Armia Czerwona
[1]
Armia Czerwona , ros. @0A=0O @<8O, pełna nazwa Robotniczo-Chłopska Armia
[2]
Czerwona 01>G5-@5ABLO=A:0O @0A=0O @<8O), od 23 lutego 1946 r. Armia
[3]
Radziecka (ros. !>25BA:0O 0@<8O, stosowane również tłumaczenie Armia Sowiecka)  siły
[4]
zbrojne Rosji radzieckiej i ZwiÄ…zku Radzieckiego, istniejÄ…ce do grudnia 1991
(przemianowana na Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej).
PoczÄ…tki Armii Czerwonej
Zobacz więcej w osobnym artykule: Wojna domowa w Rosji.
Mundury żołnierzy Armii Czerwonej z 1919 r.
Trocki i Lenin wraz z żołnierzami.
Plakat propagandowy z okresu wojny polsko-bolszewickiej
1
Radziecki plakat propagandowy
Regulaminowe umundurowanie żołnierza Armii Czerwonej
Pomnik Armii Czerwonej
2
Pruski Bastion König (Król), obecnie cmentarz żoÅ‚nierzy radzieckich
w Kostrzynie nad OdrÄ…
Pomnik ku czci żołnierzy radzieckich poległych we Frankfurcie nad Odrą w kwietniu 1945
28 stycznia 1918 roku dotychczasowe siły zbrojne Rosji Radzieckiej, zwane Gwardią
Czerwoną, na mocy dekretu Rady Komisarzy Ludowych zostały przekształcone w
Robotniczo-Chłopską Armię Czerwoną. Początkowo była to formacja ochotnicza, bez stopni i
rang, a oficerowie przez krótki okres  bo zaledwie do maja 1918  wybierani byli
demokratycznie. Wtedy też wprowadzono powszechną służbę wojskową, a do każdej
jednostki przydzielono komisarzy politycznych (tzw. politruków), podległych osobnemu
3
pionowi komisarzy politycznych. Istniała więc dwuwładza na każdym szczeblu dowodzenia
(na najwyższym: dowódca liniowy  politruk). 4 września 1918 podjęto decyzję o
przekształceniu Rosji bolszewickiej w obóz wojskowy. Powołano Rewolucyjną Radę Wojenną
Republiki z Lwem Trockim na czele, kierującą całym wysiłkiem wojennym kraju. W czasie
wojny domowej przez szeregi Armii Czerwonej przewinęło się 75 000 byłych oficerów Armii
Imperium Rosyjskiego, w tym 775 generałów i 1726 innych oficerów sztabowych. Liczbę
dezerterów z Armii Czerwonej w okresie styczeń 1919-czerwiec 1920 ocenia się na 2,6
[5]
miliona żołnierzy.
Poziom rozbudowy Armii Czerwonej:
" czerwiec 1918  stan 374 tys. ludzi. W tym:
o w wojskach walczÄ…cych  225 tys. ludzi
o w tym uzbrojonych  200 tys. bagnetów i szabel.
" czerwiec 1919  stan 2320 tys. ludzi. W tym:
o w wojskach walczÄ…cych  1307 tys. ludzi.
o w tym uzbrojonych  355 tys. bagnetów i szabel.
" czerwiec 1920  stan 4424 tys. ludzi. W tym:
o w wojskach walczÄ…cych  1540 tys. ludzi.
o w tym uzbrojonych  250 tys. bagnetów i szabel.
" listopad 1920  maksymalny poziom 5427 tys. ludzi. W tym:
o w wojskach walczÄ…cych  1866 tys. ludzi.
o w tym uzbrojonych  499 tys. bagnetów i szabel.
Armia Czerwona w latach dwudziestych
Od 1921 roku po opanowaniu sytuacji w europejskich granicach Rosji bolszewickiej,
rozpoczął się proces redukcji armii z etatów wojennych na pokojowe. Podstawowy element z
jakiego składały się armie sowieckie  dywizja strzelecka, zmniejszył swój etat z 58 tys. do
15 tys. żołnierzy.
W wyniku przejścia na organizację pułkową, zróżnicowanie ze względu na miejsce
stacjonowania oraz wprowadzenie nowego systemu uzupełnień wojsk etat dywizji
zmniejszono jeszcze bardziej.
Poziom redukcji Armii Czerwonej
" lipiec 1921  2009 tys. ludzi.
" styczeń 1922  1354 tys. ludzi.
Za stan Armii Czerwonej w okresie międzywojennym związany był z reformami z lat 1924-
1925.
Reforma przejścia na nowy system kompletowania piechoty i kawalerii, a więc głównych
rodzajów wojska. Zakładała ona minimalną liczebność jednostek służących w ramach
systemu kadrowego  skoszarowanego wraz z kadrami dowódców, a dominacje systemu
kompletowania na zasadzie terytorialnej  milicyjnej (głównie szeregowi). System pozwolił
utrzymywać w czasie pokoju stosunkowo małą armię (562 tys. w paz
dzierniku 1924), a
jednocześnie szkolić na letnich obozach masy przyszłych rezerwistów. Zaoszczędzono w ten
4
sposób na utrzymaniu wojsk, co pozwoliło stopniowo powiększać stany zmagazynowanego
uzbrojenia i je unowocześniać. I tak:
" w końcu 1921 roku armia dysponowała: 1497 tys. karabinów, 21,3 tys. karabinów
maszynowych oraz 3388 działami.
" w końcu 1924 roku armia dysponowała: 1467 tys. karabinów, 28,1 tys. karabinów
maszynowych oraz 3874 działami.
" w połowie 1927 roku armia dysponowała: 1599 tys. karabinów, 31,7 tys. karabinów
maszynowych oraz 6413 działami.
" w końcu 1929 roku armia dysponowała: 1991 tys. karabinów, 42,4 tys. karabinów
maszynowych oraz 9300 działami.
Wprowadzono również zasadę jednoosobowego dowództwa zarówno o kompetencjach
administracyjnych jak i szkoleniowych wojsk i zlanie siÄ™ kompetencji liniowych z
politycznymi w jednych rękach. Dotyczy to głównie wyższych dowództw. I tak zatwierdzono
instytucję Głównodowodzącego wszystkich Sił Zbrojnych ZSRR a został nim Ludowy
Komisarz do spraw Wojsk i Sił Morskich. Miał on pod sobą Sztab Generalny RKKA (sprawy
operacyjne), Dowództwo RKKA (sprawy administracyjne), Inspektorat RKKA (sprawy
szkoleniowa), Polityczne Dowództwo RKKA ("politrucy"), Dowództwo Wojsk Lotniczych
RKKA, Dowództwo Sił Morskich ZSRR i inne. Rzuca się w oczy podległość "politruków"
najwyższemu dowódcy wojsk.
Struktura organizacyjna Armii Czerwonej w końcu lat dwudziestych wyglądała następująco:
1. Główna masa wojsk zebrana była administracyjnie w 8 okręgach wojskowych:
Moskiewskim, Leningradzkim, Nadwołżańskim, Syberyjskim, Północno Kaukaskim,
Ukraińskim, Białoruskim oraz Środkowo Azjatyckim. Ponadto niezależnie od tej
struktury na niebezpiecznych odcinkach granicznych istniały 2 samodzielne armie:
Samodzielna Armia Dalekiego Wschodu oraz Armia Kaukaska.
2. Trzonem wojsk pozostała piechota. Organizowano ją tradycyjnie w dywizje
strzeleckie. W 1929 roku było ich 69, przy czym aż 46 kompletowanych było na
zasadzie terytorialnej. W tym ostatnim przypadku w dywizjach znajdowało się po
około 2000 ludzi wymieniających się co kwartał, co oznacza 15 do 20% etatu
wojennego tych dywizji (w dywizjach skoszarowanych stosunek ten wynosił 50 do
70%). Większość dywizji zebrana była w 19 Korpusów Strzeleckich.
3. Rolę wojsk szybkich odgrywała tradycyjnie kawaleria. Organizowano ją zarówno w
dywizje jak i brygady. W 1929 roku istniało 14 dywizji i 7 brygad. 3 dywizje
kompletowano na zasadzie terytorialnej. Natomiast brygady formowano z
poszczególnych narodów ZSRR. Skoszarowane dywizje połączono w 4 Korpusy
Kawalerii.
4. Pozostałe rodzaje broni pełniły ciągle funkcje pomocnicze. Artyleria wzmacniała swą
potęgę głównie przez rozbudowę w ramach jednostek piechoty i kawalerii. Od 1926
roku istniała niewielka artyleryjska Rezerwa Naczelnego Dowództwa w sile 4 pułków.
Jednostki pancerne skompletowały zaledwie 1 pułk czołgów. Lotnictwo liczące nieco
ponad 500 maszyn od 1927 roku zaczęto powoli koncentrować, tworząc mieszane
brygady lotnicze, zasadniczo po 1 na okręg wojskowy.
5
Armia Czerwona w latach trzydziestych
Nowym etapem w rozwoju Armii Czerwonej jest okres wielkich przeobrażeń w gospodarce
sowieckiej związany z tzw. "pięciolatkami". Zaczęły się one dosyć chaotycznie w 1929 roku
rozbudową bazy przemysłowej wyraz
nie ukierunkowanej na potrzeby wojska. Pierwsze
korzyści zaczęły pojawiać się w 1931 roku. Wtedy też Armia Czerwona zsynchronizowała
swoje plany rozwoju z możliwościami nowego przemysłu:
" do końca 1931 roku zamierzano zgromadzić uzbrojenie dla: 122 dywizji strzeleckich,
19 dywizji i brygad kawalerii, 24 pułków i 23 dywizjonów artylerii. W większych
ilościach pojawić się miał nowoczesny sprzęt. Do końca roku miało istnieć 530
czołgów i 1534 samoloty.
" w roku 1932 liczbę dywizji strzeleckich podniesiono do 140, pułków artylerii do 30,
czołgów do 1375, samolotów do 2454.
" w roku 1933 miano zebrać uzbrojenie dla 150 dywizji strzeleckich, rozwinąć
dywizjony artylerii w pułki (razem 53 pułki) oraz podnieść liczbę czołgów do 3567 a
samolotów do 3869.
" w roku 1934 zamierzano dojść do 4500 czołgów i 4975 samolotów.
Powyższy projekt znalazł swoje odbicie w strukturze organizacyjnej RKKA:
1. Aby wystawić na wojnę 150 dywizji strzeleckich podniesiono gotowość bojową
istniejących dywizji już w czasie pokoju. Doprowadziło to do zwiększenia liczby
dywizji kadrowych, skoszarowanych i zaniechaniu rozwijania dywizji terytorialnych.
Na początku 1935 roku sowieci dysponowali 84 dywizjami w tym 43 można uznać za
kadrowe.
2. Rozwinięto również kawalerię, którą rozbudowano nawet nieco ponad plan. Na
początku 1935 roku dysponowano 20 dywizjami i 2 brygadami. Wśród dywizji
znalazło się 5 jednostek kawalerii górskiej.
3. Najistotniejszy był jednak rozwój broni pancernej. Już w 1933 roku istniała spora siła
uderzeniowa reprezentowana przez 2 korpusy i 6 samodzielnych brygad
zmechanizowanych. W 1934 roku rozpoczęło się formowanie kolejnych 2 korpusów
zmechanizowanych.
4. Wzrosła w siłę artyleria pozadywizyjna. Masowo pojawiające się pułki trafiały
częściowo do Rezerwy Naczelnego Dowództwa i w znacznej sile do 20 istniejących
już Korpusów Strzeleckich.
5. Struktura organizacyjna lotnictwa także nabierała nowych kształtów. Od 1933 roku
formuje się już korpusy bombowe dalekiego zasięgu składające się z 3 jednorodnych
brygad.
Systematyczny proces rozbudowy trwał w następnych latach. Do końca 1937 roku, a więc do
końca drugiej "pięciolatki" zamierzano skompletować uzbrojenie, które pozwoliłoby
wystawić: 160 dywizji strzeleckich, 22 dywizje kawalerii oraz 6 korpusów
zmechanizowanych. Jeśli chodzi o ciężkie uzbrojenie dałoby to 45 tys. dział (w latach 1935-
36 limit podniesiono o dodatkowe 5 tys. dział), 15 tys. czołgów oraz 7500 samolotów.
W rzeczywistości na 01.01.1938 Armia Czerwona dysponowała następującym uzbrojeniem:
" 35,5 tys. dział (limit zrealizowany w 70%).
" 3 tys. moz
dzierzy (limit zrealizowany w 52%).
6
" 200 tys. karabinów maszynowych (limit zrealizowany w 74%).
" 3600 tys. karabinów (limit zrealizowany w 84%).
Opierając się na powyższych zapasach RKKA dokonywała ciągłej rozbudowy organizacyjnej
swych wojsk:
1. Piechota pod koniec 1937 roku osiągnęła stan 96 dywizji, przy czym na zasadzie
terytorialnej służyło ich już tylko 36. Sowieci dysponowali więc 60 skoszarowanymi
dywizjami, które można było podnieść w krótkim czasie do etatu wojennego (9 z nich
wzmocniono w celu obsady Rejonów Umocnionych w pasie fortyfikacyjnym tzw.
"Linii Stalina"). Dywizje były połączone w 25 Korpusów Strzeleckich.
2. Silnie rozbudowano kawalerię. W końcu 1937 roku osiągnęła ona stan 32 dywizji (22
z nich połączono w 7 Korpusów Kawalerii).
3. Wojska Pancerne osiągnęły rozmiary nieporównywalne do żadnego innego kraju w
Europie. W końcu 1937 roku dysponowały: 25 brygadami zmechanizowanymi, 4
brygadami ciężkich czołgów, 2 brygadami sam. panc. oraz 3 brygadami
zmotoryzowanymi. Część z nich zebrana była w 4 Korpusy Zmechanizowane (7
brygad zmechanizowanych, 3 brygady zmotoryzowane), a ponadto pułki i bataliony
czołgów włączono do większości dywizji piechoty i kawalerii. Dawało to siłę 11300
czołgów w linii.
4. Ciągłe tworzenie nowych formacji wojskowych doprowadziło również do
reorganizacji struktury administracyjnej wojsk. W 1935 roku teren kraju podzielono
na 12 okręgów wojskowych: Moskiewski, Leningradzki, Nadwołżański, Syberyjski,
Północno Kaukaski, Białoruski, Środkowo Azjatycki, Zabajkalski, Zakaukaski,
Uralski, Kijowski i Charkowski. Pozostawiono tylko jednÄ… armiÄ™ samodzielnÄ…
(Samodzielna Armia Dalekiego Wschodu). W 1936 roku wprowadzono również
[6][7]
wojska do sojuszniczej Mongolii (57 Korpus) .
Armia Czerwona na początku II wojny światowej
Wybuch II wojny światowej (01.09.1939) zastał RKKA w trakcie realizacji kolejnego planu
rozbudowy wojsk, ściśle zgranego w czasie z trzecią "pięciolatką". Jego realizacja rozpoczęła
się w styczniu 1938 roku i miała zakończyć się w styczniu 1943 roku.
Przewidywano wystawienie na wypadek wojny 170 dywizji strzeleckich o wysokich etatach
wojennych (zebrane w 45 Korpusów Strzeleckich), 29 dywizji kawalerii (część zebrana w 5
Korpusów Kawalerii), 47 brygad w wojskach pancernych (w tym 12 brygad w 4 Korpusach
Pancernych) oraz 124 pułki artylerii pozadywizyjnej (korpuśnej i Rezerwy Naczelnego
Dowództwa). Gdyby wojna się przedłużała zamierzano zgromadzić w ciągu pół roku
uzbrojenie dla kolejnych 30 dywizji strzeleckich. Liczba czołgów w linii po doliczeniu
jednostek pancernych w dywizjach piechoty i kawalerii miała osiągnąć 17300 pojazdów.
Wraz z narastającym napięciem międzynarodowym następowała modyfikacja tego planu. W
wyniku tworzonych na bieżąco korekt organizacyjnych Armia Czerwona, która na stopie
pokojowej dysponowała 1513 tys. żołnierzy (stan na 01.01.1938), na wypadek wojny miała
rozwinąć się do etatu 6503 tys. ludzi.
Zanim ta poprawiona machina mobilizacyjna została wprowadzona w ruch latem 1939 roku,
stany Armii Czerwonej ulegały stopniowemu powiększaniu po przez powołania na obozy
7
szkoleniowe rezerwistów, którzy podnosili etatu bojowe wojsk na ważnych kierunkach
strategicznych co ostatecznie dało grubo ponad 2 miliony żołnierzy.
1. w 1938 roku powołano 328 tys. rezerwistów głównie w związku z kryzysem
politycznym w Europie (Anschlus Austrii, Kryzys sudecki).
2. w 1939 roku powiększono stan RKKA o kolejne 345 tys. rezerwistów w związku z
zagrożeniem na Dalekim Wschodzie (Chałchyn-Gou).
Pod względem organizacyjnym wyglądało to następująco:
" W latach 1937-1939 doszło do kilku reorganizacji podziału administracyjnego Armii
Czerwonej w skali kraju. Latem 1939 ZSRR podzielone było na 14 okręgów
wojskowych. Do dotychczasowych dołączyły Kaliniński i Orłowski Okręg Wojskowy.
Ponadto dwa nadgraniczne: Białoruski i Kijowski otrzymały status Specjalnych
Okręgów Wojskowych (we wrześniu 1939 przemianowane odpowiednio w fronty:
Białoruski i Ukraiński). Zniknęła Samodzielna Armia Dalekiego Wschodu podzielona
na dwie mniejsze (1 armia, 2 armia).
" Rozpoczął się proces formowania tzw. grup armijnych, które w 1939 roku zostały
przekształcone w dowództwa armii. W 1938 roku w związku z kryzysem sudeckim na
granicy zachodniej wystawiono 6 takich zgrupowań: Witebska Grupa Armijna (od
września 1939 jako 3 armia), Bobrujska Grupa Armijna (od września 1939 jako 4
armia), Żytomierska Grupa Armijna (od września 1939 jako 5 armia), Winnicka Grupa
Armijna (od września 1939 jako 6 armia), Odeska Grupa Armijna (od września 1939
jako 13 armia) oraz Kawaleryjska Grupa Armijna (od września 1939 jako 12 armia).
W 1939 roku dołączyły do tego: Mińska Grupa Armijna (od września 1939 jako 11
armia), Nowogrodzka Grupa Armijna (od września 1939 jako 8 armia). Ponadto w
Mongolii stacjonujÄ…ce tam wojska przemianowano w 1 GrupÄ™ ArmijnÄ…. Kolejne
zgrupowania wystawiono już w trakcie wrześniowej mobilizacji. Moskiewski Okręg
Wojskowy wystawił dowództwo 10 armii, a Kaliniński Okręg Wojskowy dowództwo
7 armii i Grupy Konno-Zmechanizowanej. Pojawiła się także Murmańska Grupa
Armijna.
" Piechota która tuż przed mobilizacją osiągnęła stan 98 dywizji strzeleckich (zniknęły
dywizje terytorialne), rozpoczęła proces rozbudowy 25 sierpnia 1939 roku (rozkaz
Ludowego Komisarza Obrony z 15.08.1939). 36 dawnych dywizji terytorialnych
rozwinęło do poziomu dywizji każdy ze swoich 3 pułków strzeleckich (tzw.
"trojczatki"). W ten sposób do 62 dywizji kadrowych dołączyło 108 dywizji drugiego
rzutu. Ponieważ w między czasie wystawiono 3 dodatkowe dywizje, piechota
osiągnęła stan 173 jednostek tego typu (paz
dziernik 1939). Proces uzupełniania tych
dywizji żołnierzami rozpoczął się 07.09.1939 roku po przez powołania rezerwistów w
7 okręgach wojskowych. Większość dywizji została połączona w 43 Korpusy
Strzeleckie (wystawiono 18 nowych).
" Kawaleria dysponowała przed mobilizacją 25 dywizjami i 2 brygadami. Połowa z nich
zebrana była w 5 Korpusów Kawalerii. Plan mobilizacyjny zakładał wystawienie
jeszcze 4 dywizji. Jednak w trakcie wrześniowej mobilizacji zdecydowano się ich
kosztem podnieść etaty już istniejących jednostek.
" Wojska Pancerne w 1938 roku przeszły reorganizację. Kosztem czołgów dywizji
strzeleckich sprzętem nasycono brygady pancerne (dawne brygady zmechanizowane).
Każda z brygad otrzymała czołgi jednego typu. Pozwoliło to na utrzymanie przed
mobilizacją 26 lekkich brygad pancernych, 4 ciężkich, 3 brygad samochodów
pancernych, 4 brygad strzelców zmotoryzowanych. Utrzymano dowództwa 4
8
Korpusów Pancernych (dawne Korpusy Zmechanizowane) w skład których wyszła
część powyższych brygad (8 brygad lekkich pancernych i 4 brygady strzelców
zmotoryzowanych). Mobilizacja rozpoczęta na przełomie sierpnia i września 1939
zaczęła się od wystawienia 15 kolejnych lekkich brygad pancernych.
" Artyleria pozadywizyjna musiała ograniczyć swoje ambitne plany mobilizacyjne. Tuż
przed mobilizacją dysponowała siłą 36 pułków artylerii korpuśnej i 23 pułkami
Rezerwy Naczelnego Dowództwa. W momencie ogłoszenia mobilizacji rozwinęła je
odpowiednio do 57 i 43 pułków.
[8]
Szybki upadek Polski po wtargnięciu Armi Czerwonej 17 września 1939 oraz realizacja
porozumienia politycznego z III Rzeszą (Pakt Ribbentrop  Mołotow), spowodowały
zaniechanie pełnej mobilizacji Armii Czerwonej.
Zawodowy korpus oficerski utworzono w 1935. W lata 1937-1939 w pokazowych procesach
podczas czystek stalinowskich skazano i stracono wielu wyższych oficerów, m.in. marszałka
ZSRR Michaiła Tuchaczewskiego.
W przededniu ataku Niemiec hitlerowskich na ZSRR Armia Czerwona liczyła około 5,7 mln
żołnierzy. Podczas II wojny światowej pod broń powołano około 15- 20 mln osób, z czego
poległo,zmarło wskutek odniesionych ran i chorób lub zginęło w niewoli 7- 10 mln.W maju
[9][10]
1945 roku RKKA liczyła 11 milionów 400 tysięcy żołnierzy . W okresie powojennym
liczebność stałej armii była stopniowo redukowana z pięciu do około dwóch milionów.
Armia Radziecka pod koniec istnienia ZSRR
W połowie lat 1980. całość sił Armii Radzieckiej poza
strategicznymi siłami nuklearnymi była podzielona i
zorganizowana tak, aby móc prowadzić jednocześnie
efektywnie działania zbrojne o charakterze
konwencjonalnym lub z użyciem taktycznej i operacyjnej
broni jądrowej na pięciu lądowych kierunkach
strategicznych, które w wypadku wybuchu wojny miały
stać się samodzielnymi teatrami działań wojennych
(TDW). Były to:
" Północny TDW - obejmujący obszar Skandynawii, do którego przydzielono wojska
Leningradzkiego Okręgu Wojskowego oraz Flotę Północną. Składał się on z 12
dywizji zorganizowanych w jedną armię i dwa korpusy armijne wyposażonych w
1200 czołgów, 3100 transporterów opancerzonych i BWP, 1650 systemów
artyleryjskich, 125 wyrzutni rakiet przeciwlotniczych, 310 samolotów i 100
śmigłowców.
" Zachodni TDW - obejmował obszar Europy Środkowej i był obszarem decydującej
konfrontacji z NATO w razie ewentualnej wojny. Dlatego też był najsilniejszym
zgrupowaniem wojsk radzieckich oraz armii Układu Warszawskiego. W jego skład
9
wchodziły wojska Bałtyckiego, Białoruskiego, Przykarpackiego Okręgów
Wojskowych i Flota Bałtycka a także siły Zachodniej, Centralnej i Północnej Grup
Wojsk Armii Radzieckiej stacjonujące na terytoriach NRD, CSRS i PRL wraz z siłami
zbrojnymi tych państw. W sumie liczył on 103 dywizje (w tym 63 radzieckie)
zorganizowanych w dziewiętnaście armii i dwa korpusy armijne. Ich wyposażenie
stanowiło 27000 czołgów, 27750 transporterów opancerzonych i BWP, 17000
systemów artyleryjskich, 2200 wyrzutni rakiet przeciwlotniczych, 5000 samolotów i
1500 śmigłowców.
" Południowo-Zachodni TDW - podporządkowano mu wojska Odeskiego i Kijowskiego
Okręgów Wojskowych wraz z Flotą Czarnomorską oraz siły Południowej Grup Wojsk
Armii Radzieckiej stacjonującej na Węgrzech wraz z armiami Węgier, Rumunii i
Bułgarii. Potencjalny obszar ich działań to Grecja, Turcja, Jugosławia, Austria i
Włochy, czyli południowa flanka NATO. W sumie liczył on 56 dywizji (w tym 29
radzieckich) zorganizowanych w jedenaście armii i dwa korpusy armijne. Ich
uzbrojenie: 11250 czołgów, 11500 transporterów opancerzonych i BWP, 9850
systemów artyleryjskich, 325 wyrzutni rakiet przeciwlotniczych i około 1300
samolotów i 300 śmigłowców.
" Południowy TDW - składający się z wojsk Północnokaukaskiego, Zakaukaskiego,
Turkiestańskiego i Środkowoazjatyckiego Okręgów Wojskowych a także 40 armii
walczącej w Afganistanie. Został stworzony zapewne z myślą o operacjach w rejonie
Zatoki Perskiej jako przeciwwaga dla amerykańskich sił szybkiego reagowania
podporządkowanych CENTCOM. W sumie liczył on 42 dywizje zorganizowanych w
pięć armii i cztery korpusy armijne wyposażonych w 8000 czołgów, 11750
transporterów opancerzonych i BWP, 6900 systemów artyleryjskich, 600 wyrzutni
rakiet przeciwlotniczych a jego siły lotnicze 1013 samolotów i 649 śmigłowców.
" Dalekowschodni TDW - obejmował wojska Dalekowschodniego, Syberyjskiego,
Zabajkalskiego Okręgów Wojskowych i Flotę Pacyfiku wraz z Grupą Wojsk
Radzieckich w Mongolii i armią tego kraju. Jego siły lądowe były skierowane
przeciwko Chinom a lotnicze i morskie głównie przeciwko Japonii i Korei
Południowej oraz amerykańskim siłom stacjonującym w tych państwach a także
obecnym na pozostałym obszarze Azji Południowo-Wschodniej i Zachodniego
Pacyfiku. Jego siły to 49 dywizji zorganizowanych w osiem armii i cztery korpusy
armijne. Na ich uzbrojenie składało się 13500 czołgów, 15750 transporterów
opancerzonych i BWP, 10300 systemów artyleryjskich, 950 wyrzutni rakiet
przeciwlotniczych oraz około 2000 samolotów i 900 śmigłowców.
Ponadto armia ZSRR posiadała jeszcze wydzielone siły rezerwy strategicznej stacjonujące w
Moskiewskim, Uralskim i Nadwołżańskim Okręgach Wojskowych, które po mobilizacji
mogły być użyte na dowolnym z powyższych kierunków strategicznych. W sumie liczyły one
19 dywizji posiadających 4300 czołgów, 3000 transporterów opancerzonych i BWP, 3000
systemów artyleryjskich, 200 wyrzutni rakiet przeciwlotniczych a także 162 samoloty i 170
śmigłowców.
Ogółem Armia Radziecka liczyła w tym okresie około 5 milionów żołnierzy. Jej potencjał
mobilizacyjny wystarczał na wystawienie 55 milionów rezerwistów. Zaopatrzenie
materiałowe Armii Radzieckiej zapewniał kompleks wojskowo-przemysłowy ZSRR, który
pochłaniał według róznych szacunków od 15% do 25% radzieckiego PKB. Tworzyło go 50
10
biur konstrukcyjnych, które projektowały nowe typy uzbrojenia produkowanego potem w
około 150 dużych kompleksach zakładów zbrojeniowych. Zdolny był on opracowywać i
produkować wszystkie znane kategorie uzbrojenia konwencjonalnego i jądrowego w
ogromnych ilościach, z którymi nie mogły równać się osiągnięcia przemysłu zbrojeniowego
żadnego innego państwa świata. Jednocześnie wytwarzano około 190 typów różnego rodzaju
broni. Dla przykładu w okresie lat 1974-1985 radziecki przemysł zbrojeniowy produkował
rocznie przeciętnie następujące ilości wybranych kategorii uzbrojenia:
- 195 rakiet ICBM
- 122 rakiety SLBM
- 80 rakiet średniego zasięgu
- 881 rakiet krótkiego zasięgu
- 972 pociski manewrujÄ…ce
- 120 rakiet nośnych
- 6800 pocisków przeciwlotniczych
- 1200 radarów
- 1450 samolotów wojskowych
- 1000 śmigłowców
- 2700 czołgów
- 3400 bojowych wozów opancerzonych
- 2700 systemów artyleryjskich
- 54500 ciężarówek wojskowych
- 10 okrętów podwodnych
- 66 okrętów nawodnych
- 300 tys. ton amunicji konwencjonalnej
Stanowiło to średnio 3,5 raza większą wielkość produkcji od przemysłu zbrojeniowego USA
we wspomnianym okresie. Należy zaznaczyć, ze z biegiem czasu jakość produkowanego
uzbrojenia (także dzięki pracy radzieckiego wywiadu) ulegała poprawie i w wielu dziedzinach
było ono porównywalne z systemami broni wytwarzanymi na Zachodzie. Dotyczy to
szczególnie zwiększania celności rakiet balistycznych, wyciszania okrętów podwodnych,
postępów w dziedzinie konstrukcji silników rakietowych i odrzutowych, wdrożenia do
produkcji pocisków manewrujących, lotniczej broni precyzyjnej, naddz
więkowych rakiet
przeciwokrętowych z zaawansowanymi systemami satelitarnymi wykrywania i wskazywania
celów morskich, wielokanałowych systemów przeciwlotniczych i rozpoczęcia budowy
dużych lotniskowców, w tym także o napędzie atomowym.
Poszczególne rodzaje sił zbrojnych ZSRR przedstawiały się następująco:
" Radzieckie wojska lądowe - zorganizowanych były w 214 dywizji (52 pancerne, 154
zmechanizowane i 8 powietrznodesantowych) oraz kilkaset jednostek wsparcia
szczebla armijnego, dywizyjnego i brygadowego. Na szczeblu operacyjnym dywizje te
tworzyły 29 armii i 13 korpusów armijnych dyslokowanych w 16 okręgach
wojskowych i pięciu grupach wojsk poza granicami ZSRR. Ich uzbrojenie składało się
z następujących ilości sprzętu podstawowych kategorii:
- 52500 czołgów: T-54/T-55, T-62, T-64, T-72, T-80
- 60000 bojowych wozów piechoty i transporterów opancerzonych: BMP-1, BMP-2,
BTR-50, BTR-60, BTR-70, MTLB, BRDM
11
- 40500 systemów artyleryjskich holowanych i samobieżnych: 2S1, 2S3, 2S4, 2S5,
2S7, BM-21, BM-22, BM-30
- 4500 wyrzutni rakiet przeciwlotniczych: 2K11 Krug, 2K12 Kub, 9K37 Buk, 9K33
Osa, 9K31 Strieła-1, 9K35 Strieła-10, S-300W
- 1500 wyrzutni taktycznych rakiet balistycznych: 9K52 A
una-M, 9K79 Toczka, R-
300 Elbrus , 9K714 Oka, TR-1 Temp
- 3200 wyrzutni przeciwpancernych pocisków kierowanych 9M14 Malutka, 9K111
Fagot, 9K113 Konkurs, 9K114 Szturm
" Radzieckie siły lotnicze - podzielone organizacyjnie na Lotnictwo Frontowe,
Lotnictwo Dalekiego Zasięgu, Lotnictwo Wojsk Obrony Powietrznej Kraju, Lotnictwo
Morskie i Lotnictwo Transportowe posiadało około 10000 samolotów wojskowych i
4000 śmigłowców. Dokładnie było to:
- 4700 myśliwców: MiG-21, MiG-23, MiG-25, MiG-29, MiG-31, Su-15, Tu-128
- 3000 samolotów szturmowych, myśliwsko-bombowych i lekkich bombowców: Su-7,
Su-17, MiG-27, Su-24, Su-25
- 920 ciężkich bombowców: Tu-16, Tu-22, Tu-22M, Tu-95 i M-4
- 625 samolotów wsparcia (rozpoznawcze, WRE, latające tankowce)
- 575 ciężkich i średnich samolotów transportowych: An-12, An-22, Ił-76
- 1600 śmigłowców szturmowych: Mi-24 i Mi-8TB
- 2400 śmigłowców transportowych i specjalistycznych: Mi-6, Mi-8, Mi-26, Ka-25,
Ka-27
" Radziecka wojska obrony powietrznej - tworzyły ogólnokrajowy system obrony
przed uderzeniami lotnictwa taktycznego i strategicznego oraz w ograniczonym
stopniu przed atakiem rakietowym wroga. Oprócz własnego lotnictwa myśliwskiego
uwzględnionego powyżej posiadały także na wyposażeniu:
- 100 wyrzutni antyrakiet systemu A-135 rozmieszczonych wokół Moskwy
- 1400 baz rakiet przeciwlotniczych, w których rozmieszczono 12000 wyrzutni
pocisków: S-25, S-75, S-125, S-200, S-300P
- sieć 10000 naziemnych radarów wczesnego wykrywania, naprowadzania myśliwców
i kierowania ogniem
- kilkanaście samolotów wczesnego ostrzegania AWACS: Tu-126, A-50
" Radziecka marynarka wojenna - składająca się z czterech flot: Północnej,
Bałtyckiej, Czarnomorskiej i Pacyfiku oraz Flotylli Kaspijskiej miała na uzbrojeniu:
- 5 lekkich lotniskowców ZOP: 3 "Kreczet", 2 "Kondor"
- 32 krążowników: 2 "Orlan", 1 "Atlant", 14 "Bierkut", 4 "Grozny", 11 "Swierdłow"
- 74 niszczycieli: 4 "Sarycz", 7 "Friegat", 7 "Bierkut-B", 19 "Kaszin", 8 "Kanin", 4
"Kildin", 25 "Kotlin"
- 32 fregat "Burewiestnik"
- 217 korwet rakietowych i ZOP: 34 "Nachuczka", 50 "Albatros", 45 "Pietia", 18
"Mirka", 35 "Ryga", 25 "Mołnia", 10 "Mołnia-2"
- 34 duże okręty desantowe typów: 2 "Iwan Rohow", 18 "Ropucha", 14 "Tapir"
- 362 okręty podwodne, w tym 189 o napędzie atomowym
12
" Siły jądrowe ZSRR - w opisywanym okresie liczyły około 37000 głowic nuklearnych
i dzieliły się organizacyjnie i zadaniowo na siły strategiczne, średniego zasięgu oraz
taktyczne.
1. Strategiczna triada nuklearna w 1985 roku liczyła 9797 głowic nuklearnych
zainstalowanych na 2459 środkach przenoszenia. Jej zadaniem było rażenie
kluczowych celów militarnych, gospodarczych i administracyjnych wroga przede
wszystkim na odległościach międzykontynentalnych, czyli na terytorium USA
aczkolwiek ich część mogła być użyta to ataku na cel leżące w bliższej odległości.
Tworzyło ją wówczas:
- 1371 rakiet ICBM, w tym: 448 UR-100K/U, 60 RT-2, 150 UR-100MR, 308 R-36M,
160 UR-100N, 45 RT-2PM przenoszących razem 6813 głowic termojądrowych.
- 928 rakiet SLBM zainstalowanych na 62 okrętach SSBN, w tym: 336 R-27, 280 R-
29, 12 R-31, 224 R-29R, 60 R-39, 16 R-29RM na których zainstalowano łącznie 2264
głowic jądrowych.
- 160 bombowców strategicznych: 130 Tu-95 różnych wersji i 30 M-4 przenoszących
720 bomb atomowych i jądrowych pocisków manewrujących
1. Siły jądrowe średniego zasięgu (eurostrategiczne) - stanowiły funkcjonalny
odpowiednik sił strategicznych, jednak w skali kontynentu euroazjatyckiego. Dlatego
też ich pierwszorzędnym celem były strategiczne obiekty w europejskich krajach
NATO i na terenie ChRL. W roku 1985 składały się z 2208 głowic jądrowych
zainstalowanych na 943 nosicielach, w tym:
- 544 rakietach średniego zasięgu: 112 R-12 i 432 SS-20 na których rozmieszczono
1408 głowic jądrowych
- 399 bombowcach średnich należących do Lotnictwa Dalekiego Zasięgu: 187 Tu-16,
90 Tu-22 i 122 Tu-22M uzbrojonych w 800 jÄ…drowych rakiet powietrze-ziemia Ch-22
i KSR-5
1. Taktyczne siły jądrowe - przeznaczone do użycia na polu bitwy lub na jego
bezpośrednim zapleczu. Szacuje się, że w połowie lat 1980. ZSRR posiadał około
25000 takich głowic, z których jednak duża część była nieaktywna oczekując w
składach na utylizację. Głowice te instalowane były w bardzo szerokim wachlarzu
broni takich, jak:
- bomby lotnicze, taktyczne rakiety powietrze-ziemia
- pociski artyleryjskie, głowice do taktycznych rakiet balistycznych, miny lądowe,
jÄ…drowe rakiety przeciwlotnicze
- torpedy, rakietotorpedy i miny morskie oraz rakiety przeciwokrętowe
Armia Radziecka w powojennej Polsce
Po II wojnie światowej Naczelne Dowództwo Armii Czerwonej przeformowało
dotychczasowe formacje na terenach wyzwolonych spod okupacji niemieckiej. Na terenie
Polski utworzona została tzw. PGW - Północna Grupa Wojsk dyrektywą nr 11097 z dnia 10
czerwca 1945 roku. W grupę tę przekształcono 2 Front Białoruski pod dowództwem gen.
Rokossowskiego. Siedzibą dowództwa tej grupy stała się Legnica na Dolnym Śląsku - gdzie
rosyjscy żołnierze zajęli 1/3 miasta. Ważniejszymi lokalizacjami były obok Legnicy:
13
Świdnica, Borne Sulinowo, Przemków-Trzebień, Bagicz, Brzeg, Burzykowo (dz. Stargardu
Szczecińskiego), Chojna, Dębice, Żagań, Wschowa, Oława, Białogard, Świnoujście. Ostatnie
oddziały rosyjskie opuściły nasz kraj w końcu roku 1993. Symbolicznie pożegnał je prezydent
Lech Wałęsa 17 września 1993 roku w rocznicę wkroczenia wojsk ZSRR do Polski w 1939
roku. Armia Radziecka stacjonowała w Polsce 48 lat. Na początku w liczbie 300 tys.
żołnierzy a na końcu około 65 tys. żołnierzy.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Garnizony Armii Radzieckiej na terytorium Polski.
Armia Radziecka w innych państwach
W Austrii
W Austrii AR po wojnie stacjonowała stosunkowo krótko.
W NRD
W NRD znajdowały się największe siły ZSRR poza krajem. Znajdowało sie tam ponad 300
tys. żołnierzy i ponad 500 głowic jądrowych[potrzebne z
ródło].
.
Udział Armii Radzieckiej w konfliktach po drugiej wojnie
światowej, radzieccy "doradcy wojskowi"
Pojazdy opancerzone Armii Radzieckiej w Afganistanie
Wojna koreańska
W wojnie koreańskiej brali udział radzieccy piloci, którzy walczyli na migach 15
oznakowanych jako samoloty chińskie. Wśród nich byli rekordziści zestrzeleń w tej wojnie -
Jiewgienij Piepielajew (23) i Nikołaj Sutiagin (21 lub 22). Fakt udział lotników radzieckich w
[11]
tej wojnie opisał m.in. generał porucznik lotnictwa G. A
obow . 18 listopada 1952 r. doszło
do bezpośredniego starcia samolotów radzieckich i amerykańskich  do lotniskowca
Oriskany na Morzu Japońskim od strony Władywostoku zaczęły się zbliżać 4 Mig-i 15;
zostały one przechwycone przez 4 F-86 Sabre, które bez strat własnych zestrzeliły 2 maszyny
radzieckie, a 1 z pozostałych uszkodziły (pilot zmarł w szpitalu po powrocie); oficjalnie
14
wyjaśniono to błędem nawigacyjnym radzieckich pilotów, ale prawdopodobnie miało to
[12]
stanowić rozpoznanie walką skuteczności systemu obrony lotniskowców .
Sukcesor Armii Radzieckiej - Armia Federacji Rosyjskiej
Zdolności wojskowe tej Armii szacuje się na około 10% potencjału Armii
Radzieckiej[potrzebne z
ródło].
Przypisy
1. Ä™! rosyjska Wikipedia o Armii Czerwonej
2. Ä™! Historia powszechna, Europa, Rosja
3. Ä™! Dokumenty
4. Ä™! Encyklopedia Wykazy
5. ę! Richard Pipes, Rosja bolszewików, Warszawa 2005, s. 57-63.
6. ę! Opisy sprzętu bojowego
7. Ä™! Militaria (uzbrojenie, formacje i jednostki wojskowe)
8. ę! Ulotka propagandowa Armii Czerwonej do żołnierzy polskich z 17 września 1939 - zrzucana z
samolotów
9. ę! RICHARD MORRISON "Wyzwoliciele gwałciciele", The Times, 9.05.2002
10. Ä™! Zbrodnie wojenne Armii Czerwonej na ÅšlÄ…zakach
11. Ä™! G. A
obow, W niebie Siewiernoj Korieiąą, w: Awiacija i kosmonawtika, 1990, nr 10, 1990, dostępne w
Internecie, dostęp 2008-04-12, 21:12:12, (ru)
12. ę! A. Makowski, K. Kubiak: Korea 1950 53. Działania morskie. AJ-Press, Gdańsk 2000
15