Przedmiot: Ergonomia w procesie pracy
1.Temat: Dane antropometryczne do korygowania elementów i stanowisk
pracy.
Aby dokonać korekty elementów stanowisk pracy należy najpierw pokusić się
o ocenę antropometryczną stanowiska pracy lub elementu wchodzącego w jego skład.
W ocenie przestrzennych rozwiązań stanowisk pracy, należy uwzględnić kinematykę ruchów
człowieka w odniesieniu do:
1.układu: powierzchnia - przestrzeń robocza - przestrzeń odpoczynkowa,
2.wysokości i kształtu obszaru pracy,
3.ukształtowania pola widzenia,
4.usytuowania środków i przedmiotów pracy,
5.pozycji człowieka przy pracy.
Przykład: Pracownik służby bhp w trakcie czynności kontrolnych na stanowisku pracy
powinien zwrócić uwagę na rozmiary i kształty ciała pracownika, dostosowanie stanowiska
do pracownika oraz dominujące typy pozycji ciała przy wykonywanej pracy.
W ocenie struktury przestrzennej stanowiska pracownik służby bhp powinien także:
" uwzględnić zakres ruchów pracownika na stanowisku oraz pole widzenia pracownika;
" sprawdzić czy maszyna lub urządzenie oraz wyposażenie stanowiska posiadają elementy
dodatkowej regulacji, w celu zwiększenia liczby możliwych użytkowników i zapewnienia
wygody i bezpieczeństwa na stanowisku;
" zwrócić uwagę na zabezpieczenia maszyn i urządzeń oraz ich dostosowanie do
odpowiednich do rozmiarów i kształtów ciała oraz zakresu ruchów użytkownika.
Działania pracownika służby bhp w tym zakresie wspomogą określenie zagrożeń
występujących na stanowisku oraz opracowanie działań usprawniających w zakresie
dostosowania stanowiska pracy do rozmiarów i kształtów ciała pracownika.
Tak więc w przypadku korygowania stanowisk pracy dane antropometryczne to wymiary
rzeczywiste pracownika, pracowników wykonujących prace na analizowanym/ korygowanym
stanowisku, elemencie.
Oczywiście wymiary rzeczywiste porównuje się z danymi antropometrycznymi zawartymi
w dokumentach z
ródłowych: atlasach, normach aby stanowisko to było funkcjonalne, a nie
 dedykowane konkretnemu Kowalskiemu.
Przy korygowaniu stanowisk/ elementów możemy ściślej dostosować przestrzeń pracy, by
była funkcjonalna, komfortowa gdyż nie bierzemy pod uwagę tylko wskaz
ników ogólnych ale
i rzeczywiste wartości dla danej grupy narodowościowej ( stanowisko w Polsce- wymiary
osoby faktycznie pracujÄ…cego na tym stanowisku, wraz z jej opiniami, odczuciami,
spostrzeżeniami osób z komórki BHP, współpracowników).
2.Temat: Ocena ergonomiczna stanowiska pracy cechy oceniane, kryteria,
oceny, mierniki.
Diagnoza  stwierdzenie określonego stanu rzeczy w danym zakresie.
Diagnoza w odniesieniu do maszyny obejmuje:
·ð AnalizÄ™ charakterystyk technicznych i struktury urzÄ…dzeÅ„ z punktu widzenia ich stanu
technicznego,
·ð Metodyki badaÅ„ diagnostycznych ( planowanie tych badaÅ„ i sposoby ich realizacji ),
·ð Techniczne Å›rodki realizacji badaÅ„ diagnostycznych.
·ð
Diagnoza w odniesieniu do otoczenia obejmuje:
·ð Rozpoznanie aktualnych warunków pracy i dotyczy takich parametrów jak haÅ‚as, drgania,
mikroklimat, zanieczyszczenie powietrza, promieniowanie elektromagnetyczne ( pomiar
istniejących stężeń lub natężeń danego czynnika )
·ð Porównanie otrzymanych wyników z normami higienicznymi okreÅ›lajÄ…cymi granice
tolerancji organizmu ludzkiego na środowiskowe warunki pracy. Pomiary materialnego
środowiska pracy dokonuje się za pomocą stosownych mierników. Wartości wyników
tych pomiarów porównuje się z wartościami normatywnymi zawartymi w odpowiednich
aktach prawnych, materiałach.
Diagnoza ergonomiczna jest to diagnoza, której przedmiotem są relacje zachodzące w
układzie człowiek  maszyna  otoczenie.
Celem diagnozy ergonomicznej stanowisk pracy jest zidentyfikowanie elementów systemu,
ich wzajemnych relacji oraz analiza i ocena, aby działanie stanowisk przy wykonywaniu
określonych zadań przebiegało sprawnie, bez szkody dla człowieka i bez negatywnych zmian
w otoczeniu.
Procedury diagnostyczne
·ð Ocena obciążenia fizycznego pracÄ…,
·ð Ocena obciążenia psychicznego pracÄ…
·ð Ocena antropometryczna obiektów technicznych
·ð Ocena parametrów materialnego Å›rodowiska pracy
·ð Kompleksowa ocena stanowiska pracy
·ð Certyfikacja maszyn i urzÄ…dzeÅ„
Certyfikacja to ocena zgodności wyrobów z odpowiednimi wymaganiami bezpieczeństwa i
zdrowia użytkowników, prowadzona przez trzecią stronę przed wprowadzeniem tych
wyrobów do obrotu handlowego.
Metody i techniki diagnostyczne
·ð Metody badaÅ„ ankietowych,
·ð Listy kontrolne ( check-list ),
·ð Metody badaÅ„ testowych,
·ð Metody wskaz
nikowe,
·ð Metody punktowo  wskaz
nikowe,
·ð Atestacja,
·ð Metody analizy sieciowej,
·ð Metody bilansowe
1. Badania ankietowe polegajÄ… na udzielaniu pisemnych odpowiedzi na pytania ( w formie
swobodnych wypowiedzi), albo na wyborze niektórych z dołączonych do każdego pytania
alternatyw ( możliwości ).
2. Listy kontrolne sÄ… rozszerzonÄ… formÄ… ankiety. Celem tych list jest usystematyzowanie,
analiza oraz ocena różnych czynników pracy i wydajności pracy.
Lista Dortmundzka  10 pytań wstępnych, 155 pytań podstawowych ( oznaczonych literą A
) i 188 pytań szczegółowych ( oznaczonych literą B ).
CET-II ( The Control Ergonomic Test  II ) unowocześniona wersja listy Dortmundzkiej. W
skład tej listy wchodzi:
·ð 11 pytaÅ„ ogólnych ( oznaczonych cyframi rzymskimi ),
·ð 68 pytaÅ„ podstawowych ( oznaczonych literÄ… A i kolejnymi cyframi arabskimi ),
·ð 138 pytaÅ„ szczegółowych typu B,
·ð 99 pytaÅ„ szczegółowych typu C,
·ð 45 pytaÅ„ szczegółowych typu D.
Wszystkie pytania podzielono na sześć grup, dotyczących:
1. Przestrzeni pracy,
2. Metod pracy,
3. Obciążeń czynnikami środowiskowymi,
4. Organizacji pracy,
5. Obciążenia czynnościowego i całkowitego,
6. Wydajności układu.
3. Badania testowe to znormalizowane badanie (normalizacja dotyczy materiałów lub
narzędzi pomiaru ) w celu uzyskania informacji o cechach badanego zjawiska.
( ocena stanu organizacji stanowisk roboczych )
OdmianÄ… metod testowych sÄ… tzw. arkusze ocen.
4. Metody wskaz
nikowe majÄ… charakter uniwersalny, oparte sÄ… na metodach
matematycznych, charakteryzują się możliwością bezpośredniego przeprowadzenia
porównań.
5. Metody punktowo  wskaz
nikowe polegają na jakościowej budowie kryteriów oceny,
wykorzystujących wg określonego klucza zestaw ocen punktowych.
6. Atestacja należy do rzędu podstawowych procedur diagnostyczno  organizacyjnych
służących racjonalizacji i modernizacji zakładowego systemu pracy. Polega ona na
kompleksowym badaniu i ocenie stanowisk pod względem poziomu: technicznego,
organizacyjnego, ekonomicznego, ergonomicznego oraz bhp.
Syntetyczne wyniki procedury atestacyjnej, a szczególnie orzeczenia o skali
bezpieczeństwa, opisuje się w dokumencie zwanym atestem.
7. Metoda analizy sieciowej polega na rejestracji stanu dotychczasowego i wnioskowania
przy usprawnianiu organizacji stanowisk roboczych. Wykorzystuje ona siatki powiązań
czynności wykonywanych wg zasad obowiązujących w znanych metodach analizy
sieciowej (CPM, PERT, itp.)
8. Metoda bilansowa opiera siÄ™ na technice mierzenia czasu pracy ( normowaniu ), na
podstawie którego ocenia się stan organizacji stanowisk roboczych
Poszczególne metody oceny różnią się między sobą:
żð LiczbÄ… ocenianych czynników ergonomicznych  narzuconych zwykle przez autorów
metody,
żð Przedmiotem oceny ( wyróżniamy tu metody uniwersalne, mogÄ…ce znalez
ć zastosowanie
w różnych układach człowiek  maszyna  otoczenie i specjalistyczne, przeznaczone
tylko dla układów ściśle określonych ),
żð Sposobem oceny ( iloÅ›ciowy, jakoÅ›ciowy, iloÅ›ciowo  jakoÅ›ciowy ),
żð formÄ… oceny, tj. zbiorem pytaÅ„, listÄ… problemów, specjalnie opracowanym arkuszem
oceny opartym na zbiorze kryteriów ilościowych, normatywnych,
żð wynikiem oceny ( opisowy, wskaz
nikowy ),
żð obszarem oceny (jednostanowiskowy , wielostanowiskowe, itd.),
żð zakresem metody: peÅ‚na i częściowa ( wszystkie aspekty ukÅ‚adu czÅ‚owiek  maszyna 
otoczenie lub tylko wybrane jego elementy ).
Metoda oceny antropometrycznej stanowiska pracy:
Procedura oceny antropometrycznej stanowiska pracy składa się z sześciu kroków.
Prowadzenie oceny antropometrycznej przy zastosowaniu danych antropometrycznych polega na
porównaniu parametrów wymiarowych badanych struktur (maszyn, urządzeń, stanowisk pracy)
z ekstremalnymi cechami wymiarowymi użytkowników, wyrażonymi kwantylami: górnym i dolnym.
Powoduje to konieczność ujmowania w liczbach wymiarów i proporcji człowieka. Do ustalenia tych
wartości wykonywane są pomiary cech antropometrycznych populacji ludności, dla której projektuje
się określone urządzenia lub przedmioty, względnie pomiary pewnej grupy osób przyszłych
użytkowników produkowanych urządzeń i wyrobów.
W wielu krajach, w tym również w Polsce, przeprowadza się pomiary antropometryczne ludności i
opracowuje się bazy danych zawierające charakterystyki statystyczne obu płci. Najbardziej popularną
formą zestawiania danych o cechach budowy anatomicznej człowieka są atlasy antropometryczne.
Zawarte są w nich szkice wymiarowe sylwetek człowieka, z oznaczonymi numerami cech oraz tablice
antropometryczne zawierające charakterystyki i wartości wszystkich cech, obliczone dla skrajnych i
medialnych osobników. W Warszawie w Instytucie Wzornictwa Przemysłowego opracowany został
 Atlas antropometryczny dorosłej ludności Polski dla potrzeb projektowania , zawierający dane 90%
populacji.
Korzystanie z atlasu byłoby wskazane podczas czynności kontrolnych na stanowisku pracy
wykonywanych przez pracownika służby bhp. W prosty i szybki sposób można ocenić czy wymiary
danego stanowiska są prawidłowo dostosowane do pracującego na nim pracownika i ewentualnie
podjąć decyzje o zmianie stanowiska na nowe lub modernizacji już istniejącego. Przy użyciu atlasu
antropometrycznego można także określić w jakim miejscu, na jakiej wysokości i w jakiej odległości
powinny znajdować się elementy wyposażenia stanowiska pracy oraz elementy regulacyjne.
Ocena materialnego środowiska pracy
Przy ocenie materialnego środowiska pracy warto zwrócić uwagę na następujące jego
parametry: mikroklimat, hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza i promieniowanie.
Ocena najczęściej wykonywana jest na podstawie zmierzonych stężeń lub natężeń danego
parametru. Otrzymane wyniki porównuje się z normatywami higienicznymi zawartymi w
odpowiednich przepisach lub normach. Środowisko pracy dla pracownika może być
przyjazne, obojętne, szkodliwe lub uciążliwe i wpływa znacząco na samopoczucie
pracownika, jego stan zdrowia i jakość pracy na danym stanowisku.
Ważną rolę w ocenie środowiska materialnego odgrywają także relacje między czynnikami
środowiska a odpornością pracownika oraz ustalenie środowiskowych warunków pracy
(oświetlenia, temperatury, wilgotności). Warunki i rodzaje pomiarów czynników
materialnego środowiska pracy zostały uregulowane w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z
dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w
środowisku pracy (Dz. U. Nr 73, poz. 645 z póz
n. zm.). Wartości stężeń i natężeń czynników
materialnego środowiska pracy zostały określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 29 listopada 2002 w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833 z póz
n.
zm.)
Rola pracownika służby bhp w zakresie materialnego środowiska pracy powinna nie tylko
ograniczać się do zlecenia wykonania prze pracodawcę pomiarów środowiska pracy.
Pracownik służby bhp powinien także umieć zinterpretować uzyskane wyniki, odnieść się do
przepisów i norm w tym zakresie oraz w razie potrzeby zalecić pracodawcy zmianę
technologii na bardziej przyjazną pracownikowi lub zastosowanie środków ochrony
zbiorowej lub indywidualnej.
Warto zapamiętać:
1.Stanowisko pracy wraz z maszynami i urządzeniami i jego otoczeniem powinno być
przystosowane do autonomicznych i psychofizycznych cech i możliwości pracownika, jego
potrzeb i oczekiwań, zapewniających sprawne, wydajne i bezpieczne wykonywanie przez
niego pracy. Nigdy nie powinno być odwrotnej sytuacji, że pracownik musi się dostosować
do stanowiska i jego otoczenia.
2.Pracownicy służby bhp nie powinni pomijać w trakcie czynności kontrolnych elementów
przestrzegania ergonomicznego składnika procesu pracy środowiska pracy służącemu pracy
wydajnej i dobrej jakościowo.
3.Korekta maszyny lub urzÄ…dzenia w zakresie ergonomii na etapie projektu jest Å‚atwiejsza i
tańsza niż korekta maszyny lub urządzenia już istniejącego.
4.Pracownicy służby bhp powinni wiedzieć jakie stanowisko pracy jest ergonomiczne i
można na nim pracować, a jakie wymaga natychmiastowych usprawnień w celu spełnienia
wymagań ergonomii.
5.Kompleksowa ocena warunków pracy składa się z pięciu etapów:
" określenie obciążenia fizycznego pracą,
" określenie obciążenia psychicznego pracą,
" ocena antropometryczna stanowiska pracy,
" ocena rozmieszczenia układów kontrolno - sterowniczych oraz możliwości odbioru
sygnałów przez pracownika,
" ocena materialnego środowiska pracy.
6.Działania pracownika służby bhp w zakresie oceny warunków pracy z uwzględnieniem
wymagań ergonomii powinny wspomóc określenie dodatkowych zagrożeń występujących na
stanowisku oraz opracowanie działań usprawniających w tym zakresie, co może doprowadzić
do zmniejszenia liczy wypadków oraz chorób zawodowych.