Pan Tadeusz - streszczenie

Dzieło rozpoczyna uroczysta inwokacja. Poznajemy piękno przyrody litewskiej
oraz dworku szlacheckiego. Tytułowy bohater powraca do Soplicowa, gdzie spędził
dzieciństwo. Stęskniony i szczęśliwy Tadeusz udaje się do pokoju, w którym
mieszkał dziesięć lat temu. Szybko orientuje się, że w pomieszczeniu obecnie
gospodarzy kobieta. Wygląda przez okno i zauważa młodą, piękną dziewczynę.
Niewiasta wbiega do pokoju, Tadeusz nie zdążył się jej dokładnie przyjrzeć,
bowiem zawstydzona uciekła, gdy tylko go zauważyła.

Mężczyzna wita się z Wojskim, który opowiada mu o znamienitych gościach
Sędziego i konflikcie pana domu z Hrabią. Przyczyną sporu jest zamek. Po
przywitaniu Tadeusza, wszyscy udają się do zamku, gdzie, mimo że Sędzia nie
wydał takiego polecenia, woźny Protazy przeniósł wieczerzę. Przestrzegając
staropolskiego zwyczaju, każdy zasiada na miejscu, które, ze względu na wiek i
pełnione stanowisko, jest mu przypisane. Uwagę Tadeusza przykuwa puste krzesło.
Do komnaty wbiega spóźniona kobieta. Bohater, mimo pewnych wątpliwości,
rozpoznaje w Telimenie niewiastę, którą podziwiał w ogrodzie. Zaczynają
rozmowę. Na drugim końcu stołu wybucha spór między Asesorem i Rejentem o psy

Sokoła i Kusego. Dyskusję kończy postanowienie wyruszenia następnego dnia na
polowanie, w celu rozstrzygnięcia konfliktu.

Rano wyruszają na łowy. Spóźniony Hrabia, chce dogonić myśliwych, lecz
przystaje przy zamku i podziwia spowite porannym blaskiem mury. Zauważa go
Gerwazy
klucznik domu Horeszków. Wyjaśnia Hrabiemu, dlaczego ten nie powinien
dążyć do zgody z Soplicami. Opowiada dzieje Stolnika. Mężczyzna chętnie gościł
w swoim domu Jacka Soplicę. Gdy jednak młokos zwrócił uwagę na córkę Stolnika,
dano mu do zrozumienia, że zostanie ona żoną Wojewody. Urażony Jacek
wykorzystał sytuację i, kiedy zamek atakowali Moskale, zastrzelił ojca
ukochanej. Wówczas Gerwazy poprzysiągł zemstę.

Hrabia udaje się na śniadanie do Soplicowa. Po drodze dostrzega w ogrodzie
piękną postać kobiecą. Jego rozmyślania przerywa ksiądz. Podczas śniadania w
Soplicowie Telimena, początkowo zajęta tylko kokieteryjną rozmową z Tadeuszem,
opowiada o swej przygodzie w Petersburgu. Wojski poluje na muchy, między
Asesorem i Rejentem ponownie dochodzi do zwady. Telimena proponuje wyjście do
lasu na grzybobranie. Hrabia znów dostrzega piękną "nimfę", jednak, po krótkiej
wymianie zdań, traci złudzenia, co do jej boskiego pochodzenia. Wszyscy uważnie
szukają grzybów, jedynie Telimena udaje się do swej "świątyni dumania". Do
odpoczywającej podchodzi Sędzia i podejmuje kwestię przyszłości Tadeusza i
Zosi, których to małżeństwo byłoby spełnieniem woli Jacka
ojca młodzieńca.
Kobietę, będącą jedyną opiekunką dziewczyny, plany te złoszczą. Do Telimeny
podchodzi również Tadeusz i, rysujący ją od pewnego czasu, Hrabia. Dyskusję,
dotyczącą piękna przyrody, przerywa dzwon, którego dźwięk oznajmia, że nastała
pora posiłku.

W trakcie biesiady przychodzi gajowy z informacją o niedźwiedziu, który wyszedł
z matecznika. Wszyscy przygotowują się do polowania. Następnego dnia zaspanego
Tadeusza budzi piękna niewiasta (Zosia). Młodzieniec stara się dogonić
myśliwych. W karczmie ksiądz Robak prowadzi polityczne rozmowy ze szlachtą i
dyplomatycznie przygotowuje grunt pod powstanie. W lesie trwa obława.
Rozjuszona bestia atakuje Tadeusza i Hrabiego, którzy zapewne zginęliby, gdyby
nie celny strzał mnicha. Asesor i Rejent uzurpują sobie prawo do chwały z
powodu zabicia niedźwiedzia, jednak Gerwazy rozstrzyga ich spór i wyjawia, kto
wystrzelił śmiertelny pocisk. Wojskiego koncert na rogu jest sygnałem dla
wszystkich, że łowy zakończyły się pomyślnie. Bohater opowiada, w drodze
powrotnej, historię konfliktu Domejki z Dowejką.

Wracających mężczyzn oczekuje Telimena, która postanowiła związać swoją
przyszłość z Tadeuszem, a Zosię wydać za mąż za Hrabiego. Myśliwi zostają
przywitani przez bohaterkę oraz piękną, młodziutką niewiastę. Tadeusz
uświadamia sobie swoją pomyłkę
kobietą, która wzbudziła jego zachwyt, była
Zosia. Między Telimeną a młodzieńcem dochodzi do zwady. Podczas przypadkowego
spotkania w lesie, bohaterowie godzą się. W trakcie kolacji, która znów odbywa
się w zamku, klucznik Horeszków nakręca zegary, co staje się bezpośrednią
przyczyną awantury. Do konfliktu dołącza się Hrabia, w którym budzi się duma.
Oznajmia Sędziemu, że nie odda w jego ręce majątku, który jest własnością
Horeszków. Gerwazy proponuje zorganizowanie najazdu na Soplicowo.

Urażony postawą Hrabiego Sędzia pisze pozew. Do jego pokoju przychodzi ksiądz,
który próbuje przekonać gospodarza, by wycofał się ze swych roszczeń. Nadciąga
bowiem wojsko, z którym można wiązać nadzieje na odzyskanie wolności. Według
Robaka, Sędzia powinien przejąć dowództwo i zorganizować powstanie, które
pomoże armii Napoleona w zwycięstwie. Gerwazy, zgodnie z planem, udaje się do
Dobrzyna, gdzie haniebnie wykorzystuje panujące agresywne nastroje szlachty
(podburzanej już od dłuższego czasu, przez księdza Robaka, do słusznej walki
powstańczej) i przekonuje ją do ataku na Soplicowo.

Goście Sędziego rozmawiają na temat złego znaku
komety, która widnieje na
rozgwieżdżonym niebie. Telimena poznaje uczucia Tadeusza względem Zosi.
Dochodzi do kolejnej kłótni między nią a tytułowym bohaterem, w wyniku której
mężczyzna chce popełnić samobójstwo. Młodzieniec zostaje schwytany przez
Hrabiego, który jest przywódcą zajazdu. Mieszkańcy dworku stają się więźniami.
Zwycięzcy upijają się i tracą czujność. Niespodziewanie żołnierze rosyjscy
aresztują szlachtę. Dzięki chytremu planowi księdza Robaka, udaje się uwolnić
schwytanych. Wszyscy jednoczą swoje siły przeciwko Rosjanom. Mimo wygranej
Polaków, niektórzy walczący muszą zbiec, by uratować współbraci. Ranny ksiądz
Robak, który w czasie walki ocalił Hrabiego i Gerwazego, wyznaje, że jest
Jackiem Soplicą. Otrzymuje przebaczenie od Klucznika.

Rok 1812. W domu Sędziego goszczą generałowie. Panuje radość, bowiem nastał
czas zgody. Odbywają się zaręczyny trzech par, w tym Zosi i Tadeusza, którzy
pragną uwłaszczyć chłopów. Wszyscy podziwiają koncert Jankiela, który z
przejęciem gra poloneza.