k o l u mb o w i e n a u k i
stanie medal, z pewnoS
cią jest ge-
Najwybitniejszych odkryć dokonują w matematyce ludzie
niuszem. Ale nie każdy geniusz
mógł dostać Medal Fieldsa.
młodzi lub bardzo młodzi. Statystycznie rzecz ujmując, czło-
wiek dojrzały może już tylko przekazywać wiedzę, umiejętno-
Z E M S T A N O B L A
ści swoim uczniom. Przełomowych odkryć dokonuje się w
Dla matematyków Medal
tym wieku niezmiernie rzadko, choć słynny Andrew Wiles
Fieldsa jest tym samym, czym Na-
groda Nobla dla fizyków, chemików,
udowodnił Wielkie Twierdzenie Fermata, mając lat 41.
matematyce nie przyznaje
się Nagrody Nobla. Od 1936
Wroku jej odpowiednikiem jest
Medal Fieldsa, odznaczenie ufundo-
wane przez kanadyjskiego matema-
tyka Johna Charlesa Fieldsa, choć
mało kto o tym wie poza ludx
mi na-
leżącymi do doS
ć hermetycznego
S
wiata matematyków. Na Między-
narodowych Kongresach Matematy-
ków, które odbywają się co 4 lata,
początkowo ustanawiano dwa me-
dale na każdym kongresie. Od 1966
r. przyznaje się od 2 do 4 medali.
M Ł O D O R
Ć , M Ł O D O R
Ć
Laureatem można zostać -
w przeciwieństwie do Nagrody No-
bla - jedynie do 40. roku życia. De-
cyzję o barierze wiekowej uzasad-
NOBEL Z MATEMATYKI?
Wi s ł a wa K a r o l e ws k a
wieku niezmiernie rzadko, choć biologów czy ekonomistów. Alfred
niono tym, że najwybitniejszych od- słynny Andrew Wiles udowodnił Nobel, jej fundator, w swoim te-
kryć dokonują w matematyce ludzie Wielkie Twierdzenie Fermata, mając stamencie wyszczególnia pięć
młodzi lub bardzo młodzi. Staty- lat 41. Reguła ta eliminuje wielu dziedzin, w których nagrody mają
stycznie, człowiek dojrzały może już wybitnych uczonych, którzy urodzili być przyznawane, a jest to fizyka,
tylko przekazywać wiedzę, umiejęt- się  w niewłaS
ciwych latach . chemia, fizjologia lub medycyna,
noS
ci swoim uczniom. Przełomo- Rzecz w tym, że międzynarodowe literatura oraz działalnoS
ć na
wych odkryć dokonuje się w tym kongresy nie odbywały się regular- rzecz pokoju. Trochę zaskakujący
nie z powodu wojen. Zaplanowany jest brak matematyki, a pytanie,
cykl czteroletni nie zawsze był do- dlaczego nie ma nagrody w tej
trzymywany. Po 1936 roku następne dziedzinie, nurtuje wielu ludzi. Nie-
Medale Fieldsa zostały wręczone stety trudno udzielić na nie jedno-
dopiero w 1950 roku. Na wniosek znacznej i pewnej odpowiedzi. Sam
Amerykanów odwołano kongres Nobel był człowiekiem praktycz-
z roku 1940 i przyjęto zasadę, że na- nym, może więc uznał, iż nauki ta-
stępny odbędzie się dopiero wów- kie jak fizyka czy medycyna są
czas, gdy wszystkie organizacje praktyczniejsze od matematyki, któ-
członkowskie Unii Matematycznej ra jest dziedziną bardziej teoretycz-
będą mogły swobodnie wziąć w nim ną? Stwierdził, że skoro medycyna
udział. Ten zbieg okolicznoS
ci oraz ratuje życie, może przysporzyć
data rozpoczęcia nadawania meda- ludzkoS
ci wiele dobrego, więcej
lu wyeliminowały w szczególnoS
ci od matematyki?
całą słynną Polską Szkołę Matema- Jak podaje jedna z legend,
tyczną. Zdecydowanie ten, kto do- Alfred Nobel, tworząc fundusz swej
36
3
6
TEKST A
ATWY
MA
ODY TECHNIK
10/2004
G�sta
Magnus
Mittag-
Leffler
nagrody, celowo pominął matema-
tykę: chciał w ten sposób zemS
cić
się na swej kochance, która odeszła
od niego ze szwedzkim matematy-
kiem G�stą Magnusem Mittag-Lef-
flerem. Kiedy więc podjął decyzję
ustanowienia funduszu nagród na- K T O , K O M U , Z A I L E rozwijając myS
li
ukowych, zwrócił się do wielkiego Aleksandra Gro- MIĘDZYNARODOWE
niemieckiego matematyka Hilberta Tak było do 1936, kiedy to thendiecka (Me- KONGRESY
z zapytaniem, czy gdyby istniała przyznano pierwszy Medal Fieldsa - dal Fieldsa z MATEMATYKÓW
międzynarodowa nagroda naukowa nagrodę ufundowaną przez przyja- 1966 r.) i Władi- Zurych (1897)
w tej dziedzinie, to Mittag-Leffler ciela Mittag-Lefflera, kanadyjskiego mira Drinfelda. Paryż (1900)
miałby szansę ją dostać? Hilbert matematyka Johna Charlesa Field- Heidelberg (1904)
odpowiedział, że tak, Mittag-Leffler sa. Fields chciał, aby jego nagroda M E D A L Rzym (1908)
jest wysokiej klasy matematykiem miała głównie wymowę symbolicz- Cambridge, W. Brytania
i mógłby się o nią z powodzeniem ną, a nie materialną. Dzisiejsi lau- Medal i (1912)
ubiegać. Nobel postanowił więc, na reaci medalu odbierają więc nagrodę swego Strasburg (1920)
wszelki wypadek, sprowadzić taką skromną sumę ok. 2000 dolarów, imienia ustano- Toronto (1924)
możliwoS
ć do zera. Podobno wła- co jedynie podnosi rangę tej na- wił John Charles Bolonia (1928)
S
nie Mittag-Leffler miał odwiedzić grody w - z definicji ekscentrycz- Fields w testa- Zurych (1932)
Nobla w Paryżu, występując w nym - S
wiecie matematyków. Ma- mencie, w któ- Oslo (1936)
imieniu sztokholmskiego S
rodowi- tematyka może w pełni zrozumieć i rym również za- Cambridge, USA (1950)
ska akademickiego i próbował go ocenić tylko inny matematyk, i to o warł propozycje Amsterdam (1954)
namówić do zmiany testamentu. względnie bliskiej specjalnoS
ci na- organizacyjne, Edynburg (1958)
Negocjacje się nie powiodły i stały ukowej. Stąd właS
nie wzięła się dotyczące spo- Sztokholm (1962)
się x
ródłem licznych plotek i mitów. idea, by o tym, komu przyznać Me- sobu przyzna- Moskwa (1966)
Inna legenda głosi, że Nobel miał dal Fieldsa, wyrokowały Międzyna- wania tych wy- Nicea (1970)
jakoby zakochać się w pięknej i nie- rodowe Kongresy Matematyków. różnień. Propo- Vancouver (1974)
zwykle zdolnej matematyczce rosyj- W 2002 roku, w trakcie Międzynaro- zycje te zostały Helsinki (1978)
skiej, Sofii Wasilienkowej Kowalew- dowego Kongresu Matematyków przyjęte już w Warszawa (1982,
skiej (1850-1891). Podobno około w Pekinie, Medale Fieldsa odebrało roku jego S
mier- odbyty faktycznie 1983)
1885 roku przybyła ona do Szwecji dwóch 36-letnich matematyków: ci przez Między- Berkeley (1986)
i tam poznała Alfreda, ale odrzuciła Francuz Laurent Lafforgue i pracu- narodowy Kon- Kioto (1990)
jego konkury, bowiem po prostu się jący w USA Rosjanin Władimir Wo- gres Matematy- Zurych (1994)
jej nie spodobał. To miało być przy- jewodski. Obaj nagrodzeni zostali ków, który wów- Berlin (1998)
czyną - jak poprzednio - swoistej wyróżnieni za przełomowe prace czas obradował Pekin (2002)
 zemsty Nobla na całym matema- nad matematyczną hipotezą Kana- w Zurychu.
tycznym rodzie. Ale i to z różnych dyjczyka Roberta Langlandsa. Ich Postanowiono, że po raz
względów nie wydaje się prawdą. badania  wyznaczyły związek mię- pierwszy Medal Fieldsa zostanie
Inne tłumaczenie z gatunku plot- dzy dwiema wielkimi dziedzinami nadany w cztery lata póx
niej na na-
karskich mówi, że Nobel i Mittag- matematyki: algebrą i topologią , stępnym Międzynarodowym Kon-
Leffler po prostu się nie znosili, z ja-
kichS
nieznanych powodów, jeszcze
od ławy szkolnej.
Szwedzcy matematycy, Lars
G�
�rding i Lars H�rmander, obalili
te hipotezy w swej pracy z 1985 ro-
ku. Stwierdzili, że Nobel i Mittag-
Leffler w ogóle się nie znali, a kole-
gami z ławy szkolnej być nie mogli,
bo Nobel był od Mittag-Lefflera o 13
lat starszy. Pozostaje zatem jeden
wniosek, że nagrody otrzymują te
dziedziny wiedzy, które Nobel okre-
S
lił jako pożyteczne dla ludzkoS
ci,
a matematyki za taką nie uznał.
37
3
7
MA
ODY TECHNIK
10/2004
zemst a czy przeoczeni e?
gresie Matematyków, który miał od- głowa Archimedesa i cytat z rzym- insignia tribuere (Zebrani z całego
być się w Oslo. skiego poety Maniliusza: Transire S
wiata matematycy honorują wiel-
Medal Fieldsa jest wykony- suum pectus mundoque potiri kie osiągnięcia). Na medalu umiesz-
wany ze złoconego metalu według (WznieS
ć się ponad granice ludz- cza się nazwisko laureata. Zgodnie
projektu kanadyjskiego artysty R. kich możliwoS
ci i przewodzić S
wia- z wolą Fieldsa, kraj pochodzenia
Taita McKenziego. Ma 11 cali S
red- tu), z drugiej - napis: Congregati i macierzysta uczelnia laureata nie
nicy. Z jednej strony jest na nim ex toto orbe mathematici ab scripta mają znaczenia.
gię, którą zaakceptowali mate- rozstrzygnięcia zagadnienia kon-
M E D A L U N I E D O S T A L I matycy na całym S
wiecie. Podał tinuów nieprzywiedlnych.
pierwszy w S
wiecie wykład ana- Stanisław Mazur - wprowadził i
ze względu na rok urodzenia albo lizy funkcjonalnej. rozwinął metody geometryczne
rok, w którym odbywał się kongres, Wacław Sierpiński - jego prace w analizie funkcjonalnej oraz za-
między innymi: dotyczyły teorii liczb, analizy ma- początkował ogólną teorię prze-
Stefan Banach - pierwsze jego tematycznej, ogólnej i deskryp- strzeni liniowych topologicznych.
prace dotyczyły szeregów Fourie- tywnej teorii mnogoS
ci, topologii Jeden z czołowych specjalistów
ra, funkcji i szeregów ortogonal- mnogoS
ciowej, teorii miary i ka- w zakresie teorii limesowalnoS
ci.
nych, równań Maxwella, funkcji tegorii oraz teorii funkcji zmien- Karol Borsuk - twórca teorii re-
pochodnych funkcji mierzalnych, nej rzeczywistej. Szczególne zna- traktów i teorii kształtu.
teorii miary. W pracy doktorskiej czenie mają jego prace na temat Andriej Kołmogorow, który za-
podał aksjomatyczną definicję pewnika wyboru i hipotezy kon- ksjomatyzował teorię prawdopo-
przestrzeni, nazwanych póx
niej tinuum. dobieństwa.
jego imieniem (przestrzeń Bana- Kazimierz Kuratowski - prace John von Neumann  ojciec kom-
cha), ugruntował ostatecznie dotyczącej aksjomatycznego uję- puterów .
podstawy analizy funkcjonalnej, cia topologii przez wprowadze- Norbert Wiener - twórca cyber-
podał jej fundamentalne twier- nie aksjomatyki domknięć oraz netyki.
dzenia, wprowadził jej terminolo- prace na temat definitywnego
38
3
8
MA
ODY TECHNIK
10/2004