1
Historia turystyki w Europie, na podstawie książki Zbigniewa Kulczyckiego
 Historia turystyki
1. PoczÄ…tki turystyki w antycznej Grecji i Rzymie
Transport
żð RozwiniÄ™ta linia brzegowa, liczne wyspy sprawiaÅ‚y, iż podróż morska byÅ‚a bezpieczna, dziÄ™ki licznym
punktom orientacyjnym. Statki były jak na ówczesne czasy stosunkowo szybkie np. triery  zaopatrzone
w 3 rzędy wioseł
żð Rzymianie posiadali gÄ™stÄ… sieć dróg, zadziwiajÄ…cÄ… jeszcze dziÅ› technikÄ… wykonania. Drogi wyposażone
były w kamienie milowe określające odległość od Rzymu (tam, na Forum Romanum stała kolumna, na
której wyryte były odległości do ważniejszych ośrodków państwa  był to punkt wyjściowy wszystkich
dróg, stąd powiedzenie, iż  wszystkie drogi prowadzą do Rzymu ). W zarządzie aparatu państwa był
specjalny sztab kierownictwa transportu  zajmował się m. in. konserwacją dróg (dzięki temu do dziś
niektóre przetrwały. W I w. p. n. e. drogi rzymskie przekroczyły Alpy przez przełęcze np. Brenner.
Poruszano się konno, ale też na specjalnych wozach. Bezpieczeństwa pilnowała straż  miała przy
drogach swoje  posterunki .
żð OrganizacjÄ… podróży zajmowaÅ‚a siÄ™ specjalne instytucja podlegÅ‚a cesarzowi  okreÅ›lana przez
niektórych jako pierwsze biuro podróży, a właściwie jego prototyp. Instytucja ta wydawała dokumenty
uprawniające do poruszania się po drogach, korzystania z pojazdów i noclegowni itp.
Gościnność
żð Grecy wierzyli, iż podróżny znajduje siÄ™ pod specjalnÄ… opiekÄ… Zeusa, dlatego przyjmowali nawet
wrogów. W wielu obozach greckich stały specjalne budynki dla obcych wędrowców. Istniała specjalna
ceremonia przyjazdu i odjazdu gościa połączona z wymianą płytek (dzisiejsze wizytówki).
żð Rzymianie tradycjÄ™ goÅ›cinnoÅ›ci przeksztaÅ‚cili w prawo  Jus Gentium (prawo narodów), które
regulowało zasady gościnności w stosunku do obywateli innych miast.
Noclegi
żð W Grecji wzrost l. podróżnych spowodowaÅ‚a potrzebÄ™ istnienia tzw. urzÄ…dzeÅ„ ogólnodostÄ™pnych np. w
Olimpii i Delfach pierwsze takie powstały z okazji igrzysk. Korzystanie z tych urządzeń było bezpłatne.
żð System korzystania z noclegów na zasadach ekonomicznych rozwinÄ™li dopiero Rzymianie  do dziÅ›
zachowały się resztki hotelu w Ostii. Obok wytwornych hoteli istniały oberże dla biedniejszych, jednak
nie cieszyły się dobrą sławą aż do czasów dekadencji imperium.
Informacja turystyczna
żð W oÅ›rodkach religijnych informacji udzielali kapÅ‚ani  niektórzy sÅ‚ynÄ™li z takiego gadulstwa, iż
zwiedzający błagali o skrócenie opowieści.
żð PowstaÅ‚y pierwsze prototypy przewodników (Strabon, Pauzaniasz).
Motywy
żð Kulturowo  religijne (wyrocznia w Delfach, Å›wiÄ…tynie, igrzyska)
 2
żð Uzdrowiskowe  kuracje balneologiczne, kÄ…piele termalne np. w Aleksandrii, w Termopilach, Haraklei
i Epidaurus, uzdrowiska na terenie dzisiejszych WÅ‚och  Baiae i inne
żð Ciekawość  Rzymianie podróżowali np. do Egiptu (na posÄ…gach Memnona wydrapane sÄ… nazwiska
starożytnych), interesowała ich przyroda (pływy Atlantyku, Etna i Wezuwiusz, katarakty Nilu, groty w
Harapolis) a także miejsca upamiętnione historycznie lub mitami.
2. Podróże po feudalnej Europie
Sytuacja ogólna
żð IV w. n. e.  rozkÅ‚ad PaÅ„stwa rzymskiego za cz. wschodniÄ… i zachodniÄ…, potem upadek cz. zachodniej
spowodowało zmianę stosunków gospodarczo  społecznych i likwidację turystyki w ówczesnej
postaci. Ludy barbarzyńskie osiedlające się w rzymskich prowincjach przejmowały majątki rzymskie,
nie podróżowano więc ze względu na sytuację materialną.
Transport
żð NastÄ…piÅ‚a ruina systemu komunikacyjnego  niszczaÅ‚y drogi, bo nie byÅ‚o centralnej wÅ‚adzy (cesarza),
która by się tym zajęła. Drogi zostały przecięte przez granice państw germańskich za zachodzie, a
arabsko  turecko  słowiańskich na wschodzie. Niektórzy władcy chcieli utrzymać drogi, ale zbyt
krótko panowali. Drogi niszczały zwłaszcza w basenie Dunaju.
żð W okresie peÅ‚nego rozkwitu feudalizmu tworzono rogatki i pobierano myta
żð Podróżowanie byÅ‚o niebezpieczne ze wzglÄ™du na rozbójników (byli nimi nawet rycerze)
żð Komunikacja morska również zostaÅ‚a ograniczona. PoÅ‚owÄ™ wybrzeża Morza Åšródziemnego zajÄ™li
Arabowie i kiedy państwo kalifów w VIII wieku naszej ery zaczęło się rozpadać na drobne państewka,
niektórzy przywódcy arabscy stali się przywódcami piratów.
żð Dopiero u schyÅ‚ku tego okresu, kiedy we Francji, Anglii i Hiszpanii umacniajÄ… siÄ™ oÅ›rodki centralnej
władzy państwowej, powstają warstwy polityczne umożliwiające budowę sieci komunikacyjnej.
Noclegi
żð Gospody i zajazdy byÅ‚y palone i rabowane
żð Funkcje noclegowe na kilka wieków przejmujÄ… klasztory, które zakÅ‚adajÄ… hospitia, czyli domy goÅ›cinne
dla podróżnych. Odżywa ceremoniał przyjęcia wędrowca, usługi są bezpłatne, przyjmowani są wszyscy,
którzy należą do kościoła (instytucje kościelne wydawały specjalne zaświadczenia). Hospitia powstają
przy drogach szczególnie niebezpiecznych i trudnych (np. na przełęczy św. Bernarda, które słynie z
psów bernardynów).
żð W XIII i XIV wieku hospitia przestaÅ‚y wystarczać. We WÅ‚oszech znów zaczÄ™to tworzyć hotele,
przoduje w tym Wenecja. Pod koniec XIV wieku powstają cechy hotelarzy, które zajmowały się m.in.
określaniem specjalnych przepisów obowiązujących hotele, do których hotelarze musieli należeć.
żð Obok hoteli rozwijaÅ‚y siÄ™ kwatery prywatne, miaÅ‚y one też obowiÄ…zek rejestracji.
Informacja turystyczna
żð Mimo ograniczonego ruchu turystycznego korzystano z pomocy przewodników  guidones , którzy
oprowadzali przede wszystkim po kościołach, miejscach związanych z męczennikami, raczej nie
zwracali uwagi na antyczne budowle.
 3
żð Po roku 1000 zaczÄ™to tworzyć itineraria, lecz sÅ‚absze niż rzymskie, pojawiajÄ… siÄ™ opisy podróży
tworzone przez Arabów (Ibrahim Ibn Jakub, Edrisi)
Motywy
żð Cele religijne  miejsca zw. z Chrystusem, Å›wiÄ™tymi, historiÄ… KoÅ›cioÅ‚a  cele te byÅ‚y dominujÄ…ce
zwłaszcza na początku średniowiecza
żð Cele poznawcze  miaÅ‚y znaczenie przy okazji turystyki religijnej
żð Cele handlowe
żð Cele edukacyjne  nowe zjawisko w XII wieku  wyjazdy studentów na uniwersytety (Bolonia, Padwa,
Sorbona, Salerno)
Moment przełomowy
żð 1300 r. w Rzymie miaÅ‚ miejsce pierwszy jubileusz KoÅ›cioÅ‚a, na który zjechaÅ‚o kilkadziesiÄ…t tysiÄ™cy
pielgrzymów. Okazało się wówczas, iż dotychczasowa infrastruktura była niewystarczająca. Był to silny
bodziec ekonomiczny, powstał wtedy zawód gospodnika, zaczęto inwestować w budowę dróg i
mostów, podróżowanie stało się nowym zjawiskiem jakościowym i ilościowym.
3. Turystyka europejska w XVI  XVIII wieku
Sytuacja ogólna
żð KulturÄ™ Odrodzenia zapoczÄ…tkowaÅ‚o odkrycie Nowego Åšwiata.
żð PodróżujÄ… bogaci Hiszpanie, potem Anglicy, Francuzi, Niemcy. Obok rodowej szlachty, najlepsze
hotele zajmują kupcy i właściciele wielkich zakładów rzemieślniczych, pod koniec XVIII wieku
podróżuję szersze warstwy społeczne  duża rola nowej grupy społecznej  burżuazji kapitalistycznej.
żð PojawiajÄ… siÄ™ uÅ‚atwienia w przekazywaniu pieniÄ™dzy  system przekazów bankowych i listów
kredytowych
Transport
żð NastÄ™puje rozwój komunikacji. W XVI wieku, we Francji powstaje UrzÄ…d Wielkiego Drogomistrza, po
1915 następuje tam rozwój dróg na wielką skalę (powołano wojskowy korpus budowy dróg i mostów, a
w 1747 roku w Paryżu powstała pierwsza w Europie Szkoła Dróg i Mostów).
żð XV wiek  wynaleziono resory na WÄ™grzech, spowodowaÅ‚o to zwiÄ™kszone zapotrzebowanie na drogi.
żð Na drogach Europy zachodniej pojawiÅ‚ siÄ™ transport publiczny  konne dyliżanse i stacje, gdzie
zmieniano konie, a także oberże z miejscami noclegowymi. We Francji np. pojawiły się rozkłady jazdy,
taryfy opłat. W Polsce transportem publicznym zajmowała się Poczta Polska.
Noclegi
żð Obok oberż istniaÅ‚y hotele  w XVII wieku rozprzestrzeniÅ‚y siÄ™ we poczÄ…tkowo WÅ‚oszech, prowadzone
były na zasadach kapitalistycznego zysku. Dobre hotele istniały na przykład w Weronie, Wenecji,
Bolonii i Rzymie.
Motywy
żð Wyjazdy mÅ‚odzieży na studia, Grand Tour
żð Podróże dla ciekawoÅ›ci, poznania, (w czasach renesansu podróżowano zwÅ‚aszcza do WÅ‚och  skarbnicy
zabytków starożytnych), podróże uczonych
 4
żð Podróże kupców, podróże handlowe, dyplomatyczne
żð Podróże artystów
4. XIX  XX wiek. Wyjazdy burżuazji kapitalistycznej.
Sytuacja ogólna
żð Wiek XIX niesie ogromny rozwój turystyki, jest to wiek pary i elektrycznoÅ›ci, wiek liberalizmu.
Główny czynnik rozwojowy to oczywiście rewolucja przemysłowa.
żð PojawiajÄ… siÄ™ kolejne uÅ‚atwienia w obrocie pieniężnym, wprowadzony zostaje pieniÄ…dz papierowy,
rozwijajÄ… siÄ™ banki emisyjne i depozytowe
żð PodróżujÄ… nowe warstwy spoÅ‚eczne  wÅ‚aÅ›ciciele przedsiÄ™biorstw turystycznych i inni (kupcy,
pośrednicy  odkrywanie nowych rynków), wzrasta zamożność społeczeństwa
Transport
żð PoczÄ…tkowo podróżowano karocami, powozami, dyliżansami. W 1838 roku Londyn z resztÄ… kraju
łączyło 30 linii dyliżansowych, 10 lat póz
niej były już one przeszłością.
żð Od 1826  epoka kolei żelaznych  zmieniÅ‚y siÄ™ warunki podróżowania. Szczyt popularnoÅ›ci w
dwudziestoleciu międzywojennym, potem inne środki lokomocji nabrały znaczenia.
Czas wolny i urlop
żð Do I Wojny Åšwiatowej czasem wolnym dysponowali przedstawiciele klas posiadajÄ…cych, częściowo
osoby wykonujące wolne zawody oraz urzędnicy.
żð Czas pracy wynosiÅ‚:
w 1794 r.  80 godzin/tydzień
w 1814 r.  79 godzin/tydzień
w 1830 r.  70 godzin/tydzień
po I WŚ  46  48 godzin/tydzień
po II WŚ  40  42 godzin/tydzień (w niektórych krajach)
żð W XIX i XX wieku walczono o pÅ‚atne urlopy. W wiÄ™kszoÅ›ci krajów zwyciężono dopiero po II Wojnie
Åšwiatowej
Motywy
żð Chęć odmiany bytowania w miastach
żð Podróże poznawcze, chęć zobaczenia czegoÅ› nowego, nieznanego, zwiedza siÄ™ nie tylko zabytki, ale też
obiekty gospodarcze np. kopalnia soli w Wieliczce
żð Szerzy siÄ™ ruch krajoznawczy i turystyka kwalifikowana, powstaje bogata literatura przewodnikowa
żð Wyjazdy wypoczynkowe, rozkwit miejscowoÅ›ci nadmorskich np. riwiera francuska, wÅ‚oska, (tam
leczono gruz
licę) i uzdrowiskowe (ciepłe z
ródła np. Karlove Vary)
żð Rozwój wycieczek wypoczynkowo  poznawczych (dziÄ™ki Å›rodkom transportu). PoczÄ…tkowo wycieczki
były urozmaiceniem nudnych pobytów w uzdrowisku lub letnisku. Wycieczki do dalej położonych
okolic organizowane były przy okazji różnych imprez kulturalnych, gospodarczych czy rocznic
historycznych np. wielkie wystawy.
żð Wyjazdy na różne imprezy sportowe i kulturalne (w latach trzydziestych np. przyjeżdżano do teatrów)
żð Popularne stajÄ… siÄ™ wyjazdy weekendowe np. mieszkaÅ„cy Wiednia wyjeżdżajÄ… w Alpy
 5
Zagospodarowanie
żð PrzestaÅ‚a wystarczać zwykÅ‚a infrastruktura, zaczÄ™to rozbudowywać miejscowoÅ›ci wypoczynkowe,
czasem przesuwano miejscowość poza obręb starej, w związku z nowymi potrzebami (np. Krynica
Górska), buduje się domy zdrojowe, kolejki górskie - linowe i terenowe (pierwsza w Szwajcarii)
żð Wiek XIX  to wiek hoteli, pierwsze powstajÄ…  w 1794 roku w Nowym Jorku  The City Hotel (73
pokoje), w Europie, w latach 1807  09 w Baden  Baden w Bawarii  Badischer Hof . PowstajÄ… hotele
dworcowe.
żð Dawne gospody i zajazdy przyjmujÄ… ksztaÅ‚t współczesny.
żð PowstajÄ… w Alpach pierwsze, prymitywne schroniska turystyczne, skÄ…d rozpowszechniÅ‚y siÄ™ po caÅ‚ej
Europie.
5. Organizacja turystyki w Europie w XIX i XX wieku
żð Pierwsze organizacje turystyczne zwiÄ…zane z turystykÄ… górskÄ…
1. 1857 r. Anglia  Alpinie Club
2. 1862 r. Austria  Oesterreichischer Alpenverein
3. 1863 r. Szwajcaria  Schweizer Alpen Club
4. 1863 r. WÅ‚ochy  Club Alpino Italiano
5. 1869 r. Niemcy  Deutscher Alpenverein
żð Potem zaczęły powstawać inne kluby  żeglarskie, towarzystwa narciarskie
żð PoczÄ…tek XX wieku  organizacje ruchu krajoznawczego, mÅ‚odzieżowy ruch turystyczny
żð W latach osiemdziesiÄ…tych XIX wieku liczne towarzystwa wÄ™drówek  Touring Cluby np. TC de
France 1890 r.
żð PowstajÄ… liczne organizacje zrzeszajÄ…ce przedsiÄ™biorców np. hotelarzy, restauratorów, pracowników
komunikacji
żð 1841 powstaje pierwsze Biuro Podróży zaÅ‚ożone przez Thomas a Cook a