P R A C A P R Z E G L 
D O W A
Marta Makara-Studzińska, Renata Turek
Katedra i Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej w Lublinie
Samobójstwo w chorobach
somatycznych
Suicide in physical diseases
Adres do korespondencji:
Streszczenie
dr med. Marta Makara-Studzińska
Celem niniejszej pracy jest analiza dostępnej literatury przedmiotu na temat występowania zamiarów
ul. Mickiewicza 28 m. 5
samobójczych w powiązaniu z obecnością schorzenia fizycznego.
20 371 Lublin
e-mail: [e-mail]
Decyzja o samobójstwie wiąże się z konkretną diagnozą psychiatryczną. Występuje w depresji, ale także
w zaburzeniach lękowych, zaburzeniach osobowości typu  z pogranicza czy schizofrenii znacznie czę-
ściej niż w innych zaburzeniach psychicznych. Częstość zachowań samobójczych jest duża wśród mło-
dzieży dorastającej oraz osób starszych. Wykazano także wpływ współistnienia choroby somatycznej na
podejmowanie zachowań autodestrukcyjnych.
Zarówno lekarze pierwszego kontaktu, jak i klinicyści mają możliwość zapobiegania zachowaniom auto-
destrukcyjnym poprzez monitorowanie zamiarów chorego, które mogą być spowodowane chorobami
somatycznymi, oraz obserwowanie pacjenta.
słowa kluczowe: samobójstwo, choroba somatyczna
Abstract
The aim of this paper is the analysis of current literature on suicidal tendencies connected with physical
disability.
The decision of committing a suicide is connected with a specific psychiatric diagnosis. It is more often in
depression, anxiety disorders, borderline personality disorders and schizophrenia than in other mental
disorders. The suicide behaviour rate is higher among teenagers and the elderly. The influence of one s
Suicydologia Tom 1, nr 1, 51 54 mental disease on auto destructive behaviours is a documented fact.
Copyright © 2005 Polskie
Both GP s and clinicians have the opportunity to prevent the auto destructive behaviours by observing
Towarzystwo Suicydologiczne
their patients and monitoring their intentions, which might be caused by their somatic disorders.
ISSN 1895 3786
www.suicydologia.viamedica.pl key words: suicide, physical disease
Wstęp czynników demograficznych (takich jak wiek, płeć, stan
ekonomiczny, rasa) również czynniki rodzinno-indywi-
Ryzyko samobójstwa wiąże się z wieloma czynnikami. dualne, takie jak historia myśli samobójczych lub zacho-
Zajmuje ono 8. miejsce jako przyczyna zgonu wśród wań samobójczych, stan zdrowia psychicznego oraz nad-
dorosłych w Stanach Zjednoczonych [1]. Widoczny jest używanie substancji uzależniających. Muszą być one
wzrost liczby samobójstw wśród osób w starszym wieku, rozpatrywane nie tylko u jednostki, ale także w odnie-
jednak nie tak duży jak wśród młodych dorastających sieniu do członków rodziny [6, 7].
mężczyzn od 1970 roku w Kanadzie i Stanach Zjedno- Samobójstwo jest często związane z występowaniem za-
czonych [2 5]. Czynnikami socjodemograficznymi wpły- burzeń psychicznych, takich jak depresja, zaburzenia lę-
wającymi na zamiar popełnienia samobójstwa są oprócz kowe, osobowość  z pogranicza (borderline) czy schizo-
51
SUICYDOLOGIA 2005, tom 1, nr 1
frenia [8 10]. Dlatego też zrozumienie pacjenta, włącz- HIV. Na 2. miejscu są chorzy z przepukliną oraz wrzo-
nie z diagnozą psychiatryczną, ma kluczowe znaczenie dami. Występuje linijna zależność między schorzenia-
w postępowaniu z potencjalnym samobójcą. mi somatycznymi a prawdopodobieństwem popełnienia
Coraz częściej badania dostarczają danych dotyczących samobójstwa, nawet po wykluczeniu zależności socjo-
wzrostu liczby zachowań samobójczych wśród osób cier- demograficznych oraz chorób psychicznych [16]. Wystę-
piących na przewlekłe schorzenia somatyczne [12, 13]. pujące duże fluktuacje pomiędzy rodzajem schorzenia
fizycznego i zamiarem popełnienia samobójstwa suge-
rują uczestnictwo także innych mechanizmów w decyzji
Związek chorób somatycznych podjęcia próby samobójczej, jak chociażby temperament
i zamiaru popełnienia samobójstwa oraz czynniki środowiskowe.
Na przykład, jak pokazuje tabela 1, ryzyko usiłowania
W literaturze przedmiotu wykazuje się związek między samobójstwa w wypadku pacjenta z chorobami płuc jest
chorobami somatycznymi a zamiarem popełnienia sa- przeciętnie 2,6-krotnie wyższe niż u pacjenta bez tej
mobójstwa wśród osób dorosłych. Wśród młodzieży choroby i zawiera się w przedziale (min. i maks.) 1,8
najczęściej na zamiar ten wpływała obecność cukrzycy.  3,9 razy [14]. Największe prawdopodobieństwo po-
Podobnie jak w innych krajach [14] pacjenci z chorobą pełnienia samobójstwa występuje u chorych na AIDS
związaną z przewlekłym bólem są także w Polsce nara-  133,9. Na 2. miejscu znajdują się pacjenci z owrzo-
żeni na wysokie ryzyko samobójstwa. W 1998 roku od- dzeniami przewodu pokarmowego  3,2; następnie
notowano 527 samobójstw popełnionych przez osoby osoby cierpiące na schorzenia nerek (2,9) i po zawale
z przewlekłą chorobą somatyczną, w 1999 roku 413, serca (2,9). Czwarte miejsce wśród chorób somatycz-
a w 2000 roku 429 [15]. nych zwiększających ryzyko popełnienia samobójstwa to
Jak pokazano w tabeli 1, odsetek samobójstw jest naj- nadciśnienie tętnicze (2,6) lub choroby płuc (2,6) [14].
większy wśród pacjentów chorych na AIDS [16], zwłasz- Badania nad wpływem choroby somatycznej na zamiar
cza tych nowo zdiagnozowanych, zarażonych wirusem popełnienia samobójstwa wśród osób starszych (w wieku
Tabela 1. Współczynnik prób samobójczych (95% CI  przedziały ufności) ukazuje powiązania pomiędzy usiłowa-
niem samobójczym a schorzeniem somatycznym wśród dorosłych [podano iloraz szans, czyli ryzyko względne
popełnienia czynu (dane w nawiasach mówią o rozciągłości szans między wartością min. a maks.)] [14]
Table 1. Rate of suicide attempts (95% CI  confidence interval) shows the suicide attempt and physical disease
correlation in adults (odds ratio or relative risk to commit suicide  data in brackets show odds range) [14]
Rodzaj schorzenia Brak usiłowania Usiłowanie Usiłowanie
samobójstwa samobójstwa* samobójstwa**
N = 5,581 N = 290 N = 290
Choroby płuc 1,0 2,6^ (1,8; 3,9) 1,8^ (1,1; 2,7)
Zapalenie stawów 1,0 2,0^ (1,4; 2,9) 1,8 (0,9; 3,6)
Nadciśnienie tętnicze 1,0 2,6^ (1,5; 4,6) 1,2 (0,7; 1,8)
Cukrzyca 1,0 1,1 (0,7; 1,6) 0,8 (0,3; 1,7)
Zawał serca 1,0 2,9^ (1,1; 7,5) 1,9 (0,8; 4,6)
Choroby nerek 1,0 2,9^ (1,4; 6,1) 1,6 (0,6; 3,9)
Udar mózgu 1,0 2,6 (0,5; 14,8) 3,5 (0,3; 46,2)
Wrzody 1,0 3,2^ (2,0; 5,2) 2,1^ (1,3; 3,4)
AIDS 1,0 133,9^ (15,8; 1133,1) 44,1^ (10,5; 185,6)
Przepuklina 1,0 10,4^ (4,0; 27,4) 3,2 (0,99; 10,6)
Choroby autoimmunologiczne 1,0 2,7^ (1,2; 6,3) 2,0 (0,8; 4,9)
Schorzenia żołądka 1,0 2,6^ (1,5; 4,6) 1,2 (0,7; 2,0)
*Skorygowane względem wieku, płci, rasy, stanu cywilnego, wykształcenia i przychodu.
**Skorygowane względem wieku, płci, rasy, stanu cywilnego, wykształcenia, przychodu, dużej depresji, uzależnienia od alkoholu i innych substan-
cji, psychozy nieafektywnej, fobii społecznej, ataków paniki, zaburzeń osobowości antyspołecznej, zaburzenia dwubiegunowego i uogólnionego
zaburzenia lękowego.
^ p < 0,05
Interpretacja tabeli: na przykład ryzyko usiłowania samobójstwa w wypadku pacjenta z chorobami płuc jest przeciętnie 2,6-krotnie większe niż
u pacjenta bez tej choroby i zawiera siÄ™ w przedziale (min. i maks.) 1,8 3,9 razy itd.
52
Marta Makara-Studzińska, Renata Turek, Samobójstwo w chorobach somatycznych
60 lat i więcej), które prowadzili Barraclough [17] oraz i klinicyści mają możliwość zapobiegania zachowaniom au-
Conwell i wsp. [18], potwierdzają taką zależność. Wnio- todestrukcyjnym poprzez monitorowanie zamierzeń, któ-
ski z tych badań są przeciwne do badań Whitlocka re mogą być spowodowane chorobami somatycznymi [22].
z 1986 roku [19] oraz Rossa [20], które negują możli-
wość zaistnienia takiego związku. Jednak te ostatnie [19]
wskazują na istnienie zależności pomiędzy samobój- Samobójstwo wśród chorych z diagnozą
stwem w starszym wieku a występowaniem choroby no- HIV lub AIDS
wotworowej. Tabela 2 przedstawia wyniki badań prze-
prowadzonych przez Hude Quan i wsp. [21] w populacji Chorych zdiagnozowanych w kierunku HIV czy AIDS
osób w starszym wieku powyżej 55 lat. należy dołączyć do listy pacjentów, u których występuje
Prawdopodobni samobójcy częściej chorowali na scho- ryzyko samobójstwa spowodowanego obecnością scho-
rzenia somatyczne, takie jak: choroba nowotworowa, rzenia. W Nowym Jorku już w 1985 roku wśród mężczyzn
choroba niedokrwienna serca, przewlekła choroba płuc- chorujących na AIDS prawdopodobieństwo dokonania
na, wrzody żołądka oraz schorzenia prostaty. Nie wyka- samobójstwa było 36-krotnie wyższe niż u innych w tym
zano istotnej różnicy w historii chorych z dolegliwościa- samym wieku bez choroby [23]. Wyróżniono dwa okresy,
mi mózgowo-naczyniowymi czy cukrzycą [21]. Najwięk- w których występuje zwiększone ryzyko popełnienia sa-
szy odsetek osób starszych popełniających samobójstwo mobójstwa. Pierwszym z nich jest okres czasu wykrycia
obejmował chorych z nowotworem, następnie mężczyzn nosicielstwa wirusa HIV. Niektóre z badań donoszą
ze schorzeniami prostaty oraz z przewlekłą chorobą o podwyższonym ryzyku zachowań suicydalnych w okresie
płucną. Ciekawa wydaje się zależność stanu cywilnego 3 miesięcy od wykrycia nosicielstwa [24], inne natomiast
pacjentów z przewlekłą chorobą płucną i występowania mówią o ryzyku w okresie poprzedzającym wykrycie wi-
zachowań autodestrukcyjnych. Pacjenci żonaci/zamęż- rusa, ze spadkiem zamiarów samobójczych po identyfi-
ni częściej popełniali samobójstwo (1,86) z obawy przed kacji wirusa, niezależnie od wyniku [25]. Drugim takim
uzależnieniem od najbliższych i stwarzaniem im proble- okresem jest czas rozwoju pełnoobjawowej choroby [26].
mów swoją osobą. Natomiast u niezamężnych i nieżo- Widoczne są powiązania zachowań samobójczych u pa-
natych współczynnik ten wynosił 0,87 [21]. cjentów z zaburzeniami psychicznymi, jak również u osób
Z klinicznego punktu widzenia lekarze powinni rozwa- ze schorzeniami somatycznymi. Istnieje zdecydowanie
żyć prawdopodobieństwo myśli samobójczych u pacjen- wyraz
ny związek takich zachowań przy stwierdzeniu lub
tów chorych somatycznie, ponieważ dostępne dane su- prawdopodobieństwie nosicielstwa wirusa HIV. Istotne
gerują, że ryzyko samobójcze może być o wiele wyższe korelacje występują również przy chorobach nowotwo-
niż wcześniej spodziewane, nawet wśród chorób, które rowych, przewlekłej chorobie płucnej oraz schorzeniach
nie zagrażają życiu [16]. gruczołu krokowego u mężczyzn.
W badaniach wykazano, że przed popełnieniem samobój- Powyższe dane świadczą o roli lekarza pierwszego kon-
stwa aż 98% osób w starszym wieku miało kontakt z leka- taktu jako osoby, która jako pierwsza ma możliwość za-
rzem rodzinnym, a 49% z tej grupy było hospitalizowa- obserwowania zamiarów samobójczych u chorych soma-
nych z powodu chorób somatycznych [21]. Dane te wska- tycznie, a także możliwość działań zapobiegawczych na
zują na to, że zarówno lekarze pierwszego kontaktu, jak podstawie wczesnej diagnozy zagrożenia suicydalnego.
Tabela 2. Kliniczna charakterystyka samobójców i ofiar wypadków samochodowych pośród osób w wieku 55 lat
i starszych [19]
e"
Table 2. Clinical characteristic of suicides and car accident victims in persons aged e"
e" 55 years [19]
e"
e"
Czynnik kliniczny Samobójstwo Wypadki samochodowe Wartość p
N (% z 822) N (% z 944)
Nowotwór 95 (11,6) 60 (6,4) < 0,001
Choroba niedokrwienna serca 155 (18,9) 132 (14,0) 0,007
Choroby naczyniowo-mózgowe 60 (7,3) 54 (5,7) 0,207
Przewlekła choroba płuc 133 (16,2) 113 (12,0) 0,013
Wrzody żołądka 55 (6,7) 35 (3,7) 0,005
Cukrzyca 73 (8,9) 91 (9,6) 0,622
Schorzenia prostaty 118 (18,3) 60 (10,2) < 0,001
Depresja 304 (37,0) 59 (6,2) < 0,001
Inne choroby psychiczne 469 (57,1) 245 (26,0) < 0,001
53
SUICYDOLOGIA 2005, tom 1, nr 1
Piśmiennictwo
1. Satcher D. Mental Heath. A report of the Surgeon General, 1999, 14. Roy A. Suicide. W: Kaplan H.I., Sadock B.J. Comprehensive Text-
dostępny na: http://www.surgeongeneral.-gov/library/mentalhe- book of Psychiatry. T. 1 2. Williams i Wilkins, Baltimore 1995;
alth/home.html. 1739 1751.
2. Raport from the Centers for Disease Control and Prevention. Su- 15. Bilikiewicz A., Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J. Psychia-
icide among older persons  United States, 1980 1992. JAMA tria. T. 1 3. Urban i Partner, Wrocław 2002, 2003.
1996; 275: 508 509. 16. Goodwin R.D., Marusic A., Hoven C.W. Suicide attempts in the
3. Solomon M.I., Hellon C.P. Suicide and age in Alberta, Canada 1951 United States: the role of physical illness. Social Science and
to 1977 a cohort analysis. Arch. Gen. Psychiatr. 1980; 37: 511 513. Medicine 2003; 56: 1783 1788.
4. Read J., Camus J.,Last J.M. Suicide in Canada: birth cohort ana- 17. Barraclough B.M. Suicyde in the eldery. W: Kay D.W.K., Walk A.
lysis. Can. J. Public. Health 1985; 76: 43 47. (red.). Recent development in psychogeritrics. Headley Brothers,
5. Dyck R.J., Newman S., Thompson A.H. Suicide trends In Canada, Ashford, Kent 1971.
1956 1981. Acta Psychiatrica Scandinavia 1988; 77: 411 419. 18. Conwell Y., Lynnes J.M., Duberstein P. i wsp. Completed suicide
6. Welch S.S. A review of the literature on the epidemiology of para- among older patients in primary care practices: a controlled stu-
suicide in the general population. Psychiatric Services 2001; 52: dy. J. Am. Geriatr. Soc. 2000; 48: 23 29.
368 375. 19. Whitlock F.A. Suicide and physical illness. W: Roy A. (red.). Su-
7. Kessler R.C., Borges G., Walters E.E. Prevalence of and risk fac- icide. Williams and Witkins, Baltimore 1986.
tors for lifetime suicide attempts in the National comorbidity su- 20. Ross R.K., Bernstein L., Trent L., Henderson B.E., Paganini-Hill A.
rvey. Arch. of Gen. Psychiatr. 1999; 56: 617 626. A prospective study of risk factors for traumatic deaths in a reti-
8. Manuzza S., Aronovitz B., Chapman T., Klein R.G., Bessler A. rement community. Prev. Med. 1990; 19: 323 334.
Panic disorder and suicide attempts. Journal of Anxiety Disorder 21. Quan H., Arboleda-Florenz J., Fink G.H., Stuart H.L., Love E.J.
1992; 6: 261 274. Association between physical illness and suicide among the el-
9. Soloff P.H., Lis J.A., Kelly T., Cornelius J., Urlich R. Risk factors dery. Soc. Psychiatry Psychiatr. Epidemiol. 2002; 37: 190 197.
for suicidal behavior in Borderline Personality Disorder. Am. J. 22. Cohen P., Pine C.S., Must A., Kasen S. Prospective associations
Psych. 1994; 151: 1316 1323. between somatic illness and mental illness from childhood to
10. Caldwell C.B., Gottesman I. Schizphrenics kill themselves too: adulthood. Am. J. Epidemiol. 1998; 147: 232 239.
a review of risk factors for suicide. Schizophrenia Bulletin 1990; 23. Marzuk P.M., Tierney H., Tardiff K. i wsp. Increased risk of suici-
16: 571 589. de in persons with AIDS. J. Am. Med. Assoc. 1988; 159: 1333
11. Range M.R., MacIntyre D.I., Rutherford D. i wsp. Suicide in spe-  1337.
cial populations and circumstances: a review. Aggression and 24. Rundell J., Kyle K., Brown G., Thomason J. Risk factors for suici-
Violent Behavior 1997; 2: 53 63. de attempts in a HIV screening program. Psychosomatics 1992;
12. Hendin H. Suicide, assisted suicide and medical illness. J. Clin. 33: 24 27.
Psychiatr. 1999; 60 (supl. 2): 46 50. 25. Perry S., Jacobsberg L., Fishman B. Suicidal ideation and HIV
13. Breitbart W., Rosenfeld B., Pessin H. i wsp. Depression, hope- testing. J. Am. Med. Assoc. 1990; 263: 679 682.
lessness and desire for hastened death in terminally ill patients 26. McKegney F.P., O Dowd M.A. Suicidality and HIV status. Am. J.
with cancer. J. Am. Med. Assoc. 2000; 284: 2907 2911. Psychiatr. 1992; 149: 396 398.
54