Poradnik Inwestora
Piotr Biernacki
Jak zaczą�
inwestowa�
Jak zaczą�
inwestowa�
Poradnik Inwestora
Piotr Biernacki
Jak zaczą�
inwestowa�
Warszawa 2005
Wydawca:
Fundacja Edukacji Rynku Kapita"owego
ul. KsiąŻ�ca 4, 00-498 Warszawa
www.ferk.pl
Tekst broszury udost�pni"a Komisja Papierów WartoĘciowych i Gie"d
� Komisja Papierów WartoĘciowych i Gie"d, Warszawa 2005
Wydanie III uaktualnione, Warszawa, wrzesieł
2005
Wydania I i II ukaza"y si� kolejno w 2003 r. i 2004 r. pt.:  Poradnik inwestora
ISBN 83-89465-06-X
Opracowanie graficzne: Lech Szymał
ski, Formacja Aktywna
03-918 Warszawa, ul. �otewska 17/2, tel. [phone]
SPI S TRE�CI
Wst�p ............................................................................................................... 9
Zarabianie na rynku kapita"owym .................................................... 11
Mechanizm dzia"ania rynku wtórnego ............................................ 12
Co zrobi�, Żeby zaczą� inwestowa�? ............................................... 15
Obligacje, czyli bezpiecznie i pewnie .............................................. 20
Akcje, czyli jestem wspó"w"aĘcicielem .......................................... 23
Instrumenty pochodne, czyli wyŻsza szko"a jazdy ..................... 25
Fundusze inwestycyjne .......................................................................... 26
Zarządzanie aktywami ........................................................................... 29
MoŻliwe problemy ..................................................................................... 31
Podsumowanie .......................................................................................... 33
Wi�cej informacji
przydatnych inwestorom
moŻna znaleę� na stronach internetowych
FUNDACJI EDUKACJI RYNKU KAPITA�OWEGO
www.ferk.pl
GIE�DY PAPIERÓW WARTO�CIOWYCH W WARSZAWIE
www.gpw.pl
KOMISJI PAPIERÓW WARTO�CIOWYCH i GIE�D
www.kpwig.gov.pl
Wst�p
CZEMU S�U�Y TEN PORADNIK?
Przedstawiamy Pał
stwu poradnik inwestora pt.  Jak zaczą� inwestowa� . Inwe-
storzy to osoby, które rezygnują z wydania dziĘ posiadanych pieni�dzy po to, aby je
pomnoŻy�, licząc si� jednoczeĘnie z moŻliwoĘcią strat. Czytając ten poradnik dowie-
dzą si� Pał
stwo, krok po kroku, co to jest rynek kapita"owy, gie"da, akcje i obliga-
cje, co zrobi�, Żeby zaczą� inwestowa� i na czym moŻna zarobi� oraz, co bardzo waŻ-
ne, jakie si� z tym wiąŻe ryzyko i jak stara� si� unikną� ewentualnych strat.
Taka wiedza jest potrzebna kaŻdemu, kto chce inwestowa� i zarabia� na rynku ka-
pita"owym. A przecieŻ warto! Gie"da papierów wartoĘciowych niesie w sobie ogrom-
ne moŻliwoĘci inwestowania. Jest to miejsce odpowiednie dla kaŻdego, kto chce po-
mnaŻa� swoje pieniądze. Na rynku kapita"owym jest miejsce dla osób ostroŻnych,
które zadowolą si� niŻszym, ale pewnym zyskiem, a takŻe dla tych, którzy gotowi są
zaryzykowa� ewentualną strat� cz�Ęci pieni�dzy, licząc na duŻy zysk.
DO KOGO JEST SKIEROWANY?
Poradnik jest skierowany do osób, które jeszcze nie inwestowa"y na rynku kapita"o-
wym, a chcia"yby to robi�. KaŻdy, kto posiada oszcz�dnoĘci, nawet niewielkie, moŻe
zamiast trzyma� je w domu lub odk"ada� w banku na niewielki procent, spróbowa�
zarobi� wi�cej. Na rynku kapita"owym, poza bardzo bezpiecznymi inwestycjami, przy-
noszącymi jednak stosunkowo niewielkie korzyĘci, są teŻ takie, na których moŻna zy-
ska� wi�cej. WiąŻe si� to jednak z wi�kszym ryzykiem. Dla inwestorów dost�pne są na
rynku kapita"owym bardzo z"oŻone sposoby inwestowania oraz takie, przy których wy-
starczy wiedza taka, jak przy zak"adaniu konta w banku i wp"aceniu na nie pieni�dzy.
CZEGO MO�NA SIó Z NIEGO DOWIEDZIE�?
W poradniku przedstawione są podstawowe poj�cia dotyczące gie"dy, kupowania
oraz sprzedawania akcji i obligacji, korzystania z moŻliwoĘci, jakie dają fundusze in-
westycyjne i inne instrumenty finansowe, czyli moŻliwoĘci lokowania Ęrodków fi-
nansowych. Wi�cej informacji na ten temat mogą Pał
stwo znaleę� w serwisach in-
ternetowych Fundacji Edukacji Rynku Kapita"owego, Komisji Papierów WartoĘcio-
wych i Gie"d oraz Gie"dy Papierów WartoĘciowych w Warszawie.
9
JAK CZYTA� PORADNIK?
Osoby mniej doĘwiadczone powinny na pewno przeczyta� pierwsze rozdzia"y wyja-
Ęniające podstawowe poj�cia, takie jak inwestowanie, zysk, ryzyko, które są potrzebne
dla zrozumienia dalszej cz�Ęci tekstu oraz opisujące funkcjonowanie gie"dy i t"umaczą-
ce, krok po kroku, co trzeba zrobi�, Żeby zaczą� zarabia� na rynku kapita"owym i jak
stara� si� unikną� strat. KaŻdy powinien zapozna� si� z omówionymi na koł
cu porad-
nika problemami, z którymi moŻe zetkną� si� ten, kto inwestuje na rynku kapita"owym.
Pozosta"e rozdzia"y mogą by� interesujące zarówno dla początkujących, jak i dla tych,
którzy coĘ juŻ wiedzą o rynku kapita"owym. W rozdzia"ach tych omówione są róŻne in-
strumenty, w które si� inwestuje: obligacje, akcje, instrumenty pochodne, fundusze in-
westycyjne. Opracowując poradnik staraliĘmy si� przejrzyĘcie wyjaĘni� wszelkie poj�-
cia, które mogą by� niezrozumia"e dla osób nie zajmujących si� na co dzieł
finansami.
10
ZARABI ANI E NA RYNKU KAPI TA�OWYM
Zarabianie na rynku
kapita"owym
ZARABIANIE A INWESTOWANIE
KaŻdy wie, co to znaczy zarabia�. Pieniądze moŻna zarabia� na przyk"ad pracując
na etacie, wykonując prace zlecone lub inwestując. A co znaczy s"owo  inwesto-
wa� ? Cz�sto jest ono mylone z  zarabia� . Inwestowanie oznacza rezygnacj� z kon-
sumpcji teraz i przeznaczanie pewnych sum pieni�dzy na inwestycj� po to, aby po
jakimĘ czasie mie� ich wi�cej, licząc si� jednoczeĘnie z moŻliwoĘcią straty. Oszcz�d-
noĘci moŻna inwestowa� na róŻne sposoby, m. in. moŻna zainwestowa� je na rynku
kapita"owym  i tym zajmiemy si� w tym poradniku.
INWESTOWANIE KRÓTKO- I D�UGOTERMINOWE
Inwestowanie na rynku kapita"owym moŻe by� krótko- i d"ugoterminowe. JeĘli
przewidujemy, Że b�dziemy wkrótce potrzebowali naszych oszcz�dnoĘci, na przyk"ad
za kilka tygodni lub miesi�cy, a nie chcemy, by leŻa"y bezczynnie w szufladzie, wów-
czas moŻemy je zainwestowa� krótkoterminowo. JeĘli z kolei wiemy, Że naszych
oszcz�dnoĘci nie b�dziemy rusza� przez d"ugi czas, wtedy moŻemy wybra� inwesty-
cj� d"ugoterminową. D"ugoterminowo inwestujemy na przyk"ad pieniądze, które
zbieramy na przysz"ą emerytur�  nie b�dziemy ich przecieŻ potrzebowa� co naj-
mniej przez najbliŻsze kilka, kilkanaĘcie lub kilkadziesiąt lat.
Inwestycje krótkoterminowe muszą by� p"ynne, czyli musimy mie� moŻliwoĘ� "a-
twej zamiany ich na gotówk�. JeĘli kupimy jednostki uczestnictwa w funduszu inwe-
stycyjnym (w rozdziale o funduszach inwestycyjnych opisane jest, czym są jednost-
ki uczestnictwa) i b�dziemy chcieli si� ich pozby�, to nie b�dzie z tym problemu. Po
prostu, pójdziemy do domu maklerskiego lub innego dystrybutora jednostek uczest-
nictwa, zlecimy ich sprzedaŻ i juŻ po kilku dniach moŻemy odebra� pieniądze z ich
sprzedaŻy. Natomiast jeĘli zainwestowaliĘmy nasze oszcz�dnoĘci w mieszkanie na
wynajem, to nie jest to p"ynna inwestycja. Gdy b�dziemy chcieli nasze pieniądze od-
zyska�, wówczas trzeba b�dzie znaleę� kupca na mieszkanie, co moŻe trwa� nawet
wiele tygodni lub miesi�cy, i dopiero wtedy zrealizowa� transakcj�.
11
MECHANI ZM DZI A�ANI A RYNKU WTÓRNEGO
Mechanizm dzia"ania
rynku wtórnego
Handel akcjami, obligacjami i innymi instrumentami finansowymi odbywa si� na
tzw. wtórnym rynku papierów wartoĘciowych. W Polsce dzia"ają dwa takie rynki:
Gie"da Papierów WartoĘciowych w Warszawie oraz Centralna Tabela Ofert.
TRANSAKCJE NA GIE�DZIE
W czasie, gdy powstawa"y gie"dy, przychodzili na nie ludzie, którzy chcieli sprze-
da� posiadane papiery wartoĘciowe lub je kupi�. PoniewaŻ trudno by"oby wszystkim
zawiera� transakcje bezpoĘrednio, zlecali to maklerom, czyli poĘrednikom. Makle-
rzy zbierali od wielu klientów zlecenia kupna i sprzedaŻy papierów po okreĘlonych
cenach i zawierali mi�dzy sobą transakcje w imieniu klientów. Papiery wartoĘciowe
by"y wtedy wykonane z papieru, tak jak obecnie banknoty.
DziĘ sam mechanizm dzia"ania gie"dy jest podobny. Papiery wartoĘciowe nie są jed-
nak wykonane z papieru, lecz istnieją wy"ącznie w pami�ci komputerów. Klientom,
którzy tego chcą, wydawane są zaĘwiadczenia, Że są na przyk"ad posiadaczami 100 ty-
si�cy akcji pewnej spó"ki. �atwo sobie wyobrazi�, ile miejsca zaj�"oby 100 tysi�cy ak-
cji kaŻda formatu duŻej kartki.
SK�ADANIE ZLECEĄ
Inwestorzy, aby z"oŻy� zlecenie, nie muszą przychodzi� na gie"d�. Wystarczy, Że
pójdą do domu maklerskiego i tam z"oŻą zlecenie. Mogą teŻ z"oŻy� zlecenie przez te-
lefon, faksem lub przez Internet. Zlecenie zostanie przyj�te przez maklera. Jest to
osoba, która zna si� na rynku kapita"owym, zda"a odpowiedni egzamin i posiada li-
cencj� wydaną przez Komisj� Papierów WartoĘciowych i Gie"d. Obecnie w Polsce
jest oko"o 1800 maklerów. W domu maklerskim tylko maklerzy mogą udziela�
klientom bezp"atnych rekomendacji, czyli doradza�, w co warto inwestowa�. Sami
maklerzy teŻ nie spotykają si� na parkiecie, czyli w sali gie"dy, tylko pracują przy
komputerach, a transakcje dokonywane są za poĘrednictwem specjalnego systemu
informatycznego. Dzi�ki wykorzystaniu komputerów moŻliwe jest o wiele szybsze
dokonywanie transakcji. Ich wyniki są po chwili widoczne dla inwestorów. Mogą
oni na bieŻąco obserwowa� kszta"tujący si� kurs akcji i szybko reagowa�  sprzeda-
wa� lub kupowa� papiery, którymi si� interesują.
12
MECHANI ZM DZI A�ANI A RYNKU WTÓRNEGO
ZAWIERANIE TRANSAKCJI
Jak przebiegają transakcje na gie"dzie i jak kszta"tuje si� kurs akcji, czyli ich cena?
Spróbujmy przeĘledzi� to na przyk"adzie akcji jednej spó"ki. W duŻym skrócie me-
chanizm ten dzia"a nast�pująco:
Przyk"ad
Kilku inwestorów zamierza kupi� akcje spó"ki. Jeden chce kupi� 100 akcji, lecz nie
droŻej niŻ po 22 z", drugi 200 akcji nie droŻej niŻ po 20 z", trzeci 100 akcji nie droŻej
niŻ po 18 z", a czwarty 150 akcji nie droŻej niŻ po 16 z".
Kilku innych inwestorów chce sprzeda� akcje: jeden 50 akcji lecz nie taniej niŻ po
18 z", drugi 200 akcji po 20 z", trzeci 200 akcji nie taniej niŻ po 22 z", a czwarty 100
akcji nie taniej niŻ po 24 z". Kurs akcji ukszta"tuje si� wi�c pomi�dzy 18 a 22 z".
Ci inwestorzy, którzy chcieli kupi� bardzo tanio (na przyk"ad po 16 z") lub
sprzeda� bardzo drogo (na przyk"ad po 24 z") nie zrealizują swoich zleceł
,
natomiast pozostali zrealizują.
Przedstawiony wyŻej sposób realizacji zleceł
i ustalania kursu jest bardzo
uproszczony. W rzeczywistoĘci na rynku pojawiają si� jednoczeĘnie tysiące zleceł

kupna i sprzedaŻy akcji. Zlecenia są sk"adane po róŻnych kursach i dotyczy� mo-
gą róŻnych liczby akcji. Inwestorzy mają do dyspozycji róŻne rodzaje zleceł
, na
przyk"ad zlecenie sprzedaŻy lub kupna po dowolnej cenie (jeĘli inwestor chce si�
pozby� lub kupi� akcje niezaleŻnie od tego, ile wyniesie kurs).*
Istnieją dwa systemy notował
. Jeden pozwala na ustalanie kursów i realizacje zle-
ceł
dwa razy dziennie (gdy porównuje si� zlecenia wszystkich inwestorów), jednak
w wi�kszoĘci kursy ustalane są na bieŻąco i wówczas zmieniają si� w ciągu dnia. In-
westorzy muszą wtedy uwaŻnie Ęledzi� przebieg sesji gie"dowej, aby w odpowiednim
momencie podją� decyzj� o kupnie lub sprzedaŻy akcji.
Ponadto na gie"dzie notowane są akcje bardzo wielu spó"ek. Codziennie liczo-
ne są teŻ indeksy, czyli wskaęniki odzwierciedlające zmiany kursów wielu spó"ek.
NajwaŻniejszymi dwoma indeksami na polskiej gie"dzie są WIG (Warszawski In-
deks Gie"dowy) i WIG20. WIG to indeks, który ilustruje zmiany cen prawie
wszystkich akcji na gie"dzie, natomiast WIG20 obrazuje, jak zachowuje si� kurs
20 najwi�kszych spó"ek na gie"dzie.
* Dok"adne informacje o zasadach ustalania kursu moŻna znaleę� na stronieinternetowej Gie"dy Papierów WartoĘciowych
wWarszawie www.gpw.pl
13
MECHANI ZM DZI A�ANI A RYNKU WTÓRNEGO
Na rynku kapita"owym obowiązują trzy bardzo waŻne zasady:
Równy i powszechny dost�p do informacji. KaŻdy inwestor na rynku powi-
1 nien mie� takie same moŻliwoĘci dotarcia do informacji o spó"kach, których
akcje lub obligacje są na gie"dzie. Inwestorzy szukają informacji w Internecie,
s"uchają radia, oglądają telewizj�, czytają gazety. To na podstawie tych infor-
macji podejmują decyzje, czy kupi�, czy teŻ sprzeda� papiery wartoĘciowe. Je-
Ęli ktoĘ dostawa"by informacje szybciej niŻ inni, móg"by to wykorzysta� na swo-
ją korzyĘ�, poniewaŻ wiedzia"by, jak prawdopodobnie zachowają si� inni, gdy
otrzymają te same informacje. Dlatego spó"ki, których papierami wartoĘciowy-
mi handluje si� na gie"dzie, muszą niezw"ocznie i w okreĘlony sposób dostar-
cza� na rynek wiele informacji. Ich obowiązki informacyjne są okreĘlone
w przepisach prawa.
Centralizacja obrotu. Handel papierami wartoĘciowymi odbywa si� na Gie"dzie
2 Papierów WartoĘciowych w Warszawie lub na Centralnej Tabeli Ofert. Zlecenia
sk"adają tysiące inwestorów i dzi�ki temu kszta"tują si� kursy papierów warto-
Ęciowych najlepiej oddające opinie inwestorów. Nie da"oby si� tego osiągną�,
gdyby inwestorzy próbowali dogadywa� si� mi�dzy sobą indywidualnie.
Dematerializacja papierów wartoĘciowych. Ta zasada dotyczy wszystkich pa-
3 pierów wartoĘciowych, takich jak obligacje, akcje czy certyfikaty inwestycyjne.
Zasada ta dotyczy równieŻ jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych,
które nie są papierami wartoĘciowymi. Wszystkie te instrumenty finansowe są
zdematerializowane, czyli nie istnieją w formie fizycznej. KiedyĘ zarówno akcje,
jak i obligacje mia"y posta� papierowych dokumentów. DziĘ istnieją one tylko
w formie zapisów na rachunkach inwestorów prowadzonych przez domy ma-
klerskie lub banki.
14
CO ZROBI �, �EBY ZACZ� I NWESTOWA�?
Co zrobi�, Żeby
zaczą� inwestowa�?
JeĘli juŻ zdecydujemy, Że chcemy skorzysta� z moŻliwoĘci pomnaŻania oszcz�dno-
Ęci, które daje nam rynek kapita"owy, i akceptujemy wiąŻące si� z tym ryzyko, trze-
ba zrobi� jeszcze dwie rzeczy. Po pierwsze, w przypadku inwestycji w wi�kszo� in-
strumentów finansowych, trzeba otworzy� rachunek papierów wartoĘciowych. Po
drugie, wp"aci� pieniądze na rachunek i podją� decyzj�, w jakie instrumenty zain-
westowa�.
WYBÓR DOMU MAKLERSKIEGO
Rachunek papierów wartoĘciowych moŻna otworzy� tylko w domu maklerskim
lub w banku prowadzącym takie rachunki (nie w kaŻdym banku!). Tylko te instytu-
cje mają zezwolenie Komisji Papierów WartoĘciowych i Gie"d na prowadzenie ra-
chunków lub dzia"alnoĘ� maklerską. Nikt nie moŻe bez zezwolenia prowadzi� takiej
dzia"alnoĘci, gdyŻ jest to karalne. Wybierając dom maklerski warto sprawdzi�, czy
posiada on licencj� Komisji Papierów WartoĘciowych i Gie"d. Warto teŻ sprawdzi�,
czy dom maklerski ma odpowiednio duŻy kapita" oraz kto jest jego akcjonariuszem.
O to wszystko moŻna zapyta� samemu w domu maklerskim.
WPolsce dzia"a kilkadziesiąt domów maklerskich i banków prowadzących ra-
chunki papierów wartoĘciowych. Wi�kszoĘ� z nich posiada Punkty Obs"ugi Klien-
ta. Wiele umoŻliwia obs"ug� przez telefon lub Internet.
Czym naleŻy si� kierowa� przy wyborze domu maklerskiego?
PowinniĘmy wzią� pod uwag� kilka czynników. Cz�Ę� z nich moŻemy przeanalizo-
wa� czytając uwaŻnie wzór umowy o prowadzenie rachunku, jego regulamin
i wszystkie inne za"ączniki. O innych czynnikach dowiemy si� tylko idąc do domu
maklerskiego i zadając pytania.
PROWIZJE I INNE OP�ATY
Bardzo istotna jest wysoko� prowizji pobieranych przez dom maklerski za
Ęwiadczone us"ugi. Prowizje przy zakupie lub sprzedaŻy papierów wartoĘciowych są
zwykle liczone w postaci procentu od wartoĘci transakcji. Na przyk"ad, chcąc ku-
pi� 10 akcji po 100 z" i wiedząc, Że prowizja wynosi 2%, trzeba mie� na rachunku
15
CO ZROBI �, �EBY ZACZ� I NWESTOWA�?
1020 z". Najcz�Ęciej prowizje związane z handlem obligacjami są niŻsze niŻ te do-
tyczące akcji. Prowizja zwykle teŻ zmniejsza si�, jeĘli dokonujemy duŻych zleceł
.
W przypadku niektórych instrumentów finansowych prowizja jest liczona nie pro-
centowo, lecz od transakcji. Regulaminy domów maklerskich okreĘlają minimal-
ną wielkoĘ� prowizji niezaleŻną od wielkoĘci transakcji. Na przyk"ad obs"uga jed-
nego kontraktu terminowego moŻe kosztowa� 15 z"  niezaleŻnie od ceny, za jaką
go kupimy lub sprzedamy.
Wi�kszoĘ� domów maklerskich pobiera takŻe op"at� za prowadzenie rachunku pa-
pierów wartoĘciowych. Nawet, jeĘli dom maklerski zaproponuje nam otwarcie lub
prowadzenie rachunku gratis przez pewien czas, warto sprawdzi�, ile b�dziemy p"aci�
po okresie promocyjnym.
Sprawdzając wysokoĘ� op"at i prowizji, warto teŻ dowiedzie� si�, jakie są terminy ich
wp"aty.
OBS�UGA
JakoĘ� obs"ugi to bardzo subiektywne, ale istotne kryterium. WaŻne, byĘmy jako
początkujący byli w domu maklerskim dobrze traktowani. Obs"ugujący nas makle-
rzy powinni ch�tnie wyjaĘni� nam poj�cia, których nie rozumiemy, oraz wyt"uma-
czy�, jak funkcjonują róŻne rodzaje zleceł
i do czego one s"uŻą.
Od pracowników domu maklerskiego, który wybierzemy, naleŻy oczekiwa�, Że po-
mogą nam w dotarciu do informacji o rynku niezb�dnych do podejmowania decyzji
inwestycyjnych. W wielu domach maklerskich podczas sesji gie"dowych transmito-
wane są i wyĘwietlane na monitorach aktualne kursy papierów wartoĘciowych. Po
po"udniu moŻna dosta� wydruk z podsumowaniem sesji. JeĘli dany dom prowadzi
zapisy na akcje nowej emisji spó"ki (w dalszych rozdzia"ach wyjaĘnione jest poj�cie
emisji), wówczas musi w nim by� wy"oŻony dla inwestorów co najmniej jeden eg-
zemplarz prospektu emisyjnego. Cz�Ę� emitentów zamieszcza prospekty emisyjne na
swoich stronach internetowych. Dobrze, jeĘli w domu maklerskim, który wybierze-
my, b�dziemy mieli dost�p do tych wszystkich informacji.
Niektóre domy maklerskie mają g�stą sie� Punktów Obs"ugi Klienta (POK) w ca-
"ym kraju. Klienci powinni bra� takŻe pod uwag� ten czynnik i wybiera� dom ma-
klerski, do którego POK-u "atwo jest dotrze�. Pewne decyzje podejmowane przez nas
na rynku kapita"owym mogą wymaga� szybkiej reakcji i wtedy naleŻy mie� moŻliwoĘ�
szybkiego dotarcia do POK-u.
Wiele domów maklerskich oferuje teŻ obs"ug� rachunku przez Internet lub inną
drogą, na przyk"ad przez telefon lub faksem. JeĘli chcemy korzysta� z tych sposobów
sk"adania zleceł
, naleŻy sprawdzi� dwie rzeczy. Po pierwsze, czy dom maklerski za-
16
CO ZROBI �, �EBY ZACZ� I NWESTOWA�?
pewnia odpowiednie Ęrodki bezpieczeł
stwa, takie jak sposób zakodowania po"ącze-
nia przez Internet lub specjalny tryb weryfikacji przy sk"adaniu zleceł
przez telefon.
Po drugie, istotne jest, czy taka droga kontaktu b�dzie nas dodatkowo kosztowa�.
ZAK�ADANIE RACHUNKU
PAPIERÓW WARTO�CIOWYCH
Po podj�ciu decyzji o wyborze domu maklerskiego moŻemy wreszcie za"oŻy� ra-
chunek. Aby to zrobi�, powinniĘmy podpisa� odpowiednie umowy. Jedna z nich b�-
dzie dotyczy"a otwarcia rachunku papierów wartoĘciowych (na którym b�dą prze-
chowywane posiadane przez nas akcje, obligacje i inne instrumenty finansowe) i ra-
chunku pieni�Żnego (na którym b�dą przechowywane nasze pieniądze). Druga
umowa b�dzie dotyczy"a Ęwiadczenia przez dom maklerski us"ug brokerskich, czyli
mi�dzy innymi przyjmowania naszych zleceł
kupna i sprzedaŻy.
Przed podpisaniem umów powinniĘmy przeczyta� je w ca"oĘci, podobnie jak regula-
miny informujące o sposobie Ęwiadczenia us"ug przez dom maklerski oraz wszelkie in-
ne za"ączniki, które im towarzyszą. Trzeba przy tym zwróci� uwag� na jeszcze kilka
spraw, które nie zosta"y wymienione w rozdziale o wyborze domu maklerskiego. WaŻ-
ny jest takŻe tryb rozwiązywania umów w tym m. in. jaki obowiązuje okres wypowie-
dzenia oraz w jakich przypadkach umowy mogą zosta� rozwiązane bez wypowiedzenia.
Podczas czytania regulaminu Ęwiadczenia us"ug powinniĘmy zwróci� uwag�
przede wszystkim na nast�pujące sprawy:
%
jakie są warunki Ęwiadczenia us"ug, w tym sk"adania zleceł
przez Internet lub
winny sposób?
%
jaką odpowiedzialnoĘ� za szkody klienta bierze na siebie dom maklerski, jeĘli
szkody te powstaną w związku ze Ęwiadczeniem us"ug?
%
na jakich zasadach dom maklerski udziela klientom rekomendacji?
%
w jakim trybie i w jakich terminach moŻna sk"ada� reklamacje i jak b�dą
one rozpatrywane?
%
jakie są moŻliwe sposoby dokonywania zap"aty za kupione papiery wartoĘciowe
(np. czy moŻna kupowa� papiery wartoĘciowe z odroczoną p"atnoĘcią lub
czy za poĘrednictwem domu maklerskiego moŻna wzią� kredyt)?
%
w jaki sposób dom maklerski powiadamia klientów o zmianach w regulaminie
i wtabeli op"at i prowizji?
%
jak cz�sto klienci dostają wyciągi z rachunków?
17
CO ZROBI �, �EBY ZACZ� I NWESTOWA�?
WP�ACANIE �RODKÓW
Gdy mamy juŻ otwarty rachunek papierów wartoĘciowych i rachunek pieni�Żny,
pozostaje tylko wp"aci� pieniądze. MoŻna to dokona� przelewem albo w kasie ban-
ku lub domu maklerskiego. Podobnie odbywają si� wyp"aty.
Trzeba pami�ta�, Że trzymanie gotówki na rachunku pieni�Żnym w domu ma-
klerskim przez d"uŻszy czas nie jest korzystne. Gotówka na takich rachunkach
zwykle nie jest wcale lub jest nisko oprocentowana.
DECYZJA, W CO INWESTOWA�
To najwaŻniejsza decyzja, którą mamy do podj�cia. Co wi�cej, jest to decyzja, któ-
rej nie podejmuje si� raz. Inwestując na rynku kapita"owym decyzj� t� trzeba podej-
mowa� wielokrotnie. Na rynku kapita"owym dost�pnych jest bardzo wiele sposobów
inwestowania. W kolejnych rozdzia"ach najwaŻniejsze z nich są opisane. Teraz po-
wiemy o tym, co wzią� pod uwag� decydując o planowanych inwestycjach.
NajwaŻniejszą sprawą jest decyzja, na jak d"ugo chcemy zainwestowa� nasze pie-
niądze. O inwestowaniu krótko- lub d"ugoterminowym wspominaliĘmy juŻ wcze-
Ęniej. Decyzja o tym, czy inwestujemy krótko-, Ęrednio- czy d"ugoterminowo jest
bardzo waŻna, gdyŻ okreĘla, których papierów wartoĘciowych nie b�dziemy brali
pod uwag� w dalszych rozwaŻaniach.
Drugą istotną decyzją jest ustalenie, jakie ryzyko jesteĘmy sk"onni ponieĘ�, by za-
robi�. Czy wolimy mie� pewnoĘ�, Że nic nie stracimy i zadowoli nas niewielki, kil-
kuprocentowy zysk w skali roku? A moŻe chcemy osiągną� duŻe zyski, rz�du kilku-
dziesi�ciu czy kilkuset procent, licząc si� jednoczeĘnie z tym, Że moŻemy sporo lub
nawet wszystko straci�? Inwestując oszcz�dnoĘci, które b�dą nam potrzebne w przy-
sz"oĘci, bo odk"adamy je na przyk"ad na emerytur� lub na kszta"cenie dzieci, nie mo-
Żemy za bardzo ryzykowa�. Z kolei, jeĘli mamy cz�Ę� pieni�dzy, bez których mogliby-
Ęmy si� obejĘ�, moŻe warto je zainwestowa� bardziej agresywnie, by przynios"y wi�k-
szy zysk?
Decydując w co i jak zainwestujemy, trzeba si� teŻ zastanowi�, ile czasu moŻemy po-
Ęwi�ci� na to, by dba� o nasze inwestycje. Tylko najbezpieczniejsze, ale i przynoszące
najmniejszy zysk papiery wartoĘciowe moŻna kupi� i nie interesowa� si� nimi przez d"u-
gi czas. W przypadku innych trzeba stale Ęledzi�, co dzieje si� na rynku, interesowa� si�
wiadomoĘciami ze spó"ek i ogólną sytuacją gospodarczą, aby móc szybko reagowa� 
18
CO ZROBI �, �EBY ZACZ� I NWESTOWA�?
sprzeda� z zyskiem lub kupi� tanio papiery wartoĘciowe, które wed"ug nas wkrótce
zdroŻeją. Trzeba takŻe stale poszerza� swoją wiedz�, aby inwestowa� w bardziej skom-
plikowane instrumenty finansowe i aby umie� dok"adnie analizowa� sytuacj� spó"ek,
w których papiery inwestujemy. JeĘli mamy potrzebny na to wszystko czas  bardzo do-
brze, moŻemy o wszystkim sami decydowa�. JeĘli nie  powinniĘmy pomyĘle� o inwe-
stowaniu w taki sposób, Żeby naszymi pieni�dzmi zarządzali specjaliĘci. My podejmuje-
my tylko ogólne decyzje o tym, czy chcemy inwestowa� krótko- czy d"ugoterminowo,
bezpiecznie czy agresywnie, a oni, korzystając ze swojej bogatej wiedzy i umiej�tnoĘci,
szukają najlepszych dla nas rozwiązał
. Taki tryb inwestowania jest moŻliwy, jeĘli zdecy-
dujemy si� na fundusze inwestycyjne lub na zarządzanie naszym pakietem papierów
wartoĘciowych na zlecenie.
Na rynku kapita"owym dost�pnych jest wiele instrumentów finansowych, w któ-
re moŻemy inwestowa� oraz mechanizmów, które u"atwiają nam inwestowanie. Są
one przedstawione w tabeli. Dok"adniej zosta"y opisane w kolejnych rozdzia"ach.
MoŻna inwestowa� samodzielnie w akcje, obligacje lub instrumenty pochodne albo
powierzy� Ęrodki finansowe funduszom inwestycyjnym lub firmom zarządzającym
portfelem papierów wartoĘciowych. U"atwia to inwestowanie osobom nie posiada-
jącym dostatecznej wiedzy lub tym, którym brakuje czasu na zajmowanie si� inwe-
stycjami.
Instrument/mechanizm Potrzebna wiedza Zysk i ryzyko
Obligacje Ęrednia zysk i ryzyko niewielkie
Akcje duŻa, jeĘli chcemy aktywnie zysk moŻe by� wysoki, strata
spekulowa�, takŻe, ryzyko zaleŻy od tego,
Ęrednia, jeĘli chcemy w jaki sposób inwestujemy
inwestowa� d"ugoterminowo i od czynników rynkowych
Instrumenty pochodne bardzo duŻa moŻliwy zysk i moŻliwa
strata bardzo wysokie,
podobnie jak ryzyko
Fundusze inwestycyjne niewielka zaleŻne od rodzaju
funduszu i jego polityki
inwestycyjnej
Zarządzanie pakietem niewielka zaleŻne od tego, jaką
papierów wartoĘciowych ustalimy strategi�
na zlecenie inwestycyjną
19
OBLI GACJ E, CZYLI BEZPI ECZNI E I PEWNI E
JAK DU�O MO�NA ZAROBI� I ILE MO�NA STRACI�?
RóŻne inwestycje pociągają za sobą róŻne ryzyko. Kupując obligacje Skarbu Pał
-
stwa moŻna by� pewnym, Że po okreĘlonym czasie odzyska si� swój wk"ad wraz z nie-
wielkim zyskiem. W przypadku kupna akcji pewnoĘ� inwestycji zaleŻy od spó"ek,
w które si� inwestuje oraz od sytuacji na rynku. MoŻna si� spodziewa�, Że cena ak-
cji duŻych, uznanych firm b�dzie ros"a, a ewentualne spadki nie b�dą znaczne i d"u-
gotrwa"e. Jednak jeĘli nastąpi recesja w gospodarce, wówczas inwestycja w akcje na-
wet najbardziej renomowanych firm moŻe przynieĘ� straty. NajostroŻniejszym trze-
ba by� w przypadku skomplikowanych instrumentów pochodnych, takich jak kon-
trakty terminowe, warranty lub opcje (jest o nich mowa w rozdziale o instrumen-
tach pochodnych).
Jak wida� z tabeli przedstawiającej róŻne moŻliwoĘci inwestowania, zysk jest
wprost proporcjonalny do ryzyka. Papiery wartoĘciowe, które mogą przynieĘ� wy-
soki zysk, są ryzykowne. Z kolei te mniej ryzykowne nie przynoszą zysku. Dlaczego
tak si� dzieje? Wyobraęmy sobie, Że istnieje instrument finansowy, który by"by bar-
dzo pewny i jednoczeĘnie przynosi"by wysoki zysk. Wszyscy inwestorzy kupowaliby
w"aĘnie ten instrument. W efekcie jego cena szybko by wzros"a i nie przynosi"by ta-
kich zysków, jak na początku. Niskiemu ryzyku towarzyszy"by wiec niski zysk. Przy
podejmowaniu decyzji inwestycyjnych waŻna jest dywersyfikacja ryzyka. Polega
ona na tym, Że nie powinniĘmy inwestowa� wszystkich naszych oszcz�dnoĘci w je-
den instrument finansowy, lecz lokowa� je w kilka instrumentów. JeĘli bowiem in-
westycja w jeden instrument przyniesie strat�, moŻe by� zrekompensowana zyskiem
z inwestycji w inny.
Obligacje, czyli
bezpiecznie i pewnie
Obligacja to najbezpieczniejszy instrument na rynku kapita"owym. Z wysokim bezpie-
czeł
stwem wiąŻe si� jednak niestety fakt, Że inwestowanie w obligacje nie przynosi du-
Żych korzyĘci.
20
OBLI GACJ E, CZYLI BEZPI ECZNI E I PEWNI E
CO TO JEST OBLIGACJA?
Obligacja jest instrumentem finansowym, który moŻe by� emitowany przez pał
-
stwo lub inne podmioty, na przyk"ad spó"ki lub samorządy terytorialne. Ten, kto
emituje obligacje, zaciąga poŻyczk� u kupującego. Obligacje emitowane są na okre-
Ęlony czas. Emitent zobowiązuje si� do wykupienia obligacji, czyli sp"aty uzyskanych
Ęrodków po up"ywie tego czasu.
Obligacje mogą by� sprzedawane na rynku pierwotnym lub na rynku wtórnym.
Kiedy emitent oferuje obligacje inwestorom, wówczas dobywa si� ich sprzedaŻ na
rynku pierwotnym. Emitent moŻe zach�ca� do kupna w ten sposób, Że obligacj�
o wartoĘci nominalnej 100 z" sprzedaje po cenie emisyjnej, np. po 98 z". Po zaku-
pie obligacji moŻna czeka� aŻ do terminu jej wykupu. Wtedy emitent jest zobo-
wiązany do odkupienia obligacji po cenie równej wartoĘci nominalnej, która cza-
sem jest powi�kszona o pewne odsetki. JeĘli posiadacz obligacji chce je sprzeda�
wczeĘniej, przed terminem wykupu, wówczas moŻe tego dokona� na rynku wtór-
nym. W Polsce rynkiem takim jest Gie"da Papierów WartoĘciowych oraz Cen-
tralna Tabela Ofert. OczywiĘcie, na rynku wtórnym moŻna takŻe kupowa� obli-
gacje.
ILE MO�NA ZAROBI�?
Są trzy rodzaje obligacji:
Obligacje zerokuponowe. Posiadacz takich obligacji w momencie wykupu
1 otrzymuje kwot� równą wartoĘci nominalnej. Jego ca"y zarobek to róŻnica po-
mi�dzy ceną emisyjną, po której kupi" obligacj� (np. 95 z") a jej wartoĘcią no-
minalną (np. 100 z").
Obligacje o sta"ym oprocentowaniu. Kupujący takie obligacje wie od począt-
2 ku, jakie odsetki otrzyma w momencie wykupu.
Przyk"ad
JeĘli obligacje jednoroczne o wartoĘci nominalnej 100 z" są oprocentowane na 4%,
wówczas posiadacz obligacji moŻe by� pewien, Że w dniu wykupu otrzyma 104 z".
Jego zysk jest oczywiĘcie jeszcze wi�kszy, jeĘli kupi" obligacje za mniej niŻ 100 z".
Na przyk"ad, jeĘli cena emisyjna wynios"a 98 z", to zysk z kaŻdej obligacji wyniós"
w tym przypadku 104 z"  98 z" = 6 z".
21
OBLI GACJ E, CZYLI BEZPI ECZNI E I PEWNI E
Obligacje o zmiennym oprocentowaniu. Niektóre obligacje o d"uŻszym terminie
3 wykupu, na przyk"ad trzy- lub dziesi�cioletnim (zarówno obligacje o sta"ym, jak
i zmiennym oprocentowaniu), mają wyznaczone tzw. okresy odsetkowe. Emitent
okreĘla wtedy, Że w kaŻdym okresie odsetkowym oprocentowanie wyniesie na przy-
k"ad o 1% wi�cej niŻ inflacja. Oprocentowanie obligacji oblicza si� wi�c oddzielnie
dla kaŻdego okresu odsetkowego. Inwestując w ten typ obligacji nie wiadomo od
początku, jaki b�dzie zysk, ale jeĘli ktoĘ liczy na to, Że wzroĘnie inflacja, wtedy mo-
Że spodziewa� si�, Że zyski b�dą wyŻsze niŻ gdyby kupi" obligacje o sta"ym oprocen-
towaniu lub zerokuponowe. JeĘli inflacja spadnie, jego zyski b�dą jednak mniejsze.
Obligacje o zmiennym oprocentowaniu są stosowane zwykle wtedy, gdy nie moŻ-
na dostatecznie dok"adnie ustali� wysokoĘci inflacji. Gwarantują one ich emiten-
tom okreĘlony poziom realnych (tzn. po uwzgl�dnieniu inflacji) kosztów, a kupują-
cym odpowiedni poziom realnych zysków niezaleŻnie od poziomu inflacji.
Warto wspomnie� w tym miejscu o tak zwanym procencie sk"adanym  faktyczne,
realne oprocentowanie naszej inwestycji jest wyŻsze niŻ nominalne, jeĘli w jej trakcie
są naliczane odsetki. PrzypuĘ�my, Że inwestujemy 100 z" w obligacj� pi�cioletnią
oprocentowaną na 5%, która ma roczne okresy odsetkowe. Z prostej kalkulacji wy-
nika"oby, Że po 5 latach nasz zysk wyniesie 5 x 5 z" =25 z". Jednak pami�tajmy, Że
5 z", które otrzymaliĘmy po pierwszym roku, moŻemy zainwestowa� na kolejne 4 la-
ta. Drugie 5 z" na 3 lata i tak dalej. Po 5 latach odsetki od obligacji oraz odsetki od
tych odsetek wyniosą wi�cej niŻ 25 z". W rezultacie efektywne oprocentowanie na-
szej inwestycji b�dzie wyŻsze niŻ nominalne 5% i wyniesie w tym przyk"adzie 5,52%,
jeĘli odsetki uzyskiwane z obligacji by"yby inwestowane takŻe w instrumenty finanso-
we przynoszące dochód wynoszący nominalnie 5% rocznie.
JAKIE JEST RYZYKO?
Obligacje emitowane przez Skarb Pał
stwa to bardzo bezpieczne papiery warto-
Ęciowe. Zainwestowane pieniądze mog"yby przepaĘ� tylko wówczas, gdy jeĘli zban-
krutowa"oby pał
stwo  a to si� raczej nie zdarza. Ceny obligacji na rynku wtórnym
mogą si� waha�, jednak nie są to duŻe zmiany. Obligacje emitowane przez samorzą-
dy terytorialne są oczywiĘcie mniej pewne od obligacji Skarbu Pał
stwa, jednak i tak
są z regu"y pewniejsze niŻ obligacje emitowane przez spó"ki.
Decydując si� na zakup obligacji o zmiennym oprocentowaniu trzeba teŻ pami�ta�
o tym, Że zysk z takiej inwestycji b�dzie zaleŻa" od czynnika zewn�trznego, na przyk"ad
od inflacji, w stosunku do której okreĘlone jest oprocentowanie. Ten element ryzyka
nie wyst�puje w przypadku obligacji o sta"ym oprocentowaniu lub zerokuponowych.
22
AKCJ E, CZYLI J ESTEM WSPÓ�W�A�CI CI ELEM
Akcje, czyli jestem
wspó"w"aĘcicielem
CO TO SŃ AKCJE?
Kolejnym rodzajem papierów wartoĘciowych są akcje. Posiadacze akcji, czyli akcjo-
nariusze, są wspó"w"aĘcicielami cz�Ęci majątku spó"ki akcyjnej. Poza spó"kami akcyj-
nymi prawo zezwala na tworzenie innych spó"ek (na przyk"ad spó"ek z ograniczoną
odpowiedzialnoĘcią, spó"ek komandytowych). Nas jednak interesują wy"ącznie spó"ki
akcyjne i to takie, których akcje są dopuszczone do publicznego obrotu, czyli moŻna
nimi handlowa� na publicznym rynku kapita"owym, czyli rynku powszechnie dost�p-
nym dla indywidualnych inwestorów. Kupując akcje, uzyskujemy pewien wp"yw na to,
jak jest zarządzana oraz prawo do udzia"u w zysku, wypracowanym przez spó"k�.
WaŻny jest podzia" na akcje zwyk"e i uprzywilejowane. To uprzywilejowanie moŻe
oznacza� pewne dodatkowe uprawnienia, na przyk"ad w liczbie g"osów na walnym
zgromadzeniu akcjonariuszy lub w prawie do dywidendy.
PRAWA AKCJONARIUSZA
Akcjonariuszowi przys"uguje szereg uprawnieł
. KaŻdy, kto ma cho� jedną akcj�
spó"ki, ma prawo do udzia"u w jej Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy. Jest ono naj-
wyŻszą w"adzą w spó"ce i zbiera si� co najmniej raz w roku, Żeby podejmowa� najwaŻ-
niejsze decyzje dotyczące firmy, mi�dzy innymi o kierunkach jej rozwoju i obsadzie or-
ganu spó"ki, jakim jest Rada Nadzorcza. Rada Nadzorcza z kolei wybiera Zarząd spó"-
ki. Prawo do udzia"u w Zgromadzeniu oznacza teŻ prawo do g"osu, a wi�c kaŻdy ak-
cjonariusz moŻe wp"ywa� na to, jak b�dzie zarządzana spó"ka. KaŻdy akcjonariusz ma
taką si"� g"osu, ile posiada akcji (trzeba wzią� pod uwag�, Że mogą by� akcje uprzywi-
lejowane co do liczby g"osów). Inwestorzy indywidualni najcz�Ęciej posiadają niewie-
le akcji, a co za tym idzie, niewiele g"osów na Walnym Zgromadzeniu. Ich si"a jest
mniejsza niŻ duŻych inwestorów strategicznych posiadających po kilkadziesiąt procent
akcji spó"ki. Czasem jednak drobni inwestorzy dzia"ają w sposób skoordynowany i mo-
gą doprowadzi� do podj�cia takich, a nie innych decyzji przez Walne Zgromadzenie.
KaŻdy akcjonariusz ma prawo do dywidendy, czyli do udzia"u w zyskach spó"ki. JeĘli
spó"ka w danym roku zanotowa"a zysk, wówczas Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy
podejmuje decyzj�, czy przeznaczy� go na dalszy rozwój firmy, czy teŻ podzieli� i wyp"a-
ci� w formie dywidendy.
23
AKCJ E, CZYLI J ESTEM WSPÓ�W�A�CI CI ELEM
Spó"ki zwykle nie poprzestają na przeprowadzeniu jednej edycji akcji, tylko co pe-
wien czas emitują nowe akcje. KaŻdy akcjonariusz ma tak zwane prawo poboru no-
wych akcji. Oznacza ono, Że podczas nowych emisji akcjonariusze mają pierwszeł
-
stwo zakupu akcji spó"ki przed osobami z zewnątrz. Istotne jest, Że jeĘli akcjonariusz,
który posiada prawo poboru nowych akcji, nie chce z nich skorzysta�, wówczas mo-
Że te prawa sprzeda� na gie"dzie. KtoĘ, kto nie posiada jeszcze akcji spó"ki, a chcia"-
by naby� je w nowej emisji, moŻe na gie"dzie kupi� prawa poboru.
ILE MO�NA ZAROBI� I JAKIE JEST RYZYKO?
Na akcjach moŻna zarobi� o wiele wi�cej niŻ na obligacjach, ale o wiele wyŻsze
jest teŻ związane z nimi ryzyko.
JeĘli spó"ka dobrze si� rozwija, zdobywa nowe rynki, zwi�ksza sprzedaŻ, wymy-
Ęla nowe, atrakcyjne produkty i us"ugi, jest zarządzana przez dobrych menedŻe-
rów, wówczas przynosi zysk. MoŻe on by� w ca"oĘci lub cz�Ęciowo wyp"acany ak-
cjonariuszom w formie dywidendy. Jednak g"ównym ęród"em zysku dla posiada-
czy akcji takiej spó"ki jest fakt, Że akcje te droŻeją. Inwestorzy, widząc dobre wy-
niki spó"ki, chcą zosta� jej akcjonariuszami. Wiele osób chce kupi� jej akcje,
a niewiele chce sprzeda�, wi�c ich kurs, czyli cena na rynku, roĘnie. KtoĘ, kto ku-
pi" niedrogo akcje spó"ki wchodzącej dopiero na rynek, moŻe sprzeda� je wów-
czas znacznie droŻej.
Czasami nie trzeba czeka� kilku lat, aŻ kurs akcji spó"ki znacznie wzroĘnie. Nie-
którzy kupują akcje spó"ki na krótko przed og"oszeniem przez nią wyników finanso-
wych za ostatni okres sprawozdawczy (odpowiednio rok, pó"rocze czy kwarta"). Li-
czą na to, ze jej wyniki b�dą dobre i Że kurs wzroĘnie, dzi�ki czemu zarobią. Sygna-
"em, który moŻe wywo"a� krótkotrwa"y wzrost kursu moŻe by� kaŻda informacja mó-
wiąca o tym, Że spó"ka si� rozwija, na przyk"ad wiadomoĘ� o podpisaniu duŻego kon-
traktu lub o wygraniu procesu w sądzie.
MoŻliwoĘ� duŻych zysków jest związana z wysokim ryzykiem. JeĘli spó"ka nie przy-
nosi zysku, wówczas nie moŻna liczy� na dywidend�. Jej akcje nie cieszą si� zainte-
resowaniem inwestorów, a kurs spada. W najgorszym wypadku moŻe on spaĘ� do
wysokoĘci jednego lub kilku groszy. JeĘli kupiliĘmy akcje takiej spó"ki po kilkadzie-
siąt z"otych, wówczas moŻna powiedzie�, Że straciliĘmy prawie wszystko, co zainwe-
stowaliĘmy.
Dlatego, aby uchroni� si� przed stratą, trzeba uwaŻnie Ęledzi� wszystkie informa-
cje na temat spó"ki pojawiające si� w mediach. Prawo zobowiązuje spó"ki do infor-
mowania za poĘrednictwem wskazanej instytucji o wszystkich waŻnych wydarze-
24
I NSTRUMENTY POCHODNE, CZYLI WY�SZA SZKO�A J AZDY
niach, takich jak zawarcie istotnych umów czy zmiany we w"adzach. Na sytuacj�
spó"ki mogą tez wp"ywa� inne czynniki, które inwestor powinien bra� pod uwag�,
na przyk"ad koniunktura gospodarcza czy zmiany kursów walut.
Inwestorzy poĘwi�cają duŻo czasu analizując, ile warte są posiadane przez nich ak-
cje, i starają si� przewidzie�, jak ich kurs b�dzie si� zachowywa" w przysz"oĘci. W tym
celu stosują mi�dzy innymi tak zwaną analiz� fundamentalną i analiz� techniczną.
Przeprowadzając analiz� fundamentalną, ocenia si� przede wszystkim spó"k�, jej
kondycj� finansową oraz moŻliwoĘci rozwoju. Ten typ analizy stosuje si� dla inwe-
stycji d"ugoterminowych. Analiza techniczna s"uŻy do przewidywania przysz"ych
zmian kursu akcji na podstawie tego, jak zachowywa" si� on w przesz"oĘci. Wykorzy-
stuje si� w niej narz�dzia iloĘciowe oraz graficzne.
Instrumenty pochodne,
czyli wyŻsza szko"a jazdy
Akcje i obligacje to podstawowe instrumenty finansowe, w które moŻemy inwe-
stowa� na rynku kapita"owym. Jednak na rynku dost�pnych jest teŻ wiele innych
instrumentów, które moŻemy wykorzysta�, aby na nich zarobi� lub aby ograniczy�
ryzyko ewentualnych strat. Są to instrumenty pochodne. Inwestowanie w nie jest
trudniejsze niŻ inwestowanie w akcje i obligacje, gdyŻ dzia"ają one w sposób bar-
dziej skomplikowany.
Instrument pochodny jest to kontrakt, którego wartoĘ� zaleŻy od wartoĘci innego in-
strumentu, zwanego instrumentem bazowym. Instrumenty pochodne mogą by� opar-
te na róŻnych instrumentach bazowych: akcjach, obligacjach, wartoĘciach indeksów
gie"dowych, kursach walut. W poradniku nie opisujemy szerzej instrumentów pochod-
nych. Nie są one w"aĘciwym instrumentem dla początkujących inwestorów. Wi�cej na
ich temat moŻna si� dowiedzie� mi�dzy innymi z broszur pt.  Anatomia sukcesu opu-
blikowanych w serwisie internetowym Komisji Papierów WartoĘciowych i Gie"d
www.kpwig.gov.pl oraz ze strony internetowej Gie"dy Papierów WartoĘciowych w
Warszawie www.gpw.pl. Obecnie na polskim rynku kapita"owym dost�pne są trzy ty-
py instrumentów pochodnych: kontrakty terminowe, warranty oraz opcje.
25
FUNDUSZE I NWESTYCYJ NE
Fundusze inwestycyjne
Inwestowanie w obligacje, akcje lub instrumenty pochodne wymaga wiedzy i cza-
su. Trzeba na bieŻąco Ęledzi� sytuacj� na rynku, czyta� informacje opublikowane
przez spó"ki, w których papiery wartoĘciowe zainwestowaliĘmy, stara� si� przewi-
dzie�, ile te papiery b�dą warte za tydzieł
, miesiąc lub rok.
Istnieje jednak taka forma inwestowania na rynku kapita"owym, która pozwala na
powierzenie naszych pieni�dzy specjalistom. Są to fundusze inwestycyjne. Fundusz in-
westycyjny posiada kapita" z"oŻony z wp"at dokonywanych przez jego uczestników. Ka-
pita" ten inwestowany jest w papiery wartoĘciowe lub inne aktywa (np. waluty lub nie-
ruchomoĘci). Co pewien czas kaŻdy fundusz wycenia posiadany przezeł
kapita", dzi�-
ki czemu jego uczestnicy wiedzą, czy wp"acone przez nich pieniądze przynios"y zysk.
Fundusze inwestycyjne są zarządzane przez towarzystwa funduszy inwestycyjnych.
To w"aĘnie towarzystwa zatrudniają doradców inwestycyjnych, czyli specjalistów,
których zadaniem Ęledzenie sytuacji na rynku i podejmowanie decyzji, w co zainwe-
stowa� Ęrodki funduszy, aby przynios"y zysk. Doradcy inwestycyjni to osoby, które
zda"y skomplikowane egzaminy potwierdzające ich wiedz� w zakresie finansów i uzy-
ska"y odpowiednią licencj� Komisji Papierów WartoĘciowych i Gie"d. Obecnie
wPolsce jest oko"o 200 doradców inwestycyjnych.
RÓ�NE RODZAJE FUNDUSZY
Istnieją trzy podstawowe rodzaje funduszy inwestycyjnych, które zosta"y omówio-
ne poniŻej. RóŻnią si� one sposobem organizacji, tym, w co mogą inwestowa� zgro-
madzony kapita", dost�pnoĘcią dla inwestorów i strategią inwestowania.
Rodzaj funduszu Jak przystąpi�
Otwarty Jednostki uczestnictwa
Specjalistyczny otwarty Jednostki uczestnictwa
Zamkni�ty Certyfikaty uczestnictwa
FUNDUSZE INWESTYCYJNE OTWARTE
Są to fundusze, do których naj"atwiej przystąpi�, a zarazem najbardziej rozpowszech-
nione. Emitują jednostki uczestnictwa, które odkupują na Żądanie inwestora. Istnie-
je natomiast wiele ograniczeł
co do tego, w co otwarte fundusze mogą inwestowa�.
26
FUNDUSZE I NWESTYCYJ NE
SPECJALISTYCZNE FUNDUSZE INWESTYCYJNE OTWARTE
TakŻe one emitują jednostki uczestnictwa, jednakŻe mogą ograniczy� krąg inwesto-
rów, którzy mogą je nabywa�. Na przyk"ad w statucie funduszu moŻe by� zapis, iŻ je-
go cz"onkami mogą by� tylko osoby prawne lub osoby, które wniosą odpowiednio
wysoki wk"ad. W funduszu specjalistycznym otwartym moŻe funkcjonowa� rada in-
westorów, która kontroluje jego polityk� inwestycyjną i jej efekty. Fundusze tego ro-
dzaju mają mniejsze ograniczenia w zakresie moŻliwych inwestycji.
FUNDUSZE INWESTYCYJNE ZAMKNIóTE
Takie fundusze emitują certyfikaty inwestycyjne, które mogą, cho� nie muszą, zosta� do-
puszczone do publicznego obrotu i wtedy moŻna je sprzedawa� i kupowa� na gie"dzie.
W tego rodzaju funduszach funkcjonują zgromadzenia inwestorów lub rady inwestorów.
Organy te poza kontrolowaniem polityki inwestycyjnej mogą równieŻ wywiera� wp"yw na
jej kierunki i dzia"alnoĘ� funduszu. Fundusze zamkni�te mają najszersze moŻliwoĘci inwe-
stowania w porównaniu do dwóch pozosta"ych rodzajów. Mogą na przyk"ad lokowa� Ęrod-
ki powierzone przez posiadaczy certyfikatów w nieruchomoĘci czy waluty obce. Szczegól-
nym rodzajem funduszy zamkni�tych są fundusze portfelowe, których sk"ad jest z góry
okreĘlony w statucie funduszu. Portfel papierów wartoĘciowych, w jaki inwestuje fundusz,
moŻe by� oparty np. na indeksie gie"dowym.
Prawo pozwala takŻe na tworzenie specyficznych funduszy z wydzielonymi subfun-
duszami. Fundusz taki sk"ada si� z kilku podmiotów, które mogą róŻni� si� co do
prowadzonej polityki inwestycyjnej.
JAK PRZYSTŃPI� DO FUNDUSZU?
Aby przystąpi� do funduszu inwestycyjnego otwartego wystarczy uda� si� do
punktu prowadzącego dystrybucj� jednostek uczestnictwa, z"oŻy� zlecenie zakupu
i wp"aci� pieniądze. Jednostki zostaną zakupione po cenie odpowiadającej wycenie
kapita"u funduszu powi�kszonej o prowizje lub op"aty manipulacyjne. Nowy
uczestnik funduszu w ciągu kilku dni otrzymuje potwierdzenie nabycia jednostek
uczestnictwa. Pozbycie si� jednostek uczestnictwa jest równie proste: naleŻy pójĘ�
do punktu dystrybucji, z"oŻy� zlecenie sprzedaŻy, a po kilku dniach fundusz odku-
puje nasze jednostki, a kwota ze sprzedaŻy wp"ywa na nasz rachunek. Cena sprze-
daŻy jest oczywiĘcie uzaleŻniona od wyceny kapita"u posiadanego przez fundusz
w dniu sprzedaŻy.
Certyfikaty inwestycyjne, emitowane przez fundusze zamkni�te, są wydawane na
czas nieokreĘlony, a zatem nie podlegają wykupieniu przez fundusz (w przeciwieł
-
27
FUNDUSZE I NWESTYCYJ NE
stwie do jednostek uczestnictwa). JeŻeli są one dopuszczone do publicznego obrotu,
zakup i sprzedaŻ certyfikatów odbywa si� podobnie do zakupu i sprzedaŻy akcji, czy-
li moŻna je nabywa� zarówno na rynku pierwotnym lub wtórnym i zbywa� na ryn-
ku wtórnym. Takie certyfikat są notowane na Gie"dzie Papierów WartoĘciowych lub
na Centralnej Tabeli Ofert, gdzie moŻna na bieŻąco Ęledzi� ich kurs.
ILE MO�NA ZAROBI�
I JAKIE JEST RYZYKO?
KaŻdy fundusz stosuje okreĘloną przez siebie strategi� inwestowania. W związku
z tym to, jak duŻo moŻna zarobi�, a takŻe straci�, oraz jak wysokie jest ryzyko, zaleŻy
od wyboru funduszu.
W statucie kaŻdego funduszu opisana jest jego polityka inwestycyjna, która okreĘla,
w co fundusz b�dzie inwestowa" powierzony mu kapita". Przy podejmowaniu decyzji,
w jaki fundusz zainwestowa�, naleŻy koniecznie zapozna� si� z tym dokumentem.
Ze wzgl�du na polityk� inwestycyjną fundusze moŻna podzieli� na kilka najbar-
dziej popularnych typów.
Typ funduszu W co inwestuje Zysk i ryzyko
Rynku pieni�Żnego Obligacje Skarbu Pał
stwa, Zysk niewielki, ale pewny
bony skarbowe i inne
d"uŻne papiery wartoĘciowe
oraz depozyty bankowe
O ustalonym przychodzie Obligacje przedsi�biorstw, WyŻszy zysk i wi�ksze
(obligacyjne) obligacje gmin, ryzyko
obligacje Skarbu Pał
stwa
ZrównowaŻone Obligacje, akcje WyŻszy zysk dzi�ki akcjom
i niŻsze ryzyko dzi�ki
obligacjom, pomi�dzy
funduszami akcji a obligacji
Akcji Przede wszystkim akcje MoŻliwy bardzo wysoki
zysk, ale teŻ najwi�ksze
ryzyko
28
ZARZŃDZANI E AKTYWAMI
FUNDUSZE RYNKU PIENIó�NEGO
Są najbardziej bezpieczne, gdyŻ inwestują w krótkoterminowe, pewne papiery war-
toĘciowe. Nie przynoszą jednak zbyt wysokich zysków.
FUNDUSZE O USTALONYM PRZYCHODZIE
Fundusze te inwestują zgromadzony kapita" w obligacje, ale nie tylko Skarbu Pał
-
stwa, ale takŻe przedsi�biorstw lub gmin. Obligacje te pozwalają na osiągniecie wyŻ-
szych zysków niŻ w wypadku funduszy rynku pieni�Żnego, ale wiąŻą si� z wyŻszym ry-
zykiem. Wynika ono z faktu, iŻ emitent obligacji moŻe okaza� si� niewyp"acalny,
oraz z tego, Że niewielka cz�Ę� Ęrodków moŻe zosta� zainwestowana w akcje.
FUNDUSZE ZRÓWNOWA�ONE
Takie fundusze starają si� znaleę� równowag� pomi�dzy inwestowaniem w akcje 
papiery o potencjalnie duŻym ryzyku i wysokim zysku, a inwestowaniem w obligacje
 papiery o niskim ryzyku, ale i niewielkim zysku.
FUNDUSZE AKCJI
Ponad dwie trzecie zgromadzonego w nich kapita"u jest inwestowane w akcje przed-
si�biorstw. Dzi�ki temu w czasie dobrej koniunktury na gie"dzie moŻliwe jest osią-
gni�cie bardzo wysokich zysków, jednakŻe, kiedy kursy akcji zaczną spada�, moŻemy
ponie� dotkliwe straty.
Zarządzanie aktywami
NA CZYM POLEGA ZLECENIE ZARZŃDZANIA AKTYWAMI?
Inwestowanie za poĘrednictwem funduszy inwestycyjnych to jedna z dwóch moŻliwo-
Ęci do wyboru, gdy nie chcemy angaŻowa� si� w samodzielne podejmowanie szczegó"o-
wych decyzji, jakie instrumenty i kiedy kupi� lub sprzeda�. Drugą moŻliwoĘcią jest pod-
pisanie z domem maklerskim umowy dotyczącej zarządzania naszym pakietem papierów
wartoĘciowych na zlecenie. Zawarcie takiej umowy oznacza, Że dom maklerski b�dzie za
nas podejmowa" i realizowa" decyzje inwestycyjne zgodnie z naszymi wskazówkami. Od-
29
ZARZŃDZANI E AKTYWAMI
bywa� si� to b�dzie na nasz rachunek, czyli z wykorzystaniem wp"aconych przez nas
Ęrodków pieni�Żnych, a wszelkie zyski i straty b�dą nas wzbogaca"y lub obciąŻa"y.
Bardzo waŻne jest to, Że taką dzia"alnoĘ�, czyli zarządzanie cudzym pakietem pa-
pierów wartoĘciowych, moŻe prowadzi� tylko dom maklerski, a nie osoba fizyczna.
Jest to przepis ustawowy, a próby prowadzenia takiej dzia"alnoĘci bez zezwolenia Ko-
misji Papierów WartoĘciowych i Gie"d są karalne.
JeĘli chcielibyĘmy skorzysta� z takiej formy inwestowania, powinniĘmy wie-
dzie�, Że ta us"uga jest skierowana do bardziej zamoŻnych klientów. Domy ma-
klerskie okreĘlają minimalną kwot�, jaką musimy utrzyma� na rachunku. Zwy-
kle wynosi ona 50 lub 100 tysi�cy z"otych. Zarządzanie cudzym pakietem papie-
rów wartoĘciowych jest oczywiĘcie odp"atne. Prowizja jest liczona od wartoĘci
ca"ej inwestycji i wynosi na przyk"ad 1% w skali roku.
Zgromadzonymi przez nas na rachunku Ęrodkami zarządza doradca inwestycyjny
zatrudniony przez dom maklerski. Zwykle dom maklerski proponuje klientom kilka
przyk"adowych portfeli róŻniących si� tym, jakie ryzyko chcemy podją� i jak duŻych
zysków oczekujemy.
Tak, jak w wypadku funduszy inwestycyjnych mieliĘmy do wyboru inwestycje
w obligacje skarbowe, inne obligacje lub akcje, tak tu moŻemy wybra� na przyk"ad
portfel bezpieczny, zrównowaŻony lub agresywny. Bardzo zamoŻni klienci mogą zde-
cydowa� si� na stworzenie portfela indywidualnego i sami okreĘli�, ile procent po-
szczególnych rodzajów papierów wartoĘciowych powinien on zawiera�.
ILE MO�NA ZAROBI� I JAKIE JEST RYZYKO?
Tak, jak w przypadku funduszy inwestycyjnych, tu takŻe moŻna duŻo zarobi� i duŻo
straci� lub moŻna zdecydowa� si� na bezpieczną, ale mniej zyskowną inwestycj�. Wszyst-
ko zaleŻy od naszej sk"onnoĘci do ryzyka i ch�ci zysku. Czy warto wi�c, jeĘli nas na to sta�,
wybra� zarządzanie pakietem papierów wartoĘciowych na zlecenie, a nie inwestowa�
w fundusze inwestycyjne? Argumentem za wyborem tej formy inwestowania jest fakt, iŻ
wszystkie zakupione przez dom maklerski dla nas papiery wartoĘciowe są bezpoĘrednio
naszą w"asnoĘcią. MoŻemy teŻ bra� udzia" w Walnych Zgromadzeniach Akcjonariuszy.
Takich moŻliwoĘci nie daje inwestowanie za poĘrednictwem funduszy inwestycyjnych.
30
MO�LI WE PROBLEMY
MoŻliwe problemy
Rynek kapita"owy to bardzo z"oŻony system. Sk"adają si� nał
przepisy prawa,
instytucje, mechanizmy dzia"ania, instrumenty finansowe i ludzie. W tak skompli-
kowanym systemie pojawiają si� niedoskona"oĘci i problemy, które go zak"ócają.
Przepisy prawa, które regulują rynek kapita"owy przewidują, Że powinien on by�
nadzorowany i kontrolowany.
KTO DBA O PORZŃDEK NA RYNKU KAPITA�OWYM?
Instytucją, która dba o porządek na rynku kapita"owym jest Komisja Papierów War-
toĘciowych i Gie"d. Komisja sprawdza, czy emitenci papierów wartoĘciowych wype"-
niają obowiązki informacyjne, nadzoruje domy maklerskie, fundusze inwestycyjne
i towarzystwa funduszy. Osoby, które chcą zosta� maklerami lub doradcami inwesty-
cyjnymi, muszą w Komisji zda� egzamin i otrzyma� odpowiednią licencj�. Komisja
nadzoruje teŻ gie"d� i kontroluje, czy ktoĘ nie dokonuje manipulacji kursami papierów
wartoĘciowych lub nie wykorzystuje informacji poufnych.
W przypadku naruszenia przepisów prawa prowadzone jest post�powanie admi-
nistracyjne. JeĘli zarzuty si� potwierdzą, Komisja moŻe w pewnych sytuacjach na-
"oŻy� kar� pieni�Żną lub skierowa� spraw� do prokuratury. Prokuratura z kolei
moŻe prowadzi� Ęledztwo i skierowa� akt oskarŻenia do sądu, który wydaje wyrok.
Na przyk"ad, jeĘli spó"ka nie wype"nia swoich obowiązków informacyjnych, Komi-
sja moŻe na"oŻy� na nią kar� pieni�Żną, a nawet wykluczy� jej akcje z publiczne-
go obiegu.
Z�A OBS�UGA W DOMU MAKLERSKIM
SpoĘród wszystkich nieprawid"owoĘci na rynku kapita"owym zwyk"y inwestor
najcz�Ęciej moŻe spotka� si� z niew"aĘciwą obs"ugą w domu maklerskim. JeĘli
stwierdzimy, Że us"uga zosta"a nieprawid"owo wykonana, Że coĘ nie zgadza si� na
naszym rachunku, nie zosta"o wykonane nasze zlecenie lub w innych podobnych
przypadkach, trzeba przede wszystkim skontaktowa� si� z pracownikiem domu
maklerskiego. Najlepiej z tym, który zwykle nas obs"uguje. On powinien wyjaĘni�
nasze wątpliwoĘci.
JeĘli wyjaĘnienia pracownika domu maklerskiego nas nie zadowalają, naleŻy z"o-
Ży� reklamacj�. Trzeba opisa�, jakie, naszym zdaniem, wystąpi"y nieprawid"owoĘci
31
MO�LI WE PROBLEMY
i pismo zanieĘ� lub wys"a� do domu maklerskiego. Dom maklerski ma okreĘlony
w regulaminie termin na rozpatrzenie naszej reklamacji.
JeĘli nie jesteĘmy zadowoleni z tego, jak dom maklerski rozpatrzy" naszą reklama-
cj�, moŻemy z"oŻy� skarg� w Komisji Papierów WartoĘciowych i Gie"d. Skarga tak-
Że powinna by� na piĘmie. JeĘli uwaŻamy, Że z powodu dzia"ał
domu maklerskiego
ponieĘliĘmy strat�, moŻemy skierowa� spraw� do sądu cywilnego, aby uzyska� od-
szkodowanie. Warto wspomnie�, iŻ naleŻy przechowywa� kopie róŻnych dokumen-
tów, takich jak umowy czy wyciągi z rachunków, jeĘli je posiadamy. U"atwi to znacz-
nie post�powanie w prokuraturze lub sądzie.
Oszcz�dnoĘci, które w formie pieni�dzy lub papierów wartoĘciowych znajdują si� na
naszym rachunku w domu maklerskim, są obj�te systemem rekompensat. Gdyby nasz
dom maklerski zbankrutowa", otrzymamy z systemu rekompensat zwrot Ęrodków, ale tyl-
ko do pewnej wysokoĘci. Uzyskamy rekompensat� w wysokoĘci 100% Ęrodków do wy-
sokoĘci 3000 euro oraz 90% kwoty powyŻej, ale do wysokoĘci maksymalnej, która roĘnie
i w2008 roku wyniesie 22 000 euro.
PRZESTóPSTWA
NA RYNKU KAPITA�OWYM
PROPONOWANIE NABYCIA
Prawo zabrania proponowania bez zgody Komisji Papierów WartoĘciowych i Gie"d
nabycia papierów wartoĘciowych w taki sposób, Że propozycja jest skierowana do
wi�cej niŻ 300 osób lub sk"adana jest za poĘrednictwem Ęrodków masowego przeka-
zu. Oferowanie papierów wartoĘciowych bez przekazania naleŻytej informacji o ry-
zyku związanym z inwestowaniem w taki papier wartoĘciowy stanowi naruszenie
prawa. JeŻeli mamy wątpliwoĘci, czy dana oferta jest przeprowadzana za zgodą Ko-
misji, powinniĘmy skontaktowa� si� z Komisją.
INFORMACJE POUFNE
Osoby pracujące w spó"kach lub blisko z nimi związane mają dost�p do róŻnych
istotnych informacji o firmie, na przyk"ad o wynikach finansowych lub o zawiera-
nych kontraktach. Prawo zakazuje ujawniania i wykorzystywania informacji pouf-
nych. Przest�pstwo to narusza najwaŻniejszą zasad� rynku kapita"owego, jaką jest
równy dost�p wszystkich inwestorów do informacji. Ujawnienie waŻnych informa-
cji wp"ywa na kurs akcji spó"ki. JeĘli ktoĘ, kto ma dost�p do informacji poufnych,
jeszcze nie ujawnionych, przekaza"by je komuĘ lub sam wykorzysta", by"by w lepszej
sytuacji niŻ reszta inwestorów.
32
PODSUMOWANI E
MANIPULACJA
Prawo zakazuje manipulowania kursem papierów wartoĘciowych. Manipulacja to
takie dzia"anie, które powoduje, Że kurs akcji spó"ki rosie albo spada, chociaŻ nie
jest to spowodowane czynnikami rynkowymi, na przyk"ad dobrymi lub z"ymi wyni-
kami finansowymi spó"ki. Zdarzają si� osoby, które posiadając duŻo akcji danej spó"-
ki i chcąc by jej kurs wzrós", uciekają si� do stosowania manipulacji. Nie opisujemy
w tym poradniku, jakie mogą by� metody manipulacji. Niemniej jednak Komisja
Papierów WartoĘciowych i Gie"d na bieŻąco Ęledzi kursy akcji i sprawdza wszelkie
podejrzane, nienaturalne ich zmiany.
Podsumowanie
WARTO INWESTOWA�!
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej rozszerzy"o Pał
stwa moŻliwoĘci inwesty-
cyjne. Z pewnoĘcią pociągnie to za sobą wzrost zainteresowania rynkiem kapita"o-
wym jako sposobem na pomnaŻanie oszcz�dnoĘci. Inwestowanie na gie"dzie jest
przecieŻ zarówno w krajach Europy Zachodniej, jak i w Stanach Zjednoczonych sze-
roko rozpowszechnione.
Rynek kapita"owy umoŻliwia inwestowanie wszystkim, którzy chcieliby pomnoŻy�
swoje oszcz�dnoĘci. Korzystanie z niego wymaga jednak pewnej wiedzy. Poradnik
ma za zadanie dostarczenie podstawowych informacji. Wierzymy, Że po zapoznaniu
si� z jego treĘcią b�dą Pał
stwo wiedzie�, co zrobi�, by za"oŻy� rachunek inwestycyj-
ny, jak kupi� i sprzeda� akcje lub obligacje, czym si� kierowa� przy ich wyborze, jak
dobra� w"aĘciwy dla siebie fundusz inwestycyjny i jak dba� o swoje interesy na ryn-
ku. JeĘli zdecydują si� Pał
stwo na inwestowanie, otworzy si� przed Wami bardzo
ciekawy Ęwiat, pe"en moŻliwoĘci, szans, ale i niebezpieczeł
stw. Poruszanie si� w tym
Ęwiecie wywo"uje wiele emocji. WaŻne, by tym emocjom towarzyszy"a solidna wie-
dza. Warto t� wiedz� pog"�bia�.
33
NOTATKI
34
Z serii: Poradnik Inwestora
www.ferk.pl
www.kpwig.gov.pl
ISBN 83-89465-06-X