Jantarowe
SzlaHI "
POMORSKI KWARTALNIK TURYSTYCZNO-KRAJOZNAWCZY
ROK UII NR 2 (296), 2010
ArCheOIOgiCZne zabulHi w laSaCh praHWiCHiCh
od koniec mojego artykulu za- mieszkancy Prakwic podczas najaz- zachowania i konstrukcji waf6w. Za
P du szwedzkiego na Rzeczpospolitq zezwoleniem wfasciciela, ksit;cia
mieszczonego w "Jantarowych
Szlakach" [nr 4 (294) 2009], w kto- w XVII wieku, aby tu siC( ukryc Dohna von Schlobitten przeprowa-
rym przedstawilem dzieje Prakwic, przed najezdzcq. To przekonanie dzono wykopaliska w okresie 18-28
niewielkiej wsi polozonej niedaleko dawnych mieszkancow tej i okolicz- maja 1936 roku z pomocq osmiu
Dzierzgonia na Pojezierzu Hawskim, nych wsi obalily badania archeolo- czfonk6w Reichsarbeitsdienstabtei-
zwrocilem uwagC(,ze w lasach prak- giczne przeprowadzone tu w latach lung (wyj. aut. - Panstwowej Sluzby
wickich zwanych "Krolewskie", nie 30. ubieglego wieku. Pracy) w ciqgu 150 godzin roboczych
do konca rozpoznanych, znajdujq siC( Raport z ich przebiegu opubliko- (. ..). Szwedzki Szaniec znajduje sit;
dwa ciekawe obiekty archeologicz- wal w "Prahistorische Zeitschrift" 1 500 m na wsch6d od wsi Stare Mia-
ne, ktore mogq zainteresowac nawet (XXVI, 1936, s 218) Hans Schleif sto, w zakolu rzeki DzierzgofJ. (stru-
najbardziej wytrawnego krajoznaw- w artykule pt. "Die Schwedenschan- mienia Sorge lub staropruskiej Sir-
cC( - Szaniec Szwedzki i Gora Zam- ze bei Altstadt, Kreis Mohrungen", guny) podobnym do litery V. Przez
kowa. na ktory zwrocil mi uwagC(w 2005 niewielkie tylko spit;trzenie moina
Obecnie pragnC( podac kilka roku Kazimierz Madela. Tu miydzy koryto strumienia rozszerzyc do
szczegolow na temat tych obiektow. innymi czytamy (po przetlumacze- wie1kosci mafego jeziora, chroniqce-
Po raz pierwszy zainteresowal siC( niu): W zwiqzku z szeroko zakrojo- go wysokq na okafo 12m powierzch-
nimi niejaki Schmidt, lowczy ksiC(cia nymi, jeszcze niezakofJ.czonymi pra- nit; pag6rka grodziska, chroniqc go
Richarda Wilhelma von Dohna, cami Reichsfiihrera SS Heinricha od p6/nocy, zachodu i wschodu. Od
wlasciciela Prakwic i ich najblizszej Himmlera na G6rze Zamkowej przy strony poludniowej powierzchnia
okolicy na przelomie XIX/XX wie- Starym Dzierzgoniu, wykonano kil- grodziska, 0 zarysie pofowy owalu,
ku. To on wykopal na Gorze Zamko- ka niewielkich wykop6w zwiadow- oddzielona jest wafem odcinajqcym
wej bez zezwolenia ksiC(cia kilka czych na Szwedzkim SzafJ.cuw lesie i pofoionq przed nim fosq od lekko
eksponatow archeologicznych, za co prakwickim, kt6rych celem byfo uzy- falistej Konigseer Heide.
otrzymal od niego reprymendC(.Tym skanie materialu por6wnawczego Z punku widzenia owczesnych
niemniej, wydobyte przez Schmidta o wfasciwosciach glebowych, stanie badaczy niemieckieh penetraeja
najciekawsze eksponaty przekazano Szanea Szwedzkiego, nie wniosla nie
do muzeum w Krolewcu. Potem byla rewelacyjnego, poniewaz nie znale-
"cisza". Przelom nastqpil dopiero ziono tu sladow pobytu Germanow,
wowczas, gdy wnuk R. W. von Doh- a tym bardziej Krzyzakow dysponu-
na - Alexander podczas spotkania jqcyeh zelaznq broniq. Sumiennie
jesieniq 1935 roku z jednym z glow- jednak odnotowali, na podstawie
nych przywodcow III Rzeszy Hein- znalezisk wykonanych z brqzu, ze
richem Himmlerem poinformowal bylo tu male wezesnosredniowiecz-
go, ze w nalezqcych do niego lasach ne grodzisko dawnyeh mieszkaneow
prakwickich znajdujq siC(stare "gro- tyeh okolie - Prusow, oraz ze toezyly
dziska". Wielce zainteresowany tym siC(tu ciyzkie walki w drugiej polo-
H. Himmler wydal dyspozycjC(,ma- wie XIII wieku pomiC(dzyPrusami
jqCzgodC( ksiC(cia,aby tu pod kierun- i Krzyzakami, ktorzy prawdopodob-
kiem doswiadczonych archeologow nie grodzisko to calkowieie zniszezy-
przeprowadzono na koszt III Rzeszy Ii, spalili.
szczegolowe badania. Na podstawie tych wykopalisk
:(. * *
odtworzono konstrukcjC(walu, ktory
Szaniec Szwedzki. Wedlug daw- otaezal grodzisko. Przy jego zdoby-
nej tradycji szaniec ow usypali dawni waniu podpalano ochraniajqee go
drewniane umocnienia, 0 czym
swiadczq czysciowo spalone belki,
nieobrobione okrqglaki grubosci
ludzkiego ramienia. Nie znaleziono
zas sladow plecionki. Prawdopodob-
nie za pionowymi slupami, zwiqza-
nymi u dolu przez wspolne podkla-
dy, ustawiono sciany z okrqglakow,
za ktorq sypano ziemiy z kopa-
nych fos. Nie rozpoznano wowczas
glownego wejscia do grodziska, wiyc
wysnuto wniosek, ze na jednym
z dwoch zboczy prowadzila tylko
wqska scieika do malej furty w zew-
nytrznej palisadzie.
Warto dodac, ze w odleglosci za-
ledwie kilkuset metrow od tego
obiektu w kierunku poludniowo-
wschodnim znajduje siy szczegolna
osobliwosc lasow prakwickich - ar-
boretum zaloione w 1850 roku.
~-8
" Schweden 5chanz.eo"
bel AU.stad.t Gara Zamkowa. J ak juz powie-
(Kre\i, Moqrungen)
dziano wczesniej, prace archeolo-
Kapstgiczne na Szwedzkim Szancu prze-
! ',X 0, '0 30 .!
prowadzono niejako przy okazji pe-
HOhen1o.11'en in Melero (.1\.·~l_"'~)
tiber dQ1'l"I wcu~eT.5r'e~\!1 netracji Gory Zamkowej. Informuje
.
d",. SoT (~o)\Yn }un' -1'131>
o tym dokument Hansa Schleifa pt.
"Ausgrabung Alt Christburg 1936-
1937. VorHiufiger Schlussbericht":
Po dwumiesit;cznych wykopaliskach
pr6bnych jesieniq 1935 roku i pod-
czas lata 1936 roku wykonano okolo
polowy prze widywanego planu prac.
We wrzeSniu i paidzierniku zakoii-
czono naukowe prace terenowe, co
pozwala na dokonanie oceny wyko-
palisk oraz ich opublikowanie.
Wstypne sprawozdania ukazaly siy
w czasopismach: grudniowym "Ger-
manien" (1937) i nr 12 "Geisige Ar-
beit" (1937), wiyksze opracowanie
w grudniowym tygodniku "Der Ar-
beitsmann" (1937), a dluzszy artykul
w "Germanenerbe" (wrzesien-paz-
dziernik 1937). W jednym z nich au-
tor odnotowal: W miart;, jak pozna-
wano wykopaliska, tym wit;ksza byla
liczba zwiedzajqcych. Wiele dzieci
szkolnych obejrzalo wykopaliska
podczas wykonywania prac, otrzy-
mujqc obszerne wyjasnienia, po-
CZqwszyad uczni6w najniiszej klasy
szkoly wiejskiej w Starym Dzierzgo-
niu (. ..), do 170 chlopc6w ze szkoly
w Koszalinie, kt6rzy wraz wycho-
wawcami przebywali przez sZeScgo-
dzin w Starym Dzierzgoniu podczas
manewr6w w Prusach Wschodnich.
Grodzisko: 1 - Szaniec Szwedzki w okolicy miejscowosci Stare Miasto. Skala wysokosci
w m n.p.m. w Dzierzgoni w czerwcu 1936 r., 2 - rzeka Dzierzgonia, 3 - przekr6j AB, prze- (. ..) G6rt; Zamkowq zwiedzilo po-
kr6j CD, 4 - p6lnoc magnetyczna, 5 - korona walu, 6 - czerwiec 1936 r.
nadto sZeSc oddzial6w ieiiskiego
Reichsarbeitsdienst (RAD) (. ..). kome, ale wyraine slady, ukazujq fragmentu ceramiki.
WykopaJiska zwiedzali takie liczni stan grodziska, bardzo podobny do Pracami kierowali Hans Schleif
historycy, interesujqcy sir;prehisto- obecnego. Dopiero, gdy Prusowie, i Walther von Seefeld. Podczas wy-
riq, z bliiszej i dalszej okoJicy, profe- po 1230 roku musieli sir; bronic kopalisk znaleziono zabytki ze schyl-
sorowie i studenci. Szczego!owo za- przed wdzierajqcym sir;niemieckim ku epoki brqzu (I tysiqclecie p.n.e.),
poznali sir;ze znaleziskami. Bezpo- Zakonem, grodzisko zostaje ponow- elementy ceramiki plasko i kulisto-
srednio przed zakonczeniem prac 23 nie ufortyfikowane przez potr;ine dennej: misy, kubki, czerpaki, garn-
paidziernika 1937 roku wykopaliska nasypy na starych wa!ach. Co praw- ki, czarki, talerze, amfory i jeden
zwiedziJi uczestnicy zjazdu Reichs- da zostaje rych!o utracone, jednak gr6b kloszowy. Prawdopodobnie wy-
bund fur Deutsche Vorgeschichte, podczas wie1kich powstan pruskich kopaliska mialy odszukac slady wy-
ktory obradowa! w Elblqgu. w nastr;pnych dziesir;cioleciach, prawy krzyzowej przeciw Prusom
W pracach wykopaliskowych ja-
ko kopacze pracowali czlonkowie
RAD z oddzialu 2/31 z Susza w licz-
bie 45-50 os6b, przy czym liczba ta
zostala znacznie zmniejszona pod-
czas miesiycy zniwnych, a p6zniej
calkowicie wycofana. Pracy RAD
wysoko ocenil H. Himmler podczas
swej wizyty w Prakwicach 19 czerwca
1937 roku, kt6ry rozwiqzal trudnosci
w zakresie transportu, przydzielajqc
samoch6d do przewozu ludzi marki
Daimler Benz, kt6rego koszty po-
krywala III Rzesza.
Owczesni uczeni niemieccy
uznali prace wykopaliskowe na G6-
rze Zamkowej za udane. Twierdzili,
ze udalo siy im wyjasnic kwestiy jej
zasiedlenia od poczqtku az do' jej
uzytkowania we wczesnym sred- zmienia kiJkakrotnie posiadacza (?). w pierwszej polowie XII wieku, po
niowieczu. Jej dzieje zwiqzane Sq Wreszcie pOCZqwszy od planowej kt6rej zalozono osady Christburg
z okresem ponad 2 000 lat trwajq- niemieckiej kolonizacji, po 1230 (Stary Dzierzgon), a znaleziska mia-
cych walk 0 krainy polozonq na roku, staje sir; ono jedynie "miejs- ly udowodnic prawo Niemc6w do
wsch6d od Wisly, na kt6rej powstalo cem nazywanym grodziskiem" jako tych ziem. Mimo przeznaczenia na
panstwo Zakonu Krzyzackiego i na- punkt graniczny pomir;dzy dwoma ten cel ogromnych funduszy realizo-
stqpila jej germanizacja. niemieckimi wioskami. wanych poprzez specjalnq kom6rky
Warto zacytowac dalszy fragment Badacze H. Himmlera chcieli Ahnenerbe SS, rezultaty badan na
tego raportu: Gora Zamkowa by!a udowodnic, ze okolice Prakwic na- Szwedzkiej G6rze i G6rze Zamko-
przez 3 000 lat wielokrotnie uiytko- lezaly do plemion germanskich. wej nie mogly ich usatysfakcjono-
wanym, lecz niezasiedlonym miejs- W ostatniej sekwencji tego raportu wac.
cem, pierwotnie s!abo chronionym piszq: Szczr;sJiwie uda!o sir; uzyskac
przez mocnq, drewnianq paJisadr;. dla trzech g!ownych okresow: wczes-
Podczas stuleci migracji wczesno- nogermanskiego, pruskiego i wczes-
germanskich Gora Zamkowa pod- n ozakonn ego, po raz pierwszy
dana by!a dzia!aniu walk granicz- w Prusach Wschodnich, przejrzyste
nych z ludami ba!tyjskimi. Liczne i charakterystyczne rozpoznanie bu-
odnowienia i podwyiszenia stale od dowli obronnych. To samo dotyczy
nowa spalanych wa!ow swiadczq jeszcze w wir;kszym stopniu wczes-
o zaciek!osci tych walk. Niezwyczaj- nogermanskiej ceramiki. Co prawda
nie bogata liczba fragmentow cera- ceramika z czasow pruskich jest
micznych i innych drobnych znale- w Prusach Wschodnich wystarczajq-
zisk wyznacza wyrainie ostateczne co poznana, jednak waine Sq stwier-
zwycir;stwo elementow german skich dzenia, ktore uzyskane zostaly dla
nad zastanymi i wch!onir;tymi ba!- czasow przejsciowych, od czasow
tyjskimi. Dopiero po ruszeniu Go- pruskich do sredniowiecza. Poza
tow na dalszq wr;drowkr;nastr;puje tym musimy podkreslic jednoznacz-
spokoj. Grodzisko nie jest potrzeb- ny kulturowo-poJityczny wynik ba-
ne i niszczeje. Prawie poJtora tysiqc- dan. Na Gorze Zamkowej nie znale-
lecia, ktore pozostawi!o jedynie zni- ziono ani jednego s!owianskiego