Hydrologia i nauki o Ziemi
Ustroje rzek
dr inż. Marcin Janik
Instytut Inżynierii Wody i Ścieków
P o l i t e c h n i k a Åš l Ä… s k a
Ustroje rzeczne
Każda rzeka ma właściwy dla siebie typ ustroju
 odzwierciedla wpływ wywierany przez środowisko na obieg wody w zlewni
ustrój wodny = reżim wodny - określa strukturę czasową stanów i przepływów rzecznych
w normalnym cyklu rocznym
Klasyfikacja opiera się na ocenie wykresu współczynników miesięcznych przepływów k
k = SQm / SQr
- uwzględniając przepływy z wielolecia
Ustroje rzeczne
Typy rzek (Wojejkow, XIXw):
qðrzeki klimatów zimnych  z
ródłem jest topnienie ściegu, wysokie stany wody podczas
roztopów; w zimie przepływ prawie ustaje
qðrzeki typu wschodnioeuropejskiego  z
ródłem zasilania są roztopy wiosenne, wysokie
wezbrania wiosnÄ…
qðrzeki typu górskiego  stany wody zależą od opadów i retencji Å›nieżnej
qðrzeki klimatu umiarkowanego oceanicznego  wezbrania wywoÅ‚ane opadami deszczu,
wysokie stany wody w porze chłodnej
qðrzeki typu Å›ródziemnomorskiego  zasilane przez obfite opady porze zimowej, latem
często wysychają
qðrzeki klimatów podzwrotnikowych  rytm nawiÄ…zujÄ…cy do pór suchych i deszczowych
qðrzeki typu pustynnego  nie tworzÄ… systemów rzecznych, zasilane epizodycznymi
opadami
Ustroje rzeczne
Podział według Pardego - podstawą jest podział według rodzaju zasilania i liczby
okresów o ekstremalnych przepływach
Rodzaje zasilania:
żðÅ›nieżny,
żðdeszczowy
żðlodowcowy
Typy ustrojów:
" prosty  jeden okres wysokich i niskich przepływów
" złożony pierwotny
" złożony zmienny
Ustroje rzeczne
prosty  jeden okres wysokich i niskich przepływów  podtypy:
żðlodowcowy  wysokie stany i przepÅ‚ywy w lecie
żðÅ›nieżny górski  wysokie stany pochodzÄ… z roztopów, ale sÄ… sÅ‚absze i wystÄ™pujÄ… wczeÅ›niej
żðÅ›nieżny równinny  wysokie stany wiosnÄ…
żðdeszczowy oceaniczny  wysokie stany zimÄ…, nieduża amplituda w ciÄ…gu roku
żðdeszczowy miÄ™dzy zwrotnikowy  wysokie stany w porze deszczowej
Ustroje rzeczne
złożony pierwotny - charakterystyczny dla rzek zasilanych z dwóch z
ródeł i stąd 2
maksima i minima:
żðÅ›nieżny przejÅ›ciowy  zasila woda roztopowa i opady
żðÅ›nieżny równinny  wiosenne roztopy i wezbrania wynikajÄ…ce z maÅ‚ego parowania w
niskich temperaturach
żðÅ›nieżno-deszczowy  główne wezbranie spowodowane roztopami, drugie opadami
letnimi
żðdeszczowo-Å›nieżny  maksymalne wezbranie wywoÅ‚ane opadami, mniejsze roztopami
Ustroje rzeczne
złożony zmienny  charakteryzuje rzeki mające więcej niż dwa z
ródła zasilania
występuje kilka okresów niżówek i wezbrań
Według Lwowicza  cechy:
üðrodzaj zasilania (deszczowe, Å›nieżne, lodowcowe, podziemne)
üðsezonowy rozkÅ‚ad odpÅ‚ywu (wiosenny, letni, jesienny, zimowy)
Udział poszczególnych z
ródeł określony jest w procentach:
qð>80% z jednego z
ródła  ustrój prosty
qð50-80% z jednego z
ródła  przypisuje się z
ródłu główną rolę w formowaniu odpływu
qðprzy zasilaniu z wielu z
ródeł  określa się to, które ma największy udział
-przyjęta klasyfikacja:
12 grup z
ródeł zasilania i 12 grup sezonowego rozkładu = 144 odmiany ustroju
Ustroje rzeczne
Ustroje rzeczne
Rzeki polskie
2 rodzaje zasilania:
qðÅ›nieżne roztopowe
qðdeszczowe
Charakterystyki reżimu (wg Dębskiego):
żðÅ›nieżno-deszczowy  odmiany:
żðtatrzaÅ„ska
żðgórska  Górna WisÅ‚a, Górna Odra
żðoceaniczna  rzeki Przymorza
żðrówninna - Bug
Ustroje rzeczne
Typy reżimów hydrologicznych na obszarze Polski:
qðwyrównany
qðumiarkowany
qðniewyrównany
-odmiany zależne od liczby i okresów występowania największych wezbrań oraz
przeważającego typu zasilania
Okresy hydrologiczne  sÄ… elementami struktury czasowej zjawisk hydrologicznych w
cyklu rocznym. Pod względem zasobności wyróżnia się typy okresów:
żðniżówkowe  gÅ‚Ä™bokie, przeciÄ™tne, pÅ‚ytkie
żðnormalne lub przeciÄ™tne
żðwezbraniowe (niskie, wysokie, katastrofalne)