2. " Pan Tadeusz " - geneza w świetle inwokacji i epilogu, tło historyczne,
ramy czasowe.

GENEZA W ŚWIETLE INWOKACJI I EPILOGU, TŁO HISTORYCZNE

I. Sytuacja Polaków po upadku powstania listopadowego

Powstanie listopadowe zakończyło się klęską Polaków. Następstwa po przegranym
powstaniu były poważne : została ograniczona autonomia Królestwa Polskiego oraz
zlikwidowano polskie wojsko. Wobec Polaków stosowano liczne represje, między
innymi wprowadzono stan wojenny na okres 25 lat. Uczestników powstania zaborcy
wysyłali na Sybir i konfiskowali prywatne mienie.

II. Jakie przyczyny zadecydowały o powstaniu " Pana Tadeusza "?

upadek powstania listopadowego,
gorąca miłość do ojczyzny

" Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie,
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie"
mówi wieszcz w "Inwokacji"

tęsknota za utraconym krajem dzieciństwa :

" Dziś dla nas, w świecie nieproszonych gości
W całej przeszłości i w całej przyszłości
Jedna już tylko jest kraina taka.
W której jest trochę szczęścia dla Polaka.
Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
Święty i czysty, jak pierwsze kochanie, (...)

trudne położenie emigrantów polskich na obczyźnie :

" O tym - że dumać na paryskim bruku,
Przynosząc z miasta uszy pełne stuku
Przekleństw i kłamstwa, niewczesnych zamiarów,
Zapóźnych żalów, potępieńczych swarów
[frag. z " Epilogu "]

swary wśród emigracji

III. Adam Mickiewicz pracował nad " Panem Tadeuszem " od grudnia 1832 roku do
czerwca 1834 roku. W tym czasie poeta zajmował się przekładem "Giaurem" Byrona.
Wyjeżdżał do Szwajcarii, by pielęgnować ciężko chorego przyjaciela, Stefana
Garczyńskiego.
IV. W czasie pisania epopei Mickiewicz spotykał się z przyjaciółmi, czytał im
kolejne fragmenty dzieła. Mówi o tym w " Epilogu " :

" Jedyne szczęście, kto w szarej godzinie
Z kilku przyjaciół usiadł przy kominie,
Drzwi od Europy zamykał hałasów,
Wyrwał się z myślą ku szczęśliwszym czasom
I dumał, myślił o swojej krainie (...)
I przyjaciele wtenczas pomogli rozmowie,
I do piosnki rzucali mnie słowo za słowem."

Początkowo zamierzał napisać niewielką sielankę pod tytułem " Szlachcic Żegota
", ale z biegiem czasu utwór rozrósł się do rozmiarów epopei w dwunastu
księgach. Jego pełen tytuł brzmi :

PAN TADEUSZ, CZYLI OSTATNI ZAJAZD NA LITWIE.
HISTORIA SZLACHECKA Z ROKU 1811 I 1812
WE DWUNASTU KSIĘGACH WIERSZEM.

V. Zamiarem poety było napisanie utworu prostego, zrozumiałego dla każdego
czytelnika. Pragnienie to wyrazili w "Epilogu" :

" O, gdybym kiedyś dożył tej pociechy,
Aby te księgi zbłądziły pod strzechy."

VI. Akcję epopei umieszcza poeta w roku 1811 i 1812, czyli w czasach, kiedy to
wielkie nadzieje na wyzwolenie ojczyzny w czasach, kiedy to wielkie nadzieje na
wyzwolenie ojczyzny wiązali Polacy z osobą Napoleona i jego planowaną wyprawą
na Rosję.
Utwór miał przypomnieć rodakom załamanym klęską powstania listopadowego i
beznadziejną sytuacją w niewoli, tamte czasy, rozbudzić nowe nadzieje.
Dla emigrantów, " w świecie nieproszonych gości ", Pan Tadeusz miał być
przypomnieniem dalekiej ojczyzny. Utrwalili na zawsze obraz szczęśliwego kraju
dzieciństwa.

CZAS AKCJI W " PANU TADEUSZU " - (ramy czasowe)

Jak głosi podtytuł dzieła, wydarzenia w Panu Tadeuszu mają miejsce w roku 1811
i 1812.W " Panu Tadeuszu " mamy również tzw. preakcję. Dotyczy ona wydarzeń
sprzed dwudziestu laty. W czas przeszły przenoszą czytelnika Gerwazy i ksiądz
Robak, na łożu śmierci. Wydarzenia z preakcji mają ścisły związek z
wydarzeniami dziejącymi się w roku 1811 i 1812. Można powiedzieć nawet, że
obecne życie niektórych bohaterów jest konsekwencją tamtych wydarzeń (Jacek
Soplica, Zosia i Tadeusz, a także - Gerwazego i Hrabiego).
Zatem jakie wydarzenia tworzą preakcję?
- nieszczęśliwa miłość Jacka i Ewy : ożenek Jacka z niekochaną kobietą, jej
śmierć,
- walka o Konstytucję 3 Maja,
- śmierć Stolnika Horeszki z rąk Jacka Soplicy,
- triumf targowiczan, nadanie ziem horeszkowskich rodzinie Sopliców,
- wywiezienie Ewy i jej męża na Sybir, ich śmierć, osierocenie Zosi.