Co uwzględnić w wypracowaniu?/ Jakie zagadnienia są zwykle przewidziane w kluczu
odpowiedzi?
I
WYPRACOWANIE DO FRAGMENTU UTWORU NARRACYJNEGO (GATUNKI:
POWIEŚĆ, EPOS, NOWELA, ITP.)
1. konteksty historycznoliteracki, biograficzny, filozoficzny, religijny – te
zagadnienia, które łączą się z tematem wypracowania i które miały istotny wpływ na
ukształtowanie utworu
2.
„Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza to utwór romantyczny, który powstał na emigracji
w Paryżu. Twórca źle czuł się na obczyźnie, tęsknił do ojczyny, do której nie mógł
wrócić. Stąd z nostalgią wspomina „kraj lat dziecinnych”.
3. opis sytuacji komunikacyjnej (kto mówi – do kogo – gdzie/w jakiej sytuacji – co –
po co) - w zagadnieniu tym należy uwzględnić opis narracji:
narracja auktorialna – narrator 3-osobowy, wszechwiedzący, spoza świata
przedstawionego, z dystansem „patrzy” na opisywane wydarzenia, sprawiając
wrażenie
obiektywnego obserwatora.
narracja personalna – narrator „przemawia” z perspektywy postaci, narracja 1-
osobowa/ narrator „oddaje głos” postaci, mówi z perspektywy... (np. Judyma,
Nerona). Opowiadanie jest subiektywne, nacechowane emocjonalnie (wypisać emocje,
przytoczyć cytat)
może też być wprowadzony dialog postaci – narrator „oddaje glos” bohaterom,
przedstawiając ich rozmowy
W zacytowanym fragmencie „Pana Tadeusza” przedstawiona jest rozmowa między
Tadeuszem a Telimeną. Narrator 3-osobowy, emigrant z Paryża, który wspomina „kraj
lat dziecinnych” oddaje „głos” postaciom. Czytelnik ma wrażenie, że opisywane
wydarzenia są wiarygodne.
3. skrótowa charakterystyka wszystkich wspomnianych w przytoczonym
fragmencie postaci
4. opis czasu i miejsca akcji
5. umiejscowienie zacytowanego fragmentu w utworze (jakie ważne wydarzenia
poprzedzają przytoczony fragment i jakie ważne wydarzenia następują po nim; jeżeli
przytoczony fragment znajduje się w charakterystycznych „miejscach” w utworze –
np. na początku/ na końcu utworu – to trzeba też to zaznaczyć; także – jeśli dany
fragment ma kluczowe znaczenie w utworze)
Przytoczony fragment jest częścią Epilogu zamykającego „Pana Tadeusza”.
Zarysowana zostaje tu sytuacja komunikacyjna – poeta-emigrant wspomina „kraj lat
dziecinnych”.
6. dokładna interpretacja przytoczonego fragmentu – w kontekście tematu
wypracowania (zdanie po zdaniu, czasami – wyraz po wyrazie należy opisać, o czym
jest mowa w przytoczonym fragmencie; wyjaśnić kluczowe wyrażenia, a także sensy
użytych środków stylistycznych)
7. przytoczenie faktów z całej lektury, postaci, sytuacji, postaw, itp. – które łączą się z
tematem wypracowania
zwracam też uwagę, że wiele lektur zawiera znaczące tytuły – jeżeli interpretacja tytułu
wiąże się z tematem wypracowania i może wnieść interesujące dla tego tematu informacje
– to trzeba poddać tytuł owej interpretacji
można też (w jednym lub kilku zdaniach) przytoczyć inne lektury (z uzasadnieniem),
które łączą się tematycznie z wypracowaniem – jeżeli takie wprowadzenie będzie
uzasadnione to można zdobyć dodatkowy punkt za „specjalne walory pracy”
II
WYPRACOWANIE DO FRAGMENTU DRAMATU (GATUNKI: KOMEDIA,
TRAGEDIA)
1. konteksty historycznoliteracki, biograficzny, filozoficzny, religijny – te
zagadnienia, które łączą się z tematem wypracowania i które miały istotny wpływ na
ukształtowanie utworu
2. opis sytuacji komunikacyjnej (kto mówi – do kogo – gdzie/w jakiej sytuacji – co – po
co)
4. skrótowa charakterystyka wszystkich wspomnianych w przytoczonym fragmencie
postaci
5. opis czasu i miejsca akcji
6. uwzględnienie informacji z didaskaliów
7. forma wypowiedzi: dialog/monolog
8. Opis stylu wypowiedzi poszczególnych postaci: identyfikacja emocji i opis, w jaki
sposób są one wypowiadane
9. w komedii: wyjaśnienie istoty komizmu słownego, sytuacyjnego i postaci (w
przytoczonym fragmencie i w całej lekturze)
10. umiejscowienie zacytowanego fragmentu w utworze (jakie ważne wydarzenia
poprzedzają przytoczony fragment i jakie ważne wydarzenia następują po nim; jeżeli
przytoczony fragment znajduje się w charakterystycznych „miejscach” w utworze –
np. na początku/ na końcu utworu – to trzeba też to zaznaczyć; także – jeśli dany
fragment ma kluczowe znaczenie w utworze)
11. dokładna interpretacja przytoczonego fragmentu – w kontekście tematu
wypracowania (zdanie po zdaniu, czasami – wyraz po wyrazie należy opisać, o czym
jest mowa w przytoczonym fragmencie; wyjaśnić kluczowe wyrażenia, a także sensy
użytych środków stylistycznych)
12. przytoczenie faktów z całej lektury, postaci, sytuacji, postaw, itp. – które łączą się z
tematem wypracowania
zwracam też uwagę, że wiele lektur zawiera znaczące tytuły – jeżeli interpretacja tytułu
wiąże się z tematem wypracowania i może wnieść interesujące dla tego tematu informacje
– to trzeba poddać tytuł owej interpretacji
można też (w jednym lub kilku zdaniach) przytoczyć inne lektury, które łączą się tematycznie z wypracowaniem – jeżeli takie wprowadzenie będzie uzasadnione to można
zdobyć dodatkowy punkt za „specjalne walory pracy”
III
WYPRACOWANIE DO UTWORU POETYCKIEGO (ANALIZA I INTERPRETACJA
WIERSZA)
1.konteksty historycznoliteracki, biograficzny, filozoficzny, religijny – te zagadnienia,
które łączą się z tematem wypracowania i które miały istotny wpływ na ukształtowanie
utworu
2. opis sytuacji komunikacyjnej (kto mówi – do kogo – gdzie/w jakiej sytuacji – co –
po co)
jeżeli odbiorca nie jest bezpośrednio wskazany – to trzeba to napisać
3. dokładny opis nadawcy wiersza (nadawca = osoba mówiąca = „ja” liryczne =
podmiot liryczny) i – jeżeli jest to możliwe – odbiorcy [ wszystkie informacje, które
opisują podmiot mówiący - kim jest; jaki jest; stan uczuciowy, itp. - i odbiorcę]
4. interpretacja tytułu (tutaj często znajdują się informacje dotyczące osoby mówiącej, odbiorcy wiersza, gatunku literackiego, sytuacji komunikacyjnej)
5. rodzaj liryki: bezpośrednia/ pośrednia: opisowa; liryka maski; liryka roli; ze względu
na temat: refleksyjna, opisowa, miłosna, itp.
6. opis budowy wiersza:
a. wiersz stroficzny/stychiczny (jeżeli stroficzny – to z ilu strof się składa)
b. czy wiersz jest regularny, czy nieregularny (wiersz nieregularny – to wiersz
wolny)
c. wersyfikacja: ilość wersów w strofie i ilość sylab w wersie (wiersz 13-
zgłoskowy; 6-zgłoskowy)
d. zidentyfikować rymy (końcowe/ inicjalne; żeńskie/ męskie; dokładne/
niedokładne; gramatyczne/ niegramatyczne; banalne/wyszukane; układ
rymów: parzyste aabb ; okalające abba; krzyżowe abab; wiersz bezrymowy –
to wiersz biały)
e. identyfikacja gatunku wiersza (np. sonet, ballada, oda – pieśń, tren, hymn –
bardzo często gatunek jest zapisany w tytule wiersza)
6. dokładna interpretacja wiersza (o czym jest mowa w każdym wersie/ strofie/ całym
wierszu; wskazanie i wyjaśnienie funkcji użytych środków stylistycznych; odczytanie sensu – przesłania - wiersza)
7. przytoczenie innych wierszy autora, lub wierszy/dramatów/powieści/nowel innych
autorów o podobnej tematyce – można uzyskać punkty za „walory pracy”
Dobry wstęp powinien zawierać:
Tytuł utworu, pełne imię (nie inicjał) i nazwisko autora oraz wskazane w temacie
kluczowe zagadnienie.
Np. temat: Makbet jako zbrodniarz
Tytułowy bohater „Makbeta” Williama Szekspira jest człowiekiem, który przechodzi
metamorfozę – od dzielnego rycerza, który walczy w imię Boga, ojczyzny i króla (etos
rycerski) do zbrodniarza ogarniętego rządzą władzy.
Dobre podsumowanie jest „zebraniem” najważniejszych informacji z wypracowania –
ale wybrane tu muszą być tylko te informacje, które bezpośrednio łączą się z tematem
wypracowania.
Opracowanie: Marek Bodusz