Filozofia
1
Filozofia
Filozofia - Rozważania na temat istoty i
struktury bytu.
Terminologia
Terminu filozofia używa się w różnych
znaczeniach. Trudno o definicjÄ™ tego
terminu, gdyż zakres rozważań
filozoficznych i ich metoda ulegały
zmianom w historii, a rozumienie filozofii
jest uzależnione od wielu czynników, w tym
od przyjętej tradycji filozoficznej.
Filozofowie głównie zajmują się ogólnymi,
podstawowymi zagadnieniami dotyczÄ…cymi
natury świata i człowieka. Filozofowie
rozważają kwestie natury istnienia,
rozumienia bytu i rzeczywistości (ontologia,
metafizyka, teoria bytu), poznawalności
Filozofia na średniowiecznej miniaturze
rzeczywistości i prawdy (epistemologia
czyli teoria poznania), moralności,
powinności i koncepcji wartości (etyka oraz aksjologia czyli teoria wartości), także zagadnienia dotyczące człowieka
antropologia filozoficzna, a także kwestie społeczne, prawne, kulturowe, teologiczne i inne.
Filozofia
2
Etymologia
SÅ‚owo "filozofia" (gr. ĆÄ…żÃżĆŻą, Å‚ac. philosophia) pochodzi (prawdopodobnie) od matematyka i filozofa Pitagorasa
żyjącego w VI wieku p.n.e. Pierwotnie miało sens dosłowny i oznaczało poszukiwanie, umiłowanie mądrości lub
posiadanie mÄ…droÅ›ci (gr. ĆÄ…­É phileo  kochać, ÃżĆŻą sophia  mÄ…drość).
Różne rodzaje filozofii
Koncepcja filozofii zależy od przyjmowanego stanowiska
filozoficznego. Można wyróżnić cztery koncepcje filozofii:
" klasyczną, w której filozofia jest wiedzą o odrębnym
przedmiocie (byt) i metodzie, o charakterze racjonalnym,
" pozytywistyczną, gdzie filozofia jest syntezą wyników nauk
empirycznych,
" lingwistyczną, rozumiejąca filozofię jako analizę języka i jego
podstawowych pojęć oraz badanie podstaw wiedzy,
" irracjonalistyczną, w której filozofia to dział kultury łączący w
sobie elementy wiedzy naukowej, sztuki i religii, refleksja
filozoficzna polega na wyrażaniu przeżyć przez podmiot.
Od arystotelesowskiej koncepcji filozofii pierwszej datuje siÄ™
rozumienie filozofii jako badań nad sprawami najogólniejszymi.
Martin Heidegger uważał, że zadaniem filozofii jest stawianie
pytań, inni podkreślali jej naukowy charakter. W pokazaniu relacji
między filozofią a nauką i innymi zjawiskami kulturowymi można
Auguste Rodin, Filozof
próbować charakteryzować wyjątkowość poznania filozoficznego.
Filozofia a nauka
W starożytności nie było podziału między filozofią a nauką i można śmiało powiedzieć, że wszelka wiedza była
uznawana za filozofię. Arystoteles nie widział istotnej różnicy między rozważaniami na temat państwa a botaniką.
Być może koło II wieku p.n.e. z filozofii wyodrębniły się prawo i medycyna, a na pewno stało się to w
średniowieczu. Wtedy jednak też nie było silnego rozróżnienia, choć czasem mówiono o filozofii jako wiedzy
niepochodzącej z objawienia wyższego stopnia i nauce jako wiedzy niepochodzącej z objawienia niższego stopnia.
Jeszcze Kopernik oddawał swoje dzieło pod osąd filozofów, a intencje jego pracy były filozoficzne (por. filozofia
polska).
Dopiero póz
niej, po opracowaniu metody naukowej, coraz ostrzej zarysowywał się podział. Do dzisiaj istnieją różne
koncepcje stosunku filozofii do nauki, które można rozmieścić na skali gdzie jednym końcem będzie teza, że
filozofii w ogóle nie ma (neopozytywizm) a drugim klasyfikacje, które do filozofii zaliczają całą naukę
(neotomizm).
Mówi się, że nauka ma duży wpływ na tendencje w filozofii. Platon tworzył pod wrażeniem geometrii, Arystotelesa
zapładniały astronomia i biologia a Leibniza matematyka. Paradoksalnie najdłużej trwają jednak te koncepcje
filozoficzne, które nie bazują na rozwiązaniach naukowych, a jak pokazuje XX-wieczna filozofia nauki, koncepcja
nauki jako dziedziny jasnych i ostatecznych rozwiązań, co do których istnieje powszechna zgoda badaczy, jest też
modelem dalekim od realnej praktyki naukowej.
Z drugiej strony można zauważyć, że gdy filozofia opanuje jakiś obszar do punktu, w którym zaczyna spełniać
standardy nauki, obszar ten wydziela się z niej i staje się autonomiczną dziedziną naukową. Tak się stało na przykład
z psychologią i socjologią, wyodrębnionymi z filozofii na przełomie wieku XIX i XX.
Filozofia
3
Filozofia a religia
Filozofia w swojej historii utrzymuje
związki z religią, a wielu filozofów było
ludz
mi głęboko wierzącymi, choć czasem
znajdujÄ…cymi siÄ™ poza nurtem oficjalnej
religii. Początków filozofii należy jednak
szukać w opozycji do myślenia religijnego,
w podawaniu w wątpliwość uznawanych
wierzeń.
W średniowieczu filozofia była całkowicie
podporządkowana teologii i miała służyć
rozumowemu wyjaśnianiu prawd danych
przez Objawienie. W epoce nowożytnej
niektóre filozoficzne nurty miały
nastawienie areligijne lub antyklerykalne
(oświecenie, marksizm, scjentyzm,
Rembrandt MedytujÄ…cy filozof 1632
pozytywizm). Szczególnie krytykowane
były religie w formie zinstytucjonalizowanej.
Filozofia podejmuje problemy człowieka, które nadają sens ludzkiemu życiu. Kontemplacja i interpretacja świata,
próba wyjaśnienia jego struktury, genezy uzasadnień. Utożsamimy ją z rozumnością, stąd religia powinna oznaczać
poszukiwanie w niej rozumności. Filozofia często oparta jest o abstrakcję, jest bardzo ogólna.
Georg Wilhelm Friedrich Hegel uważał, że filozofia ma z religią wspólna treść, różnią się forma treści  Przedmioty
ogólne, powszechny sam w sobie istniejący rozum . W religii dany jest postaci obrazowej, a w filozofii w formie
pojęciowej   czysta, samoistniejąca myśl .  Prawdy religii pochodzą z zewnątrz  nie wymaga uzasadnienia praw.
Vico (filozof włoski XVII/XVIII wieku) uważał, że  filozofowie stanowili intelekt cywilizacji, poeci zaś zmysły .
Freud uważał, że religia jest bezsilna wobec natury i instynktów. Powstała, gdy człowiek nie był w stanie
posługiwać się rozumem. Jest złudzeniem, racjonalizacja czynników motorycznych zepchniętych do świadomości.
Jest to powszechna neuroza społeczności.
Jung uważał, że z
ródło religii leży w podświadomości, nie była iluzją, nie trzeba jej podważać, spełniała bowiem
pozytywną rolę integrowania wokół wartości.
E. Fromm uważał, że religia to każdy system myśli i działania podzielony przez pewną grupę, który dostarcza
jednostce orientację i część, kształtuje i utrzymuje harmonie osobowości. Człowiek dąży do harmonii ze sobą
samym i zrozumieniem swego istnienia. Każdy obraz świata jest religią, wynika z potrzeby posiadania układu
orientacji, potrzeby religijnej. Zaspakajać można poprzez religię humanistyczną  bóg jest obrazem wyższego  ja
człowieka, symbolem czym człowiek powinien stać się. Zrealizować ją można, gdy wybieramy religię która
paraliżuje rozwój człowieka  autorytatywna religia  człowiek uznaje, że jest kontrolowany przez siłę wyższą. Bóg
jest posiadaczem tego, co pierwotnie należało do człowieka, a on sam alienuje się od siebie samego. Wybór
pomiędzy tymi dwoma religiami zależy od ekonomicznego, politycznego podłoża społeczeństwa. Religia znaczyła
tyle samo co ideologia.
H. Bergson uważał, że ludzki podmiot ma do czynienia jedynie z obrazami przedmiotu.
Egzystencjaliści (np. Słren Kierkegaard) uważali, że należy oderwać się od religii zinstytucjonalizowanej na rzecz
religii indywidualnej. Przedstawiciele tego nurtu dążyli do wolności wyobrażania świata, boga, szczęścia, swobody
w zakresie wszelkiej aktywności duchowej.  Religia w granicach samego rozumu (Kant)  nie można dojrzewać do
wolności bez wcześniejszego powierzenia jej jednostce.
Filozofia
4
Cecha charakterystyczna dla czasów nowożytnych to zmiana pojawienie się państw narodowych, rywalizacja a nie
jedność a także powstanie wielu kościołów w wyniku reformacji. Kartezjusz, uważany za czołową postać krytyki
chrześcijaństwa, choć filozofia nowożytna jest z natury poza chrześcijaństwem. W jego czasach zaczął nabierać
znaczenia panteizm. W czasach nowożytnych przybiera formę naturalistyczną  jedność poprzez podporządkowanie
tego co duchowe temu co naturalne.
W czasach oświecenia popularny był deizm, czyli odrzucenie poglądu o nieustannym kierowaniu świata przez boga,
odrzuca religie objawioną na rzecz naturalnej. Między deizmem, a panteizmem istnieje związek  są aspektami tego
samego zjawiska  ustalenie metafizycznej jedności świata. Deizm czyni to poprzez ograniczenie i wykluczenie roli
boga w funkcjonowaniu świata, a panteizm tworzy pojęcie boga bliskie lub tożsame ze światem. Obu nurtom
patronuje B. Spinoza  stworzył on monistyczną, jednorodną teorię świata. Zasadnicza role odgrywają: specyficzne
rozumienie powołania filozoficznego oraz żywą tradycja judaistyczna. Obie wysuwają na plan pierwszy wartość
wolności. Najdalej posunięta w nich jest racjonalizacja religii. Pozostali w konflikcie z kościołem, związani byli z
ateizmem.
T. Hobbes uważał, że nazwać świat bogiem to zaprzeczyć jego istnieniu. Uważał problem panteizmu i deizmu za
bardzo skomplikowany.
Klemens z Aleksandrii uważał za ateistę tego, kto nie znał prawdziwego boga.
P. Bayle uważał, że teoretyczne rozważanie problemów wiary nie ma nic wspólnego z religijnością. Odwoływanie
się do spinozy doprowadziło do utożsamienia go z materializmem. Połączenie to jest typowe dla XVIII wieku.
Holbach uważał, że nic nie wyrządziło większej krzywdy człowiekowi niż religia. Należycie badana przyroda
dostarczyć może człowiekowi wszystkiego do szczęścia.
Chrześcijaństwo
Od samych początków do XIII wieku chrześcijaństwo przyswajało starogreckie idee. Przykładem jest manicheizm -
doktryna głosząca radykalny dualizm światła i ciemności (dobra i zła). Stał się niemożliwym do pominięcia
składnikiem cywilizacji. Dążenie do polaryzacji stanowisk, pojęć, zestawienie haseł: dobro-zło. Chrześcijaństwo
przyczyniło się do podziału Europy na wschód i zachód, ale powstało na wschodzie, a następnie zakorzeniło się na
zachodzie.
Św. Augustyn był pierwszym klasykiem myśli chrześcijańskiej. Dzięki niemu zaadoptowano mądrość starożytnych
Greków. Nie używał on pojęcia "filozofia chrześcijańska", a po raz pierwszy pojawia się w encyklice Leona XIII  O
przywróceniu filozofii chrześcijańskiej w szkołach (1879 rok). Wtedy zapoczątkowany został neotomizm i zagorzał
we Francji spór  nie zgadzano się na pojęcie filozofii chrześcijańskiej  pojęcie to ma sens historyczny i oznacza
pewne określone stanowisko.
E. Gilson uważał, że podstawa treści wywodzi się z objawienia, pojęcie to miałoby sens gdyby udowodniono
zaczerpnięcie treści z objawienia. Św. Augustyn nie akceptował koncepcji plotyńskiej Absolutu  świat i człowiek w
pełni zależy od Boga. Póz
niej przypisywano mu większą autonomię (filozofia Św. Tomasza)  tomizm (XIII wiek
wiek)  przykładem tego było przełożenie na łacinę dzieł Arystotelesa.
Luter sprzeciwiał się wobec ówczesnej sytuacji kościoła. Ten tolerował do pewnego stopnia (ruch monastyczny,
pustelnicy) inność  praktykowanie ubóstwa. Za składniki mistyki uważał:
" pośrednictwo Kościoła w relacjach człowieka z Bogiem,
" indywidualna droga dla każdego wiernego,
" założenie istnienia indywidualnego kontaktu z Bogiem.
Mistyka jest krytyką pewnego racjonalizmu. Bardziej uznają Św. Augustyna niż Św. Tomasza. Jest ona powiązana z
neoplatonizmem. Poprzednikami byli Pseudo-Dioznizy Aeropagita, J.D.Szkot.
Mistrz Eckhart (XIII wiek) uważał, że prawdziwa rzeczywistością jest Bóg, wszystko co stworzył jest nicością,
posiada wartość tylko w łączności z Bogiem. Dusza jest ośrodkiem stworzenia, jej celem jest powrót do Boga. Jego
Filozofia
5
nauki zostały potępione. Zarzucono mu lekceważenie Kościoła.
Buddyzm
Centralnym zagadnieniem filozofii buddyjskiej sÄ… pochodzÄ…ce od BuddÄ™ Siakjamuniego (563-483 p.n.e.) cztery
szlachetne prawdy opisujÄ…ce cechy istnienia takie jak cierpienie (Dukkha) oraz proces ustawania cierpienia poprzez
Dwanaście ogniw współzależnego powstawania. Wczesne doktryny filozoficzne oparte zostały na trzech "koszach"
kanonu palijskiego, np. wg mulasarvastivady, oraz od ok. 320 r. p.n.e. na tradycji mahasanghika posługujacej się
sanskrytem. Obecnie najbardziej odpowiadające temu podziałowi są filozofia tradycji theravada oraz nurty
filozoficzne związane z mahajaną. Buddyzm tybetański rozwój filozofii buddyjskiej do czasów współczesnych
przedstawia poprzez wyodrębnienie czterech głównych nurtów:
1. wajbaszika
2. sautrantika
3. czittamatra
4. madhjamaka
Nurty te traktowane są jako kolejne etapy w stopniowych medytacjach na tzw. "pustość" (Siunjata) oraz odniesienie
do nauk o naturze Buddy. Wajbaszika m.in. przedstawia pogląd o ostatecznej naturze z trwałych niepodzielnie
istniejących jednostek (wylie. rtag dngos) jako najmniejszych cząsteczek składowych rzeczywistości doświadczanej
poprzez świadomość. Sautrantrika m.in. naucza, że to co przejawia się jako "zewnętrzna rzeczywistość" jest niczym
innym tylko własną projekcją mentalną, niż faktycznym doświadczaniem "niepodzielnie istniejących cząsteczek" i w
ten sposób tłumaczy jak możliwe jest doświadczanie, gdyż świadomość nie jest różna w naturze od jej mentalnego
doświadczenia.
Czittamatra to szkoła filozoficzna "tylko umysłu" wywodząca się od przekazu "jogaczary" o naturze buddy Maitrei
przekazanego przez Asangę (Indie, IV w.n.e) oraz rozpowszechnionego przez Vasubandhu (Indie, IV). Główna
obecnie występująca doktryna mahajany obok madhjamaki. Interpretację jogaczary jako czittamatry dokonali m.in.
Dharmapala (530-561 r. n.e.), Sthiramati i Gunamati. Termin czittamatra, oznaczający z sanskrytu "Tylko Umysł",
odnosi się do istnienia samoświadomego i samorozświetlającego się umysłu wolnego od dualizmu postrzegającego i
postrzeganego aspektu doświadczania, który możliwy jest do urzeczywistnienia bezpośrednio w czasie praktyki
buddyjskiej.
Madhjamaka, w tłumaczeniu "Droga Środka", jest tradycją nauk mahajany na temat m.in. siunjaty
usystematyzowaną przez Nagardżunę (ok. 150-250 r n.e.). "Drogi Środka" jest teoretyczną doktryną na temat
siunjaty poza wszelkimi "skrajnościami" błędów popadnięcia w omylnie rozumiany stan "pustości" jako nicości
(nihilizmu) oraz błędów eternalizmu (inherentnego, wrodzonego i niezależnego istnienia zjawisk). Dotychczas w
madhjamace wyodrębniły się trzy główne podszkoły doktrynalne: swatantrika, prasangika i szentong oraz inne
prezentacje nauk madhajamaki, np stosowane w tradycji sakja kompleksowe podejście zwane "Wolnością od
Skrajności" (transliteracja Wyliego: spros bral).
Filozofia a światopogląd i ideologia
Filozofia może dostarczać światopoglądu albo być jego uporządkowaną logicznie wersją. Ideologie traktują filozofie
instrumentalnie czerpiąc z niej te elementy, które uzasadniają jej założenia lub pozwalają ukrywać rzeczywiste cele
ideologów (por. komunizm). Nie ma czystych nauk  nie skażonych wpływem kultury, historii i wydarzeń dnia
codziennego. W związku z tym istnieje związek pomiędzy filozofią, a światopoglądem i ideologią.
Światopogląd  związek trwałych i uporządkowanych wyobrażeń o świecie jako całości i o różnych fragmentach
tego świata. Na światopogląd składają się:
" poglądy o ogólnych własnościach i naturze świata
" poglądy o społeczeństwie, istocie i jego genezie
" poglądy o miejscu człowieka jako jednostki we wszechświecie i świecie
Filozofia
6
" poglądy na różne wartości i ich dobra, na kryteria ich wartościowania
Każdy te kryteria zabarwia w sposób indywidualny. Przykłady typologii światopoglądów
ÅšwiatopoglÄ…d scjentystyczny to koncepcja wsparta na indukcjonizmie (wszelkie twierdzenia, teorie nauk
empirycznych mają powstawać na drodze czystego doświadczenia, empirii):
" etap I  zbiera się dane w sposób maksymalnie wolny od założeń i wpływów intelektualnych
" etap II  dane podlegajÄ… procesowi intelektualnego uaktualnienia
Światopogląd powstaje na drodze uogólnienia twierdzeń i teorii nauki. Dane nauki musza być chronologiczne i
logicznie wyprzedzać powstawanie światopoglądu.
Człowiek zostaje odciążony od dylematów, od odpowiedzialności, bo wszystko wynika z tego, że świat jest
urządzony tak, a nie inaczej. Światopogląd ten jest przykładem redukcji odpowiedzialności moralnej.
Światopogląd transcendentalny to odniesienie bytu ludzkiego do boga. Bóg jest z
ródłem wartości, jest on ich
strażnikiem i gwarantem. Światopogląd humanistyczny nie wykraczanie poza człowieka. Charakterystyka stosunku
człowieka do człowieka. Określa bliżej relacje międzyludzkie, specyfikę. Wskazanie wartości, które leżą u podstaw
stosunków międzyludzkich. Światopogląd technokratyczny opisuje relacje człowieka z rzeczami. Człowiek zostaje
sprowadzony do poziomu rzeczy, gdyż ośrodek wartości jest poza podmiotem ludzkim (tak jak w światopoglądzie
transcendentalnym).
Ideologia  swoista konkretyzacja światopoglądu. Jej podstawą jest określony światopogląd. Chociaż nie musi być
tak, że z każdego światopoglądu wyrasta ideologia. Struktura jest analogiczna do struktury światopoglądu. Ideologia
to społeczna forma samookreślenia się grupy, wyraz grupy do całości społeczeństwa. Jest to ocena i projekcja
porządku społecznego. Światopogląd zaś obejmuje rzeczywistość w jej całokształcie (wyjaśnianie sensu życia,
powstawania życia itp.). Ideolodzy  kontynuatorzy encyklopedystów, nazywani marzycielami:
" Desttut de Tracy,
" Volney,
" Cabanis.
Nauka o myślach rozważanych niezależnie od tego czy są prawdziwe czy fałszywe, ale rozważane są ze względu na
manifestowanie wartości, interesów grup społecznych.
Filozofia  jest to zarówno światopogląd, jak i przedstawienie modelu życia, patrzenie konkretnej grupy społecznej.
Stanowi ona system poglądów na świat, społeczne myślenie. Daje, pewne uporządkowane, logicznie uzasadnione
twierdzenia mające charakter praw. Staje się wyrazem rozwoju historycznego, działań pewnych grup społecznych.
Trzy tradycje filozoficzne
Wyróżnia się trzy wielkie tradycje filozoficzne: europejską (Filozofia Zachodu), indyjską oraz chińską (Filozofia
Wschodu).
Główne zagadnienia filozofii
Ze względu na mnogość koncepcji uprawiania filozofii, za filozofię można uznać to, co wykłada się na
uniwersyteckich katedrach filozofii. Wykłada się ją według podziału na ontologię (metafizykę), gdzie wyróżnić
można metafizykę szczegółową (teologię) i metafizykę ogólną (ontologię), epistemologię (logika, metodologia nauk,
teoria poznania) oraz aksjologię z etyką i estetyką, także filozofię społeczną.
Opierając się na tym podziale można wyróżnić trzy grupy podstawowych zagadnień filozofii:
" Zagadnienia epistemologii dotyczące stosunku poznania do rzeczywistości. Co znaczy poznanie i rzeczywistość,
czy przedmiot poznania jest wytworem poznającego, co znaczy słowo "prawda", czy możemy poznać prawdę a
jeśli tak, to jak należy postępować, by ją poznać  tym i innymi rzeczami zajmuje się teoria poznania.
Filozofia
7
" Problemy metafizyki obejmujące przedmiot poznania czyli rzeczywistość. Ontologia stara się odpowiedzieć na
pytania, jaki jest stosunek istnienia do istoty, co to jest związek przyczynowy, czy mnogość bytów jest
rzeczywista, czy istnieje przyczyna całości bytu (Bóg, przyroda), co to jest prawo przyrody, itp.
" Obszar aksjologii czyli zagadnienia dotyczące nie wiedzy lecz działania. Aksjologia rozważa naturę wartości i
zajmuje się problematyką uzasadnienia systemów wartości. Filozofia społeczna próbuje wyciągnąć wnioski z
etyki dla organizacji społeczeństwa.
Podział ze względu na przedmiot zainteresowań
" Filozofia czasu " Filozofia umysłu " filozofia człowieka " filozofia techniki
" Filozofia przestrzeni " Filozofia percepcji " filozofia społeczeństwa " filozofia kultury
" Filozofia historii " Filozofia języka " Filozofia edukacji " Filozofia religii
" Filozofia przyrody " Logika filozoficzna " filozofia polityki " Filozofia sztuki
" Filozofia nauki " Filozofia prawa " Filozofia medycyny
" Filozofia matematyki
" Filozofia biologii
" Filozofia chemii
" Filozofia fizyki
" filozofia wartości
Rola filozofii w wychowaniu
Historia filozofii jest dziedziną ważną dla wychowawców. Wyjąwszy skrajnych autorów, wszyscy teoretycy
pedagogiki zgadzają się, że w procesie wychowania należy przekazywać dorobek pokoleń poprzednich. Pogląd na
świat jest w dużym stopniu dziełem filozofii. Dodatkowo, historia filozofii nie mówi nam, że jest jedno słuszne
rozwiązanie, pokazuje różne możliwości i postawy i jest daleka od wszelkiego dogmatyzmu.
Bibliografia
" Powszechna Encyklopedia Filozofii, t. I-X, wyd. KUL
" Reale Giovanni, Historia filozofii starożytnej, t. I-V, wyd. KUL
" Józef Bocheński, Zarys historii filozofii, Oficyna Wydawnicza "Dajwór, Kraków 1993. ISBN 83-86238-07-0.
" Władysław Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. I-III, wiele wydań.
" Frederick Copleston, Historia filozofii, t. I-XI, wyd. PAX,
" Tadeusz Gadacz, Historia filozofii XX wieku. Nurty, t. I, II, wyd. Znak
Dalsze lektury
Dla poczÄ…tkujÄ…cych
" Kazimierz Ajdukiewicz, Zagadnienia i kierunki filozofii, Wydawnictwo Aletheia 2003, ISBN 83-88524-27-5
" Arno Anzenbacher, Wprowadzenie do filozofii, Wydawnictwo WAM, Kraków 2003, ISBN 83-7318-152-0
" Jostein Gaarder, Åšwiat Zofii, Wydawnictwo Jacek Santorski & Co., Wydanie III, Warszawa 1998, ISBN
83-86821-23-X.
" Martin Hollis, Filozofia, Wydawnictwo Znak, Wydanie I, Kraków 1998, ISBN 83-7006-740-9
" Leszek Kołakowski, O co nas pytają wielcy filozofowie. Trzy serie, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008, ISBN
978-83-240-1065-3
" Fernando Savater, Proste pytania, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2000, ISBN 83-7052-647-0
" Richard H. Popkin, Avrum Stroll, "Filozofia", Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1994, ISBN 83-86211-84-9
Filozofia
8
" Nicholas Fearn, Zenon i żółw. Jak myślą filozofowie, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 2007
" Zbiorowa pod red. Zbigniewa Kuderowicza, Filozofia XX wieku T. 1, 2 Wiedza Powszechna, 2002, ISBN
83-214-1275-0
Linki zewnętrzne
" w języku polskim:
" Artykuły dotyczące filozofii [1]
" Czym jest filozofia? w serwisie Filozofia Popularna [2]
" Åšredniowieczne filozofie [3]
" w języku angielskim:
" American Philosophical Association [4]
" Epistemology Research Guide [5]
" Stanford Encyclopedia of Philosophy  Annotated Bibliography on Analysis [6]
" Contemporary Philosophy of Mind: An Annotated Bibliography [7]
" London Philosophy Study Guide [8]
" Filozofia [9] w katalogu Open Directory Project
pfl:Philosophie
Przypisy
[1] http:/ / www. racjonalista. pl/ kk. php/ d,61
[2] http:/ / www. popf. glt. pl/ evans. htm
[3] http:/ / historia. org. pl/ index. php?option=com_content& view=article& id=497:filozofia-redniowieczna&
catid=111:gospodarka-kultura-i-spoeczestwo& Itemid=540
[4] http:/ / www. apa. udel. edu/ apa/ asp/ bibliographies. asp
[5] http:/ / www. ucs. louisiana. edu/ ~kak7409/ EpistemologicalResearch. htm
[6] http:/ / plato. stanford. edu/ entries/ analysis/ bib1. html
[7] http:/ / consc. net/ biblio. html
[8] http:/ / www. ucl. ac. uk/ philosophy/ LPSG/
[9] http:/ / www. dmoz. org/ World/ Polski/ Nauka_i_edukacja/ Filozofia
y
ródła i autorzy artykułu
9
y
ródła i autorzy artykułu
Filozofia y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=25111837 Autorzy: 4C, Adamt, Adi, Alfons6669, Anko, ArCgon, Arek1979, Asiula.ml, Azureus, Basia-92, Beau, Beaumont, Beno,
Bielsko, Bluszczokrzew, Brazar, Buldożer, Cathy Richards, Chrumps, Ciosek, CommonsDelinker, CudPotwórca, Cyon, Czego szukasz, Darec C, Dariusz.Biegacz, Dartulka, Delimata, Derbeth,
Dixi, E-filozof, EMeczKa, Ejdzej, Em, Enejsi, Equadus, Eukariot, Faxe, Forseti, Gaj777, Galuszkak, Gdarin, Gregul, Grzegorz DÄ…browski, GÅ‚adka, Hamann, Hashar, Hobbito, Hulek, Indu,
Jadwiga, Jakubhal, JantoÅ›, Jaromiko, Jarpen Zigrin, Jaskch, Jedyooo, Jerry, Jersz, Jrmo, Kaszkawal, Kazikq, Kicior99, Kokodyl, Koliat, Kpjas, Kubalica, LA2, La Noirceur, Laforgue, Lalit,
Leafnode, Liburna, Listy1515, Litawor, Lorn, Louve, LukKot, MaLu, Maikking, Makawity, Malarz pl, Marcin n, Margoz, Markiel, Marszałek, Masti, Mat86, Mathiasrex, Matis2, Mciura,
MesserWoland, Micpol, Milki, Minimus, Mix321, Monika, Monopol, Mzopw, Nauredhel, Niki K, Nolik, Nova, NoychoH, Nuna, Odder, Olaf, Olokos, PMG, Pablo000, Pacy, Paterm, Patrol110,
Paweł Strykowski, Peaceworld, Petryk, Pimke, PiotrMF, Piotrek S., Polhen, Polimerek, Politicus, Przykuta, Radoc, Radomil, Rajczek, Rangex, Redwielhas, Remedios44, Rewizor, Reytan, Rfl,
Rivita, Robin Hood, RoclorD, Rogra, RoodyAlien, Sagi2007, Selena von Eichendorf, Serdelll, ShiftFn, Skrzeczu, Slaweks, Smoczysko1962, Sobol2222, Spect, Stako, Stanp, Stepa, Stoigniew,
Stok, Sympatycznyfacet, Szwedzki, TOR, Taw, Tearapart, Tilia, Tio, Togo, Tomasz Kamil, Tommell, Triskaidekafil, Tsca, Varphi, Vpprof, Vuvar1, Wiggles007, Wiher, Wikipek, Witoldmich,
WojciechSwiderski, Wp, Youandme, Yzb, Ziel, Zuberjimmy, conversion script, host2-4.master.pl, A
ukasz P., A
ukaszWu, Żbiczek, 212 anonimowych edycji
y
ródła, licencje i autorzy grafik
Plik:SeptemArtes-Philosophia-Detail.jpg y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:SeptemArtes-Philosophia-Detail.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: Aristeas, JMCC1,
Leinad-Z, Longbow4u, Markus Mueller, Mattes, Mdd, Roomba, Shakko, Vassil, 5 , 1 anonimowych edycji
Plik:Auguste Rodin - Grubleren 2005-02.jpg y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Auguste_Rodin_-_Grubleren_2005-02.jpg Licencja: GNU Free Documentation License
Autorzy: User:Hansjorn
Plik:Rembrandt Harmensz. van Rijn 038.jpg y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Rembrandt_Harmensz._van_Rijn_038.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: Anne97432,
Docu, EDUCA33E, Emijrp, Goldfritha, Jastrow, Kairios, Mattes, Pabouk, Tomisti, Vincent Steenberg, Wst, 2 anonimowych edycji
Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/