika;
Ad c. wartości objętościowej wydajności chłodniczej oraz współczynnika wydajności
chłodniczej dla czynnika R 290 są niewiele gorsze od wartości charakteryzujących
czynnik R 22 i to nam mówi, \
e propan jest czynnikiem, który umo\
liwia
uzyskanie zwartej oraz efektywnej energetycznie instalacji chłodniczej.
Współczynnik wydajności chłodniczej dla R 290 jest o 2 do 3% ni\
szy ni\
dla R
22, a co siÄ™ z tym wiÄ…\
e, \
eby osiągnąć ten sam efekt chłodniczy trzeba się liczyć z
większym nakładem energetycznym dla R 290. Wysoka bo a\
od 1.5 do 2.5 razy
wy\
sza wartość jednostkowej wydajności chłodniczej propanu w porównaniu do
pozostałych czynników badanych, powoduje to, \
e napełnienie tym czynnikiem
urzÄ…dzenia jest odpowiednio ni\
sze ni\
dla takich czynników jak R 22 czy R 502.
W przypadku projektowania urządzenia dla czynnika R 290, zwłaszcza przy
właściwym doborze objętości wymienników ciepła, zbiornika, aparatów
pomocniczych i przewodów, mo\
na wybrać takie rozwiązanie, które spowoduje,
\
e masowe napełnienie instalacji zostanie zredukowane do 30% wartości
5
przewidzianej dla R 22. W przypadku wymiany w urzÄ…dzeniu R22 na R 290, jego
rzeczywista efektywność przedstawia się nieco korzystniej ni\
relacje teoretyczne
wynikajÄ…ce z danych zamieszczonych w tabeli 23.1.
R 290 charakteryzuje siÄ™ tak\
e takimi własnościami jak:
1. prawie identyczna temperatura krytyczna dla R 290 i R 22 ale za to prawie
dwukrotnie większe ciepło parowania i znacznie mniejsza lepkość
dynamiczna propanu, powodujące lepszą wymianę ciepła w parownikach
i skraplaczach, a tak\
e ni\
sze opory przepływu czynnika przez układ i
dzięki temu mniejsze spadki ciśnienia w układzie w porównaniu z
czynnikiem R 22;
2. R 290 tworzy z mineralnymi olejami smarnymi roztwory, ułatwiając obieg
i powrót oleju z instalacji do sprę\
arki;
3. R 290 to czynnik jednorodny, co jest niewątpliwie jego zaletą. Dzięki temu
stanowi on bardzo interesującą alternatywę dla takich czynników jak R 22
oraz R 502;
Nie istnieje jednak na świecie, \
adna rzecz, która posiadałaby same zalety i \
adnych
wad i tak samo jest i z czynnikiem chłodniczym R 290, dlatego te\
przy wymianie czynnika
R 22 na R 290 nale\
y zwrócić szczególną uwagę na wzrost mocy potrzebnej do napędu
urzÄ…dzenia (tabela 23.2), co zwykle wiÄ…\
e się ze zmianą jednostki napędowej urządzenia (np.
silnika elektrycznego) a to z kolei pociąga za sobą zwiększenie kosztów takiej zamiany. Do
tego trzeba dodać, \
e dwukrotny wzrost objętości właściwej zasysanej pary czynnika R 290
(tabela 23.2), mo\
e spowodować du\
e zakłócenia w poprawnej pracy urządzenia.
Mieszaniny R 290/R 600a
Oprócz R 290 i R 600a stosowanych samodzielnie mo\
na tak\
e jako czynniki
chłodnicze wykorzystać mieszaniny wy\
ej wymienionych węglowodorów. Mieszaniny
propanu i izobutanu mogą stanowić ciekawą alternatywę jako zamienniki takich czynników,
jak R 12 (równie\
 drop-in ), R 134a i w pewnym zakresie R 22 (rys. 26.1).
Czynniki chłodnicze zło\
one z propanu i izobutanu to mieszaniny zeotropowe (rys. 26.2),
posiadające następujące właściwości:
6
 Ró\
nica zakresu temperatur, w jakich pracujÄ… te czynniki, zale\
na od udziału
składników i ciśnienia, która sięga nawet kilkunastu Kelwinów.
Obszar stÄ™\
eń w którym osiąga się najwy\
sze współczynniki wydajności chłodniczej
dla takich czynników mieści się w przedziale od 40/60 do 60/40. Najbardziej
optymalny skład mieszaniny propanu i izobutanu to 45/55.
Wydajność i energochłonność urządzenia chłodniczego pracującego z mieszaniną
R 290 i R 600a w du\
ym stopniu zale\
Ä…, jak ju\
wy\
ej napisałem od składu czynnika
oraz od jego ilości krą\
ącej w obiegu. Porównując urządzenie pracujące z czynnikiem
R 290/R 600a i z urządzeniem napełnionym R 12, otrzymujemy w optymalnych
warunkach o ponad 10% ni\
sze zu\
ycie energii dla tego pierwszego, przy czym
współczynnik wydajności chłodniczej ma tendencję rosnącą wraz z powiększaniem
udziału propanu w mieszaninie.
Mieszanki R 290-R 600a, nie nadajÄ… siÄ™ do stosowania w dwu temperaturowych
chłodziarko-zamra\
arkach domowych, które są obsługiwane przez wspólny agregat
chłodniczy. To, \
e czynnik ten składa się z dwóch innych substancji, jest przyczyną
występowania zaburzeń w pracy urządzenia i utrudnia uzyskiwanie \
Ä…danych
temperatur. Dzieje się tak na skutek ró\
nych zachowań obu czynników składowych
mieszaniny, przy ustalonych ale ró\
nych wartościach ciśnień i temperatur.
Tego typu czynniki, charakteryzują się porównywalnym do płynów syntetycznych
strumieniem transportowanego ciepła, a tak\
e szerszym zakresem niezakłóconej
pracy, uzyskiwanym na skutek większej wartości krytycznego strumienia ciepła
i nieizotermiczności procesów parowania i skraplania.
Największą popularność spośród mieszanin propanu i izobutanu, zdobyły te o stosunku
masowym 1:1+-10%.
Zalety tego czynnika są następujące:
mo\
liwość pełnego dostosowania tego czynnika do wymogów sprę\
arek z R 12;
normalna temperatura wrzenia tej mieszaniny wynosi -30°C i jest zbli\
ona do
temperatury wrzenia czynnika R 12;
du\
e ciepło utajone, du\
e ciepło parowania i mała gęstość stanowiąca około 40%
gęstości R 12, jest niewątpliwą zaletą tego czynnika, gdy\
pozwala zminimalizować
zawartość tego płynu w instalacji do 40% zawartości R 12;
mieszanka ta dobrze współpracuje z olejami mineralnymi;
7
 przy przezbrajaniu z czynnika R 12 na mieszaninę węglowodorów termostat,
przełączniki prądowe, przełączniki prądowe oświetlenia, w tym przyciski drzwiowe,
wymagają obudowy gazoszczelnej lub zmiany ich lokalizacji na zewnętrzną, je\
eli
któryś z tych warunków jest spełniony wtedy przeróbka urządzenia sprowadza się
tylko do wymiany rurki kapilarnej (mniejsza lepkość R 290-R 600a ni\
R 12
powoduje zmniejszenie oporów przepływu, a co za tym, \
eby uzyskać w
odpowiednich miejscach odpowiednie wartości ciśnień, mając ni\
sze opory przepływu
trzeba zastosować dłu\
szÄ… rurkÄ™ kapilarnÄ…);
mieszanka ta charakteryzuje się własnościami termodynamicznymi, które są średnimi
własnościami termodynamicznymi dla obu składników tworzących ten czynnik.
Mieszanka taka okazała się szczególnie przydatna w zamra\
arkach typu domowego i
handlowego.
Mieszaniny propanu i izobutanu o ró\
nych składach, uwzględnia się tak\
e jako napełnienie
rurek ciepła.
Wa\
ną kwestią dotyczącą czynników chłodniczych jest bezpieczeństwo ich
stosowania zarówno w aspekcie ekologicznym jak i ochrony zdrowia ludzkiego.
Aspekty bezpieczeństwa stosowania czynników węglowodorowych.
Palność czynników HC i środki zapobiegawcze
Własności palne czynników HC wymagają podejmowania odpowiednich środków
zabezpieczających podczas transportu, przechowywania, serwisu i eksploatacji urządzeń.
Zapłon ka\
dego czynnika palnego następuje wtedy, gdy w powietrzu mieszanina osiągnie
stÄ™\
enie w przedziale palności, w obecności z
ródła zapłonu o odpowiedniej wysokiej
temperaturze. Tak, więc pierwszym i najwa\
niejszym wymogiem jest zapobieganie przed
wyciekiem czynnika oraz eliminowanie z wnętrza chłodziarek wszelkich mo\
liwych
elektrycznych z
ródeł zapłonu - poprzez ich hermetyzację lub wyprowadzenie na zewnątrz
urządzenia. Zapłon ka\
dego czynnika HC wymaga zbie\
ności w czasie i przestrzeni kilku
niekorzystnych okoliczności, takich jak:
wycieku czynnika, co nie zdarza się zbyt często lub nie ma miejsca w ogóle
w okresie ich eksploatacji
powstanie mieszaniny czynnika z powietrzem w granicach palności. Dla R
600a zawiera siÄ™ ona w przedziale od 1,85 do 8,5%, a dla R 290 od 2,2 do
9,5%. Poni\
ej i powy\
ej tych granic czynnik jest niepalny z powodu niedoboru
tlenu
jednocześnie musi zaistnieć z
ródło zapłonu o temperaturze powy\
ej 450oC
8
Prawdopodobieństwo jednoczesnego zaistnienia wszystkich powy\
szych okoliczności
jest małe - tym bardziej, \
e są one podstawą przepisów bezpieczeństwa i rygorystycznych
odbiorów. Hermetyczność konstrukcji instalacji mechanicznej i elektrycznej wraz
z minimalizacją zawartości czynnika w instalacji stanowią wymogi podstawowe, w praktyce
łatwo wykonalne. Zgodnie z Europejską Normą EN 378 - przy zawartości czynnika
w instalacji do 150 g nie ma ograniczeń w instalowaniu urządzeń hermetycznych
z czynnikami HC w dowolnych pomieszczeniach zamkniętych bez wentylacji. W grupie tej
mieszczą się chłodziarki domowe, małej mocy chłodziarki handlowe, klimatyzatory i pompy
ciepła. W celu pogłębienia przekonania Czytelnika, co do bezpieczeństwa stosowania
chłodziarek z R 600a w kuchniach domowych, posłu\
my się następującym przykładem
liczbowym. Bezpieczną przestrzeń powietrzną (netto) pomieszczenia, w którym ma być
ustawiona chłodziarka z czynnikiem HC opisuje zale\
ność
Pb = Zc " Wb/Sdgz
gdzie:
Pb - bezpieczna przestrzeń powietrzna pomieszczenia (netto) [m3]
Zc - całkowita zawartość czynnika w instalacji [kg]
Wb - wskaz
nik bezpieczeństwa określający ile razy stę\
enie rzeczywiste czynnika HC
w powietrzu pomieszczenia bez wentylacji jest ni\
sze od dolnej granicy zapłonu, przy
wycieku całej zawartości czynnika z instalacji do pomieszczenia. Jego wartość przyjmuje się
w granicach 2-4 (średnio 3)
Sdgz - stÄ™\
enie dolnej granicy zapłonu dla danego czynnika [kg/m3].
Je\
eli np. dla R 600a przyjmiemy:
ZC = 50 g = 0,05 kg (wartość maksymalna nawet w największych chłodziarkach
domowych)
Wb = 3
Sdgz = 0,035 kg/m3 (Dana z tabeli)
wówczas ze wzoru otrzymujemy:
Pb = 0,05 . 3/0,035 = 4,28 m3 =
1,65 m2 (powierzchnia kuchni) " 2,6 m (wysokość kuchni) Kuchnię o takich
wymiarach jest wprost sobie trudno wyobrazić. Jednak nawet w takim pomieszczeniu zapłon
R 600a byłby niemo\
liwy. Przyjęliśmy wskaz
nik bezpieczeństwa Wb = 3 oraz najwy\
szÄ…
zawartość czynnika Zc = 50 g, co stanowi wielokrotny zapas bezpieczeństwa. Nale\
y równie\

wiedzieć, \
e prawie połowa masy czynnika rozpuszczona jest w oleju smarnym i nie wycieka.
9
W celu praktycznego sprawdzenia skutków ewentualnego wariantu wycieku i zapłonu
R 600a wewnątrz chłodziarki, w Niemczech i Szwecji przeprowadzono badania symulacyjne.
Próby te wykazały, \
e nawet w przypadku nieszczelnej instalacji elektrycznej i zaistnienia
wycieku, nie dochodzi do skutków w postaci zniszczeń, jakie normalnie wią\
Ä… siÄ™
z wybuchem gazu palnego. Ju\
przy minimalnym wzroście ciśnienia w szafce uchylają się
drzwi chłodziarki i nie dochodzi do wzrostu niszczącego ciśnienia podmuchowego. Płomień
ju\
w płaszczyz
nie drzwi chłodziarki gaśnie. A zatem czynniki HC są równie bezpieczne jak
R 12 i R 134a i mają przewagę nad nimi, są bowiem przyjazne dla środowiska, a tak\
e
energooszczędne.
PodsumowujÄ…c mo\
na stwierdzić, \
e technika oparta na czynnikach HC jest prosta i
wysoce przydatna w budowie chłodziarek i zamra\
arek domowych. Nie wymaga ona
specjalnych zabiegów i zmian w technologii produkcji sprę\
arek, parowników,
skraplaczy itp. Jedynym wymaganiem przy przezbrajaniu jest adaptacja rurki kapilarnej o
optymalnej długości i jej przetestowanie ruchowe. Hermetyczna instalacja chłodnicza i
elektryczna czyni układ bezpieczny mimo palności czynnika HC. Wszystkie problemy
związane z bezpieczeństwem u\
ytkowania chłodziarek i zamra\
arek domowych dajÄ… siÄ™ w
pełni rozwiązywać zgodnie z rygorystycznymi przepisami bezpieczeństwa.
Ponadto remont sprÄ™\
arek instalacji, a zwłaszcza wymiana sprę\
arek hermetycznych
warunkach pozafabrycznych, nie wymaga stosowania technik szczególnych, poza
przeszkoleniem załogi w zakresie obsługi urządzeń z palnymi czynnikami. Urządzenia z
czynnikami HC odznaczają się większą trwałością i efektywnością energetyczną, a więc
są bezpośrednio i pośrednio bardziej ekologiczne i spełniają wszelkie współczesne
wymagania. Czynniki HC ju\
zostały ostatecznie i niepodwa\
alnie zaakceptowane
w świecie jako docelowe czynniki zastępcze dla CFC, HCFC oraz HFC. Aktualna światowa
produkcja zamra\
arek domowych z czynnikami HC zbli\
a się szybko do poziomu pełnego
światowego zapotrzebowania rynkowego na tego rodzaju urządzenia. Chłodziarki i
zamra\
arki domowe z R 134a stały się niekonkurencyjne. Po wielu kłopotliwych latach z
czynnikami, rysuje się klarowna i ustabilizowana sytuacja w dziedzinie czynników
chłodniczych, wśród których dominować będą węglowodory w chłodnictwie
domowym i amoniak z niewielkimi wyjątkami w pozostałych ogniwach łańcucha
chłodniczego. A więc mo\
na, w nawiÄ…zywaniu do pozycji literaturowych, jeszcze raz
stwierdzić, \
e naturalne czynniki chłodnicze są przyszłością chłodnictwa, klimatyzacji i
pomp ciepła.
10
Literatura:
Zenon Bonca, Dariusz Butrymowicz, Waldemar Targański, Tomasz Hajduk  Poradnik:
Nowe Czynniki Chłodnicze i Nośniki Ciepła: własności cieplne, chemiczne i u\
ytkowe.
Aleksander Paliwoda, CHA
ODNICTWO & klimatyzacja nr. 3/2003:  Technika i technologia
chłodnicza  cykl szkoleniowy dla mechaników-praktyków. część III
Aleksander Paliwoda, CHA
ODNICTWO & klimatyzacja nr. 6/2003:  Technika i technologia
chłodnicza  cykl szkoleniowy dla mechaników-praktyków. część IV
Aleksander Paliwoda, CHA
ODNICTWO & klimatyzacja nr. 10/2003:  Przezbrajanie
chłodziarek i zamra\
arek domowych z R 12 i R 134a na czynniki węglowodorowe (cz. II)
11
 12
 13
 14
 15
 16