Uchwała z dnia 1 kwietnia 2011 r., III CZP 8/11
Sędzia SN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Gminy Ś. przeciwko Zenonowi P. o
zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 1
kwietnia 2011 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w
Gdańsku postanowieniem z dnia 9 grudnia 2010 r.:
 Czy wniesienie przez wierzyciela do sądu wniosku o nadanie klauzuli
wykonalności wyrokowi zasądzającemu świadczenie od dłużnika osobistego
przerywa bieg przedawnienia roszczenia skierowanego przeciwko dłużnikowi
rzeczowemu (innemu niż osobisty) o zapłatę wierzytelności zabezpieczonej
hipoteką, a jeśli tak, to czy przerywa ten bieg taki wniosek, który został oddalony?"
podjął uchwałę:
Wniosek o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu
obejmującemu wierzytelność wobec dłużnika osobistego nie przerywa biegu
przedawnienia roszczenia przeciwko właścicielowi nieruchomości, który  nie
będąc dłużnikiem osobistym  ustanowił hipotekę dla zabezpieczenia tej
wierzytelności.
Uzasadnienie
Sąd polubowny zasądził w maju 1991 r. od "P.B.M.U.W.D.", spółki z o.o. na
rzecz "K.B.O." S.A. oznaczoną kwotę. Wykonalność wyroku tego sądu stwierdzono
w czerwcu 1991 r. Powodowa Gmina nabyła część wierzytelności "K.B.O." na
podstawie umowy cesji w dniu 23 lutego 1993 r. Wierzytelność ta była
zabezpieczona m.in. hipoteką na nieruchomości, ustanowioną przez pozwanego w
niniejszej sprawie. W dniu 21 grudnia 1998 r. powodowa Gmina złożyła wniosek o
nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi sądu polubownego z maja 1991 r.
przeciwko dłużnikowi osobistemu  "P.B.M.U.W.D.". Wniosek ten został
prawomocnie oddalony postanowieniem z dnia 14 maja 2003 r.
Sąd Okręgowy uznał zarzut pozwanego (właściciela nieruchomości obciążonej
hipoteką) za nieuzasadniony, ponieważ bieg dziesięcioletniego terminu
przedawnienie roszczenia rozpoczął się z chwilą wydania wyroku przez sąd
polubowny, tj. w dniu 27 maja 1991 r. (art. 124 ż 2 k.c.). Został on potem przerwany
w wyniku złożenia wniosku strony powodowej z dnia 21 grudnia 1998 r. o nadanie
temu wyrokowi klauzuli wykonalności, a następnie rozpoczął się na nowo po
oddaleniu wniosku postanowieniem z dnia 14 marca 2003 r. i zakończeniu
postępowania klauzulowego. W konsekwencji Sąd Okręgowy zasądził od
pozwanego dłużnika rzeczowego kwotę dochodzoną przez powodową Gminę z
ograniczeniem odpowiedzialności pozwanego do nieruchomości obciążonej
hipoteką, stwierdzając ogólnie, że pozwany na podstawie art. 65 ust. 1 ustawy z
dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r.
Nr 124, poz. 1361 ze zm.) był zobowiązany do zapłaty dochodzonej przez
cesjonariusza kwoty.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego pojawiła się
rozbieżność dotyczącą przerwania biegu przedawnienia w wyniku złożenia wniosku
o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności. Pojawia się również
pytanie, czy przerwanie takie następuje także w razie oddalenia wspomnianego
wniosku oraz czy przerwanie biegu przedawnienia roszczenia wobec dłużnika
osobistego powoduje taki skutek w odniesieniu do roszczenia wierzyciela
skierowanego wobec dłużnika rzeczowego, tj. właściciela nieruchomości obciążonej
hipoteką.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W uzasadnieniu zagadnienia prawnego wyeksponowano przede wszystkim
podmiotowy zasięg ewentualnego przerwania biegu przedawnienia
spowodowanego złożeniem wniosku o nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi
sądu polubownego. Stało się tak, ponieważ Sąd pierwszej instancji  bez szerszej
motywacji prawnej  zajął stanowisko, że przerwanie biegu przedawnienia
roszczenia wobec dłużnika osobistego powoduje również skutek w postaci
przerwania przedawnienia roszczenia wobec właściciela nieruchomości obciążonej
hipoteką. W tej sytuacji nie było potrzeby rozstrzygania spornej w literaturze i
niejednolicie ujmowanej w orzecznictwie Sądu Najwyższego kwestii, czy wniosek o
nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu (w tym wyrokowi sądu
polubownego) w ogóle przerywa bieg terminu przedawnienia roszczenia objętego
tym tytułem (art. 123 ż 1 pkt 1 k.c.). Przytaczając uchwałę Sądu Najwyższego z
dnia 16 stycznia 2004 r., III CZP 101/03 (OSNC 2005, nr 4, poz. 58), Sąd
Apelacyjny przychylił się do wyrażonego w niej poglądu, że wniosek o nadanie
klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu przerywa bieg
przedawnienia roszczenia objętego tym tytułem.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego rozważano, przeciwko komu niezbędne
jest dokonanie przez wierzyciela odpowiedniej, przewidzianej w art. 123 ż 1 pkt 1
k.c., czynności  przedsięwziętej bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia
albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia . W wyroku z dnia 20 kwietnia
2006 r., IV CK 3/06 (nie publ.) przyjęto, że powództwo powinno być wytoczone
przeciwko osobie ponoszącej odpowiedzialność, dlatego skierowanie pozwu tylko
przeciwko jednemu z dłużników solidarnych nie przerywa biegu przedawnienia
roszczenia w stosunku do pozostałych dłużników odpowiadających solidarnie (art.
372 k.c.). W wyroku z dnia 4 grudnia 2008 r., I CSK 212/08 (nie publ.) przyjęto, że
wytoczenie powództwa przeciwko poręczycielowi nie przerywa biegu przedawnienia
roszczenia przeciwko dłużnikowi głównemu, jednakże poręczyciel może powoływać
się wobec wierzyciela na zarzut przedawnienia roszczenia w stosunku do dłużnika
głównego (art. 883 ż 1 k.c.). Współdłużnicy solidarni (art. 366 k.c.) i poręczyciel (art.
881 k.c.) zachowują pozycję samodzielną w ramach łączącego ich z wierzycielem
stosunku obligacyjnego i w konsekwencji zarówno sam bieg terminu przedawnienia
roszczeń wobec nich, jak i przerwanie jego biegu następuje niezależnie.
Ten element jurydycznej odrębności roszczeń należy dostrzegać także
wówczas, gdy pojawia się kwestia przerwania biegu wszystkich innych roszczeń
występujących poza strukturą długu solidarnego. W wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 24 września 2009 r., IV CSK 43/09 (nie publ.) wyjaśniono, że przerwanie biegu
przedawnienia roszczenia może nastąpić co do zasady tylko między stronami i tylko
w granicach żądania pozwu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2000 r., II
CSK 298/08, OSNC-ZD 2009, nr D, poz. 107). Czynności podjęte przez wierzyciela
jedynie wówczas spowodują skutek w postaci przerwania biegu przedawnienia
roszczenia, jeżeli będą skierowane przeciwko podmiotowi, na rzecz którego biegnie
przedawnienie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2002 r., V CKN
587/00, "Izba Cywilna" 2005, nr 5, s. 44).
Uogólniając przedstawione wywody należy stwierdzić, że czynność podjęta
przez wierzyciela bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia
lub zabezpieczenia roszczenia powinna być skierowana przeciwko adresatowi
roszczenia i tylko wtedy może doprowadzić ona do skutku prawnego w postaci
przerwania biegu przedawnienia tego roszczenia (art. 123 ż 1 pkt 1 k.c.). Reguła
taka pozostaje aktualna także wtedy, gdy dla zabezpieczenia wierzytelności wobec
dłużnika osobistego ustanowiona została hipoteka przez osobę niebędącą
dłużnikiem osobistym i wierzyciel hipoteczny może domagać się od tej osoby
zapłaty sumy pieniężnej. Konstrukcja hipoteki jako rzeczowego zabezpieczenia o
charakterze akcesoryjnym nie daje podstaw do obrony stanowiska odmiennego;
także w razie ustanowienia hipoteki przez osobę trzecią, roszczenia wierzyciela o
zapłatę, kierowane wobec dłużnika osobistego i dłużnika rzeczowego, zachowują
odrębność prawną m.in. w zakresie biegu terminów ich przedawnienia i przerwania
tego biegu (art. 123 ż 1 pkt 1 k.c.).
Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie
prawne, jak na wstępie (art. 390 k.p.c.).