ERGONOMIA I BiHP
Charakterystyka pracy i jej
fizjologii
Z fizjologicznego punktu widzenia pracą będzie nazywana każda czynność
wykonywana zawodowo.
Fizjologia pracy (wg G. Lehmanna) bada fizyczną budowę i czynności ciała
pracującego człowieka. Celem tych badań jest takie dostosowanie pracy do
człowieka, aby zapewnić możliwie ekonomiczne wykorzystanie jego siły
roboczej, przy uniknięciu zbędnego wysiłku i zmęczenia, co w rezultacie
prowadzi do wykonania pracy w warunkach racjonalnych z gospodarczego
punktu widzenia.
Postacie pracy:
- praca fizyczna (mięśniowa);
- praca umysłowa.
Każda praca fizyczna zawiera elementy pracy umysłowej (mniejszą lub większą
ilość), a praca umysłowa elementy pracy fizycznej.
Można wyróżnić następujące okresy procesu pracy w stosunku do czasu
zatrudnienia:
- przedstartowy  zwiÄ…zany z przygotowaniem stanowiska lub samego
pracownika do czynności roboczych;
- wyjściowy  stan psycho-fizyczny pracownika przed podjęciem pracy;
- nauki  nabieranie wprawy  krzywa pracy charakteryzuje się wówczas dużą
rozbieżnością parametrów określających proces pracy np.: czas reakcji, ilość:
odebranych informacji, błędów itp.;
- równowagi roboczej  w krzywej pracy widoczne to jest w postaci
najlepszych wyników badanych parametrów;
- zmęczenia  w krzywej pracy pojawiają się najpierw sporadyczne, a potem
coraz częściej, gorsze wartości badanych parametrów.
Po zakończeniu wykonywanych czynności (całkowitym, przejściowym np.
podczas przerwy) następuje powrót organizmu do stanu wyjściowego.
Zdarzenia zachodzÄ…ce w procesie pracy:
Fizjologicznie, organizm ludzki posiada pewną strefę niezawodności, która
ograniczona jest od góry i od dołu.
Poza strefą niezawodności występuje strefa błędów, która dotyczy:
- przeciążenia sensorycznego, występująca powyżej górnej granicy
prawidłowego działania człowieka;
- głodu sensorycznego (deprawacji), występująca poniżej dolnej granicy
prawidłowego działania człowieka.
Granice tych stref są niestabilne i zależą od:
- zdolności adaptacyjnych człowieka do zakłóceń wywołanych zarówno
czynnikami wewnętrznymi jak i zewnętrznymi;
- przebiegu procesu uczenia siÄ™;
- rodzaju i ilości pracy;
- możliwości do mobilizacji sił w sytuacji trudnych;
- rodzaju i przebiegu zmęczenia;
- motywacji, postawy moralnej,
- cech osobniczych (temperament, charakter, stan psychiczny itp.).
Dopuszczalna granica obciążenia:
- tętno pracownika stabilizuje się;
- okres powrotu do stanu przed podjęciem pracy, po zakończeniu wysiłku, nie
przekracza 15 minut.
Granica trwałej wydajności, jest osiągnięta wówczas, kiedy przeciętna wartość
tętna jest o 30 uderzeń na minutę większa niż dla stanu spoczynku.
Możliwy jest proces odnowy organizmu, realizowany on jest poprzez
wprowadzenie w odpowiednim czasie, o odpowiedniej długości i ilości przerw
w czasie trwania pracy.
Zasady stosowania przerw:
1. Suma wszystkich przerw powinna być równa lub nieco mniejsza od 15%
całego czasu pracy (tp), a w przypadku prac ciężkich < 20-30% tp.
2. W zależności od ilości wprowadzonych przerw, miejsce ich umieszczania w
czasie pracy nie jest bez znaczenia, zaleca się w przypadku występowania:
a) Tylko jedna przerwa  umieÅ›cić jÄ… pomiÄ™dzy 1/3 a ½ tp,
b) 2 przerw  umieścić je tak, by dzieliła tp na 3 części, a czas trwania drugiej
powinien być dłuższy niż pierwszej.
3. W przypadku ciężkich prac fizycznych ilość ich powinna być większa.
4. Należy dążyć do stosowania przerw częstych, chociaż krótkich, gdyż efekt
wypoczynku jest największy w początkowej fazie jego trwania (zależność
kwadratowa).
Mięśnie i praca fizyczna:
1. W mięśniach następuje przemiana chemiczna na mechaniczną, której
produktem ubocznym jest ciepło.
2. Energia pobierana jest z pożywienia.
3. Tlen dostarczany jest przez układ krwionośny.
4. Mamy następujące rodzaje mięśni: poprzeczne prążkowe zależne od woli,
mięśnie poprzeczne prążkowe serca (niezależne od woli) i mięśnie gładkie.
5. Fizjologia włókna mięśniowego podlega prawu  wszystko albo nic , czyli mięśnie
mogą znajdować się albo w stanie spoczynku albo w stanie czynnym, nie ma
stanów pośrednich.
6. Krótkotrwała praca mięśni odbywa się bez dostarczania tlenu.
7. W wyniku pracy mięśni zapotrzebowanie na tlen, a tym samym na krew, wzrasta
1-20-krotnie w porównaniu ze stanem spoczynkowym.
8. Dłuższe przerwy w dopływie krwi objawiają się skurczem mięśni.
9. Ze względu na niekorzystną konfiguracje układu kostnego z mięśniami, z reguły
w mięśniach należy wytworzyć kilkunastokrotnie większą siłę niż siła
zewnętrzna.
10.Praca mięśni odbywa się parami, jedne się kurczą inne rozkurczają, dzięki temu
można wybalansować siłę.
11.Skurcz mięśni wywołany jest przez impuls z układu nerwowego, im więcej
włókien nerwowych wnika do mięśnia tym bardziej precyzyjna praca.
Układ mięśniowy:
Skład układu nerwowego:
1. Układ ośrodkowy (centralny), który składa się z półkul mózgowych (i innych
elementów mózgu), rdzenia przedłużonego i rdzenia kręgowego.
2. Układu obwodowego, który składa się z nerwów czuciowych i ruchowych.
Analizatory (organy odbioru, przekazywania i przetwarzania informacji):
1. Wzroku.
2. SÅ‚uchu.
3. Dotyku.
4. Węchu.
5. Smaku.
6. Czucie temperatury.
7. Kinestatyczny.
Układu nerwowego:
Zasady prawidłowej organizacji pracy:
1. Okres przerwy pomiędzy zmianami roboczymi powinien wynosić przynajmniej
16 godz.
2. Zastosowanie rytmizacji pracy pozwoli na zapewnienie mniejszego zużycia
energii własnej pracownika, a co za tym idzie - spadek zmęczenia i wzrost
efektywności pracy.
3. Możliwość wykluczenia użycia wzroku przez pracownika spowoduje spadek
wysiłku psychicznego oraz szybsze wykonywanie ruchów.