Osobościowe uwarunkowania radzenia sobie ze stresem
Badania nad stresem i radzeniem sobie z sytuacją stresową są w psychologii od kilku lat jedną z
najbardziej aktywnych dziedzin. W psychologicznym modelu problematyki radzenia sobie ze
stresem wyróżnić można w porządku czasowym trzy grupy zmiennych, stanowiące łańcuch
przyczynowo-skutkowy: czynniki determinujące, sam proces radzenia sobie i następstwa
konfrontacji stresowej(Lazarus,1984). Determinantami radzenia sobie są dwojakiego rodzaju
czynniki: sytuacyjne i osobowe.
Indywidualny styl radzenia sobie ze stresem mieści się w grupie osobowych determinant radzenia
sobie, stanowiąc jednak czynnik o szczególnym znaczeniu. Styl radzenia sobie odnoszony jest
bezpośrednio do zachowania w sytuacji stresowej. Przyjmuje się że ludzie różnią się ze względu na
nawykowy sposób zachowania się w sytuacjach stresowych, czy też w sytuacjach stresowych
określonego rodzaju. Pojęcie stylu radzenia sobie jest konstruktem ujmowanym jako indywidualne
zróżnicowania dyspozycji determinujących zachowanie się w warunkach stresowych ( np. Mullen,
Suls 1982). Interakcyjne podejście do badania ludzkiego zachowania, przyjmujące, że zależy ono
od czynników osobowych, od czynników sytuacyjnych i od interakcji między tymi dwiema grupami
czynników, jest powszechnie akceptowane w teorii psychologicznej, ale nie zawsze respektowane w
badaniach empirycznych. Uzasadnienie takiego podejścia zostało wyraz
nie wyartykułowane w
pracach Lazarusa, największego autorytetu w dziedzinie badań nad stresem, a także w pracach
jego współpracowników.
Charakterystyka indywidualnego stylu radzenia sobie poprzez wyliczanie szczegółowych form
zachowania będących w repertuarze zaradczym jednostki byłaby jednak żmudnym i jałowym
wysiłkiem. W celu opisu stylu radzenia sobie w sposób umożliwiający porównania między ludz
mi i
przewidywanie ich zachowania potrzebne są szersze kategorie, stanowiące kryteria klasyfikacyjne.
Najwcześniejsze podejście do klasyfikacji stylów radzenia sobie wykorzystuje jako podstawowy
teoretyczne wywodzący się z psychoanalizy konstrukt represji  sensytyzacji. Style radzenia sobie
rozróżnia się tutaj ze względu na postawę wobec sygnałów dotyczących stresora i własnych rekcji.
Przykładem nawiązującym do tego kryterium jest opracowana przez Miller (1987) koncepcja dwóch
poznawczo-informacyjnych stylów radzenia sobie, który zainspirowała wiele badań empirycznych.
Pierwszy z nich polega na koncentrowaniu uwagi na stresorze lub własnej reakcji, czyli na
poszukiwaniu, gromadzeniu, przetwarzaniu i wykorzystywaniu informacji dotyczących wydarzenia
stresowego. Osoba taka dąży do konfrontacji z sytuacją stresowa. Drugi może być opisany jako
odwracanie uwagi od stresora i własnych reakcji, polega on na pomijaniu, odrzucaniu, wypieraniu i
aktywnym unikaniu informacji o wydarzeniu stresowym. W kilku badaniach mierzono związek
pomiędzy wskaz
nikami obu stylów, konsekwentnie otrzymując współczynniki korelacji bliskie zeru,
co dowodzi niezależności dyspozycji do unikania i do poszukiwania informacji. Krohne 1989, Miller
1990. Wskazywało by na to, że mamy doczynienia nie z dwoma przeciwstawnymi stylami, a z
dwiema nie zależnymi dymensjami. W oparciu o niezależne rozróżnij cztery, a nie dwa style który
można opisać następująco:
- styl charakteryzujący się wysokimi wartościami obu dymensji, osoby takie posiadają w swoim
repertuarze zaradczym dużą liczbę różnorodnych strategii, zarówno ukierunkowane na poszukiwane
i wykorzystywanie informacji o wydarzeniu stresowym, jak i ograniczających dopływ takich
informacji,
- styl z wysoką wartością dymensji konfrontacyjnej i niska wartością dymensji unikania, osoby
takie charakteryzuje nie równowaga zasobów zaradczych, są one dobrze przygotowane do
poszukiwania i wykorzystywania informacji, ale słabo wyposażone w strategie unikania informacji
- styl przeciwstawny, charakteryzujący się niska wartością dymensji konfrontacyjnej i wysoka
wartością dymensji  unikowej , osoby takie charakteryzuje deficyt w strategii umożliwiających
uzyskiwanie i wykorzystywanie informacji, natomiast są one dobrze wyposażone w strategie
chroniące przed sygnałami stresowymi
- styl charakteryzujący się niskimi wartościami obu dymensji, repertuar zaradczy tych osób jest
ogólnie ubogi, są one słabo wyposażone w oba rodzaje strategii
Badania dowiodły znaczenia dostosowania zachowania wobec stresu do indywidualnego stylu
radzenia sobie, co niekiedy jest ważniejszym warunkiem skuteczności radzenia sobie, niż
dostosowanie zachowania do wymaganych sytuacji. Wynikają z tego ważne wnioski dla praktyki
klinicznej, dotyczące potrzeby dostosowania oddziaływań psychologów mających pomoc ludziom w
przezwyciężeniu stresu  do indywidualnego stylu radzenia sobie. Zaniedbanie tego i stosowanie
rutynowego postępowania wobec wszystkich może niektórym nawet przynieść szkodę.
Osoby o silnym typie układu nerwowego, nisko reaktywne o malej wrażliwości emocjonalnej i
zmysłowej, odznaczają się duża odporności na czynniki stresujące i lepiej sobie radzą w sytuacjach
trudnych, niż osoby o słabym układzie nerwowym. Szkodliwe bodz
ce o przeciętnym natężeniu,
które u osób wrażliwych wywołują przykre wewnętrzne pobudzenie przez jednostki nisko reaktywne
nie są odbierane i tym samym nie dezorganizują jej działania. Osoby takie wręcz poszukują
stresorow, które spowodują u nich wzrost pobudzenia warunkującego efektowne działania. Ludzie
odznaczający się silnym temperamentem, w sytuacjach trudnych bezwiednie stosują aktywne
strategie zaradcze, nastawione na zadanie i rozwiązanie problemu.
Innym ważnym czynnikiem wyznaczającym radzenie sobie ze stresem jest osobowość, w tym
określone jej cechy. Można przypuszczać że cechy osobowości związane z aktywnością
ekstrawersyjny, sprzyjają dążeniu do rozwiązania problemu i zmiany nie korzystnej sytuacji.
Natomiast odwrotnie dzieje się w przypadku takich cech jak: nieśmiałość , lękliwość, zahamowanie
i neurotyzm, które wyznaczają sposoby radzenia sobie zorientowane na emocje.
Kolejna grupę czynników osobowościowych ułatwiających reaktywne radzenie sobie z problemami
życiowymi stanowią : wysoki poziom umiejętności interpersonalnych i asertywność. Wynikają z nich
otwartość w kontakcie z innymi i autentyczność, podbudowana poczuciem własnych wartości i
praw, sprzyja rozwiązywaniu problemów w sytuacjach trudnych społecznie.
Stres  jest to zespól specyficznych i nie specyficznych (ogólnych) reakcji organizmu na zdarzenia
bodz
cowe, które zakłócają jego równowagę i wystawiają na poważna próbę lub przekraczają jego
zdolność radzenia sobie do tych zdarzeń bodz
cowych należy wiele rożnych warunków zewnętrznych
i wewnętrznych, które zbiorczo nazywane są stresorami.
Stresor  jest zdarzeniem bodz
cowym, które wymaga od organizmu jakiegoś rodzaju reakcji
przystosowawczej. Reakcja organizmu na stresory zewnętrzne nosi nazwę napięcia.