Budynki wysokie
 wzrastająca rola betonu
Wytrzyma"oĘci betonów moŻliwych do praktycznego zastosowania
osiągają obecnie w USA klasy B90-B120. Wyjątki, to znaczy aplikacje
betonów o jeszcze wyŻszej wytrzyma"oĘci, potwierdzają tendencje
rozwoju tego tworzywa. Realizacja najwyŻszych obecnie wieŻowców
Ęwiata Ęwiadczy o wzrastającej roli betonu  pisze prof. Adam
Zbigniew Paw"owski. To kolejny g"os w dyskusji na "amach magazynu
 Budownictwo, Technologie, Architektura i próba odpowiedzi na
postawione przez redakcj� pytanie:  Dlaczego beton ma przysz"o�? .
1. Bank of China w Hongkongu (pierwszy plan) oraz Central
Plaza (w g"�bi)  widok
Budynki wysokie mają swoją ponad 120-letnią histori�. roku powstaje, zbudowany w dwa lata w Nowym Jor-
Chicago, gdzie powsta"a s"ynna szko"a budownictwa wy- ku, Empire State Building o wysokoĘci 381 m, w 1972
sokiego grupująca najwybitniejszych ówczesnych archi- dwie nowojorskie wieŻe WTC o wysokoĘci 415 m oraz
tektów i inŻynierów, jest miejscem narodzin wieŻowców. 417 m. W mi�dzyczasie powstają w Chicago w 1969
Na ich powstanie i rozwój zasadniczy wp"yw mia"a wy- John Hancock Center o wysokoĘci 343 m oraz Amoco
naleziona w 1853 roku przez Ottisa winda, a nast�pnie Building 346 m. Okres ten to dominacja konstrukcji sta-
w 1880 roku jej elektryczny nap�d. Bez systemu komu- lowych, w których rozwoju specjalizowa" si� przemys"
nikacji pionowej wieŻowiec nie mia"by sensu. W latach amerykał
ski.
1920-1940 powstają w USA (Chicago, Nowy Jork) set- Przez wiele lat beton by" tworzywem uzupe"niającym.
ki nowych wieŻowców. Tworzą si� teŻ grupy ich przeciw- W konstrukcji Żelbetowej projektowano systemy
ników twierdzących, iŻ powstawanie nowych wieŻowców posadowieł
budynków oraz stropy. Ich monolityczna
jest wynikiem  ...b"�dów i luk w amerykał
skim prawie . konstrukcja pozwala na tworzenie sztywnych, pozio-
W latach 30. powstaje s"ynny Rockefeller Center  zespó" mych tarcz zapewniających w"aĘciwą dystrybucj� si" po-
trzynastu wieŻowców o wysokoĘci 45-55 kondygnacji. ziomych na elementy pionowe wieŻowca.
Ta wyjątkowa operacja budowlana i finansowa pozwa- Lata osiemdziesiąte to okres, trwającego do dzisiaj, roz-
la na cz�Ęciowe wyjĘcie z impasu lat dwudziestych oraz woju technologii betonu. JakoĘ� i wytrzyma"oĘ� betonu
daje impuls do rozwoju techniki. Rozpoczyna si� poĘcig rosną, a domieszki stwarzają korzystniejsze warunki be-
za wysokoĘcią, bicie jej kolejnych rekordów. W 1931 tonowania i dojrzewania betonu w zróŻnicowanych wa-
Tablica 1. NajwyŻsze budynki Ęwiata o konstrukcji stalowo-Żelbetowej
Rok
Nr Budynek Miejsce H (m)
realizacji
HONGKONG
1 BANK OF CHINA 368,5 1989
CHINY
Tablica 2. NajwyŻsze budynki Ęwiata o konstrukcji Żelbetowej
AT&T CORPORATE CHICAGO
2 306,9 1989
Rok
CENTER USA
Nr Budynek Miejsce H (m)
realizacji
TEXAS COMMERCE HOUSTON
3 304,8 1982
HONGKONG
TOWER USA
1 CENTRAL PLAZA 374 1992
CHINY
COLUMBIA SEAFIRST SEATTLE
4 287,4 1984
2 SKYCENTRAL PLAZA GUANGZHOU 321,9 1997
CENTER USA
3 BAIYOKE TOWER II BANGKOK 320,0 1997
DALLAS
5 NATIONSBANK PLAZA 280,7 1985
USA TWO PRUDENTIAL CHICAGO
4 303,3 1990
PLAZA USA
TORONTO
6 SCOTIA PLAZA 274,9 1989
KANADA 5 RYUGYOHG HOTEL PYONGYANG 299,9 1995
ATLANTA 311 SOUTH WZCKER CHICAGO
7 IBM TOWER 249,9 1987 6 292,9 1990
USA DRIVE USA
DALLAS ATLANTA
8 BANK ONE CENTER 239,9 1987 7 SUNTRUST PLAZA 265,5 1992
USA USA
9 TREASURY BUILDING SINGAPUR 234,7 1986 NATIONSBANK COR- CHARLOTTE
8 265,5 1992
PORATE CENTER USA
THREE FIRST NATIO- CHICAGO
10 229,5 1981
NAL PLAZA USA FRANKFURT
9 MESSETURM 257 1990
NIEMCY
1100 LOUISIANA HOUSTON
11 228 1980
BUILDING USA OSAKA
10 GATE TOWER 253,9 1996
JAPONIA
WESTIN STAMFORD
12 SINGAPUR 225,9 1986
HOTEL 11 BNI CITY TOWER JAKARTA 249,9 1995
SOUTHEAST FINAN- MIAMI CARNEGIE HALL TO- NOWY JORK
13 224,9 1983 12 230,7 1991
CIAL CENTER USA WER USA
CHICAGO HONGKONG
14 OLYMPIA CENTRE 221,9 1986 13 TWO PACIFIC PLACE 228 1991
USA CHINY
40
styczeł
 marzec 2004
opinie
fot. Archiwum
Prof. Adam Zbigniew
runkach. Wytrzyma"oĘci betonów moŻliwych do prak- betowy wieŻowiec Bourka Place zrealizowany w 1991
Paw"owski jest autorem
tycznego zastosowania osiągają obecnie w USA klasy roku w Melbourne posiada wychylenie teoretyczne zaled-
konstrukcji kilku
B90-B120. Wyjątki, to znaczy aplikacje betonów o jesz- wie 20 cm, co przy wysokoĘci 223 m stanowi fH"1/1115
zrealizowanych warszaw-
skich wieŻowców oraz
cze wyŻszej wytrzyma"oĘci, potwierdzają tendencje roz- H. Zastosowany system  trzon w trzonie przy betonie
kilkudziesi�ciu publikacji
woju tego tworzywa. o wytrzyma"oĘci 60 MPa okaza" si� zbyt sztywny. Ogra-
na temat budownictwa
Walory betonu to szczególnie: niczenie wychylenia nast�puje poprzez zastosowanie od- wysokiego.
" wzrastający iloraz jego wytrzyma"oĘci do kosztów powiedniego, przestrzennego systemu konstrukcyjnego.
" techniczne i ekonomiczne moŻliwoĘci wykonania Sztywny trzon w budynkach o wysokoĘci do 200 m albo
zabezpieczeł
przeciwpoŻarowych  trzon w trzonie , wreszcie zewn�trzna pow"oka, dają w
" wi�ksza, w stosunku do konstrukcji stalowej, Żelbecie moŻliwoĘ� odpowiedniego ograniczenia wychy-
sztywnoĘ� pozwalająca na opanowanie wychyleł
po- lenia wierzcho"ka wieŻowca.
ziomych wieŻowca W Ęwietle doĘwiadczeł
amerykał
skich przemieszcze-
" "atwoĘ� kszta"towania coraz bardziej skomplikowa- nia pomierzone są mniejsze od przemieszczeł
ustalo-
nych form przestrzennych. nych obliczeniowo. Dotyczy to zarówno konstrukcji Żel-
Cechy te stają si� szybko zauwaŻalne przez autorów pro- betowej, jak i stalowej. Wybitny amerykał
ski konstruk-
jektów, inwestorów i wykonawców. tor wieŻowców Fazlur Khan (autor projektów wieŻowców
Betony klas B60-B90 stają si� rozwiązaniem stan- Searsa wysokoĘci 442 m i Johna Hancocka wysokoĘci
dardowym na budowach amerykał
skich, azjatyckich, 343 m w Chicago) t"umaczy" mi przed laty, iŻ obok
a takŻe (nieco niŻsze klasy) europejskich. Za wzrostem wychyleł
w p"aszczyęnie niebezpieczne mogą by� ru-
wytrzyma"oĘci betonu nie nadąŻają regulacje prawne. chy skr�tne wieŻowca. Robertson, wspó"autor projek-
Zachowawczo zachowują si� liczące si� normy europej- tu konstrukcji nowojorskich wieŻ World Trade Center, na
skie: niemiecka DIN-1045, angielska BS, takŻe polska moje pytanie o ekstremalne dzia"anie si" poziomych, wia-
(do 1999 roku). Jedynie norma amerykał
ska ACJ-318 tru oraz sejsmicznych, by" zdania, iŻ waŻne moŻe by� teŻ
nadąŻa w swoich regulacjach za rozwojem technolo-  przy"oŻenie dynamicznej si"y skupionej. Budynki WTC
gii betonu. projektowa" na przypadkowe uderzenie samolotu. Samo-
Znaczne korzyĘci daje beton w zakresie zabezpieczeł
lot prze"omu lat 60/70 by" nieporównywalnie lŻejszy od
konstrukcji przed poŻarem. Wymagania związane tych, które uderzy"y w WTC. Na pytanie o moŻliwoĘ� za-
z zabezpieczeniem przeciwpoŻarowym wieŻowców stosowania konstrukcji z betonu w wieŻowcach WTC
wzrastają. G"ównym elementom noĘnym (s"upy, Ęciany) uwaŻa" (na początku lat 70.), iŻ by"o to niemoŻliwe.
stawia si� z regu"y warunki 4-godzinnej odpornoĘci ognio- WieŻowce projektują obecnie czo"owi architekci Ęwiata,
wej. W przypadku Żelbetu wystarcza powi�kszenie otuli- jak Jeoh Ming Pei, Skidmore, Ovings, Merrill (S.O.M.),
ny zbrojenia do 7-8 cm. W przypadku stali wymaga to Norman Foster, Richard Meier, Cesar Pelli, Philip Jon-
specjalnych natrysków lub ok"adzin. Takie zabezpieczenie son, Kohn, Petersen, Fox (KPF). Swoimi autorytetami
konstrukcji stalowej podnosi jej koszt o ca 10%, zwi�ksza uzasadniają ich przydatnoĘ� w mieĘcie, ale jednoczeĘnie
pracoch"onnoĘ� i wyd"uŻa czas realizacji. narzucają bardziej urozmaicone ich kszta"ty przestrzenne.
2. Bank of China  elewa-
Konstrukcja Żelbetowa zwi�ksza, w stosunku do stalo- Formy wspó"czesnych wieŻowców stają si� coraz bardziej
cja + rzut
wej, sztywnoĘ� wieŻowca. U"atwia zmniejszenie do do- skomplikowane w rzucie i w przekroju. Ich projektowa-
puszczalnej wartoĘci wychylenia poziomego, zmniejsza nie u"atwia jednak dobry warsztat inŻynierów konstrukto-
podatnoĘ� na dynamiczne oddzia"ywanie si" poziomych, rów pracujących w oparciu o nowoczesne oprogramowa-
takŻe na przemieszczenia skr�tne. Dopuszczalne wychy- nia komputerowe. Skomplikowane formy dają si� "atwiej
lenia wieŻowca zosta"y ustalone w drodze doĘwiadczeł
i taniej wykona� w Żelbecie, taki pogląd reprezentują doĘ�
praktycznych. Wykonawcy amerykał
scy rekomendują powszechnie wykonawcy.
wychylenia dopuszczalne o wielkoĘci f=H/500. Podob- Wszystkie te wzgl�dy spowodowa"y, Że w ostatnich la-
ne wychylenia są proponowane w krajach azjatyckich, tach obserwuje si� wyraęnie ograniczenie konstrukcji sta-
czemu trudno si� dziwi�, gdyŻ wieŻowce są tam projek- lowej w budynkach wysokich na rzecz konstrukcji mie-
towane przewaŻnie przez Amerykanów. W Europie teo- szanej oraz konstrukcji w pe"ni Żelbetowej. Konstruk-
retyczne wychylenie poziome szczytu wieŻowca przyj- cje mieszane stosowane w wieŻowcach najwyŻszych
muje si� w granicach 1/700-1/800 wysokoĘci, w Au- (powyŻej 360-400 m) stanowią form� przejĘcia od kon-
stralii nawet w granicach 1/1000. Dla przyk"adu Żel- strukcji stalowych do Żelbetu.
3. Central Plaza  rzut
Sylwetki 1  najwyŻsze bu-
dynki Ęwiata o konstrukcji
stalowo-Żelbetowej
41
41
budownictwo " technologie " architektura
Sylwetki 2  najwyŻsze bu-
dynki Ęwiata o konstrukcji
Żelbetowej
Tablica 1 przedstawia najwyŻsze wieŻowce Ęwiata prostokątnego o zróŻnicowanych wymiarach boku. Przy
zrealizowane w konstrukcji mieszanej w latach 80. Tabli- siedemdziesi�ciu kondygnacjach nadziemnych zaprojek-
ca 2 to najwyŻsze wieŻowce Ęwiata zrealizowane w la- towano pi�� podziemnych. Na wolnym parterze zaprojek-
tach 90. w konstrukcji Żelbetowej. RóŻnica jednej dekady towany zosta", nawiązujący do chił
skiej tradycji, ogród.
jest wyraęnie widoczna. Wzros"a wysokoĘ� wieŻowców Cz�Ę� konstrukcji noĘnej, stropy oraz ca"e podziemie,
zrealizowanych w betonie w porównaniu do konstruk- zosta"y zaprojektowane w Żelbecie. Wybitny konstruktor
cji mieszanej. Wida� ponadto, iŻ do betonu przekonują amerykał
ski Robertson zaprezentowa" tutaj swój wielki
si� Amerykanie. Przez konstrukcj� mieszaną naleŻy talent poparty doĘwiadczeniem wyniesionym z projektu
rozumie� zastosowanie konstrukcji zespolonej, albo ko- WTC. W Hongkongu znajduje si� ciągle najwyŻszy, Żel-
jarzenie np. Żelbetowych trzonów i stropów ze stalową betowy wieŻowiec Ęwiata (rys. 1). Central Plaza to biuro-
konstrukcją szkieletową. WĘród przyk"adów konstrukcji wiec o wysokoĘci 374 m o 78 kondygnacjach nadziem-
mieszanej na szczególną uwag� zas"uguje, zaprojektowa- nych oraz 3 podziemnych. �wiatowej s"awy zespó" kon-
ny przez J.M. Peia wieŻowiec Bank of China o wysokoĘci struktorów Ove Arup & Partners zaprojektowa" ca"ą kon-
368,5 m w Hongkongu (rys. 1 i 2). WyróŻnia si� strukcj� jako Żelbetową (z ma"ym dodatkiem profili stalo-
charakterystyczną sylwetką, w której Autor, mimo wy- wych), skonstruowaną w systemie  trzon w trzonie (rys.
soce zgeometryzowanej formy, stara si� wprowadzi� 1 i 3). Pot�Żne si"y wiatru wynoszące na najwyŻszych
moŻliwie wiele przekazów z chił
skiej tradycji. Rzut kwa- kondygnacjach (250-370 m powyŻej poziomu tere-
dratowy dolnych kondygnacji przechodzi w rzuty trójkąta nu) 4,3 KN/m2 wymaga"y odpowiedniego zapewnie-
nia statecznoĘci budynku. Znaczna sztywnoĘ� wieŻy
4. Treasury Building  wi- pozwoli"a na ograniczenie wychylenia jej wierzcho"ka
dok + rzut
do 40 cm, co stanowi f=1/785 H. Kszta"t trójkątny rzu-
tu, mimo Ęci�tych naroŻników, pozwala" na zmniejszenie
wp"ywu si" wiatru na budynek. Posadowienie wieŻowca
za poĘrednictwem kesonów w skale wp"ywa"o takŻe po-
zytywnie na jego stateczno�.
Konstrukcj� stropów Żebrowych stanowi p"yta o gruboĘci
16 cm i rozpi�toĘci belek 12,0 m. Zastosowano beton
klasy B60. Klasa B60, uzyskana z powodzeniem przed
dwunastu laty w konstrukcji tak odpowiedzialnej, to duŻy
wyczyn wykonawcy, ale jeĘli chodzi o doskonalenie tech-
nologii betonu to w"aĘciwie pierwsze pewne kroki rozwo-
ju tego tworzywa.
Betony wysokich wytrzyma"oĘci mogą tworzy� pewne
problemy konstrukcyjne. G"ówny z nich to (ze wzgl�dów
ekonomicznych), logiczna konieczno� wykorzystania ich
wytrzyma"oĘci. �atwo to realizowa� w przypadku pio-
nowych elementów noĘnych, szczególnie s"upów, gdzie
przy pe"nym wykorzystaniu ich wytrzyma"oĘci op"aca si�
stosowanie takŻe wyŻszego procentu zbrojenia. Szkoda,
Że polska norma ograniczy"a maksymalną iloĘ� zbrojenia
do 4% przekroju s"upa.
Bardzo trudno wykorzysta� wysoką wytrzyma"oĘ� beto-
nu w konstrukcji Ęcian podziemia, fundamentów, a na-
wet stropów. W takich przypadkach stosowanie 2-3
klas betonu w wieŻowcu jest dzia"aniem racjonalnym.
W wieŻowcu WCF w Warszawie o wysokoĘci 145 m
zaprojektowa"em trzy klasy betonu, najwyŻszą B55
w s"upach. Projekt zosta" wykonany bezb"�dnie.
WyŻsze klasy betonu powodują zwi�kszenie skurczu. Sto-
42
styczeł
 marzec 2004
fot. Archiwum
sowanie przerw technologicznych pozwalających na jego
eliminacj� staje si� rozwiązaniem racjonalnym, bardzo
cz�sto stosowanym. Dobrym przyk"adem moŻe by� np.
betonowanie p"yt fundamentowych  w szachownic� .
Groęna moŻe by� wysoka temperatura, która powsta-
je w trakcie wiązania betonu, szczególnie p"yt grubych,
np. fundamentowych. Temperatura takich p"yt powinna
by� kontrolowana, a przy jej wzroĘcie do ca 50�C powin-
ny by� prowadzone dzia"ania zapobiegawcze. Betonowa-
nie grubej p"yty fundamentowej wieŻowca odcinkami jest
dzia"aniem sensownym. W zrealizowanych wieŻowcach
(takŻe w innych budynkach) stosowane są w fundamen-
tach, ze wzgl�du na skurcz oraz warunki wiązania, raczej
niŻsze klasy betonów, np. B30-B35. DuŻe moŻliwoĘci
minimalizowania temperatury betonowanej konstruk-
cji stwarza stosowanie cementów zawierających dodat-
ki mineralne, w szczególnoĘci cementów hutniczych.
MoŻe mie� sens stosowanie dodatków zwalniających
wiązanie betonu.
6. Turning Torso, Malmo
5. Torre Agbar, Barcelona
Wracając do przyk"adów wieŻowców zrealizowanych
 elewacja + rzut
 elewacja
w oparciu o beton, warto omówi� ciekawy przyk"ad
wieŻowca o niekonwencjonalnej konstrukcji stropów.
zewn�trzna pow"oka oraz stropy tworzą bardzo sztywną
�elbetowy wieŻowiec Treasury Building zrealizowany w
1986 roku w Singapurze ma wysokoĘ� 235 m, 52 kon- konstrukcj� przestrzenną. Aerodynamiczny kszta"t
dygnacje nadziemne oraz 5 podziemnych (rys. 4). Cha- zmniejsza dzia"anie si" wiatru, chociaŻ przy wysokoĘci
rakterystyczny rzut ko"owy mia" na celu zminimalizowa- 142 m i przyj�tym uk"adzie konstrukcji nie ma to zasad-
niczego znaczenia.
nie powierzchni Ęcian zewn�trznych (klimat tropikalny),
Inny zadziwiający kszta"t ma wieŻowiec Turning Tors
ale takŻe zmniejszenie dzia"ania si" wiatru. Konstrukcj�
tworzy trzon wewn�trzny o Ęrednicy 23,0 m i niespoty- o wysokoĘci 190 m, gdzie konstrukcja Żelbetowego trzo-
nu zosta"a po"ączona z zewn�trzną konstrukcją Żelbe-
kanej gruboĘci 160 cm do 100 cm w cz�Ęciach górnych.
Na szczególną uwag� zas"ugują dyskusyjne, wsporniko- towych s"upów, wspomaganych widocznymi w elewa-
cjach stalowymi skratowaniami (rys. 6). Bardzo zge-
we stropy o wyciągu 11,60 m, w których Żelbet zosta"
ometryzowana konstrukcja z obracającym si� o 90�
wzmocniony profi lami stalowymi. Nawet renomowana
 kr�gos"upem autorstwa Hiszpana Santiago Calatravy
fi rma konstrukcyjna Arup nie by"a w stanie przekona�
architekta i inwestora do zaniechania nieekonomicz- wznoszona w Malm�, niezbyt duŻym mieĘcie szwedz-
nej konstrukcji wspornikowych stropów. Bry"a budyn- kim, budzi zdumienie.
ku jest wyraęnie kontrowersyjna. Dwa przeci�cia piono- Zaskakuje przestrzennie zespó" dwóch przechylo-
nych wieŻowców Puerta de Europa w Madrycie (rys.
we wieŻowca mają zapewne na celu stworzenie bardziej
7) o wysokoĘci 113 m, zaprojektowanych przez
smuk"ej sylwetki budynku  w rzeczywistoĘci patrząc na
rzut wydają si� zabiegiem sztucznym. Wspornikowe stro- amerykał
skiego architekta Philipa Jonsona. KaŻdy
wieŻowiec o konstrukcji mieszanej nachylony pod kątem
py są rozwiązaniem unikalnym, jednak bezsensownym
14,3� posiada trzon i stropy Żelbetowe. Z obawy przed
ekonomicznie.
utratą statecznoĘci po stronie rozciąganej zosta" wykona-
Europ� cechowa"a zawsze duŻa wstrzemi�ęliwoĘ� we
wznoszeniu wieŻowców. Wy"omem by"a budowa pary- ny Żelbetowy blok balastowy o wadze 14.000 ton.
Liczące si� w Europie polskie budynki wysokie mają zde-
skiej dzielnicy D�fense. Obecnie wieŻowce wznoszone są
fi niowany system konstrukcyjny budynku trzonowego
najcz�Ęciej w Londynie oraz we Frankfurcie nad Menem.
z rzadko wspó"pracującym na dzia"anie si" poziomych
Skala europejska to wieŻowce o wysokoĘci 100-200 m
(wyjątki potwierdzają regu"�). W zabudowie wysokiej Eu- zewn�trznym szkieletem. Tworzywem konstrukcyjnym
jest zdecydowanie beton. Dominuje klasa B50. Uzyski-
ropy wida� jednak przyspieszenie w nowych realizacjach.
wana wytrzyma"oĘ� betonu bywa jednak wyŻsza. Np.
Dotychczas w miastach europejskich zbudowano ponad
w wieŻowcu WCF (rys. 8) w wyniku badał
stwierdzono,
400 budynków o wysokoĘci He"100,0 m, ale w budowie
iŻ przyj�ty przez nas beton B55 osiągną" (mimo realizacji
znajduje si� obecnie ponad 90 wieŻowców!
w okresie zimy) wytrzyma"oĘ� o 15% wyŻszą.
NiŻsza, w stosunku do amerykał
skiej oraz azjatyckiej,
wysokoĘ� zabudowy przesądzi"a jednoznacznie w Eu- W wieŻowcach najwyŻszych, na Ęwiecie obowiązuje
ropie o wyborze betonu jako tworzywa konstrukcyj- obecnie pe"na logika kszta"towania konstrukcji. NajwyŻszy
nego. Z wieŻowców realizowanych zaledwie par� ma
konstrukcj� stalową lub mieszaną. Pewne uprzedze-
nie do budynków wysokich wynika zapewne z duŻego
przywiązania do walorów historycznej zabudowy miast
europejskich. Wydaje si�, iŻ ten pogląd ulega zmianie.
Powstają wprawdzie wieŻowce niezbyt wysokie, ale
cz�sto o zaskakującej formie przestrzennej. Przedstaw-
my dwa przyk"ady. Pierwszy w oparciu o Żelbet stwo-
rzy" architekt francuski Jean Nouvel. Budowany w Bar-
celonie, mieĘcie Gaudiego, budynek-rzeęba Torre Ag-
bar, dla jednych jest uroczy, drugich szokuje. W budyn-
7. Puerta de Europa, Ma-
ku zlikwidowano czytelny podzia" elewacji (rys. 5). Trzon, dryt  widok
43
budownictwo " technologie " architektura
fot. Archiwum
(jeszcze przez kilka miesi�cy) wieŻowiec Ęwiata Petronas której konstrukcj� tworzą zarówno rurowe s"upy stalo-
Towers zrealizowany w Kuala Lumpur sk"ada si� z dwóch we wewn�trzne, jak i okrąg"e s"upy Żelbetowe w cz�Ęci
po"ączonych wieŻ o wysokoĘci 452 m (rys. 9). Architekt zewn�trznej rzutu (rys. 10). Zmienna forma rzutu, a
amerykał
ski Cesar Pelli do"oŻy" duŻo starał
, aby kszta"ty szczególnie okrąg"y otwór na szczycie mają stanowi�
wieŻ wywodzi"y si� z tradycji islamu. Sprowadzi"o si� to "atwe do zapami�tania logo miasta. Otwór o Ęrednicy
do na"oŻenia dwóch obróconych wzgl�dem siebie kwa- 50,0 m nawiązuje do geometrii historycznego ogrodu
dratów, co z dodaniem oĘmiu pó"okr�gów stworzy"o chił
skiego.
16-ramienną gwiazd�. W wieŻowcu dominuje Żelbet. Na Pogoł
za rekordami wysokoĘci wieŻowców wiąŻe si�
Żelbetowych palach o przekroju 1,20 x 1,70 m i d"ugoĘci z szeregiem czynników, szczególnie prestiŻem inwesto-
40-80 m zbudowano w Żelbecie pi�� kondygnacji pod- ra, miasta, a nawet kraju. Formy wieŻowców nawiązują
ziemnych. System konstrukcji nadziemnej to  trzon w w wielu krajach do ich historii, niekiedy do religii.
trzonie . Trzon wewn�trzny o Ęrednicy 46,0 m po"ączono Zapewne b�dzie post�powa"o dalsze rozwarstwia-
z zewn�trzną konstrukcją okrąg"ych Żelbetowych s"upów. nie skal wysokoĘci  miasta europejskie nie zdecydują
Amerykał
scy projektanci konstrukcji Thornton-Tomaset- si�, ze wzgl�du na kult swoich historii, na pogoł
za
ti dali si� juŻ pozna� jako autorzy najwyŻszego, niezre- wysokoĘciami amerykał
sko-azjatyckimi.
alizowanego wieŻowca w USA. WieŻowiec budowa"y WaŻnym czynnikiem jest rozwój nowych technik (po-
dziesiątki najlepszych firm amerykał
skich, japoł
skich szukiwanie nowych lub doskonalenie istniejących),
oraz europejskich, tych ostatnich specjalizujących si� jakie niesie budowa wieŻowców, nowych tworzyw.
w konstrukcjach posadowienia. NajwaŻniejsze są niewątpliwie techniki związane
WieŻe Petronas Towers stracą wkrótce prymat z komunikacją, komfortem instalacyjnym, obudową
wysokoĘci. NajwyŻszym stanie si� wieŻowiec realizo- zewn�trzną, bezpieczeł
stwem ludzi, szczególnie zabez-
wany w konstrukcji mieszanej na Tajwanie. WieŻowiec pieczeniami przed ogniem.
8. Warszawskie Centrum
Taipei Financial Center zwany Taipei 101 bije kolej- Realizacja najwyŻszych obecnie wieŻowców Ęwiata
Finansowe  widok
ne rekordy: poziomu najwyŻszej kondygnacji  439 m Ęwiadczy o wzrastającej roli betonu. Zapewne dla pro-
oraz dachu  449 m. Konstruowany przez zespó" jektów o rekordowej wysokoĘci najrozsądniejszą, naj-
Thornton-Tomasetti posiada konstrukcj� mieszaną: bardziej zgodną z wymogami ekonomii b�dzie konstruk-
Żelbetowy trzon oĘmiu superkolumn o konstrukcji sta- cja mieszana, gdzie kaŻde z tworzyw b�dzie wykorzy-
lowo-Żelbetowej oraz Żelbetowe, skomplikowane po- stane zgodnie z jego w"aĘciwoĘciami.
sadowienie. WyŻszy od Petronas Towers b�dzie takŻe Trudno przewidzie�, czy b�dą silne impulsy praktyczne
wieŻowiec realizowany w Hongkongu. Mogą one jed- do podnoszenia wytrzyma"oĘci betonu powyŻej B110-
nak straci� pozycj� lidera na rzecz budowanego od B120. WaŻniejsza b�dzie gwarancja jakoĘci, odpowied-
paru lat wieŻowca Shanghai World Financial Center. nia do warunków klimatycznych, takŻe tempa budowy,
Amerykał
scy architekci KPF oraz inŻynierowie Ove regulacja szybkoĘci dojrzewania betonu oraz moŻliwoĘ�
Arup zaprojektowali zadziwiającą form� przestrzenną, opanowania skurczu.
W wieŻowcach b�dzie ros"o zapotrzebowanie na be-
tony o mniejszych ci�Żarach jednostkowych przy za-
9. Petronas Towers  wi-
chowaniu wysokich wytrzyma"oĘci. Zmniejszenie
dok + rzut
ci�Żaru 1 m2 stropu w wieŻowcu np. 80-kondygna-
cyjnym to problem juŻ obecnie waŻny. Niektóre pro-
jekty amerykał
skie stosują bardzo lekkie, warstwo-
we stropy. Sądz�, iŻ w najbliŻszych latach tematem
waŻnym b�dzie projektowanie stropów lŻejszych na
bazie betonu.
prof. dr hab. inŻ. Adam Zbigniew Paw"owski
Wydzia" Architektury Politechniki Warszawskiej
10. SWFC, Szanghaj  elewacje
44
styczeł
 marzec 2004
fot. Archiwum
fot. Archiwum