Koenzymy,
grupy prostetyczne
i witaminy
Katarzyna Jonak
Kamil Wołczyk
1
KOENZYMY
GRUPY PROSTETYCZNE
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
2
Grupa
Koenzymprostetyczna
Częśd
niebiałkowa
Holoenzym
Apoenzym
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
3
Koenzym  enzym czy substrat
Y
W
W
W
k2
k3
k1
Y
R
R X
R Y
R
X
X
W
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
4
Zasada
działania
CoA
G
D
A
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
5
B u d o w a
Z a s a d a a z o t o w a
C u k i e r
F o s f o r a n
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
6
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
7
Czy koenzymy sÄ…
zawsze potrzebne?
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
8
Fosforany cukrów
NAD+
CoASH
NADP+
Pirofosforan tiaminy
FMN
Fosforan pirydoksalu
FAD
Koenzymy folia nowe
Kwas liponowy
Biotyna
Koenzym Q
Koenzymy kobamidowe
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
9
NADP+
NAD+
NAD+ + H+ + 2e- "! NADH
10
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
FAD
FMN
FAD + 2H+ + 2e- "! FADH2
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
11
Koenzym Q
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
12
Koenzym Q10
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
13
Hem
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
14
Grupa prostetyczna Funkcja
Mononukleotyd flawinowy (FMN) Reakcje redoks
Dinukleotyd flawinoadeninowy (FAD) Reakcje redoks
Transaminacja, dekarboksylacja i
Fosforan pirydoksalu
deaminacja
Biotyna Karboksylacja
Metylkobalamina Metylacja i izomeryzacja
Pirofosforan tiaminy Dekarboksylacja
Hem WiÄ…zanie tlenu i reakcje redoks
Molibdopteryna Utlenowanie
Kwas liponowy Reakcje redoks
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
15
WITAMINY
Organiczne środki odżywcze niezbędne w małych ilościach do
różnorodnych funkcji biochemicznych. To substancje
egzogenne.
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
16
WITAMINY
ROZPUSZCZALNE W ROZPUSZCZALNE W
WODZIE TA
USZCZACH
C B6
A
B1 B7
D
B2 B9/11
E
B3 B12
K
B5
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
17
DZIAA
ANIE
DZIAA
ANIE
FUNKCJA KOFAKTORÓW
RECEPTOROWE
Działają jak witaminy z grupy B
Pochodne witaminy A i D
DZIAA
ANIE
ANTYOKSYDACYJNE
m.in.. beta-karoten, kwas askorbinowy
FORMY WSYT
POWANIA:
-Witaminy preformowane
-Prowitaminy
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
18
B1
TIAMINA
wzór sumaryczny C12H17N4OS
ROZPUSZCZALNE W WODZIE
- nie sÄ… magazynowane w organizmie
- muszÄ… byd stale dostarczane
- rzadko kumulują się dochodząc do toksycznego stężenia
pierścieo tiazolowy
pierścieo pirymidynowy
grupa metylenowa
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
19
TTP (DPT)  aktywna postad tiaminy
Powstawanie TPP:
ATP-zależna difosfotransferaza tiaminowa 
koenzym w reakcjach enzymatycznych
przenoszÄ…cych aktywnÄ… grupÄ™ aldehydowÄ….
Wpływ Skutek
TPP dostarcza oksydacyjna
reaktywnego atomu dekarboksylacja alfa-
węgla ketokwasów (alfa-
ketoglutaran i
pirogronian)
ulega dekarboksylacji transketolaza (cykl
usuwajÄ…c CO2 pentozofosforanowy)
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
20
Rola w organizmie y
ródła
mięso, wątroba, jaja,
- procesy oddychania tkankowego
drożdże, owoce
- odpowiada za prawidłowy stan tkanki nerwowej
strÄ…czkowe, mleko
-przyspiesza gojenie siÄ™ ran
Awitaminoza
zaburzenia czynności centralnego układu
nerwowego, choroba beri-beri, zapalenie
wielonerwowe
Zapotrzebowanie: 1,6 mg/d
Hiperwitaminoza
osłabienie, obrzęki, poty, nudności, zaburzenia
rytmu serca, w skrajnych przypadkach może
dojśd do śmierci
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
21
B2
RYBOFLAWINA
wzór sumaryczny C17H20N4O6
pierścieo
izoalloksazyny
-Substancja barwna i fluoryzujÄ…ca
- Odporna na ciepło
- Rozkłada się pod wpływem światła
rybitol
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
22
Aktywne postacie ryboflawiny:
- FMN
- FAD
Wpływ Skutek
oksydaza alfa- deaminacja
aminokwasowa aminokwasów
(FMN)
dehydrogenaza cykl Krebsa
bursztynianowa
(FAD)
dehydrogenaza acylo- flawoproteina
CoA (FAD) przenoszÄ…ca
elektrony w
utlenianiu kwasów
dehydrogenaza łańcuch oddechowy
NADH
dehydrogenaza degradacja
aldehydowa aldehydów
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
23
Rola w organizmie y
ródła
współdziała w prawidłowym funkcjonowaniu drożdże, wątroba, jaja, ser
układu nerwowego, błon śluzowych, chudy,
dróg oddechowych, odgrywa ważną rolę migdały, dziczyzna, zielone części
w funkcjonowaniu narzÄ…du wzroku warzyw,
łosoś, pieczywo, małże, soja,
mleko
Awitaminoza
zmiany skórne, pogorszenie ostrości wzroku,
opóz
nienie wzrostu, wypadanie włosów,
kłopoty z koncentracją, bezsennośd,
zaburzenia oddechowe, dystrofia mięśni
Zapotrzebowanie: 1,5 mg/d
Hiperwitaminoza
nudności i wymioty
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
24
B3
NIACYNA
Formy aktywne:
wzór sumaryczny C6H5N4O2
- amid kwasu nikotynowego
- NAD
- NADP
Koenzymy wielu dehydrogenaz występujących w
cytoplazmie (np. dehydrogenaza mleczanów) i w
mitochondriach (np. dehydrogenaza jabłczanowa).
Wpływ Skutek
reakcje szlaki oksydacyjne
oksydoredukcyjne
(NAD+)
dehydrogenazy i synteza redukcyjna
oksydoreduktazy
(NADP+)
amid kwasu
kwas nikotynowy
nikotynowego
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
25
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
26
Rola w organizmie y
ródła
uczestniczy w tworzeniu czerwonych ciałek krwi,
wątroba, chude mięso, serca, drób, ryby,
reguluje poziom cholesterolu we krwi,
fasola, odtłuszczone mleko, pełne ziarno,
rozszerza naczynia krwionośne,
migdały
poprawia ukrwienie skóry i kondycję włosów
Awitaminoza
osłabienie, bezsennośd, bóle głowy,
trudności z pamięcią, agresja, niepokój, depresje,
nadmierna aktywnośd, choroby skórne, pelagra
Zapotrzebowanie: 13 mg/d
Hiperwitaminoza
bóle głowy, mrowienie, zaczerwienienie skóry,
niewydolnośd wątroby, arytmia serca i psychozy,
utrata łaknienia, zatężenie kwasu moczowego
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
27
B5
m.in. KWAS PANTOTENOWY
wzór sumaryczny C9H17NO5
Chemicznie kwas pantotenowy jest amidem
kwasu pantoinowego i beta-alaniny.
Aktywne postacie:
- CoA
- ACP
OH
HO
CoA ACP
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
28
Wpływ Skutek
przenośnik grup cykl Krebsa, synteza
acylowych kwasów
tłuszczowych,
synteza cholesterolu,
acetylacja leków
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
29
Rola w organizmie
niezbędna do prawidłowego metabolizmu białek oraz do syntezy
niektórych hormonów, przyspiesza gojenie
ran, usprawnia układ sercowo-naczyniowy, nerwowy
i pokarmowy, poprawia pigmentację i stan włosów
y
ródła
wątróbka, otręby pszenne, ryby, grzyby, mleko, mięso kurczaka,
sery, orzechy, jajka, pomaraocze, ziemniaki, brokuły, ciemny ryż,
pełnoziarnisty chleb, soja, masło orzechowe, banany, Yerba mate
Zapotrzebowanie: 7 mg/d
Awitaminoza
zaburzenia układu nerwowego, nadmierna drażliwośd, depresje,
uczucie odrętwienia, niepewny chód, wypadanie włosów,
przedwczesna siwizna, kłopoty ze wzrokiem, pęknięcia skóry,
utrata apetytu, złe gojenie się ran, zaburzenia układu sercowo-
naczyniowego
Hiperwitaminoza
biegunki
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
30
B6
PIRODYKSYNA
wzór sumaryczny C8H12NO3
Większośd tkanek zawiera enzym  kinazę
pirydoksalowÄ…  katalizujÄ…cÄ… fosforylacjÄ™
(za pomocÄ… ATP) niefosforylowanej postaci
tej pirodyksyny do odpowiednich estrów
fosforanowych.
Fosforan pirydoksalu może ułatwid
wystąpienie zmian w zakresie pozostałych
trzech wiązao węgla alfa-aminowego:
a)transami nacjÄ™
b)dekarboksylacjÄ™ (przemiana tyrozyny w
adrenalinÄ™)
c)aktywnośd aldozy treoninowej
(metabolizm gamma-aminomaślanu)
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
31
Rola w organizmie
ułatwia rozkład aminokwasów, umożliwia magazynowanie
energii, uczestniczy w tworzeniu enzymów, hormonów,
hemoglobin, ma wpływ na ciśnienie krwi, skurcze mięśni, pracę
serca, zwiększa odpornośd, łagodzi skutki uboczne leków,
wspomaga leczenie nerek
y
ródła
wątroba, mięso, drób, makrela, jaja, mleko, drożdże, warzywa,
zboża, soja, orzeszki ziemne, orzechy włoskie, pestki dyni, banany,
awokado
Zapotrzebowanie: 2 mg/d
Awitaminoza
nieprawidłowości w układzie nerwowym, apatia, bezsennośd,
obniżenie sprawności procesów myślowych, zmniejszona
odpornośd na infekcje, niedokrwistośd, kamica nerkowa,
zaburzenia w funkcjonowaniu mięśnia sercowego, zwiększenie
ryzyka powstawania nowotworów, u dzieci  opóz
nienia
umysłowe, nieprawidłowości w budowie kości
Hiperwitaminoza
Zaburzenia układu nerwowego
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
32
B7
BIOTYNA
wzór sumaryczny C10H16N2O3S
pierścieo imidazolowy
Biotyna jest koenzymem karboksylaz i składową
swoistych enzymów, złożonych z wielu
podjednostek, m.in. karboksylazy
pirogronianowej, czy karboksylazy acetylo-CoA,
pierścieo tiofenowy
katalizujÄ…cych reakcje karboksylacji.
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
33
Rola w organizmie
niezbędna w wielu ważnych reakcjach biochemicznych, np. w
procesie tworzenia glukozy, wspomaga również funkcję tarczycy,
przemianę dwutlenku węgla, wpływa na właściwe
funkcjonowanie skóry oraz włosów
y
ródła
występuje w wątrobie, orzechach włoskich i ziemnych, mące
sojowej, żółtku jaj, krabach, migdałach, grzybach, brązowym
(naturalnym) ryżu, mące pełnoziarnistej, szpinaku, marchwi,
pomidorach
Zapotrzebowanie: 30 µg /d
Awitaminoza
depresje, halucynacje, bóle mięśniowe i zapalenie skóry, wysypki,
wypadanie włosów, podwyższony poziom cholesterolu, zmiany
zapalne jelit
Hiperwitaminoza
-
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
34
B9/11
KWAS FOLIOWY
wzór sumaryczny C19H19N7O6
PABA
kwas
glutaminowy
Pochodne folianu zawarte w pokarmach sÄ… rozszczepiane do
monoglutamylofolianu pod wpływem swoistych enzymów
jelitowych, a dopiero następnie absorbowane.
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
35
Rola w organizmie y
ródła
zielone warzywa liściaste, ziarna zbóż, buraki, orzechy,
reguluje wzrost i funkcjonowanie komórek, wpływa dodatnio na
drożdże, wątroba, żółtko jajka, banany, pomaraocze
system nerwowy i mózg, zapobiega uszkodzeniom tzw. cewy
nerwowej u rozwijajÄ…cego siÄ™ w Å‚onie matki dziecka, reguluje
podział komórek, pobudza procesy krwiotwórcze, chroni
organizm przed nowotworami (szczególnie rakiem macicy)
Awitaminoza
zahamowanie wzrostu i odbudowy komórek w organizmie, mała
ilośd czerwonych ciałek we krwi, uczucie przemęczenia i kłopoty z
koncentracją, problemy z pamięcią, niedożywienie, zmniejszony
Zapotrzebowanie: 0,4 mg /d
apetyt, kołatanie serca, przedwczesna siwizna, u dzieci i
młodzieży zahamowanie wzrostu, wady cewy nerwowej u płodu
Hiperwitaminoza
bezsennośd, rozdrażnienie
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
36
B12
KOBALAMINA
wzór sumaryczny C63H88CoN14O14P
Postad aktywna:
- metylokobalamina
-deoksyadenozylokobalamina
pierścieo
Cyjanidowa odmiana witaminy B12 jest
korynowy
najbardziej stabilna i dlatego występuje w
tabletkach i preparatach witaminowych. W
organizmie ulega szybkiemu przekształceniu do
pochodnej metylowej, która po wymianie na
ligand 5'-deoksyadenozynowy
staje się rzeczywiście aktywnym biologicznie
koenzymem-B12. B12 fosforyzuje nukleozydy.
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
37
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
38
Rola w organizmie
bierze udział w przemianie węglowodanowej, białkowej,
tłuszczowej, przeciwdziała niedokrwistości, wpływa na
funkcjonowanie układu nerwowego, zapewnia równowagę
psychiczną, pomaga w skupieniu uwagi,wpływa na układ kostny,
pobudza apetyt
y
ródła
wątroba, nerki, serce, chude mięso, ryby, skorupiaki, sery, jaja,
mleko
Zapotrzebowanie: 1-2 źg /d
Awitaminoza
niedokrwistośd, choroba Addisona-Biermera, rak żołądka,
zapalenie błony śluzowej żołądka, choroby jelita cienkiego
(nowotwory), zaburzenia wchłaniania, zespół rozrostu
bakteryjnego
Hiperwitaminoza
objawy uczuleniowe
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
39
C
KWAS ASKORBINOWY
W warunkach standardowych:
wzór sumaryczny C6H8O6
-jest białym, krystalicznym ciałem stałym
-dobrze rozpuszcza siÄ™ w wodzi
- roztwór ma odczyn kwasowy
- struktura podobna do struktury glukozy, z której u
większości ssaków
-w organizmach występuje zarówno w formie utlenionej
jak i zredukowanej .
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
40
Rola w organizmie y
ródła
kapusta kiszona, czarne
skracanie czasu trwania infekcji górnych dróg oddechowych,
jagody, maliny, owoce
aktywizacja systemu immunologicznego, niszczenie wirusów,
cytrusowe, kapusta,
ułatwianie gojenia się ran i złamao, hamowanie krwawienia
cebula, szpinak, jabłka,
dziąseł, ochrona przed zmianami nowotworowymi, ochrona skóry
soja
przed działaniem słooca i starzeniem, uczestnictwo w produkcji
hormonów zwalczających stres, poprawa wydolności fizycznej
Zapotrzebowanie: 60 mg /d
Awitaminoza
szkorbut, samoistne krwawienia, bóle mięśni, stawów i kości
(wynik krwawieo), patologiczne złamania, słabe gojenie ran,
niedokrwistośd typu hemolitycznego
Hiperwitaminoza
zaburzenia w układzie pokarmowym i nerwowym, wysypka
skórna
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
41
A
RETINOL
pierścieo
cykloheksenowy
wzór sumaryczny C20H30O
ROZPUSZCZALNE W
TA
USZCZACH
Retinol może ulec przekształceniu do retinalu i odwrotnie
Nie są one syntetyzowane w dostatecznej ilości w ustroju
pod wpływem dehydrogenaz lub reduktaz, występujących
człowieka, dlatego też muszą byd dostarczane z pokarmem.
w wielu tkankach i wy­magajÄ…cych obecnoÅ›ci NAD lub
Warunkiem sprawnego wchłaniania tych witamin z przewodu
NADP. Nale­Å¼y dodad, że raz powstaÅ‚y kwas retinolowy
nie może powtórnie przekształcid się w retinal lub retinol.
pokarmowego jest prawidłowe wchłanianie tłuszczów.
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
42
-karotenoidy należą do naturalnych
przeciwutleniaczy
-należą do prekursorów witaminy A i
są głównym dietetycznym z
ródłem
tej witaminy u człowieka
-w przewodzie pokarmowym
powstaje retinal, który następnie jest
przekształcany do retinolu
-to przeciwutleniacze
-działają na ogół umiarkowanie
przeciwnowotworowo
Wpływ Skutek
kontrola ekspresji
genów (retinol)
reakcja z opsynÄ… impuls wzrokowy
(retinol)
trans-cis- izomeracja uczestniczy w
syntezie
glikoprotein,
wzrostu
maÅ‚e stężenie tlenu Ä…ð wychwytywanie
działanie wolnych rodników
antyoksydacyjne ponadtlenkowych
(beta-karoten)
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
43
Rola w organizmie y
ródła
wątroba, pomidory, marchew, jaja, nabiał (sery, mleko,
odpowiada za prawidłowe widzenie o zmroku, za integralnośd
twarogi, jogurty & )
błon komórkowych, utrzymuje prawidłowy stan skóry, włosów i
paznokci, chroni nabłonek układu oddechowego przed
drobnoustrojami, zapewnia normalny wzrost kości i zębów przez
regulację aktywności komórek tkanki kostnej
Awitaminoza
 kurza ślepota" (niedowidzenie o zmierzchu), zmiany skórne, brak
apetytu, zahamowanie wzrostu, Å‚uszczyca, Å‚ysienie plackowate,
zahamowanie wzrostu
Zapotrzebowanie: 1 mg /d
Hiperwitaminoza
zmniejszone uwapnienie kości mogące doprowadzid do
osteoporozy, powiększenie wątroby, bóle stawów, ból głowy
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
44
D
KALCYFEROL
Grupa rozpuszczalnych w tłuszczach organicznych związków chemicznych, o wielu różnorodnych i
ważnych funkcjach fizjologicznych, z których podstawową jest wpływ na gospodarkę wapniowo-
fosforanową oraz budowę kośdca. Są nazywane sterolami. Typowym sterolem zwierzęcym jest
cholesterol.
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
45
ProwitaminÄ… D2 jest ergosterol, a D3 -
pochodna cholesterolu7-dehydrocholesterol.
W skórze/przez działanie światła
słonecznego na 7-dehydrocholesterol w
wyniku nieenzymatycznego,
fotochemicznego przekształcenia powstaje
najpierw forma prewitaminy D, która pod
działaniem energii cieplnej ciała
przekształcona zostaje ostatecznie w
cholekalcyferol.
Przekształcenie prowitaminy D w
prewitaminÄ™ zachodzi
przez działanie zakresu promieniowania
świetlnego
długości 290-315 nm.
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
46
Rola w organizmie
wpływ na regulację homeostazy wapnia i fosforanów
y
ródła
tran, wątroba, masło, jaja, mleko, mięso
Awitaminoza
grozi krzywicą u dzieci i młodzieży, rozmiękaniem kości,
złamaniami, zniekształceniami sylwetki, złym funkcjonowaniem
układu nerwowego i mięśniowego, zapaleniem spojówek,
Zapotrzebowanie: 20-60 ng/ml
stanami zapalnymi skóry, rak pęcherza moczowego, piersi, jelita
grubego
Hiperwitaminoza
wady wrodzone u dzieci matek z hiperwitaminozÄ… w czasie
ciąży, zmniejszone uwapnienie kości mogące doprowadzid do
osteoporozy, powiększenie wątroby, bóle stawów, ból głowy
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
47
E
TOKOFEROL
wzór sumaryczny C29H50O2
FUNKCJE:
_ðRegulujÄ… funkcje rozrodcze
_ðRegulujÄ… funkcjonowanie ukÅ‚adu nerwowego
_ðZabezpieczajÄ… przed szkodliwym dziaÅ‚aniem tlenu
Wpływ Skutek
peroksydaza działanie
glutationowa Ä…ðduże antyoksydacyjne,
stężenie tlenu (alfa- przerywanie reakcji
tokoferol) łańcuchowych
generujÄ…cych wolne
rodniki
zmniejsza zapotrzebowanie na selen, który
wykorzystuje trzustka, więc wzajemnie się
uzupełniają (alfa-tokoferol z selenem)
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
48
Rola w organizmie
jest głównym antyoksydantem, który chroni komórki przed
utleniaczami, bierze udział w dostarczaniu składników
odżywczych do komórek, chroni czerwone krwinki przed
przedwczesnym rozpadem.
y
ródła
występuje w olejach roślinnych, migdałach, jajach,
marchewkach, orzechach włoskich i ziemnych, kiełkach
pszenicy, mące pełnoziarnistej, mleku, brukselce i innych
zielonolistnych warzywach
Zapotrzebowanie: 8-13 mg/d
Awitaminoza
rozdrażnienie, osłabienie zdolności koncentracji, zaburzenia
funkcjonowania i osłabienie mięśni szkieletowych,
rogowacenie i wczesne starzenie się skóry, gorsze gojenie się
ran, pogorszenie wzroku, niedokrwistośd, bezpłodnośd,
zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych
Hiperwitaminoza
zmęczenie, bóle głowy, osłabienie mięśni, zaburzenia widzenia
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
49
K
FITOCHINON
W organizmie podlega ona procesowi regeneracji w wÄ…trobie w
cyklu witaminy K. Może byd również produkowana przez bakterie
znajdujÄ…ce siÄ™ w jelicie grubym.
Naturalne witaminy K: witamina K1 i K2.
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
50
Rola w organizmie
zapewnia krzepliwośd krwi, odgrywa rolę w gospodarce
wapniowej i mineralizacji tkanek
y
ródła
brokuły, rzepa, szpinak, sałata, kapusta właściwa, lucerna,
morszczyn, awokado, brzoskwinie, ziemniaki, jaja, jogurt, ser,
wÄ…troba, olej sojowy i szafranowy, tran
Awitaminoza
Zapotrzebowanie: 2 mg /d
słaba krzepliwośd krwi, łatwośd powstawania krwotoków
wewnętrznych i zewnętrznych, problemy z gojeniem się ran,
trudności w mineralizacji kości, zwiększone ryzyko rozwoju
nowotworów, zapalenie jelita, biegunki
Hiperwitaminoza
rozpad krwinek czerwonych, niedokrwistośd, nadmierne
wydzielanie potu, uczucie gorąca, wydłużenie czasu krzepnięcia
krwi, u niemowląt  żółtaczkę i uszkodzenia tkanki mózgowej
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
51
Literatura
1. Biochemia Harpera, Robert K. Murray, Daryl K. Granner
Warszawa 1995, Wydawnictwo Lekarskie PZWL
2. Biochemia krótkie wykłady, B.D.Hames, N.M Hooper,
Warszawa 2009, Wydawnictwo Naukowe PWN
3. Schlegel H.G.: Mikrobiologia ogólna. Warszawa 2000, Wydawnictwo
Naukowe PWN
4. y
ródła internetowe
K o e n z y m y , g r u p y p r o s t e t y c z n e i w i t a m i n y .
52