Piaszczyste "awice podmorskie
UjĘcia rzek (eustaria)
BACKIEL T. 1983. Fisheries and fishes of the Vistula river. W:
UjĘcia rzek (estuaria)
Kajak Z. (red.) Ekologiczne podstawy zagospodarowania Wi-
Kod Physis: 21
1130
s"y i jej dorzecza. PWN, Warszawa, ss. 511 542.
BASZANOWSKI P., SIKORA A., CHYLARECKI P. 1983. Sieweczka
morska (Charadrius alexandrinus) nowym gatunkiem gniaz-
Definicja
dowym w awifaunie Polski. Not. Orn. 34; 374 378.
Dolna cz´Ä˜ç biegu rzeki ograniczona granicÄ… wód s"ona- CHYLARECKI P., NOWICKI W. 1993. WartoĘci przyrodnicze du-
wych i podlegająca dzia"aniu p"ywów. Woda morska Żych rzek Polski, zagroŻenia i moŻliwoĘci ochrony. Chroł
my
rozcieł
czana jest w estuarium wodÄ… s"odkÄ… pochodzÄ…cÄ… Przyrod´ OjczystÄ…. 49 (4); 14 39.
ze sp"ywu lÄ…dowego. Mieszanie si´ wód s"odkich i mor- GRELOWSKI A. 1996. Odp"yw wody oraz zrzuty zanieczyszczeÅ‚

skich i zmniejszone tempo przep"ywu wody sprzyjajÄ… de- z polskich rzek do Ba"tyku w latach 1988-1994. Studia i Ma-
pozycji drobnoziarnistych frakcji osadów, co cz´sto pro- teria"y Morsk. Inst. Ryb., Seria A, Numer 34; 67 pp.
wadzi do formowania piaszczystych "awic. JeŻeli wp"yw GRUSZKA P. 1999. The River Odra estuary as a Gateway for alien
prądów p"ywowych jest silniejszy niŻ wód rzecznych, species immigration to the Baltic Sea basin. Acta Hydrochi-
w ujĘciu rzeki tworzy si´ delta. mica et Hydrobiologica. 27; 374 382.
UjĘcia rzek ba"tyckich okreĘlane są jako podtyp estuarium IUCN POLAND 1995. Korytarz ekologiczny doliny Wis"y.
ze wzgl´du na brak p"ywów, przy jednoczesnym podcho- Stan Funkcjonowanie ZagroÅ»enia. Praca zbiorowa pod
dzeniu wód morskich w gór´ rzeki (podobnie jak w mo- redakcjÄ… Ewy Gackiej-Grzesikiewicz. Fundacja IUCN Po-
rzach p"ywowych), ale spowodowanym energiÄ… wiatrowÄ… land. Warszawa, 198 pp.
(tzw. cofki). KLEKOT L. 1972. Bottom fauna of Dead Vistula. Polskie Archi-
wum Hydrobiologii, 19; 151 166.
JAÚDÚEWSKI K., KONOPACKA A., GRABOWSKI. M. 2004. Re-
cent drastic changes in the gammarid fauna (Crustacea, Am-
phipoda) of the Vistula River deltaic system in Poland caused
by alien invaders. Diversity Distrib. 10; 81 87.
MAJEWSKI A. 1972. Charakterystyka hydrologiczna estuariowych
wód u polskiego wybrzeŻa. Prace Morsk. Inst. Ryb. W Gdyni,
zeszyt 105; 3 37.
MEISSNER W., MARACEWICZ T. 1993. Zimowanie lodówki (Clan-
gula hyemalis) na Zatoce Gdał
skiej w sezonach 1984/1985
i 1986/1987. Not. Orn. 34; 87 94.
MEISSNER W., KOZAKIEWICZ M. SKAKUJ M. 1993. Zimowanie
ptaków wodnych na Zatoce Gdał
skiej w sezonie
1992/1993. Not. Orn. 34; 387 391.
MEISSNER W. 1996. Mortality of aquatic birds in the Gulf of
Gdał
sk as a result of pollution. Oceanol. Studies. 1 2;
151 157.
Charakterystyka siedliska
ROPELEWSKI A. 1952. Ssaki Ba"tyku. Zak"ad Ochrony Przyrody
W opisie podtypu w Krakowie. Nr 3; 76 pp.
WESO¸OWSKI T., WINIECKI A. 1988. Tereny o szczególnym
znaczeniu dla ptakow wodnych i b"otnych w Polsce. Not.
Podzia" na podtypy
Orn. 29; 3 25.
1130-1 UjĘcia rzek (estuaria) ZAJŃC R. 1964. O niektórych rzadszych gatunkach awifauny uj-
Ęcia Wis"y pod Gdał
skiem. Acta Orn. 8; 363 401.
ZAPOROWSKI R. 1994. Zasoby ryb dwuĘrodowiskowych i s"od-
Bibliografia
kowodnych w Zatoce Gdał
skiej i Zalewie WiĘlanym oraz
ANDELL P., DURINCK J., SKOV H. 1994. Baltic marine areas w wodach Ęrodkowego wybrzeŻa. Maszynopis MIR, Gdynia.
of outstanding importance for wintering seabirds. WWF
Bulletin, 5; 1 8. Jan Warzocha
31
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Siedliska morskie i przybrzeŻne,
nadmorskie i Ęródlądowe solniska i wydmy
budow´ Przekopu Wis"y w 1985 roku oraz trwajÄ…cymi do
Opis podtypu
1130
1915 roku pracami hydrotechnicznymi, które doprowa-
dzi"y do budowy wa"ów i jazów na jej odnogach (Wis"a
1
Martwa i Szkarpawa). Koryto ujĘciowe Przekopu Wis"y
UjĘcia rzek (estuaria)
pod Âwibnem jest obudowane.
Kod Physis: 21
Dla ujĘç Przekopu Wis"y i Wis"y Âmia"ej charakterystyczne
są piaszczyste "achy i wysepki tworzące stoŻek ujĘciowy
(tzw. delt´ zewn´trznÄ…), którego morfologia zmienia si´
Cechy diagnostyczne
w zaleŻnoĘci od warunków na morzu i zmian w dop"ywie
Cechy obszaru wody wiĘlanej. RoĘlinnoĘç nadbrzeÅ»nÄ… stanowiÄ… g"ównie
W Polsce najbardziej z"oÅ»one estuaria tworzÄ… Odra i Wi- charakterystyczne dla Úu"aw pola uprawne i "Ä…ki, wyst´pu-
s"a. Jako ich sk"adowe w"Ä…cza si´ równieÅ» zalewy  je równieÅ» roĘlinnoĘç szuwarowa i wikliny, a na piaszczy-
Szczecił
ski i WiĘlany, jeziora (DÄ…bie, DruÅ»no), dop"ywy stych "achach w miar´ powstawania wydm zaczyna si´
(Szkarpawa), a takÅ»e jeziora przymorskie oraz Zatok´ tworzyç w"aĘciwa dla nich roĘlinnoĘç (przede wszystkim
PomorskÄ… i Zatok´ GdaÅ‚
skÄ…. Wynika to z definicji estu- 2110, 2120), lokalnie powstaje kidzina (1210). W nurcie
arium przyjmujÄ…cej jako g"ównÄ… cech´ mieszanie si´ rzeki spotyka si´ roĘlinnoĘç wynurzonÄ… i zanurzonÄ…, typo-
wód morskich i s"odkich, pochodzÄ…cych ze sp"ywu lÄ…do- wÄ… dla rzek; stanowi jÄ… na ogó" doĘç wÄ…ski pas szuwarów,
wego. StÄ…d teÅ» tak zdefiniowane estuarium "Ä…czy wiele a lokalnie w spokojniejszych miejscach zbiorowiska  lilii
form siedliska róŻniÄ…cych si´ cechami diagnostycznymi, wodnych , rz´s i rdestnic.
zagroÅ»eniami i zalecanymi metodami zarzÄ…dzania Zbiorowiska zwierz´ce, wyst´pujÄ…ce na dnie, zdominowa-
i ochrony. W klasyfikacji biotopów Morza Ba"tyckiego ne są przez typowe dla dna piaszczystego skąposzczety
okreĘlono estuarium jako typ krajobrazu "Ä…czÄ…cy w sobie (Oligochaeta). Poza tym wyst´pujÄ… inne grupy (Ęlimaki,
róŻne biotopy (siedliska). PoniewaŻ zalewy, jeziora przy- ma"Że, skorupiaki i larwy owadów) typowe dla zbiorników
morskie i p"ytkie zatoki zosta"y uj´te w klasyfikacji Natura s"odkowodnych. Bogata fauna denna wyst´puje w Martwej
2000 jako inne siedliska i biorÄ…c pod uwag´ wzgl´dy WiĘle i Szkarpawie.
praktyczne, przede wszystkim zarzÄ…dzanie i ochron´, Ryby reprezentowane sÄ… w rejonie ujĘciowym przez gatun-
uzasadnione wydaje si´ zaliczenie do estuariów tylko ki s"odkowodne (okoÅ‚
, sandacz, p"oç, leszcz), dwuĘrodo-
koł
cowych odcinków rzek b´dÄ…cych pod wp"ywem wód wiskowe (troç, certa, minóg) i sporadycznie morskie (alo-
ba"tyckich. CharakterystycznÄ… cechÄ… ujĘç rzecznych sÄ… za, stornia), Å»erujÄ…ce w ujĘciowym odcinku Wis"y.
procesy mieszania si´ wód, spowodowane dop"ywem Odcinek ujĘciowy Wis"y oraz roĘlinnoĘç przybrzeÅ»na
wód s"odkich i mieszaniem wiatrowym, a w nast´pstwie w rejonie ujĘcia stwarzajÄ… dogodne warunki l´gowe dla
podchodzenie w gór´ rzeki wód morskich (cofki). Z na- wielu gatunków ptaków. W rejonie ujĘciowym Przekopu
p"ywem wód ba"tyckich do koryta rzecznego wiÄ…Å»e si´ Wis"y i Wis"y Âmia"ej wyst´pujÄ… zarówno typowe dla
transport osadów mogÄ…cy prowadziç do formowania wód s"odkich (np. róŻne gatunki "ab´dzi, kaczek i nu-
piaszczystych "awic (delty wsteczne). RównieŻ wp"ywające rów), jak i dla brzegów zbiornków wodnych (np. rozma-
do morza wody rzeczne niosą cząstki osadów. W war- ite gatunki biegusów) oraz gatunki morskie (rybitwa
stwie granicznej z wodami morskimi nast´puje zmniej- czubata, rybitwa popielata, sieweczka morska, ohar).
szenie pr´dkoĘci p"ynÄ…cych wód rzecznych prowadzÄ…ce Poza tym w ujĘciowym odcinku wyst´pujÄ… gatunki spoty-
do osadzania niesionego materia"u i tworzenia tzw. kane na piaszczystych "achach i wysepkach w ca"ym
stoŻka nap"ywowego. Rozbudowa stoŻka moŻe prowa- biegu Wis"y (sieweczka obroŻna, mewa pospolita, me-
dziç do utworzenia zewn´trznej delty (np. Przekop Wis"y, wa srebrzysta, rybitwa zwyczajna).
Wis"a Âmia"a). Cz´stoĘç i zasi´g wlewów wód morskich UjĘcia Odry stanowiÄ… na obszarze Polski CieĘnina Âwiny
zaleÅ»y od stopnia nachylenia koryta rzeki. W ujĘciach i rzeka Dziwna. O ile CieĘnina Âwiny jest uregulowanÄ…
o ma"ych spadkach wlewy mają charakter sta"y i duŻy za- drogą wodną  u jej ujĘcia usytuowany jest równieŻ port
si´g (np. w ujĘciu Âwiny), w ujĘciach o duÅ»ych spadkach w ÂwinoujĘciu  to elementy naturalnego krajobrazu za-
wyst´pujÄ… tylko przy sztormowych wiatrach, a ich zasi´g chowa"a Dziwna z Jeziorem Wrzosowskim i Zalewem Ka-
jest niewielki (np. ujĘcie Pars´ty). mieÅ‚
skim. DuŻe walory przyrodnicze ma natomiast Stara
Âwina, z licznymi kana"ami, wysepkami i mokrad"ami
Fizjonomia i struktura zbiorowisk (wsteczna delta). Bogata jest roĘlinnoĘç przybrzeÅ»na  pas
roĘlinnych i zwierz´cych trzcin ma cz´sto szerokoĘç kilkunastu metrów.
Odcinek ujĘciowy Wis"y tworzą: Przekop Wis"y i Wis"a RóŻnorodna jest równieŻ fauna Żyjących w rzece i jej rozle-
Âmia"a, nieczynna juÅ» odnoga  Wis"a Martwa oraz wpa- wiskach bezkr´gowców dennych. Wyst´puje tu kilkanaĘcie
dająca do Zalewu WiĘlanego Szkarpawa. Uk"ad ten od- gatunków z dominacją Oligochaeta i Chironomidae. Rejo-
zwierciedla zmiany charakteru ujĘcia spowodowane ny Starej Âwiny sÄ… równieÅ» miejscem gniazdowania i cza-
przerwaniem mierzei przez Wis"´ Âmia"Ä… w 1848 roku, sowego przebywania wielu gatunków ptaków.
32
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Piaszczyste "awice podmorskie
UjĘcia rzek (eustaria)
UjĘcia wi´kszoĘci rzek sÄ… uregulowane i obudowane. Do- MoÅ»liwe pomy"ki
1130
tyczy to zw"aszcza rzek, w których ujĘciach pobudowano Istnieje moÅ»liwoĘç pomy"ki z innymi elementami estuariów,
porty. Do takich uregulowanych rzek nal´Å»Ä…: Rega p"ynÄ…- np. z lagunami (1150) czy p"ytkimi zatokami (1160).
1
ca do morza umocnionym drewnianymi ostrogami przeko-
pem, Pars´ta, Wieprza, S"upia, ¸eba. Zasi´g oddzia"ywa-
Dynamika zbiorowisk roĘlinnych
nia wód morskich jest w tych rzekach zazwyczaj niewielki.
i zespo"ów zwierz´cych
Do nielicznych rzek, których ujĘcia zachowa"y cechy natu-
ralnego krajobrazu, moÅ»na zaliczyç PiaĘnic´, CzarnÄ… Wo- Zbiorowiska roĘlinnoĘci nadbrzeÅ»nej uleg"y zmianie juÅ» wiele
d´, Red´, Kana" Zagórskiej Strugi, Gizdepk´. lat temu wraz z obwa"owaniem rzek oraz regulacjÄ… i umac-
nianiem brzegów w odcinkach ujĘciowych. RoĘlinnoĘç szuwa-
Reprezentatywne gatunki rowa zachowa"a si´ tylko w nielicznych ujĘciach rzek. Zacz´"y
Ryby przewaÅ»aç "Ä…ki zalewane w czasie wysokiego stanu wody.
troç (Salmo trutta m. trutta), certa (Vimba vimba), minog W faunie dennych zwierzÄ…t bezkr´gowych obserwuje si´
(Lampetra fluviatilis), stornia (Platichtys flesus), sandacz inwazje gatunków obcych, zawleczonych w ostatnich la-
(Stozostedion lucioperca) tach z innych rejonów. W koł
cu XX wieku nastÄ…pi"a w re-
jonie ujĘciowym Wis"y inwazja obcych gatunków kie"Ży
Ptaki (Crustacea-Amphipoda). Podobne tendencje obserwuje
rybitwa czubata Sterna sandvicensis, ostrygojad Haemato- si´ w estuarium Odry.
pus ostralegus, sieweczka obroÅ»na Charadrius hiaticula, Zmiany w ichtiofaunie ujĘç rzecznych odzwierciedlajÄ… pro-
tracz d"ugodzioby Mergus serrator, lodówka Clangula hy- cesy zachodzÄ…ce w ca"ym biegu rzek. Wygin´"y zupe"nie je-
emalis, "ab´dÄ™ niemy Cygnus olor siotr zachodni i "osoĘ. Troç wyst´puje juÅ» tylko dzi´ki zary-
bianiu. Zmniejszy"y si´ drastycznie populacje certy, mino-
Odmiany gów, ciosy, kie"bi.
Kryterium wyróŻnienia odmian siedliska moÅ»e byç wielkoĘç Zmiany sk"adu gatunkowego i liczebnoĘci ptaków w rejo-
rzeki, wyst´powanie jej ujĘcia w kompleksie przestrzennym nie ujĘciowym w duÅ»ej mierze odzwierciedlajÄ… zmiany za-
z innymi typami siedlisk przyrodniczych oraz charakter ujĘcia. chodzÄ…ce w ca"ych dolinach rzek. Pojawi"y si´ nowe gatun-
Przy tak ustalonych kryteriach odmianami mogÄ… byç ujĘcia ki l´gowe, np. ohar, ostrygojad, mewa srebrzysta. Spora-
Wis"y i Odry wyst´pujÄ…ce w kompleksach przestrzennych z za- dycznie obserwowano l´gi rybitwy popielatej. Obserwuje
lewami, ujĘcia Wis"y Przekopu i Âmia"ej z deltami zewn´trzny- si´ równieÅ» zmiany wĘród gatunków niel´gowych. Wzrasta
mi oraz  proste ujĘcia niewielkich rzek, jak np. PiaĘnicy. liczebnoĘç zimujÄ…cych mew, rybitw i "ab´dzi niemych.
UjĘcie rzeczki Gizdepki. Fot. St. Andrulewicz
33
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Siedliska morskie i przybrzeŻne,
nadmorskie i Ęródlądowe solniska i wydmy
w gór´ rzeki, np.: mewy bladej Larus hyperboreus, wydrzyków
Siedliska przyrodnicze zaleŻne
1130
Stercorarius spp., perkoza, uhli Melanitta fusca, lodówki Clan-
i przylegajÄ…ce
gula hyemalis). Bardzo istotne jest równieŻ znaczenie rejonu
1
Siedliskami przylegającymi są: p"ytkie zatoki (1160), lagu- ujĘcia Wis"y dla ptaków zimujących, wĘród których szczegól-
ny (1150) i koryta rzek. nie liczne koncentracje tworzy lodówka Clangula hyemalis.
Obserwowano koncentracje przekraczajÄ…ce 1% populacji lo-
dówki zimującej w Europie. Jest to równieŻ waŻne zimowisko
Rozmieszczenie geograficzne
gÄ…go"a Bucephala clangula i mewy pospolitej Larus canus.
i mapa rozmieszczenia
Estuarium Odry zaliczane jest teŻ do najwaŻniejszych
w skali Morza Ba"tyckiego zimowisk ptaków wodnych,
zw"aszcza dla tracza Mergus serrator, "ab´dzia niemego
Cygnus olor, lodówki Clangula hyemalis.
W rejonach ujĘciowych obserwowano równieŻ foki szare
Halichoerus grypus.
Gatunki z za"Ä…cznika II Dyrektywy
Siedliskowej
Ryby: aloza Alosa alosa, parposz Alosa fallax, boleł

Aspius aspius, ciosa Pelecus cultratus, "osoĘ atlantycki Sal-
mo salar, minóg morski Petromyzon marinus.
Ssaki: foka szara Halichoerus grypus, foka pospolita Pho-
ca vitulina, foka obrÄ…czkowana Phoca hispida.
Gatunki z za"Ä…cznika I Dyrektywy Ptasiej
NajwaŻniejsze: sieweczka morska Charadrius alexandri-
nus, rybitwa czarna Chlidonias niger, r. bia"oczelna Sterna
Znaczenie ekologiczne i biologiczne
albifrons, r. wielkodzioba S. caspia, r. rzeczna S. hirundo,
UjĘcia rzek spe"niajÄ… waÅ»nÄ… rol´ jako siedliska przejĘciowe r. popielata S. paradisaea, r. czubata S. sandvicensis, "´-
pomi´dzy siedliskami s"odkowodnymi i morskimi, w któ- czak Tringa glareola, terekia Xenus cinereus, "ab´dÄ™ krzy-
rych wyst´pujÄ… zarówno gatunki s"odkowodne, jak i mor- kliwy Cygnus cygnus, nur rdzawoszyi Gavia stellata, n.
skie. Istotne jest ich znaczenie dla gatunków ryb dwuĘrodo- czarnoszyi G. arctica, bielik Haliaeetus albicilla, mewa
wiskowych (np. troç, certa) jako "Ä…cznika pomi´dzy rzekÄ… ma"a Larus minutus, szlamnik Limosa lapponica, bielaczek
a morzem. Wyst´pujÄ… tu równieÅ» gatunki zagroÅ»one wygi- Mergus albellus, p"atkonóg szyd"odzioby Phalaropus loba-
ni´ciem: minogi, troç, ciosa, certa, kie"bie. tus, batalion Philomachus pugnax.
Estuaria Wis"y i Odry zosta"y równieŻ zaliczone do miejsc
o znaczeniu mi´dzynarodowym w skali europejskiej (Impor-
Stany, w jakich znajduje si´ siedlisko
tant Birds Areas) dla ochrony zagroŻonych gatunków pta-
ków. Rejony ujĘciowe są jednymi z elementów sieci obsza- Stany uprzywilejowane
rów, których ochrona ma zapewniç zachowanie róŻnorodno- Wis"a ciÄ…gle jeszcze zachowa"a wiele elementów natural-
Ęci gatunkowej awifauny europejskiej. UjĘcia niektórych rzek nego koryta rzeki. Dotyczy to równieŻ rejonu ujĘcia Prze-
zachowa"y jeszcze duŻą róŻnorodnoĘç siedliskowÄ…, stwarza- kopu Wis"y, Wis"y Âmia"ej (stoÅ»ek ujĘciowy) oraz Wis"y Mar-
jÄ…c dogodne warunki l´gowe dla wielu gatunków ptaków, twej i Szkarpawy. Unikatowy charakter zachowa" rejon Sta-
równieÅ» bardzo rzadkich (np. sieweczka obroÅ»na Charadrius rej Âwiny. Naturalne cechy wyst´pujÄ… jeszcze w ujĘciowych
hiaticula, sieweczka morska Charadrius alexandrinus, ostry- rejonach np. PiaĘnicy, Czarnej Wody, Redy, Gizdepki.
gojad Haematopus ostralegus, mewa srebrzysta Larus argen-
tatus, rybitwa popielata Sterna paradisaea, rybitwa czubata Inne obserwowane stany
Sterna sandvicensis). Szczególnie waÅ»nÄ… rol´ odgrywajÄ… re- Uregulowane ujĘcia rzek, np. Kana" Âwiny, Pars´ta, S"upia.
jony ujĘciowe Wis"y jako miejsca koncentracji ptaków prze-
lotnych, zapewniajÄ…c pokarm wielu gatunkom.
Tendencje do przemian w skali
Szczególne znaczenie majÄ… dla w´drujÄ…cych szlakiem
kraju i potencjalne zagroŻenia
wschodnioatlantyckim gatunków: mewy ma"ej Larus minutus,
ogorza"ki Aythya marila, siewnicy Pluvialis squatarola, biegu- Tendencje do przemian
sa zmiennego Calidris alpina, p"atkonoga szyd"odziobego Generalnie, obserwuje si´ od wielu lat niekorzystne ten-
Phalaropus lobatus), a takÅ»e innych gatunków. UjĘcie Wis"y dencje polegajÄ…ce na pogarszaniu si´ walorów przyrod-
otwiera równieÅ» drog´ dla ptaków morskich przenikajÄ…cych niczych siedliska. Podstawowym, post´pujÄ…cym proce-
34
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Piaszczyste "awice podmorskie
UjĘcia rzek (eustaria)
sem jest eutrofizacja oraz zanieczyszczenia toksyczne, jak ce do redukcji zanieczyszczeł
komunalnych, przemys"o-
równieÅ» niekorzystne zmiany w przep"ywie wody i utrata wych i sp"ywów powierzchniowych. Powinno to byç realizo- 1130
naturalnego charakteru siedliska. W konsekwencji powo- wane poprzez wprowadzanie czystych technologii, dalszÄ…
1
duje to pogarszanie si´ warunków Å»yciowych, przede budow´ i modernizacj´ oczyszczalni Ęcieków oraz prze-
wszystkim ryb i ptaków. chodzenie do metod uprawy roli ograniczających sp"ywy
substancji biogenicznych do rzek. WaŻnym elementem
Potencjalne zagroŻenia tych dzia"ał
jest realizacja zobowiązał
mi´dzynarodowych
G"ównymi zagroŻeniami są: dotyczących redukcji zanieczyszczeł
wprowadzanych rze-
- eutrofizacja, kami do morza (HELCOM) i ochrony zlewni rzek (np. po-
- zanieczyszczenia toksyczne, rozumienia pomi´dzy Niemcami, Czechami i PolskÄ… doty-
- dzia"ania hydrotechniczne (zapory, kaskady, regulacja czÄ…ce ochrony Odry).
koryta, umacnianie brzegów), Dla rejonów ujĘciowych istotne jest równieŻ zachowanie
- nieracjonalne rybo"ówstwo i k"usownictwo, w ca"ym biegu rzek moŻliwie naturalnych warunków hy-
- inwazje gatunków obcych, drologicznych, umoŻliwiających np. okresowe zalewanie
- nadmierny ruch turystyczny, terenów przybrzeÅ»nych i dzia"alnoĘç erozyjnÄ… rzek.
- rozlewy olejowe. Dla ryb dwuĘrodowiskowych wyst´pujÄ…cych w rzekach
oraz w Ba"tyku istotne jest zachowanie moŻliwoĘci migra-
cji ryb tar"owych w gór´ rzek.
UŻytkowanie gospodarcze
W zakresie lokalnym naleÅ»y dÄ…Å»yç do stosowania metod
i potencja" produkcyjny
ochrony brzegów i niezb´dnej regulacji rzek w jak naj-
Potencja" gospodarczy rejonów ujĘciowych zaleŻy od wyko- mniejszym stopniu zmieniających naturalny charakter re-
rzystania i stanu zagospodarowania ca"ego biegu rzek. jonów ujĘciowych. Podejmowane powinny byç równieÅ»
W przesz"oĘci Wis"a by"a waŻnym szlakiem Żeglugowym, prace nad odtworzeniem zdegradowanych fragmentów
wykorzystywanym zarówno do przewozu towarów, jak i Å»e- ujĘç rzecznych, zarówno w korytach rzek, jak i w obr´bie
glugi turystycznej. W Å»yciu lokalnych spo"ecznoĘci waÅ»nÄ… delty. Regulacja ujĘcia Wis"y nie moÅ»e prowadziç do
rol´ odgrywa"y po"owy ryb. W rejonie ujĘciowym Wis"y istot- zniszczenia piaszczystych "awic w stoÅ»kach ujĘciowych
ne znaczenie majÄ… dla rybaków po"owy troci i certy. Rzeki Przekopu Wis"y i Wis"y Âmia"ej poza rynnÄ… nurtu wyzna-
spe"nia"y równieÅ» waÅ»nÄ… rol´ w rekreacji i jako Ä™ród"o wody czonÄ… przez tamy wzd"uÅ»ne. Prowadzone dzia"ania nie
pitnej. Istotne jest znaczenie rzek dla w´dkarzy. Zanieczysz- powinny wp"ywaç negatywnie na l´gowe, przelotne i zi-
czenie Wis"y i Odry, a takŻe niektórych mniejszych rzek dra- mujące gatunki ptaków.
stycznie zmniejszy"o ich walory rekreacyjne oraz ich rol´ ja- Niezb´dne jest wprowadzanie i modyfikowanie, w za-
ko ęróde" wody pitnej. Odra jest waŻną drogą morską, na- leŻnoĘci od aktualnego stanu siedliska, uregulował

tomiast Żegluga na WiĘle ma tylko lokalne znaczenie. prawnych okreĘlających zasady ochrony szczególnie
wartoĘciowych fragmentów siedliska. Powinny one
uwzgl´dniaç funkcjonalne powiÄ…zania siedliska z sie-
Ochrona
dliskami zaleŻnymi (koryta i doliny rzek, przybrzeŻna
Przypomnienie o wraŻliwych cechach strefa Ba"tyku, laguny).
siedliska Wszystkie projekty duŻych inwestycji hydrotechnicznych,
Przez siedlisko przep"ywają zanieczyszczenia ze zlewni wp"ywających na ca"y bieg rzek, jak równieŻ inwestycje
rzek wpadajÄ…cych do morza, stÄ…d teÅ» jego stan, w duÅ»ej w rejonie ujĘciowym muszÄ… byç poprzedzone ocenÄ…
mierze, zaleŻy od dzia"ał
prowadzonych na ca"ym ob- wp"ywu na Ęrodowisko, zgodnie z ustawą Prawo
szarze dorzeczy. UzaleŻniony jest równieŻ od dzia"ał
Ochrony Ârodowiska.
prowadzonych w ca"ym biegu rzek, przede wszystkim in-
westycji hydrotechnicznych zmieniajÄ…cych warunki hy- Inne czynniki mogÄ…ce wp"ynÄ…ç na sposób
drologiczne. W zakresie lokalnym najbardziej wraŻliwy ochrony siedliska
jest na niew"aĘciwie prowadzone regulacje koryt i umac- Plany ochrony Wolił
skiego Parku Narodowego i rezer-
nianie brzegów. watów Mewia ¸acha, Ptasi Raj, Beka, PiaĘnickie ¸Ä…ki,
które majÄ… charakter nadrz´dny w stosunku do wymie-
Zalecane metody ochrony nionych powyŻej zasad ogólnych (nb. w generaliach po-
Metody ochrony powinny umoÅ»liwiç zachowanie istniejÄ…- krywajÄ…cych si´).
cych ciągle naturalnych walorów przyrodniczych nieuregu-
lowanych ujĘç rzek. Przyk"ady obszarów obj´tych dzia"aniami
Jednym z podstawowych zadał
jest ograniczenie dop"ywu ochronnymi
do rzek substancji biogenicznych i zanieczyszczeł
toksycz- Wolił
ski Park Narodowy, Rezerwaty Mewia ¸acha, Beka,
nych. MuszÄ… wi´c byç kontynuowane dzia"ania zmierzajÄ…- Nadmorski Park Krajobrazowy.
35
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Siedliska morskie i przybrzeŻne,
nadmorskie i Ęródlądowe solniska i wydmy
Inwentaryzacje, doĘwiadczenia, Monitoring naukowy
1130
kierunki badał

W rzekach polskich, w tym takŻe w rejonach ujĘciowych,
Projekty badawcze powinny uwzgl´dniaç moÅ»liwie jak najwi´- prowadzony jest monitoring przez PaÅ‚
stwowÄ… Inspekcj´
1
cej sk"adowych siedliska i procesów zachodzÄ…cych w siedli- Ochrony Ârodowiska. PodstawowÄ… sprawÄ… jest modyfiko-
skach zaleŻnych i przyleg"ych, co umoŻliwi zrozumienie funk- wanie za"oŻeł
monitoringu w miar´ potrzeb i zapewnienie
cjonowania ca"ego systemu. Pozwoli to na tworzenie róŻnych cz´stotliwoĘci pomiarów i liczby badanych parametrów na
scenariuszy potencjalnych zmian w funkcjonowaniu siedliska, poziomie umoŻliwiającym okreĘlenie trendów. WaŻny jest
w zaleŻnoĘci od ewentualnych naturalnych bądę teŻ antropo- teŻ wybór parametrów, które odzwierciedlają aktualny
genicznych czynników. Jest to równieŻ podstawa oceny wp"y- stan, aktualne zagroŻenia oraz zmiany zachodzące
wu planowanych inwestycji na Ęrodowisko. Powinny byç teÅ» w strukturze siedliska.
prowadzone badania tworzące podstawy restytucji gatunków,
które wygin´"y (np. "osoĘ) lub zagroÅ»onych (np. certa). Jan Warzocha
36
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków