ERGONOMIA I BiHP
Ergonomiczna analiza pracy
umysłowej
We współczesnym świecie następuje coraz zapotrzebowanie na pracę
umysłową.
Fizjologia pracy Ź%º% praca fizyczna (mięśniowa).
Psychologia pracy Ź%º% praca umysÅ‚owa.
Obecnie panuje przekonanie, że fizjologia i psychologia pracy wzajemnie się
przenikajÄ….
Trendy związane z wzrostem zainteresowań zagadnieniami pracy umysłowej:
" Obecnie coraz więcej czynności jest wykonywana za pomocąśrodków
mechanicznych, a robotnicy stali siÄ™ operatorami lub nadzorcami. WykonujÄ…
więc prace o dużym stopniu skomplikowania intelektualnego.
" W większości krajów następuje wzrost zatrudnienia w strefie usług, w który
przeważają pracownicy umysłowi.
" W sferze produkcji następuje wzrost zaplecza intelektualnego (biura
konstrukcyjne, projektowe, planowanie, analiza ekonomiczna).
Istotą pracy umysłowej to podejmowanie decyzji na podstawie informacji
napływających z centralnego układu nerwowego.
Podział pracy:
1. odbiór informacji;
2. przetworzenie informacji i podjęcie decyzji;
3. wykonanie czynności.
Istota pracy umysłowej skupia się na odbiorze informacji oraz jej przetworzeniu i
podjęciu decyzji.
Procesy pobudzania i hamowania.
Bodz
cem który najbardziej mobilizuje układ nerwowy są informacje o zmianach
zachodzących w środowisku zewnętrznym.
Gdy w środowisku nie zachodzą żadne zmiany, stopniowo się obniża.
Test zegarowy.
czas trwania doświadczenia [min]
Operator obserwuje przesuwajÄ…cÄ… siÄ™
30 60 90 120
w określonym rytmie wskazówkę
0
na tarczy zegarowej. W
nieregularnych odstępach czasu
5
wskazówka ta przeskakuje jeden
punkt skali, a obserwujÄ…cy jÄ…
10
obserwator ma zareagować na to
15
przyciśnięciem guzika. Odpowiedni
aparat rejestruje liczbę błędów
20
(opuszczonych sygnałów). W
miarę upływu czasu można
25
zarejestrować charakterystyczny
30
spadek czujności w wyniku
specyficznego zmęczenia
35
operatora.
[%]
odsetek nie dostrze
ż
onych sygna
Å‚
ów
W mózgu mogą powstać ogniska pobudzania lub hamowania.
Mogą one promieniować lub koncentrować.
Skutkiem promieniowania ognisk hamowania na całą korę mózgową może być
sen.
Natomiast przykładem koncentracji pobudzania jest stan tzw. dowolnej uwagi,
kiedy uwaga człowieka skupia się na jednej czynności, a bodz
ce nie
związane z tą czynnością nie docierają do jego świadomości (zewnętrznym
przejawem jest roztargnienie).
Oprócz zjawisk pobudzania i hamowania może zachodzić zjawisko tzw. indukcji
wzajemnej, która przyjmuje dwie formy:
1. Indukcja równoczesna  wokół skoncentrowanego ogniska (pobudzenia lub
hamowania) powstaje otoczka komórek o stanie przeciwnym do ogniska.
2. Indukcja następowa  ogniska pobudzenia lub hamowania co jakiś czas
zmieniają swój stan na przeciwny.
Ważne  mózg cały czas musi być zaopatrywany w tlen!!!
Odruchy i stereotypy dynamiczne.
Odruch to reakcja w postaci sygnałów wykonawczych, realizowanych przez
efektory (mięśnie) w odpowiedzi na informacje odbierane przez ośrodkowy
układ nerwowy.
Podział odruchów:
" bezwarunkowe (wrodzone);
" warunkowe (nabyte).
Określony zbiór odruchów tworzący pewien system działania nazywamy
stereotypem dynamicznym.
Stereotypy dynamiczne odgrywają ogromną rolę w życiu codziennym i pracy
zawodowej. Warunkiem ich wytworzenia i utrwalenia jest częste powtarzanie
tych samych czynności w tej samej kolejności. Wytworzeniu się potrzebnych
stereotypów dynamicznych sprzyja systematyczność i dobra organizacja
pracy.
Zmieniając pewne warunki zewnętrzne musi minąć pewien czas nastąpiło
dostrojenie organizmu do nich. Zmiana stereotypu dynamicznego zwiÄ…zana
jest z procesami chemicznymi zachodzÄ…cymi stosunkowo wolno w tkance
mózgowej.
Człowiek jako system informacyjno-decyzyjny
W behawiorystycznym ujęciu na sygnał (bodziec) człowiek reaguje w odpowiedni
sposób (powstaje schemat S  R). Człowiek jednak jest  układem bardziej
skomplikowanym, który posiada możliwości samoregulacji na podstawie
napływających informacji.
Układ
Schemat układu sterowania na
zasadzie sprzężenia zwrotnego.
Odbiór informacji  postrzeganie sygnałów.
Cechy sygnałów:
" jakość;
" siła (natężenie, intensywność);
" wielkość;
" kształt;
" położenie;
" ruch;
" czas trwania.
Intensywność bodz
ca, konieczne jest nadanie sygnałowi odpowiedniej
intensywności. Sygnały które nie osiągają progu wrażliwości nie są
dostrzegane.
Ważny jest również tzw. próg czułości (różnicy), określający minimalną różnicę w
intensywności sygnałów potrzebną do tego, aby człowiek różnicę tę dostrzegł.
Czytelność i zrozumiałość sygnałów zależy również od czasu ich trwania.
Istnieje pewien minimalny czas trwania sygnału, aby był on uchwytny i
zrozumiały.
Kształt sygnałów, aby był najbardziej uchwytny, powinien być regularny, czyli
kropki, kreski, kwadraty, koła itp.
Odbiór informacji wzrokowej.
Podstawowe pojęcia stosowane w analizie mechanizmu odbioru informacji
wzrokowej sÄ…:
" pole widzenia;
" pole orientacji
Pole orientacji  to przestrzeń w której znajdują się wszelkie z
ródła sygnałów w
pracy.
Pole widzenia  to przestrzeń obejmująca to wszystko co może dostrzec
obserwator nieruchomy patrzÄ…cy w jeden punkt.
Odsetek błędów przy bardzo szybkim (0,12 s) odczytywaniu wartości na
pięciu typach wskaz
ników.
Podstawowe zasady dla konstruktorów urządzeń sygnalizacyjnych:
1. Szczegółowość informacji powinna być dostosowana do istotnych potrzeb,
należy więc unikać nadmiernej szczegółowości (np. jeżeli wystarczą tylko
stwierdzenia typu ciepło, zimno to nie należy podawać dokładnej temperatury.
2. Użyta skala powinna być dostosowana do praktycznych potrzeb i w miarą
możliwości oparta na wartościach 1, 10 lub 100.
3. Podziały oznaczone kreskami lub drobniejszymi cyframi na skali powinny
odpowiadać wartościom 1, 2 lub 5.
4. Koniec wskazówki nie powinien zasłaniać ani cyfr, ani kresek podziałowych,
ale dochodzić do ich podstawy, przy czym zakończenie wskazówki powinno
być tej samej grubości co kreska podziałowa.
5. Wielkość liter i cyfr, odstęp między nimi i grubość kresek powinna być
dostosowana do odległości, z jakiej będą odczytywane dane, można
posługiwać się następującą formułą:
wysokość liter lub cyfr = odległość od oka / 200
6. Dla większości liter i cyfr można zalecić następujące proporcje:
a) szerokość  2/3 wysokości;
b) grubość kreski  1/6 wysokości;
c) odległość między dwiema literami  1/5 wysokości;
d) odległość między słowami i liczbami  2/3 wysokości.
a)
b) c)
Trzy modele cyfr:
a  dekoracyjne i estetyczne, ale mało czytelne (zastosowane na
szybkościomierzu pewnego samochodu);
b  dobrze czytelne, ale mało estetyczne;
c  estetyczny wygląd oraz duża czytelność i rozróżnialność
poszczególnych cyfr.
Częstość fiksacji spojrzenia (zatrzymywania się wzroku) na tablicę o
16 wskaz
nikach
Odbiór informacji akustycznej.
Dostrzegalność sygnałów słuchowych zależy m.in. od:
" intensywności dz
więku;
" częstotliwości dz
więku;
" czasu trwania sygnału;
" działania dz
więków zagłuszających sygnał (poziom tła).
Zalecenia dotyczące natężenia i częstotliwości dz
więków sygnałowych
wykorzystywanych w urzÄ…dzeniach alarmowych:
1. Ze względu na wrażliwość słuchową człowieka należy stosować dz
więki o
czÄ™stotliwoÅ›ci 500÷3000 Hz.
2. Dla dz
więków, które mają być słyszane z dużej odległości (powyżej 300 m),
należy stosować dz
wiÄ™ki o natężeniu 70÷100 dB i czÄ™stotliwoÅ›ci poniżej
1000 Hz (dz
więki o wyższej częstotliwości są w większym stopniu
pochłaniane przez powietrze).
3. Gdy na drodze pomiędzy odbiorcą a sygnalizatorem występują przeszkody,
należy stosować częstotliwość poniżej 500 Hz (wyższe częstotliwości w
mniejszym stopniu ulegajÄ… zakrzywieniu).
4. W otoczeniu hałaśliwym, aby odróżnić się o dz
więków hałasów, stosować
sygnały o częstotliwości jak najbardziej różnej od częstotliwości tła.
5. Gdy istnieje konieczność szczególnego wiązania uwagi przez sygnał,
stosować sygnały przerywane w rytmie 1-8 na sekundę lub dz
więki o
częstotliwości na przemian zwiększającej i zmniejszającej się w rytmie 1-3 na
sekundÄ™.
6. Jeżeli w czasie trwania sygnału dz
więkowego konieczna jest komunikacja
słowna stosować czysty ton przerywany o stosunkowo dużej częstotliwości.
7. Jeżeli konieczność komunikacji słownej nie zachodzi to stosować raczej
dz
więki złożone, niż czyste (ze względu na zdolność identyfikacji dz
więków).
8. Gdy w określonych sytuacjach istnieje konieczność łącznego stosowania
różnych sygnałów ostrzegawczych, lepsze efekty uzyskuje się za pomocą
sygnałów podwójnych (dwuczęściowych) niż za pomocą sygnałów
pojedynczych. Pierwszy element tego sygnału służy do pobudzenia uwagi i
określenia rodzaju ostrzeżenia, natomiast drugi do bliższego określenia
zaistniałych warunków, czy też wymaganych czynności.