OBRONNOŚĆ KRAJU
Dekada Transformacji
Siły Zbrojne RP po 10 latach
członkostwa Polski w NATO
Polska armia ukierunkowana niemal wyłącznie na obronę terytorialną,
mało mobilna, z wieloma statycznymi systemami - po okresie 10 lat
członkostwa w NATO przekształciła się w armię bardziej nowoczesną,
lepiej wyposażoną, posiadającą znacznie większe możliwości opera-
cyjne, zdolną do udziału w szerokim spektrum sojuszniczych operacji.
Głębokie zmiany zaszły w strukturze kadrowej i organizacyjnej, w jakości
uzbrojenia i sprzętu oraz w systemie szkolenia, doktrynach, regulami-
nach i obowiązujących procedurach. Taka transformacja nie byłaby
możliwa bez stabilizacji polityczno-wojskowych ram rozwoju i mecha-
generał *
nizmów finansowania sił zbrojnych. Drogę do tej stabilizacji otwarło
Franciszek Gągor
nasze członkostwo w sojuszu północnoatlantyckim.
Przywilej i zobowiązanie Gdy 12 marca 1999 roku nasza flaga narodowa siłach zbrojnych poważną zmianę naszych
10. rocznica przynależności Polski do została wciągnięta na maszt przed Kwaterą Główną planów modernizacyjnych. Z armii nasta-
Organizacji Traktatu Północnoatlantyckie- NATO byliśmy w pełni świadomi, że nasze człon- wionej niemal wyłącznie na obronę teryto-
go skłania do podsumowań, formułowania kostwo w Sojuszu to nie tylko korzyści z tego faktu rialną, mało mobilnej, z wieloma statyczny-
wniosków i nakreślenia kierunków dalsze- płynące, ale także obowiązek wkładu w umacnianie mi systemami musieliśmy w krótkim czasie
go działania. Jakie zmiany zaszły w Siłach wspólnego bezpieczeństwa. Zaryzykuję jednak tezę, przekształcić się w siły zbrojne gotowe nie
Zbrojnych RP pod wpływem naszej przy- iż niewielu z nas wówczas przewidywało jak szybko tylko do obrony integralności terytorialnej
należności do NATO? Które z nich były NATO w sposób wyraz
ny zmieni swoje funkcje po- Polski, ale także naszych interesów naro-
decydujące? Czy po 10 latach transformacji lityczne, a w konsekwencji zadania wojskowe oraz dowych i wspólnych dla NATO w rejo-
osiągnęliśmy wszystkie zamierzone cele? zakładany poziom i charakter zdolności operacyj- nach położonych daleko poza granicami
Spróbujmy znalez
ć odpowiedzi na te py- nych. W krótkim czasie na naszych oczach z organi- naszego państwa. W praktyce oznaczało
tania. zacji nastawionej na obronę kolektywną terytorium to poważne poszerzenie zadań skutkujące
Wśród zasadniczych czynników mają- mandatowego, współpracę z krajami partnerskimi zmianą charakteru armii - i jest to bodaj-
cych wpływ na obecny kształt naszych sił i wybiórcze reagowanie kryzysowe na obrzeżach że najważniejsza, bo kierunkowa, zmiana,
zbrojnych, a będących w głównej mierze tego terytorium, stało się wspólnotą państw, która jaka zaszła w Siłach Zbrojnych RP po 10
następstwem przynależności Polski do w imię własnego zbiorowego bezpieczeństwa wy- latach członkostwa w Organizacji Traktatu
NATO, na pierwszym miejscu stawiam słała wojska daleko poza własne granice, reagując Północnoatlantyckiego.
polityczno-wojskowe ramy oraz finansowe w ten sposób na zmieniający się charakter zagrożeń. Nowe wyzwania stojące przed Wojskiem
uwarunkowania rozwoju armii. W kwietniu 1999 r. na szczycie NATO w Waszyng- Polskim w związku z przynależnością do
Wstąpienie do Sojuszu w sposób zasad- tonie, w nowo przyjętej koncepcji strategicznej po- NATO mieściły się jednak w określonych
niczy zmieniło środowisko bezpieczeństwa szerzono poważnie zakres sojuszniczych operacji ramach, które mimo wszystko, oznacza-
naszego kraju. Stając się członkiem najsil- militarnych i postawiono faktycznie znak równości ły pewną stabilizację warunków rozwo-
niejszego paktu wojskowego na świecie, pomiędzy gotowością do wspólnej obrony a opera- jowych. Ta stabilizacja jest szczególnie
z jednej strony dołączyliśmy do wielkiej cjami o innym charakterze, z operacjami reagowania widoczna na tle niepewności i częstych
rodziny euroatlantyckich państw wyzna- kryzysowego na czele. Tocząca się w tym samym zmian koncepcji rozwojowych w pierw-
jących te same wartości i gotowych stanąć czasie sojusznicza operacja powietrzna w byłej Ju- szej dekadzie po odzyskaniu przez Polskę
w ich obronie, a z drugiej strony opuścili- gosławii mająca na celu powstrzymanie czystek et- suwerenności. Wystarczy tylko przypo-
śmy szarą strefę bezpieczeństwa, w której nicznych w Kosowie była wyraz
nym sygnałem, że mnieć koncepcję obrony wielokierunko-
znalez
liśmy się po rozpadzie Związku Ra- koncepcja ta już jest wcielana w życie. wej, czy też gwałtowne skupienie wysiłku
dzieckiego i jałtańskiego systemu politycz- Kolejne poważne przyspieszenie nastąpiło po ataku organizacyjnego i inwestycyjnego na tzw.
nego w Europie na początku lat dziewięć- terrorystycznym 11 września 2001 roku. Na 10-letni  ścianie wschodniej . Po 1999 roku nastę-
dziesiątych ubiegłego wieku. Polska we okres integracji naszych sił zbrojnych ze strukturami powały także zmiany, ale ich ramy poli-
właściwym czasie i w pełni wykorzystała NATO nałożył się proces istotnych zmian w samym tyczno-wojskowe były i są już ustalone. Po
szansę integracji z Sojuszem Północno- Sojuszu. Kierunek tych zmian stał się dla naszej ar- wejściu do Sojuszu nasi planiści wojskowi
atlantyckim. mii poważnym wyzwaniem. Wymogło to na naszych nie byli więc tak dramatycznie zaskakiwani
www.armia24.pl
12
jak ich poprzednicy. Bardzo pomocny był Przystępując do NATO, mieliśmy armię,
też nasz udział w procesie sojuszniczego w której etacie było blisko 226 tys. stano-
planowania obronnego. Opracowywane wisk wojskowych. Liczebność tej armii
przez władze Sojuszu cele sił zbrojnych w dekadzie poprzedzającej nasze wejście
i wymagania długoterminowe były dla do Sojuszu spadła o blisko 170 tys. Ko-
nas istotnym ułatwieniem i wspomagały lejna znaczna redukcja przypadła na lata
proces transformacji naszego wojska. 2000-2001, kiedy to zlikwidowano prawie
Gdyby w ostatniej dekadzie ubiegłego 50 tys. etatów. Wojsko Polskie, aby mogło
wieku wspomnianych już planistów woj- być zmodernizowane, musiało zostać prze-
skowych zapytać, co było ich największą budowane i uszczuplone. Musiało pozbyć
zmorą obok zmieniających się zadań, to się przestarzałego uzbrojenia i sprzętu
bez wątpienia wskazaliby na brak stabil- oraz zbędnej infrastruktury. To był je-
nych warunków finansowania i poważny dyny sposób na znalezienie funduszy na
niedostatek środków nie tylko na moderni- jego unowocześnienie. Rządowy program
zację techniczną i inwestycje, ale i na szko- profesjonalizacji zakłada kolejne obniżenie
lenie sił zbrojnych. Wszelkie kalkulacje fi- wielkości etatowej armii przy jej jednocze-
nansowe okazywały się błędne w zderzeniu snym całkowitym uzawodowieniu. Tym
z nie najlepszą sytuacją budżetu państwa Ceremonia zakończenia działań polskiego kontyngentu wojsko- samym ilość zostanie zastąpiona jakością.
i brakiem mechanizmów stabilizujących wego w misji irackiej. Baza Echo w Diwanii 8.10.2008 r. Pełne uzawodowienie wojska to kolejna
nakłady finansowe na wojsko. Inna sprawa, rewolucyjna i epokowa zmiana, jaka do-
że już same założenia finansowania planów ich modernizacji technicznej. konała się w naszych siłach zbrojnych po
były nierealne. Nakłady w wysokości 3,0- W tym miejscu nasuwa się pytanie o tegoroczny, 10 latach funkcjonowania w strukturach
3,5 % PKB nie miały szans na realizację znacznie uszczuplony, budżet obronny. Czy dalej NATO. Redukcji stanów osobowych towa-
wobec ogromnych potrzeb innych działów możemy mówić o stabilnym finansowaniu sił zbroj- rzyszyły bardzo głębokie zmiany w struk-
budżetu państwa. nych? Niektóre opinie w toczącej się dyskusji nt. turze korpusów osobowych. Sukcesywnie
finansowania armii w sytuacji kryzysu budzą nie- maleje wielkość korpusu oficerskiego. Ak-
Po pierwsze  stabilizacja finansowa pokój. Wiemy, że w sytuacji finansowego kryzysu tualnie oficerowie stanowią tylko 18,1%
Sytuacja zmieniła się poważnie po wstą- armia nie może być  wyspą szczęścia na oceanie w pełni zawodowego etatu sił zbrojnych.
pieniu Polski do NATO. Nasz kraj, chcąc finansowych cięć i oszczędności. Ale tempo mo- Rośnie w siłę korpus szeregowych zawo-
odgrywać odpowiednią do naszego poten- dernizacji technicznej armii jest uzależnione od po- dowych  w tej chwili to już prawie 20 tys.
cjału i naszych interesów narodowych rolę siadanych środków budżetowych, a te uległy w tym zawodowych szeregowców.
w Sojuszu, musiał uporządkować i ujedno- roku znacznemu ograniczeniu. Mam nadzieję, że Po pełnym uzawodowieniu armii, od-
licić wiele sfer związanych z obronnością, jest to przejściowa sytuacja i że szybko gospodarka setek żołnierzy zawodowych przyjętych
a w szczególności z funkcjonowaniem światowa, a nasza w szczególności, wróci do normy. w okresie naszej przynależności do NATO
sił zbrojnych. Z drugiej strony władze Chcielibyśmy, aby Wojsko Polskie mogło się dalej wzrośnie do ok. 80%, a w korpusie ofice-
Sojuszu niemal od początku naciskały rozwijać w oparciu o przewidywalny budżet, o do- rów zbliży się do 50%. Oznacza to, że już
na poważne zmiany o charakterze syste- tychczas funkcjonujący mechanizm. Inaczej trud- obecnie dokonała się poważna zmiana
mowym, dążąc do tego, aby proces inte- no mówić o zorganizowanym, planowym rozwoju pokoleniowa w naszych siłach zbrojnych,
gracji Polski następował w odpowiednim armii. a wkrótce zdecydowaną większość żołnie-
tempie i przynosił wymierne korzyści Nie możemy dopuścić do sytuacji permanent- rzy będą stanowili ci, których przyjęto do
obu stronom. Przedmiotem szczególnej nego osłabienia sprawności i potencjału bojowego służby po 1998 roku.
troski władz politycznych Sojuszu był nie armii poniżej poziomu zapewniającego bezpieczeń- Przy omawianiu spraw kadrowych nale-
tylko poziom nakładów na obronność, stwo Polsce i realizację zobowiązań sojuszniczych. ży koniecznie podkreślić rosnącą rolę ko-
ale także struktura wydatków, a zwłasz- Spotykałem się już z opiniami, że skoro weszliśmy biet-żołnierzy zawodowych. W momencie
cza poziom wydatków majątkowych, któ- do NATO, to silna armia jest nam niepotrzebna, wstąpienia do NATO w siłach zbrojnych
re w 2001 roku spadły do poziomu 9,5% bo obroni nas Sojusz To bardzo naiwny i niebez- służyło 238 pań, głównie na stanowiskach
budżetu MON. Wytykano nam również pieczny pogląd. Nasze członkostwo w Sojuszu to zabezpieczających, przeważnie w logisty-
niedoskonałość narzędzi planistycznych, nie tylko przywilej poczucia bezpieczeństwa, ale ce. Po 10 latach liczba kobiet wzrosła do
w tym także związanych z finansowaniem także poważne zobowiązanie, polegające m.in. na 1153 i praktycznie służą one we wszyst-
systemu obronnego. tym, że Polska i jej armia, mówiąc językiem ekono- kich rodzajach sił zbrojnych i wojsk.
Zasadniczą zmianę w zakresie stabiliza- mii, stanie się współproducentem tego bezpieczeń- Mamy obecnie kobiety na stanowiskach
cji finansowania sił zbrojnych przyniosła stwa stosownie do swoich możliwości i potencjału. pilotów i służące w wojskach pancernych
uchwalona w dniu 25 maja 20001 roku Dlatego utrzymanie funkcjonującego mechanizmu i zmechanizowanych, artylerii oraz na
 Ustawa o przebudowie i modernizacji stabilizującego finansowanie obronności jest sprawą okrętach, a także na stanowiskach w struk-
technicznej oraz finansowaniu Sił Zbroj- pierwszorzędną. turach sojuszniczych. Procentowy udział
nych Rzeczypospolitej Polskiej w latach kobiet w kadrze zawodowej z pewnością
2001-2006 . W ustawie tej ustalono, że Nowe zadania  nowe kadry w najbliższym okresie wzrośnie, chociaż-
wydatki obronne państwa mają wyno- Zmiany po 1999 roku dotknęły wszystkie obszary by z powodu systematycznego znoszenia
sić nie mniej niż 1,95% PKB. Wydatki działalności i dziedziny życia sił zbrojnych. Najwy- ograniczeń związanych z płcią. Obecnie
na modernizację armii miały być odtąd raz
niej są jednak widoczne w rozwoju kadr, struk- w szkołach oficerskich i centrach szkolenia
realizowane na poziomie nie mniej niż turze organizacyjnej i charakterze naszej armii, kształci się ponad 340 kobiet, które wkrót-
20% budżetu obronnego. To był przełom. uzbrojeniu i sprzęcie wojskowym, systemie szko- ce zasilą szeregi żołnierzy zawodowych.
Powstał skuteczny mechanizm stabilizu- lenia, doktrynach, regulaminach i obowiązujących
jący finansowanie obronności. Znalazło procedurach, i wreszcie w stanie poszczególnych Nauczyć się standardu nato
to swoje konkretne odbicie w procesie rodzajów sił zbrojnych, komponentów i wojsk oraz Nowe zadania i wymagania, nowe re-
transformacji Sił Zbrojnych, a zwłaszcza systemów funkcjonalnych. gulaminy i procedury wymusiły zmiany
ARMIA 3-4(13) KWIECIEC
2009 13
"
Fot. DoD, Matthew Plew
OBRONNOŚĆ KRAJU
w systemie edukacji i szkolenia żołnierzy.
Od 1999 roku całkowicie zostały zmie-
nione programy nauczania i szkolenia we
wszystkich akademiach, szkołach i ośrod-
kach szkoleniowych. Nie ma obecnie w si-
łach zbrojnych nikogo, kto w minionym
10-leciu nie był dodatkowo kształcony lub
szkolony. Znaczna część żołnierzy przeszła
ten proces za granicą, głównie w Stanach
Zjednoczonych, ale również w Wielkiej
Brytanii, Francji, Niemczech, Kanadzie
i Holandii. Ogółem w latach 1998-2008 na
szkolenie w państwach NATO skierowano
ponad 4 tys. żołnierzy zawodowych. Bli-
sko 200 z nich ukończyło najwyższe rangą
studia podyplomowe otwierające drogę do
najwyższych stanowisk w siłach zbrojnych.
Poważny wpływ na jakość żołnierzy
zawodowych wywarły operacje i misje,
zarówno te prowadzone pod flagą NATO,
jak i w ramach Unii Europejskiej czy ONZ.
Szczególną rolę odegrał nasz udział w ope-
racji w Iraku i Afganistanie, chociaż nie
można zapominać także o pozostałych,
w tym o tych prowadzonych przez żoł-
nierzy w błękitnych hełmach. Misje stały
się motorem zmian o charakterze wręcz Ceremonia zakończenia działań polskiego kontyngentu wojskowego w misji irackiej. Baza Echo w Diwanii 8.10.2008 r.
systemowym, a zdobyte tam doświad-
czenie przekłada się na zmiany nie tylko stwach sojuszniczych. Znaczna ich część dysponuje szymi formacjami tego typu na świecie.
dotykające kolejnych rotacji naszych kon- doświadczeniem bojowym z różnorodnych misji Mamy połączoną logistykę wykonawczą
tyngentów, ale i całych sił zbrojnych. Ich i operacji lub przeszła przez sojusznicze lub wielo-  poprzednio wsparcie logistyczne było
odzwierciedleniem są zmiany w uzbroje- narodowe jednostki i instytucje wojskowe. Dowo- w rodzajach sił. Obecne rozwiązanie jest
niu i sprzęcie bojowym, szkoleniu, taktyce dzą nią generałowie i admirałowie w zdecydowanej tańsze i skuteczniejsze zarazem. Dosko-
itp. Od czasu zakończenia drugiej wojny większości promowani na te stopnie już po wstą- nalimy system rozpoznania. Mamy coraz
światowej nasze siły zbrojne nigdy nie pieniu Polski do NATO. Efektem zmian ostatniej więcej bezpilotowców, których jeszcze 3
miały w swoich szeregach aż tylu żołnierzy dekady jest też wyraz
ne spłaszczanie struktur orga- lata temu nie posiadaliśmy w ogóle. Póki
z doświadczeniem bojowym. nizacyjnych, usprawnienie dowodzenia i elimino- co na poziomie taktycznym, ale już w tym
Poważną rolę w podnoszeniu kwali- wanie zbędnych ogniw pośrednich. Udało się roz- roku planujemy pozyskać kilka zestawów
fikacji żołnierzy odegrały także ćwicze- dzielić wojska operacyjne od całej pozostałej reszty o zasięgu operacyjnym. W Siłach Powietrz-
nia sojusznicze różnego szczebla. Przed jednostek wsparcia, zabezpieczenia i administracji nych mamy 48 myśliwców F-16. Potrzebny
skierowaniem wojsk do operacji była to wojskowej. Organizacja wojsk została dostosowana jest samolot szkoleniowo-bojowy. Nowych
podstawowa forma doskonalenia i spraw- do rzeczywistych potrzeb operacyjnych. W zakresie okrętów potrzebuje Marynarka Wojenna.
dzenia stopnia interoperacyjności naszych uzbrojenia i sprzętu drastycznie zmniejszyliśmy dy- W Wojskach Lądowych świetnie spisują się
sztabów i jednostek oraz sprawdzian ich stans dzielący nas od innych armii Sojuszu. kołowe transportery Rosomak, przeciw-
przygotowania do realizacji ciągle posze- pancerne pociski Spike czy przeciwlotni-
rzanego spektrum zadań. Spojrzenie w przyszłość cze Gromy. Chcemy dokonać modernizacji
Czynnikiem wpływającym na podno- Mijające 10 lat na pewno nie było dla polskiej bojowych wozów piechoty (BWP), środ-
szenie kwalifikacji kadry zawodowej jest armii wyłącznie pasmem sukcesów. Nie zabrakło ków artyleryjskich i przeciwlotniczych.
także służba w sojuszniczych oraz wielo- błędów i potknięć. Wiele jeszcze mamy do zrobienia. Dużym zmianom na lepsze uległo osobiste
narodowych sztabach i instytucjach woj- Ale porównując dzisiejszą armię z tą z lat 90., jestem wyposażenie żołnierza. Większego postępu
skowych, a także w polskich komórkach przekonany, że nie zmarnowaliśmy danego nam cza- chcemy dokonać w obszarze robotyzacji.
funkcjonujących przy poszczególnych su. Wnioski i doświadczenia z mijającej dekady na- Wojsko Polskie musi lepiej i dalej widzieć,
elementach struktury dowodzenia NATO. szego członkostwa w Sojuszu dają impuls do dalszej słyszeć i razić  czyli mieć broń precyzyj-
Zaczynaliśmy od 65 stanowisk wielonaro- transformacji armii. Jaki kierunek rozwoju powin- niejszą, o dłuższym zasięgu, by walczyć
dowych w 1999 roku. Obecnie w struktu- niśmy przyjąć - my, wojskowi doskonale wiemy. ogniem, a mniej ludz
mi.
rze dowodzenia Sojuszu mamy ponad 300 Problemem są środki finansowe. Bezpieczeństwo n
żołnierzy, a w sumie do tej pory służyło niestety kosztuje. Punktem wyjścia dalszej trans-
w niej ponad 1000 oficerów i podoficerów. formacji będzie także wielkość sił zbrojnych. Jest to *Autor artykułu od lutego 2006 roku pełni funkcję szefa Sztabu
Jak sądzę w sposób wyczerpujący uza- decyzja polityczna, ale to do planistów wojskowych Generalnego Wojska Polskiego. W latach 1996-1999 jako dyrektor
sadniłem tezę, że po 10 latach przynależ- należy określenie takiego składu Sił Zbrojnych, aby Departamentu Wojskowych Spraw Zagranicznych MON był jednym
ności do NATO i pod istotnym wpływem były one w stanie sprostać wymogom współczesnego z głównych przedstawicieli zespołu przygotowującego polską akcesję
tej organizacji dysponujemy głęboko od- i przyszłego pola walki. Siły Zbrojne stają się bardziej do Sojuszu Północnoatlantyckiego odpowiedzialnym m.in. za udział
mienioną kadrowo armią. Jest to armia, połączone, sieciocentryczne i mobilne. Systemy ude- Polski w procesie planowania obronnego NATO. Następnie w latach
która wkrótce będzie w pełni zawodowa rzeniowe nowej generacji stają się coraz bardziej pre- 1999-2003 pełnił funkcję szefa Generalnego Zarządu Operacyjnego
i której żołnierze zostali wyszkoleni we- cyzyjne. Rozwijają się nasze wojska specjalne jako SG WP
, a w latach 2004-2006 był polskim przedstawicielem wojsko-
dług nowych zasad, w kraju lub w pań- nowy rodzaj sił zbrojnych i współdziałają z najlep- wym przy komitetach wojskowych NATO i Unii Europejskiej w Brukseli.
www.armia24.pl
14
Fot. NATO