Jazygowie - Wikipedia, wolna encyklopedia
/**/







/**/





/**/








1% podatku dla Wikipedii - 100% wiedzy dla Ciebie. Podaruj Stowarzyszeniu Wikimedia Polska 1% swojego podatku dochodowego.Przyjedź na Konferencję Wikimedia Polska 2008.

Jazygowie[edytuj]

Z Wikipedii

Skocz do: nawigacji, szukaj
Jazygowie (Jaxamatae, Ixibatai, Iazyges) - lud sarmacki




Spis treści
[ukryj]

1 Starożytność

1.1 Od Donu do Dunaju
1.2 Nad Dunajem i Cisą

1.2.1 Okres wczesny
1.2.2 Okres środkowy
1.2.3 Okres późny




2 Średniowiecze i czasy nowożytne
3 Bibliografia





//


Starożytność [edytuj]

Od Donu do Dunaju [edytuj]
Jazygowie byli ludem koczowniczym, który początkowo zamieszkiwał obszar położony na północny zachód od Morza Azowskiego między Dnieprem i Donem.
Należeli do pierwszych Sarmatów, którzy przekroczyli Don i zainicjowali wędrówkę ze stepów nad dolną Wołgą - na początku II wieku p.n.e. pod naciskiem sąsiednich plemion, głównie Roksolanów ustępujących przed Aorsami ze swoich siedzib na wschód od Dniepru, Jazygowie przenieśli swoje siedziby bardziej na zachód, na stepy nad dolnym Dniestrem.
Na nowych terenach ich najbliższymi sąsiadami zostali celtyccy Bastarnowie i Tyrageci. Niektóre plemiona jazygockie dotarły aż do delty Dunaju, wchodząc w kontakt z Rzymianami oraz Dakami.
W latach 78-76 p.n.e.
odbyła się rzymska wyprawa karna przeciwko Jazygom zamieszkałym na
północ od Dunaju. Była to pierwsza z wielu zanotowanych potyczek między
Sarmatami a Rzymianami.
W wojnie Pontu z Rzymem Jazygowie stanęli po stronie Mitrydatesa VI Eupatora.
Po ustanowieniu przez Rzymian limesu na Dunaju, Jazygowie próbowali kilkakrotnie najazdów na rzymską prowincję Mezję Dolną. Świadkiem najazdu w 16 roku n.e. był Owidiusz, który przebywał w tym czasie na zesłaniu w Tomi (dzisiejsza Konstanca), mieście greckim w rzymskiej Mezji Dolnej, i pozostawił kilka relacji o Jazygach.

Nad Dunajem i Cisą [edytuj]
Po rozgromieniu Bastarnów przez Daków pod wodzą Burebisty, Jazygowie przekroczyli Karpaty (po 20 n.e.) i osiedlili się w północnej części Kotliny Panońskiej oraz na terenach dzisiejszej południowej i wschodniej Słowacji, mając za sąsiadów plemiona germańskie, m.in. Markomanów i Kwadów.
Jazygowie częściowo wyparli, głównie jednak podporządkowali sobie celto-dackich mieszkańców nowo zajętych terenów. Tacyt wymienia Kotynów i Orsów, miejscowe plemiona żyjące na północny wschód od dzisiejszego Budapesztu, które płaciły Jazygom daninę. Miejscowa ludność utrzymała jednak swoją odrębność przynajmniej do III wieku n.e., przy tym wywierając na nich istotny wpływ, potwierdzony badaniami archeologicznymi wczesnych grobów sarmackich.
Jazygowie, których Rzymianie zawsze nazywali �śSarmatami”, przebywali
na Nizinie Węgierskiej ponad 450 lat, a ponieważ byli odcięci od swych
krewniaków z obszaru północnoczarnomorskiego, ich dzieje mają niewiele
wspólnego z historią innych ludów sarmackich, które pozostały na
wschodzie. Główne ogniwo wiążące stanowiły grupy Roksolanów i Alanów, które wycofując się na zachód, po różnych zaburzeniach na stepach północnego Nadczarnomorza, przekraczały Karpaty
i przyłączały się do Jazygów. Przybysze zazwyczaj zakłócali zastany
porządek rzeczy, pogarszali stosunki z sąsiednimi ludami, a zwłaszcza z
Imperium Rzymskim, co powodowało dla nich i dla miejscowych sarmackich
Jazygów groźne w skutkach następstwa.
Dzieje Jazygów na Węgrzech można podzielić na trzy okresy: wczesny (około 20�"160 n.e.), środkowy (160�"260 n.e.) i późny (260�"430 n.e.).

Okres wczesny [edytuj]
We wczesnym okresie Jazygowie pozostawali wyraźnie w dobrych
stosunkach z Rzymianami �" zawarli widocznie z nimi układ, że będą
służyć jako wojsko pomocnicze (�śauxiliare"). W latach 48 - 54 n.e. Jazygowie pojawiają się jako sprzymierzeńcy Wanniusza, wasala Imperium Rzymskiego, panującego nad Regnum Vannianum leżącym nad Dunajem. Po rozpadzie tego tworu zostali zaatakowani przez Lugiów i Hermundurów.
Mimo, że Jazygowie graniczyli z rzymską prowincją Panonią, w tym
okresie do niej nie wkraczali - ich główna siła była skierowana przeciw
Dakom, z którymi walczyli jako sprzymierzeńcy Rzymu w dackich wojnach Trajana w latach 85�"88 i 101 n.e. Jednakże w 92 sarmaccy i germańscy wojownicy w 89 roku n.e. napadli na Panonię, z której jednak zostali wyparci. Najazdy powtórzyły się w 93,
kiedy po pokonaniu Daków Jazygowie wtargnęli na obszar na południe od
Dunaju i spustoszyli rzymską Mezję, lecz od tego czasu koalicja
sarmacko-germańska przez kilkadziesiąt lat nie przekroczyła,
umocnionego przez cesarza Domicjana, rzymskiego limesu w rejonie Dunaju. Natomiast w latach 117-119 cesarz Hadrian
odbył ciężką kampanię w obronie rzymskiej Dacji, zaatakowanej od
wschodu przez Roksolanów, a od zachodu właśnie przez Jazygów. Sarmaci
zostali odparci i zawarto układ, który legł u podstawy pokoju
trwającego 50 lat.

Okres środkowy [edytuj]
W 167 roku Markomanowie, Kwadowie i mniejsze plemiona germańskie przedarły się przez Dunaj, rozpoczynając w ten sposób tzw. wojny markomańskie.
Jazygowie, na wieść o wtargnięciu dawnych sojuszników do rzymskich
prowincji, skierowali swoje uderzenie na zachód na Panonię oraz w 167
zajęli Dację. W 169 Sarmaci znowu przekroczyli Dunaj i najechali Panonię. W roku 175 Jazygowie zostali pokonani przez Marka Aureliusza w potyczce na zamarzniętym Dunaju, barwnie opisanej przez Kasjusza Diona. Zawarty wtedy pokój, między Markiem Aureliuszem, który przyjął tytuł Sarmaticus,
a Sarmatami, uczczony został wybiciem odpowiednich monet cesarskich, a
Sarmaci musieli przyjąć ciężkie warunki: nakazano im trzymać się z dala
od Dunaju i dostarczenie armii rzymskiej rekrutów. Jednak wkrótce walki
zostały wznowione i wojna Jazygów i Germanów z Rzymianami trwały aż do
śmierci Marka Aureliusza. Jego następca, Kommodus
zawarł z nimi pokój, w myśl którego barbarzyńcy zobowiązali się
dostarczać rekrutów do rzymskiej armii i trzymać się w odległości 15 km
od granicy.
Wojska rzymskie zasilone zostały kontyngentem 8000 jeźdźców
jazygockich, z czego około 5500 musiało udać się na służbę wojskową do Brytanii. Stacjonowali oni na północnej granicy w oddziałach po 500 żołnierzy, m.in. w rzymskiej twierdzy w Chester, stanowiącej jeden z punktów obronnych Wału Hadriana, oraz w twierdzach w Bremetennacum (w Ribchester koło Lancasteru) i Morbium. Większość z nich nie powróciła już do ojczyzny. W Bremetennacum założono osadę weteranów, która istniała jeszcze na początku V wieku n.e.
W 2 lata później, w 177
wybuchła II wojna markomańska i Jazygowie uzyskali pewne złagodzenie
poprzednich warunków. Pozwolono im pływać po Dunaju we własnych
łodziach, aby mogli kontaktować się z Roksolanami, którzy mieszkali na Nizinie Rumuńskiej
na wschód od Dacji i zaopatrywali ich w paciorki oraz inne towary
pochodzenia wschodniego, wchodzące w skład typowego wyposażenia
grobowego Jazygów.
Zmagania wojenne z Rzymem ciągnęły się z niewielkimi przerwami. Cesarz Maksymin Trak prowadził kampanię przeciwko Jazygom w latach 236�"238,
odpierając ich i sprzymierzonych z nim Daków znad Dunaju, a po kampanii
przybierając tytuł �śSarmaticus Maximus". Jazygowie dokonywali napadów
na Dację w latach 248�"250 oraz wspólnie z Kwadami na Panonię w roku 254.

Okres późny [edytuj]
Upadek węgierskich Sarmatów w połowie III wieku wyznacza początek okresu późnosarmackiego. Na północ od nich osiedlili się Gepidzi, wojowniczy lud germański, a w roku 260 Goci wkroczyli do Dacji, której Rzymianie nie mogli już dłużej obronić, i w roku 271 założyli tam potężne królestwo Wizygotów.
Pomimo tego niebezpieczeństwa na wschodniej granicy, sarmaccy Jazygowie
wspólnie z Kwadami kontynuowali najazdy na Panonię (najbardziej
niszczycielski był najazd w latach 282�"283) aż do czasu ośmiu kolejnych wypraw rzymskich w latach 290 i 313, kiedy Rzymianie najechali i spustoszyli terytorium Jazygów. W związku z tym cesarz Galeriusz oraz jego następcy, Konstantyn i Licyniusz, przybrali tytuł �śSarmaticus".
Rzymskie ekspedycje karne osłabiły Sarmatów, ale ich nie złamały.
Ożywione działania wojenne Sarmatów, na które Rzymianie tak gwałtownie
zareagowali, były �" jak się wydaje �" związane z wewnętrznymi zmianami,
najprawdopodobniej spowodowanymi przybyciem nowej fali ludności ze
wschodu (Roksolanowie, Alanowie).
W czasach panowania Konstantyna Jazygowie, broniący swojej ziemi przed Gotami, stali się nawet, przez pewien okres (w latach 321-322),
sojusznikami cesarza. Nazwa �śJazygowie” wyszła powoli w tym okresie z
użycia, ponieważ przewagę osiągnęli przybysze należący do innego
plemienia. Byli to prawdopodobnie Alanami ze stepów leżących na zachód
od Dniestru, uciekającymi pod naporem Gotów w kierunku zachodnim.
Końcowe stadium okresu późnosarmaekiego na Węgrzech rozpoczęło się około roku 332,
gdy wybuchła wyniszczająca wojna domowa. Podległe plemię �śSarmatae
Limigantes" powstało przeciwko swym panom, �śSarmatae Ardagarantes",
zwanym także �śSarmatae Libri". W walce tej miało uczestniczyć ponad 100
000 wojowników. Wojna potoczyła się ona niekorzystnie dla
�śArdagarantes". Niektórzy z nich uciekli do Kwadów i Gotów, lecz większość w liczbie 300 000 szukała schronienia na rzymskim terytorium, gdzie dano im ziemie w Mezji i Panonii.
W latach 355 i 357 Sarmaci �śLimigantes" podbili i splądrowali górną Mezję i dolną Panonię, lecz pokonał ich cesarz Konstancjusz w 358.
�śArdagarantes" zostali wówczas osadzeni przez Rzymian w swoim dawnym
kraju, a ich rodzimy książę Zizais został wyniesiony na tron. W
następnym jednak roku, niezadowoleni z nowego miejsca zamieszkania,
poprosili oni o zezwolenie na osiedlenie się w granicach Cesarstwa,
później zaś usiłowali pomścić utratę terytorium w zdradzieckiej napaści
na cesarza. Cesarzowi udało się zbiec, a Rzymianie wybili całe plemię.
Sarmackie najazdy na Panonię notowano znów w latach 364, 374 i 378; odparł je cesarz Teodozjusz. W roku 384 Teodozjusz, razem z synem Arkadiuszem i współregentem Walentynianem II, odniósł zwycięstwo nad Sarmatami.
Za koniec tego okresu uważa się zwykle mniej więcej rok 430, to jest rok zajęcia Węgier przez Hunów, lecz w źródłach pisanych Sarmaci na Węgrzech wspominani byli jeszcze prawie 50 lat później. W okresie schyłku starożytności i wczesnego średniowiecza Jazygowie znikają z areny dziejów - brak jest jakichkolwiek źródeł o ich losach w tym czasie.

Średniowiecze i czasy nowożytne [edytuj]
W średniowieczu mianem Jazygów określano niekiedy Jasów lub Jazonów, lud pochodzenie alańskiego, który w okresie najazdów mongolskich przywędrował na Węgry wraz z Kumanami. Podobnie jak właściwi Jazygowie posługiwali się oni dialektem północno irańskim pokrewnym językowi osetyńskiemu.
Na początku XIII wieku Jasowie jako sojusznicy Kipczaków na stepach nadkaspijskich stawiali opór podbojom mongolskim. Poniósłszy klęskę uciekli na Węgry, gdzie w 1237 król Bela IV udzielił im schronienia i osiedlił na terenach u stóp Matry, w północnej części Międzyrzecza Dunaju i Cisy. Tereny te zostały ostatecznie zajęte przez Jazygów po odwrocie Mongołów z Europy w 1242. Krainę tę nazwano Jazygią (Jaszs�Ąg), jej stolicą stało się miasto J�Ąszberény.
Pod rządami Królestwa Węgier Jasowie utrzymali odrębność etniczną i
administracyjną. W zamian za szeroki samorząd dostarczali królom
węgierskim bitnych i licznych wojowników. W XVI wieku Jazygia wraz z
resztą środkowych Węgier dostała się pod panowanie imperium
ottomańskiego. Po odzyskaniu Węgier Habsburgowie poddali ludność Jazygii uciskowi podatkowemu, od którego kraina wykupiła się w 1745. Potem cieszyła się przywilejami do połowy XIX wieku.
Jasowie przyjęli język węgierski
w czasie okupacji tureckiej i ostatecznie zarzucili używanie rodzimego
języka w XVII wieku. Zachowali jednak świadomość odrębności etnicznej
od Węgrów
oraz własną kulturę ludową. Obecnie do jasyjskiego pochodzenia
przyznaje się około 105 tysięcy osób, mieszkających w Jazygii, głównie
w okolicach J�Ąszberény.

Bibliografia [edytuj]

do części �śStarożytność”:

Iwaszkiewicz P., Łoś W., Stępień M. - �śWładcy i wodzowie starożytności. Słownik”, WSiP, Warszawa 1998, s. 227, 231, 251, 256, ISBN 83-02-06971-X
Sulimirski T. - �śSarmaci”, PIW, Warszawa 1979, s. 115-116, 156-166, ISBN 83-06-00023-4
Prostko-Prostyński J. (red) - �śSłownik cesarzy rzymskich”, Wydawnictwo Poznańskie sp. z o.o., Poznań 2001, s. 85, ISBN 83-7177-185-1









Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Jazygowie"
Kategorie: Sarmaci �ó Starożytne ludy �ó Średniowieczne ludy �ó Grupy etniczne






Widok


artykuł
dyskusja
edytuj
historia i autorzy




osobiste


Logowanie / rejestracja






if (window.isMSIE55) fixalpha();

nawigacja


Strona główna
Kategorie artykułów
Losuj stronę
Bieżące wydarzenia
Pomoc
Wspomóż Fundację




techniczne


Portal wikipedystów
Kontakt z Wikipedią
Zgłoś błąd
Zgłoś złą grafikę




zmiany


Ostatnie zmiany
Zmiany tematyczne




Szukaj



 





narzędzia


Linkujące
Zmiany w dolinkowanych
Prześlij plik
Strony specjalne
Wersja do druku Link do tej wersjiCytowanie tego artykułu



W innych językach


�ęŃ���łаŃ�Ń�ки
Deutsch
English
Magyar
Italiano
Rom�ónă
� Ń�Ń�Ń�ки�ą
�ĄŃ��żŃ�ки / Srpski
Nederlands









Tę stronę ostatnio zmodyfikowano 10:16, 2 mar 2008.
Tekst udostępniany na licencji GNU Free Documentation License. (patrz: Prawa autorskie)
Wikipedia® jest zarejestrowanym znakiem towarowym Wikimedia Foundation. Możesz przekazać dary pieniężne Fundacji Wikimedia.
Zasady ochrony prywatności
O Wikipedii
Informacje prawne




if (window.runOnloadHook) runOnloadHook();