Technika
Nowa wizytówka regionu
Zabytki po liftingu
Paweł Sarna
W 2006 roku powstał Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, który łączy różne w latach 1997 2002.
miejsca regionu zarówno w sensie przestrzennym, jak i kulturowym, pokazując jego olbrzy- W paz
dzierniku tego roku do obiek-
mie bogactwo oraz zróżnicowanie. W paz
dzierniku tego roku do ponad trzydziestu zabytków tów znajdujących się dotychczas na
znajdujących się do tej pory na Szlaku dołączyło sześć nowych, z czego trzy stanowią obiekty trasie dodano sześć kolejnych, które
z Zagłębia Dąbrowskiego uznano za najlepiej spełniające ocze-
kiwania co do wartości historycznej,
stanu zachowania, a także dostępności
Archeologia przemysłowa  coś dla od- oficjalnej stronie (www.zabytkitechniki. turystycznej w tym istniejącej infra-
krywców pl): Docelowo Szlak Zabytków Techniki struktury. Oficjalne ich przedstawienie,
Turystyka przemysłowa jest dzisiaj bar- ma stać się najbardziej interesującą trasą wręczenie certyfikatów przynależności
dzo modna i  nie ukrywajmy!  bardzo turystyki industrialnej w kraju i jako do Szlaku Zabytków Techniki odbyło
dochodowa, choć wymaga też sporych jeden z głównych markowych produktów się 4 listopada podczas konferencji
nak ładów. Pier wsi byli Brytyjczycy, turystycznych województwa śląskiego w hotelu Angelo w Katowicach.
którzy uznali, że niszczejące dotąd, charakteryzować region na turystycznej Galeria Sztuki Współczesnej  Elek-
niechciane perły techniki nie muszą być mapie Polski i Europy. trownia w Czeladzi, Kopalnia Ćwi-
problemem, a wręcz przeciwnie, można Obiekty znajdujące się na Szlaku czebna Muzeum Miejskiego  Sztygarka
na nich zarobić. Trzeba tylko najpierw corocznie odw iedza ponad pół mi- w Dąbrowie Górniczej oraz Huta Szkła
zainwestować. Za ich przykładem poszli liona turystów, a sam Szlak uhonoro-  Zawiercie w Zawierciu  to zabytki
inni. Przede wszystkim w Europie Za- wany został wieloma prestiżow ymi zagłębiowskie, które znalazł y się na
chodniej i USA, także w Australii, tak nagrodami. W 2007 roku nagrodzono Szlaku.
zwana archeologia industrialna rozwija go Certyfikatem Polskiej Organizacji KOPA LNI A ĆW ICZEBNA MU-
się coraz prężniej. Turystycznej, a w 2008 roku przyzna- ZEUM MIEJSKIEGO  SZTYGAR K A
Nigdzie w Polsce nie ma tak wielu wanym po raz pierwszy Złotym Cer- W D
BROWIE GÓRNICZEJ powstała
różnego rodzaju interesujących obiek- tyfikatem Polskiej Orgnizacji Tury- w 1927 roku jako obiekt szkoleniow y
tów jak w naszym regionie  kopalnie, stycznej. Na początku 2010 roku został Państwowej Szkoły Górniczej i Hutni-
fabryki, ale także osiedla robotnicze (jak włączony do Europejsk iego Szlaku czej im. Stanisława Staszica. Odbywały
na przykład Nikiszowiec, zabytek, po- Dziedzictwa Przemysłowego (ER IH). się tu zajęcia geologii oraz miernictwa
wstały w latach 1908 1924, coraz lepiej Czy jest szansa, że Szlak stanie się nową podziemnego dla przyszłych sztygarów.
znany poza granicami regionu  w tej wizytówką województwa?  To już jest Sk łada się ona z w yrobisk zlokalizo-
scenerii kręcił swoje filmy Kazimierz taka nowa wizytówka. To najciekawsza wanych na trzech poziomach połączo-
Kutz, tutaj wykonano większość ujęć trasa turystyki industrialnej w Polsce, nych pochylniami. W zabytkow ych
 Angelusa Lecha Majewskiego). Wraz produkt, który mocno wyróżnia region, w yrobiskach, których łączna długość
z dymiącymi hałdami, kopalnianymi element nowej tożsamości  mówi A. w ynosi 800 m, eksponowane są ma-
szybami, kominami fabrycznymi, tymi Hajduga, Zastępca Dyrektora Wydziału szyny i urządzenia górnicze uży wane
elementami, które tak naprawdę znikły Promocji Urzędu Marszałkowskiego w drugiej połowie ubiegłego wieku,
już z tutejszego krajobrazu, w niepamięć Województwa Śląskiego. wśród nich m.in. agregaty, drzewiarki,
odchodzą utrwalone skojarzenia Śląska wozy dostawcze, kombajn węglowy. Od
i Zagłębia. Jest to także problem, bo zamknięcia kopalni  Paryż w 1995 roku
bezpowrotnie giną obiekty, często unika- Nasza wielka czwórka jest jedynym miejscem w Dąbrowie Gór-
towe w skali światowej. Zainteresowanie DWOR ZEC KOLEJOW Y W SO- niczej, gdzie młodzież może się zapoznać
turystów i mieszkańców archeologią SNOWCU znajdujący się w centrum z tradycjami górniczymi i zobaczyć, jak
industrialną może być dla wielu z nich miasta przy ul. 3 Maja był do niedawna w yglądała praca pod ziemią. Warto
ratunkiem. Szlak Zabytków Techniki jedynym obiektem z terenu Zagłębia przypomnieć, że w plebiscycie  Perły
Województwa Śląskiego świetnie wpisuje Dąbrowskiego na Szlaku Zabytków w Koronie Województwa Śląskiego 2010
się w te tendencje. Techniki. Powstał jako stacja odnogi Kopalnia Ćwiczebna zajęła 6 miejsce.
Czym jest Szlak Zabytków Tech- ząbkowicko-katowickiej Drogi Żelaznej Na ten temat pisaliśmy w poprzednim
niki? Jest to projekt realizowany przez Warszawsko-Wiedeńskiej. Neoklasycy- numerze czasopisma.
Wydział Promocji Regionu, Turystyki styczny budynek dworca, wzorowany GA LER I A SZTUKI WSPÓA
CZE-
i Sportu Urzędu Marszałkowskiego na budynku Dworca Wiedeńskiego SNEJ  ELEKTROWNIA W CZELADZI
Województwa Śląskiego. W procesie jego w Warszawie, pochodzi z 1859 roku. (ul. Dehnelów, teren kopalni  Saturn ).
tworzenia uczestniczyły także Śląskie W pobliżu znajduje się kościół  kolejowy Elektrownia była czynna jeszcze do
Centrum Dziedzictwa Kulturowego i cerkiew prawosławna. Na przełomie połow y lat 90. X X wieku . Zbudowana
w Katowicach oraz Śląska Organizacja lat 60. i 70. X X wieku znacząco go prze- została w XIX wieku przez księcia Hugo
Turystyczna. Jak można przeczytać na budowano, kolejne zmiany nastąpiły von Hohenlohe, była częścią majątku
23
nr 6(12) listopad  grudzień 2010
.
Technika
Przemysłowym dla Turystyki w Zabrzu.
Szlak miałby być uzupełnieniem w skali
lokalnej dla projektu wojewódzkiego.
A może także konkurencją?
Wydział Promocji Urzędu Marszał-
kowskiego nie tylko przychylnie patrzy
na takie starania, ale zachęca do nich,
zapewniając o współpracy.
Gorąco kibicujemy tej i podobnym
inicjatywom, będziemy kontynuowali
temat na naszych łamach.
Przedstawicielom trzech instytucji,
których obiekty znalazły się na Szla-
ku Zabytków Techniki, zadaliśmy
następujące pytania:
1 Skąd wziął się pomysł dołączenia
obiektu do Szlaku Zabytków Techniki
 czy było jakieś zaproszenie, czy była
to inicjatywa własna?
2 Jak w yglądał y starania o do-
Certyfikaty przynależności do SZT. Fot. N. Wójcik
łączenie? Co stanowiło największe
trudności?
Towarzystwa Górniczo-Przemysłowego mln, do tego trzeba dodać sumy, które 3 Jakiego wsparcia udzielono pro-
 Saturn . Do świetności doprowadzili były wydatkowane przez właścicieli po- jektowi i kto Państwa wspierał?
ją Karol Wilhelm II Scheibler i Alfred szczególnych obiektów oraz samorządy. 4 Jakich profitów można się spo-
Biedermann, czyli  królowie łódzkiej Samo dołączenie wiąże się oczy wiście dziewać z dołączenia do Szlaku?
bawełny . Galeria w dawnej elektrowni z kosztami po stronie starającego się  5 Czego życzycie sobie Państwo
działa od września 2005 roku, w jej wnę- najpierw trzeba wydać około 10 tys. zł w Nowym Roku?
trzach prezentowane są m.in. wystawy (koszty tablic informacyjnych, znaków
malarstwa, grafiki, rzez
by czy fotografii. dojazdow ych, w ydawnictw promocyj-
HUTA SZK A
A  Z AW I ERCI E nych, strony internetowej). Projekt jest Arkadiusz Rybak
Arkadiusz Rybak
W ZAW IERCIU działa od 1884 roku, przewidziany jako dodatkowa motywacja dyrektor Muzeum Miejskiego  Sztygarka
dyrektor Muzeum Miejskiego  Sztygarka
jest jednym z najbardziej znanych i ce- dla tych, którym już się udało.
nionych polskich producentów szkła 1. Była to inicjatywa własna, chociaż
kryształowego. Jej początki zakładu Zagłębiowski szlak  tak! Kopalnia Ćwiczebna była weryfikowana
wiążą się z nazwiskiem właściciela ziem- Czy jeszcze jakieś obiekty z Zagłębia kilka lat temu przy okazji tworzenia
skiego Andrzeja Chmielewskiego, który Dąbrowskiego mają szansę na dołączenie szlaku. Wtedy obiekt był zamknięty
w latach 70. XIX w., w swoim majątku do Szlaku w najbliższym czasie? Czy trzy i odpadł. 2 lata temu zgłosiliśmy ponowny
rozpoczął produkcję szkła użytkowego. nowe obiekty na Szlaku będą dobrym akces, który uzyskał poparcie dopiero
W 1884 roku firma  S. Reich i Spółka przykładem dla innych? Jak wyjaśnia A. w momencie otwarcia Kopalni do zwie-
przejęła i rozbudowała zakład. W 1900 Hajduga, nowe obiekty w ciągu 2 3 lat dzania 2 stycznia 2010 roku. Braliśmy
roku powstało Towarzystwo Akcyjne nie pojawią się na szlaku, możliwe, że udział także w Industriadzie 2010 roku,
 Fabryki Szkła w Zawierciu . W czasie spośród znajdujących się, te które nie co było dodatkowym atutem.
I wojny światowej z powodu rabunkowej będą zwiedzane lub nie będą spełniały 2. Starania to oczywiście podanie
gospodarki nie prowadziła działalności w ymogów, zostaną usunięte. W 2010 o przyjęcie oraz zapewnienie poparcia
ale wznowiła ją po jej zakończeniu, nie roku skreślone zostały dwa.  Będziemy innych środowisk, np. Stowarzysze-
przery wając produkcji podczas kolej- też chcieli w yłonić  gwiazdy techni- nie na Rzecz Zagłębia Dąbrowskiego,
nej wojny. Okres powojenny wiąże się ki , które byłyby centrami informacji. Starostwo Powiatowe Będzin, władze
z jej nacjonalizacją. W 1998 roku hutę W każdym z nich można będzie się Dąbrow y Górniczej, parlamentarzy-
przekształcono z przedsiębiorstwa pań- dowiedzieć wszystkiego o wszystkich ści. Najtrudniej było spełnić warunek
stwowego w spółkę akcyjną. Po okresie innych. Wymaga to kooperacji  mówi otwarcia do zwiedzania. Trzeba było
upadłości znalez
li się nowi inwestorzy. A. Hajduga. wykonać remont odwadniania i zasila-
Zwiedzający mogą zobaczyć pracę za- Mniej więcej rok temu nie tylko nia elektrycznego Kopalni, opracować
k ładu i bieżącą produkcję w yrobów w mediach sporo można było przeczytać instrukcje zwiedzania i wyznaczyć trasę.
kr yształow ych, dostępna jest także o planach powstania Zagłębiowskiego 3. Parlamentarzyści, stowarzyszenia,
ekspozycja muzealna przedstawiają- Szlaku Zabytków Techniki. Starostwo władze miasta Dąbrowy Górniczej. Sta-
cawzornictwo z minionych lat. Powiatowe w Będzinie wskazało 35 rostwo będzińskie.
Organizatorzy SZT zapew niają obiektów. Na podstawie tych materiałów 4. Objęcie Kopalni programem pro-
wsparcie promocyjne, szkolenia oraz przy współpracy z zagłębiowskimi orga- mocji szlaku (druk ulotek, mapek oraz
warsztaty. Na promocję od 2006 roku nizacjami pozarządowymi dokładniejszy tablic informacyjnych przy głównych
wydano ponad 5 mln złotych w tym na projekt opracował Dariusz Walerjański, drogach).
imprezę o nazwie Święto Szlaku Za- Dyrektor Międzynarodowego Centrum 5. Jak największej liczby zwiedza-
bytków Techniki, czyli Industriada 2,5 Dokumentacji i Badań nad Dziedzictwem jących oraz wykonania planowanych
24
nr 6(12) listopad  grudzień 2010
Technika
Wystawa malarstwa Lecha Kołodziejczyka w galerii  Elektrownia . Fot. A. A
awrywianiec
inwestycji (izolacja wilgociowa wyrobisk, województwa śląskiego. W skali woje-
Zygmunt Brachmański Fot. arch. galerii  Elektrownia
wykonanie szybu wyjazdowego z Kopalni wództwa, a raczej regionu śląskiego jest
na terenie przy Muzeum). to unikat, związany z  prawdą i legendą
Reymontowskiej  Ziemi Obiecanej , nie wejściem obiektu na STZ, bowiem
z właścicielami łódzkiej bawełny i fabryk  Elektrownia to nie tylko galeria, ale
Wiesława Konopelska  wiceprezes Stowa-
Wiesława Konopelska  wiceprezes Stowa- włókienniczych. Porozumieliśmy się w tej również obiekt wyposażony w imponują-
rzyszenia Inicjatyw Kulturalnych w Czeladzi
rzyszenia Inicjatyw Kulturalnych w Czeladzi sprawie z Urzędem Marszałkowskim. ce maszyny i urządzenia z początku X X
Przez kolejne lata staraliśmy się, by wieku. Wyznajemy zasadę poznawania
1. W 2005 roku Stowarzyszenie Ini- w drugiej turze elektrownia  zasłużyła sztuki poprzez zainteresowanie techniką
cjatyw Kulturalnych podpisało porozu- sobie na wprowadzenie jej na szlak, i odwrotnie   wyznawcy sztuki mogą
mienie z Miastem Czeladz
dotyczące podobnie jak blisko 30 obiektów wcze- poznać niezwykłe urządzenia oraz hi-
sprawowania opieki merytorycznej śniej wytypowanych. storię nie tylko kopalni  Saturn .
nad obiektem zabytkowej elektrowni 2. Działalność galerii nie była ukie- 3. Wsparcia udziela przede wszystkim
kopalni  Saturn . Wtedy to w Urzę- runkowana na  bycie na szlaku . Naszym samorząd gminy Czeladz
, starostwo
dzie Marszałkowskim powstał zamysł głównym celem była i jest prezentacja powiatowe w Będzinie, ale pozyskujemy
utworzenia SZT. Oczy wiste było, że sztuki  od sztuk pięknych, poprzez również finanse w konkursach Urzędu
podejmiemy starania, by elektrownia, taniec, multimedia, a wszystko to na Marszałkowskiego oraz od sponsorów
w której rozpoczęła działalność galeria, najwyższym poziomie. Systematycznie prywatnych. Jeśli chodzi o ocenę dzia-
znalazła się na mapie zabytków techniki sygnalizowaliśmy nasze zainteresowa- łalności galerii, mamy rekomendacje
wielu znakomitych osobowości arty-
Międzynarodowe Triennale Grafiki  projekt Energia. Fot. A. A
awrywianiec
stycznych (prof. Adama Romaniuka
z ASP w Katowicach, Henryka Bzdoka
i Adama Dutkiewicza  prezesa i wi-
ceprezesa ZPAP, art. grafika Jerzego
Beceli i innych). By jednak znalez
ć się
na STZ, należało pomyślnie  zaliczyć
audyt zewnętrzny. Ten audyt przeszliśmy
 jak się okazało  pozytywnie. Jednym
z atutów była nasza urozmaicona i sys-
tematycznie prowadzona na wysokim
poziomie działalność.
4.  Bycie na Szlaku to  samonapędza-
jąca się promocja prowadzona według
reguł i zasad przyjętych przez urząd
Marszałkowski i kampanię promocyjną
z tym związaną. To także obowiązki zwią-
zane z obsługą znacznie większej ilości
odwiedzających (jak dotąd było to około
3 tys. rocznie). To zadania promocyjne
i promujące STZ, które bierze na siebie
 Elektrownia .  Bycie na szlaku dane
jest tylko na 3 lata. Trzeba więc dużego
25
nr 6(12) listopad  grudzień 2010
Technika
skupienia uwagi i sił, by kontynuować
tę atrakcyjną formę istnienia galerii.
5. W Now y m Rok u oczek uje-
my pozyty wnych opinii związanych
z przyznaniem funduszy europejskich
na modernizację galerii, a także wraz
z wigilijną gwiazdką na niebie chętnie
wypatrzylibyśmy sponsora strategicz-
nego naszej działalności. Pomysłów na
działalność nam nie brakuje, bowiem
mamy już szczegółowo zaplanowane
następne 1,5 roku.
Jadwiga Rogielska  Huta Szkła Zawiercie
Jadwiga Rogielska  Huta Szkła Zawiercie
Sp. z o.o.
Sp. z o.o.
1. Już 4 lata temu, kiedy tworzo-
no szlak zabytków techniki, Wydział
Rozwoju i Promocji miasta Zawiercie,
Galeria  Elektrownia : wystawa rzez
by ślaskiej  Bronisław Chromy i Jerzy Fober. Fot. Z. Sawicz. zwrócił się do zarządu Huty z propozycją
włączenia obiektu do Szlaku. Rozpoczęto
wówczas przygotowania, ale upadłość
huty przerwała ten proces. Kolejna szansa
pojawiła się dopiero rok temu, kiedy
huta zmieniła właściciela. Zgłoszono
ponowny akces przystąpienia do Szlaku.
Tym razem, po rocznych staraniach i po-
zytywnej weryfikacji, udało się włączyć
hutę do SZT.
2. Poza przystosowaniem huty do
zwiedzania, należało poprawić infra-
strukturę i promocję obiektu. Odnowio-
no muzeum szkła, wzbogacając go o nową
izbę prezentującą historię huty, urucho-
miono punkt informacji turystycznej
przy zakładowym sklepie z pamiątkami,
zaprojektowano i wydrukowano ulotki
promujące obiekt. Rozpoczęto również
produkcję pamiątki z regionu  jakim jest
kryształowy amonit. W czerwcu 2010
roku wraz z miastem huta zorganizowała
w Zawierciu Industriadę  pierwsze
święto SZT.
Hale Huty Szkła  Zawiercie . Fot. arch. Huta Szkła  Zawiercie
3. Cały projekt wspiera miasto. Sama
huta jednak wiele zainwestowała w po-
prawę swojego wizerunku. Poza zaan-
gażowaniem finansowym huty, również
miasto wspomaga ten projekt.
4. Przede wszystkim to ogromny
potencjał promocyjny, zarówno dla huty,
jak i miasta. Wspólna promocja SZT daje
szansę rozwoju atrakcji turystycznych
w samym mieście. Realizacja projektu
 Kryształowa Huta wygeneruje nowe
miejsca pracy, przyciągnie turystów do
miasta, zwiększy popyt.
5. Realizacji projektu  Kryształowa
Huta , co związane jest z pozyskaniem
środków na rewitalizację zabytkowego
budynku. Mamy nadzieję, że takie środki
uda się pozyskać i w przyszłym roku
rozpocznie się interesująca inwestycja.
26
nr 6(12) listopad  grudzień 2010