Bezpieczeństwo dzieci
w gospodarstwie rolnym
Coraz częściej dziennikarze i specjaliści różnych dzie-
dzin nauki zwracają uwagę społeczeństwa na problem wy-
padków, którym ulegają dzieci w trakcie wykonywania prac
w gospodarstwie rolnym. Dane statystyczne są alarmujące
i zmuszają do zastanowienia się, co jest przyczyną tak nie-
korzystnej sytuacji?
Dzieci w gospodarstwach rolnych narażone są na więk-
sze ryzyko zranień i urazów nierzadko kończących się trwa-
łym inwalidztwem a nawet śmiercią, niż ich rówieśnicy
mieszkający w miastach.
Wypadki dzieci zarejestrowane w gospodarstwach
rolnych, ubezpieczonych w KRUS.
3
Ryzyko to wynika przede wszystkim z:
większej liczby miejsc, sytuacji i okazji sprzyjających
urazom w obrębie zagrody wiejskiej, niż to może być
w mieście,
tradycyjnego na wsi angażowania dzieci do pomocy

w pracach związanych z prowadzeniem gospodarstwa
rolnego,
niedostatecznego nadzoru i opieki nad nieletnimi

dziećmi, szczególnie w okresach pilnych prac polo-
wych  zwłaszcza podczas żniw i wykopków.
Od 1993 r. liczba rejestrowanych wypadków dzieci
w gospodarstwach rolnych systematycznie wzrastała.
Znaczna część wypadków zdarza się w trakcie pomocy
rodzicom  przy pracach rolnych w gospodarstwie.
Czy dzieci
powinny pracować?
O jednoznaczną odpowiedz
jest bardzo trudno. Jeżeli
praca dzieci polega na pomocy rodzicom w lekkich czynno-
ściach wykonywanych w gospodarstwie rolnym, to jest to
zjawisko w zasadzie korzystne i wychowawcze. Wdraża-
nie bowiem dzieci do systematycznych obowiązków uczy je
pracowitości i samodzielności, przygotowuje do dorosłe-
go życia. Dziecko uczy się cenić pracę swoją, rodziców
i innych ludzi.
4
Jednakże, aby udział dziecka w pracach rolnych miał
charakter wychowawczy, należy przestrzegać następują-
cych zasad:
praca dzieci nie powinna się odbywać kosztem czasu

przeznaczonego na naukę,
pomoc dzieci w pracach związanych z prowadzeniem

gospodarstwa rolnego i innymi obowiązkami domo-
wymi nie może odbywać się kosztem czasu niezbęd-
nego na sen, naukę, wypoczynek a nawet rozrywkę,
prace powierzane dzieciom nie mogą przekraczać ich

możliwości fizycznych, nie powinny narażać je na ry-
zyko urazów i wypadków oraz stwarzać zagrożeń dla
rozwoju psychicznego i fizycznego.
Co warto wiedzieć?
Międzynarodowe konwencje określają, że dzieckiem
jest osoba do 18 roku życia. Polskie przepisy prawa pracy
wyróżniają pojęcie osób młodocianych, to jest dzieci w wie-
ku od 15 do 18 lat. Przepisy te dopuszczają możliwość ogra-
niczonego zatrudniania młodocianych pod warunkiem, że
ukończyli oni przynajmniej szkołę podstawową, podejmo-
wane prace służą praktycznemu przygotowaniu do wykony-
wania zawodu, a ponadto  taki młodociany pracownik mu-
si posiadać orzeczenie lekarskie stwierdzające, że wykony-
wane prace nie będą szkodliwe dla jego zdrowia.
Jednocześnie przepisy ustalają wykaz prac wzbronio-
nych młodocianym. Zawiera on prace i czynności, których
5
nie wolno powierzać młodocianym ze względu na szkodli-
wość dla ich zdrowia i rozwoju.
Młodocianych  czyli dzieci w wieku od 15 do 18 lat 
nie wolno zatrudniać przy:
pracach załadunkowych i wyładunkowych, przetacza-
niu beczek, bali i kłód oraz przy przewożeniu ciężarów
samojezdnymi środkami transportu,
dz
wiganiu i przenoszeniu na odległość powyżej 25 m
ciężarów przekraczających 10 kg (dla dziewcząt) lub
6
15 kg (dla chłopców)  jeżeli nie ukończyli oni 16 roku
życia,
pracach wykonywanych w wymuszonej i niewygod-
nej pozycji ciała (w przysiadzie, pochyleniu, na kola-
nach itp.),
pracach, w których występują zbyt wysokie lub niskie
temperatury, np.: przy podgrzewaniu i przenoszeniu
gorącego asfaltu i smoły, w chłodniach i przechowal-
niach owoców i artykułów żywnościowych, itp.,
narażeniu na nadmierny hałas i drgania, np.: kierowa-
nie ciągnikiem, obsługa pilarek do drewna,
pracy w wykopach oraz na wysokości powyżej 3 me-
trów (np.: przy naprawach dachów i innych robotach
budowlanych).
Jeżeli chodzi o typowe prace w rolnictwie  młodocia-
nych nie wolno zatrudniać w szczególności tam, gdzie wy-
stępują zagrożenia:
chorobami odzwierzęcymi,


chorobami alergicznymi, powodowanymi przez pyły


i zanieczyszczenia powstające w hodowli drobiu i zwie-
rząt hodowlanych (np. pyły mączne, tytonio-
we i z niektórych ziół leczniczych),
szkodliwymi środkami ochrony roślin, pylistymi nawo-

zami mineralnymi i wapnem nawozowym,
szkodliwym wpływem innych związków chemicznych,


jak np.: impregnatami do drewna, rozpuszczalnikami
organicznymi, substancjami żrącymi i parzącymi.
Jednakże są prace  których młodocianym wykonywać
nie wolno  przy:
obsłudze ciągników i rolniczych maszyn samojezd-


nych, młocarni, sieczkarni i innych maszyn, których ob-
sługa może spowodować ryzyko wypadku,
7
koszeniu kosą, obsłudze buhajów, ogierów, knurów


i tryków oraz obróbce drewna maszynami z napędem
mechanicznym.
Wymienione przykłady dotyczą zakazu wykonywania nie-
których prac przez pracowników młodocianych na podstawie
umowy o pracę. W warunkach rodzinnego gospodarstwa rolne-
go nie mają one mocy prawnej. Prawo powierza bowiem rodzi-
com obowiązek wychowywania dzieci, dbania o ich rozwój, za-
spokajanie potrzeb i dbałość o ochronę ich zdrowia.
Rodzice muszą dbać
o bezpieczeństwo swoich dzieci !
Trudno sobie wyobrazić, by kochający rodzice świado-
mie narażali bezpieczeństwo i zdrowie swoich dzieci, naka-
zując wykonywanie prac przekraczających ich możliwości
fizyczne i niosące ryzyko wypadków. Uzasadnione jest za-
tem przypuszczenie, że rodzice nie zawsze znają i prze-
strzegają zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w gospo-
darstwie rolnym. W wielu przypadkach zgoda rodziców na
samodzielne kierowanie ciągnikiem, obsługę sprzętu rolni-
czego i wykonywanie innych prac zastrzeżonych dla doro-
słych wynika nie z faktycznego braku rąk do pracy, ale
z chęci pochwalenia się przed sąsiadami samodzielnością
swoich dzieci.
Jeżeli uważasz, że Twoje dziecko powinno uczestni-
czyć w pracach związanych z prowadzeniem gospodarstwa
8
rolnego, stosuj się do zasad, zakazów i nakazów podanych
w tym poradniku. Może to zapobiec nieszczęśliwym wy-
padkom i związanym z nimi cierpieniom Twoich najbliż-
szych. Tobie zaś może zaoszczędzić wyrzutów sumienia,
że do tego dopuściłeś.
Transport rolniczy
Samodzielne kierowanie ciągnikami i samobieżnymi
maszynami wymaga kwalifikacji i doświadczenia. Przy wy-
konywaniu tych czynności występuje duże zagrożenie naje-
chania na przeszkody, wywrócenia się pojazdu, a także wy-
rządzenia szkód osobom trzecim.
Równie duże ryzyko wypadków, urazów rąk i nóg, przy-
gniecenia czy przejechania związane jest z czynnością
sprzęgania i rozprzęgania przyczep, wozów i maszyn z ciąg-
nikami rolniczymi oraz pomocą przy tych czynnościach.
Nie zezwalaj dzieciom poniżej 16 roku życia na samo-
dzielne prowadzenie ciągnika, zwłaszcza po drodze pu-
blicznej, na nierównych, nieutwardzonych drogach polnych,
na wzniesieniach i pochyłościach.
Kodeks drogowy nie dopuszcza wydawania prawa jaz-
dy, a tym samym na kierowanie:
ciągnikami  osobom poniżej 16 roku życia,

samochodem osobowym i dostawczym  osobom po-

niżej 17 roku życia,
motocyklem  osobom poniżej 16 roku życia.

9
Miej na uwadze, że odpowiedzialność za działania (i ich
skutki) niepełnoletnich dzieci ponoszą rodzice.
Nie odchodz
nawet na chwilę od uruchomionego cią-
gnika, nie pozostawiaj ciągnika (samochodu) nie zabezpie-
czonego przed możliwością uruchomienia go przez małe
dzieci.
Znany jest przypadek sprzed kilku lat  gdy 4-letni
chłopiec uruchomił ciągnik, którym najechał na 2 le-
tnią siostrę bawiącą się obok ciągnika.
Nie pozwalaj, by dziecko pomagało Ci przy sprzęganiu
ciągnika z przyczepą lub maszyną rolniczą.
10
12-letni A
ukasz na polecenie ojca pomagał mu przy

łączeniu prasy do słomy z ciągnikiem. Podczas za-
bezpieczania dyszla prasy sworzniem, dyszel wysu-
nął się z zaczepu i zmiażdżył stopę chłopca.
Zadbaj o to, by wszystkie używane w Twoim gospo-
darstwie wały przegubowo-teleskopowe (wałki przekazu
mocy) zabezpieczone były kompletnymi, nieuszkodzonymi
osłonami.
13 letni Tomek, pomagając ojcu przy napełnianiu

gnojowicą beczki asenizacyjnej, usiłował przejść
nad nieosłoniętym wałem przegubowo teleskopo-
wym napędzającym pompę beczki. Na skutek po-
chwycenia przez wał spodni chłopca, doznał on
ciężkich obrażeń, stając się inwalidą na całe życie.
Podobnych wypadków, z których część kończy się
śmiercią, zdarza się kilkanaście każdego roku!
Zanim ruszysz ciągnikiem  upewnij się czy w jego po-
bliżu nie znajdują się małe dzieci. Zasada ta dotyczy wszyst-
kich innych pojazdów i samobieżnych maszyn rolniczych.
Ciągnik to nie taksówka  nie przewoz
osób, szczególnie
dzieci, w kabinie ciągnika, na błotnikach i pomoście, na za-
czepach i dyszlach przyczep i maszyn.
Nie przewoz
również osób na przyczepach i wozach za-
ładowanych sianem, słomą lub zbożem. Każdego roku zda-
rzają się wypadki dzieci przewożonych w ten sposób! Dbaj
o to, by Twój ciągnik utrzymywany był stale w dobrym sta-
nie technicznym, a w szczególności by posiadał:
11
sprawne układy: jezdny, hamulcowy i kierowniczy,

sprawną instalację zapłonową,

sygnalizację świetlną i dz
więkową,

kabinę bezpieczeństwa lub przynajmniej ramę

ochronną.
Obsługa kombajnów
i innych maszyn rolniczych
Kombajny do zbioru zbóż, zielonek i okopowych, ko-
siarki, prasy do słomy i kopaczki do ziemniaków są z regu-
ły maszynami o dużej masie, z wieloma wirującymi częścia-
mi i niebezpiecznymi, ostrymi elementami roboczymi. Ich
bezpośrednia obsługa stwarza wiele zagrożeń  rozjecha-
nia, przewrócenia się maszyny, przygniecenia, pochwyce-
nia przez urządzenia i części maszyn w ruchu  zarówno dla
obsługi, jak i osób postronnych.
Przebywanie na pomostach sadzarek do ziemniaków
i siewników  strącanie nadmiaru sadzeniaków lub przegar-
nianie ziarna w skrzyniach nasiennych  wiąże się z dużym
ryzykiem skaleczenia czy obcięcia palców i dłoni. Dotyczy
to szczególnie dzieci, gdyż konstrukcja maszyn rolniczych
przewidziana jest do obsługi ich przez osoby dorosłe.
Pracom przy obsłudze młocarni (zwłaszcza na górnym
pomoście) towarzyszy  oprócz hałasu i zapylenia  duże
ryzyko upadku z pomostu, pochwycenia i uderzenia przez
pas transmisyjny od silnika po elementy napędzane (z regu-
ły nieosłonięte).
12
Przy obsłudze dmuchaw, przenośników taśmowych
i ślimakowych występują zagrożenia pochwyceniem przez
przesuwające się lub wirujące elementy przenośników oraz
narażenie na znaczne zapylenie przy odbiorze słomy i siana
transportowanych przy użyciu dmuchaw. Obsługą i użytko-
waniem tych maszyn powinny zajmować się wyłącznie oso-
by dorosłe, posiadające odpowiednie doświadczenie i kwa-
lifikacje oraz znające zasady ich bezpiecznej obsługi. Dzie-
ci tych warunków nie spełniają, dlatego:
Nie pozwalaj, by obsługiwały samodzielnie maszyny
rolnicze lub pomagały Ci przy tego typu pracach.
14-letni Janek, 12 letnia Bożena i kilkanaścioro in-

nych dzieci straciło palce w trakcie obsługi sadzarek
do ziemniaków, przy strącaniu nadmiaru sadzenia-
ków z podajników sadzarek.
15-letni Krzysiek doznał poważnych obrażeń tułowia

w trakcie uruchamiania silnika napędzającego mło-
carnię przez pociąganie za pas transmisyjny.
14-letni Jarek został w trakcie zbioru ziemniaków

uderzony w ramię kamieniem wyrzuconym przez ko-
paczkę; na skutek uderzenia doznał rozległego pęk-
nięcia kości.
Nie dopuszczaj, by małe dzieci bawiły się w pobliżu
Twojego miejsca pracy, jak w przypadku:
6-letniego A
ukasza, któremu listwa pracującej ko-

siarki odcięła stopę.
7-letniej Kasi, która towarzysząc ojcu podczas

zbiórki zboża kombajnem, dotknęła przyrządu
żniwnego kombajnu i doznała okaleczeń dłoni.
13
 2,5-letniego Artura, który wykorzystując chwilę

nieuwagi rodziców, zbliżył się do przenośnika
transportującego ziarna i włożył nóżkę między
pręty osłony przenośnika; ślimak przenośnika
zmiażdżył nóżkę dziecka.
Aby uniknąć podobnych, nieszczęśliwych zdarzeń:
utrzymuj maszyny w dobrym stanie technicznym,

zadbaj o odpowiednie zabezpieczenie wszelkich

ruchomych części maszyn (z wyjątkiem rucho-
mych części roboczych, których nie można osło-
nić) osłonami stanowiącymi fabryczne wyposaże-
nie maszyn,
osłony zdjęte na czas naprawy lub konserwacji,

niezwłocznie po zakończeniu czynności obsługo-
wych, muszą być ponownie zamontowane,
w trakcie koszenia traw lub zbóż, prasowania sia-

na lub słomy  miej zawsze w zasięgu wzroku
dzieci, które mogą Ci ewentualnie towarzyszyć
przy pracy; nierzadkie bowiem są przypadki roz-
jechania małych dzieci nie dostrzeżonych wśród
wysokich roślin,
nie dopuszczaj by dzieci (i inne osoby postronne)

przebywały w odległości mniejszej niż 50 metrów
od pracujących kosiarek rotacyjnych, rozrzutni-
ków obornika czy gwiazdowych kopaczek do
ziemniaków.
14
Przygotowywanie pasz dla zwierząt
Przy obsłudze sieczkarni, rozdrabniaczy, śrutowników i mie-
szalników do pasz występuje duże ryzyko urazów dłoni ze strony
wirujących noży, bijaków, walców i ślimaków, pochwycenia przez
nieosłonięte napędy i pasy transmisyjne.
Parniki i kotły do parowania ziemniaków stwarzają zagroże-
nie groz
nych poparzeń, np. przy rozpalaniu palenisk na paliwo
stałe, oparzeń parą  w przypadku nieostrożnego otwierania po-
kryw parników, czy też oparzeń parowanymi paszami.
Niedopuszczalne jest powierzanie dzieciom czyszczenia silo-
sów paszowych i kiszonkowych, zbiorników do kiszenia kapusty
i ogórków oraz beczek asenizacyjnych. Przy takich pracach wystę-
puje ryzyko uduszenia na skutek niskiej zawartości tlenu w powie-
trzu oraz dużego stężenia dwutlenku węgla i siarkowodoru.
Nie wyręczaj się dziećmi przy przygotowywaniu pasz dla
zwierząt. Tutaj bez mała wszystkie czynności są niebezpieczne,
o czym świadczyć może tych kilka przykładów:
12-letnia Bogusia straciła palce, pomagając 17-let-

niemu bratu przy siekaniu trawy sieczkarnią ręczną;
wstrząśnięty tym chłopak chwilę póz
niej popełnił
samobójstwo, wieszając się w stodole,
6-letnia Marta, bawiąc się w pobliżu ojca zajmujące-

go się śrutowaniem zboża, zbliżyła się do maszyny;
nieosłonięte pasy klinowe napędu pochwyciły szalik
dziewczynki, urywając jej głowę,
13-letni Grzegorz poparzył sobie parą ręce i twarz,

gdy usiłował otworzyć pokrywę parnika.
15
Obsługa zwierząt hodowlanych
Trzeba pamiętać o tym, że nawet łagodne i niezłośliwe
zwierzęta mogą zachować się w niektórych okolicznościach
inaczej niż zwykle. Nieprzewidywalne i agresywne zachowa-
nia zwierząt wyzwala bicie i straszenie, załadunek i wyładu-
nek z przyczep i kojców do transportu, wyprowadzanie do
uboju. Zwierzęta, broniąc się przed agresją człowieka lub
nową niepokojącą sytuacją mogą pogryz
ć, kopnąć, przy-
gnieść lub ugodzić rogami.
16
 Przypadek taki zdarzył się 15-letniej Monice, poma-
gającej przy udoju. Krowa, uderzona widłami przez
pijanego ojca dziewczyny, ugodziła ją w brzuch
rogiem!
Nie zezwalaj, by dzieci asystowały czy pomagały Ci
przy uboju gospodarczym i rozbiórce mięsa. Uczestnicze-
nie w tak drastycznych dla młodego człowieka pracach jest
często przyczyną wstrząsu psychicznego oraz może wywo-
łać w przyszłości niepożądane skutki  agresywne zacho-
wanie jako normę, brak wrażliwości, niehumanitarny stosu-
nek do zwierząt.
Może wreszcie być przyczyną wypadków  jak
w przypadku 13-letniego Wiktora  któremu ojciec
podczas ćwiartowania tucznika obciął przypadko-
wo palec.
Ochrona roS
lin, nawożenie gleby
Nie pozwalaj, by dzieci towarzyszyły Ci podczas przy-
gotowywania preparatów chemicznych i oprysków upraw
środkami ochrony roślin. Pestycydy I klasy toksyczności
(na przykład: Enolofos, Vydate, zaprawy Euradon i Diafu-
ran) czy II klasy (na przykład: Nogos, Ultracid, Winylofos) to
trucizny, przy których stosowaniu wymagane są szczególne
środki ostrożności.
Zadbaj o odpowiednie przechowywanie trujących
i szkodliwych środków ochrony roślin  w miejscach niedo-
17
stępnych dla dzieci, w oryginal-
nych opakowaniach i w sposób
uniemożliwiający ich niewłaści-
we użycie.
Załadunek, wywóz i rozrzu-
canie obornika, opróżnianie
zbiorników, wywóz i rozlewanie
gnojowicy to prace nieodpo-
wiednie, przede wszystkim zbyt
ciężkie dla dzieci. Obsługa ła-
dowaczy mechanicznych do za-
ładunku rozrzutników do obor-
nika wymaga doświadczenia
i kwalifikacji. Nie dopuszczaj
do tych prac dzieci  za dodat-
kowe ostrzeżenie niech służą
poniższe przykłady:
5 chłopców w wieku od 12 do 14 lat doznało popa-


rzeń skóry i ostrego zapalenia błon śluzowych nosa
i oczu, na skutek kontaktu z pyłem wapiennym.
Chłopcy ci przeładowywali wapno nawozowe z wago-
nu na przyczepę sąsiada, który zlecił im tę pracę za
drobne pieniądze; wypadek ten dla chłopców skoń-
czył się  tylko kilkudniowym pobytem w szpitalu.
10-letni Tadek pomagał przy żniwach. Po powrocie

do domu chciał ugasić pragnienie zawartością bu-
telki po wodzie mineralnej, stojącej w sieni. Nie wie-
dział jednak, że jego ojciec w butelce po wodzie
przechowywał  Enolofos  trujący środek grzybo-
bójczy. Zdarzenie okazało się dla chłopca wręcz
śmiertelne.
18
R
cinka i załadunek drzew.
Cięcie drewna
Posługiwanie się pilarką łańcuchową wymaga prze-
szkolenia oraz siły i sprawności dorosłego mężczyzny. Ha-
łas i wibracje pilarki powodować mogą głuchotę i chorobę
wibracyjną, dlatego wymaga się by osoby zatrudniane jako
drwale miały skończone 21 lat. Przy pracy pilarką zagroże-
nia są szczególnie poważne. Mogą to być ciężkie okalecze-
nia łańcuchem tnącym, przygniecenia ścinanym drzewem
lub odłamanym konarem.
Nie pozwalaj dzieciom na prace przy użyciu pilarek
łańcuchowych (ścinanie drzew, okrzesywanie pni, prze-
rzynanie drewna).
Nie pozwalaj również by dzieci pomagały przy załadun-
ku i rozładunku pni drzewnych o średnicy większej niż
15 cm. Są to prace niebezpieczne i wymagające dużej
siły fizycznej oraz wprawy.
Do najbardziej niebezpiecznych maszyn należą pilarki
tarczowe. Ze względu na to, że wykorzystywane są w prawie
każdym gospodarstwie rolnym, bardzo często zdarzają się
okaleczenia, amputacje palców i dłoni, a nawet wypadki
śmiertelne. Najbardziej niebezpieczne są pilarki wykonane
chałupniczo, nie posiadające klinów rozszczepiających, za-
bezpieczających przed odrzutem materiału, kapturów
ochronnych, urządzeń do podawania drewna przy cięciu
poprzecznym.
Nie dopuszczaj dzieci do wykonywania prac związa-
nych z użyciem pilarek, a nawet do ich przebywania
wsąsiedztwie działającej maszyny.
19
 Nie przestrzegał tej zasady ojciec 12-letniego An-

drzeja, który pomagał przy przerzynce drewna piłą
tarczową. W momencie  odbicia drewna, przy ze-
tknięciu się tarczy z sękiem, ręka chłopca ześli-
zgnęła się na tarczę piły, w wyniku, czego stracił on
palec wskazujący.
15-letni Karol podczas wycinania gałęzi w sadzie,

nieumiejętnie przyłożył prowadnicę pilarki spalino-
wej do gałęzi; piła  odbiła się, powodując okale-
czenie stopy chłopca.
14-letni Piotrek zrywał przy pomocy konia wycinane

przez ojca w prywatnym lesie żerdzie. Spłoszony
przez zająca koń szarpnął w bok, a zmieniająca kie-
runek ruchu żerdz
złamała chłopcu nogę.
Prace remontowo-budowlane.
Upadki z wysokoS
ci
Nie powierzaj dzieciom malowania i lakierowania z uży-
ciem farb na bazie rozpuszczalników organicznych, takich jak
benzyna, rozpuszczalniki nitrocelulozowe, chlorokauczukowe,
itp. Składniki tych farb są szkodliwe dla zdrowia. Niektóre ma-
ją właściwości narkotyczne i rakotwórcze. Ich pary w połącze-
niu z powietrzem tworzą  w przypadku większych stężeń 
mieszaniny wybuchowe.
Nie zezwalaj dzieciom na podgrzewanie lepików smoło-
wych lub asfaltowych. Powstające przy tej czynności opary za-
20
wierają rozpuszczalniki organiczne. Dodatkowo występuje też
zagrożenie pożarem oraz możliwość ciężkich poparzeń przy
nieumiejętnym topieniu i przenoszeniu gorących lepików.
Ze względu na ryzyko upadku nie zezwalaj dzieciom na
przebywanie na wysokości powyżej 3 metrów  na dachach,
drabinach, rusztowaniach,
itp. Nawet wymagania dla do-
rosłych są bardzo rygory-
styczne: każdy, kto zawodo-
wo wykonuje prace na wyso-
kości, musi mieć odpowied-
nie zaświadczenie lekarskie.
Z uwagi na możliwość
oberwania ziemi, zasypania
osób pracujących oraz ze
względu na ciężkość prac 
nie dopuszczaj do pracy
i przebywania dzieci w wy-
kopach! wszelkie wykopy,
otwory i zagłębienia w ziemi
o głębokości powyżej 0,7 m
powinny być zakryte lub
ogrodzone, aby nie dopu-
ścić do przypadkowego
wpadnięcia do nich.
Upadki dzieci z wysoko-
ści są znacznie częstsze
w sytuacjach pozornie bez-
piecznych. Z reguły do sta-
łych obowiązków dzieci w gospodarstwie rolnym należą ta-
kie  lekkie w odczuciu rodziców  czynności, jak zrzucanie
siana czy słomy z poddaszy, przyjmowanie i układanie siana
i słomy w sąsiekach i na strychach. O tym, że nie są to czyn-
ności bezpieczne, świadczą przykłady:
21
 13-letni Tadeusz, stojąc na drabinie, podawał ojcu

dachówki do naprawy dachu; straciwszy równowagę
spadł na ziemię, łamiąc sobie rękę.
14-letni Jacek, wchodząc na poddasze po siano dla

bydła, spadł z drabiny łamiąc rękę.
8-letni Sylwek na polecenie rodziców wchodził po

drabinie do sąsieka, by udeptywać układane tam
snopy zboża. Przechodząc z drabiny na warstwę
zboża, spadł na betonowe podłoże, łamiąc obojczyk.
11-letni Marcin, zrzucając na polecenie rodziców

siano dla krów, wypadł przez niezabezpieczony
otwór zrzutowy razem z widłami, które wbiły mu się
w udo.
Dla w! asnego bezpieczećstwa:
zadbaj, by otwory zrzutowe w podłogach strychów

i poddaszy miały solidne przykrycia; jeżeli z jakichś
względów jest to niewskazane  zabezpiecz te otwo-
ry barierą o wysokości 1,1 m oraz dodatkową po-
przeczką między barierą a podłogą poddasza,
wymień stare, zniszczone, mało wytrzymałe drabiny

na nowe, solidne, najlepiej posiadające certyfikat
bezpieczeństwa (znak  B ),
wyposaż schody na poddasza i strychy w balustra-

dy ochronne; wejściom tym zapewnij dostateczne
oświetlenie.
22
Najważniejszy jest
własny dobry przykład !
Pracując rozważnie, przestrzegając zasad bezpieczeń-
stwa i higieny pracy, chronisz nie tylko swoje życie i zdro-
wie, ale uczysz tych zasad swoje dzieci obserwujące Cię
i naśladujące. Staraj się zatem wyrabiać u nich nawyki bez-
piecznej pracy własnym zachowaniem.
stosuj się do zasad bezpiecznej pracy i obsługi maszyn

i urządzeń technicznych zawartych w instrukcjach ich
obsługi,
przed rozpoczęciem użytkowania ciągnika, maszyny

rolniczej czy innych urządzeń sprawdz
poprawność
działania zespołów i mechanizmów roboczych oraz
osłon zabezpieczających ruchome i niebezpieczne ele-
menty maszyn,
nie przystępuj do pracy po spożyciu alkoholu  zwłasz-

cza do prac z użyciem środków ochrony roślin oraz
sprzętu transportowego,
używaj właściwej dla różnych prac odzieży ochronnej

oraz środków ochrony indywidualnej, np. obuwia,
odzieży, okularów, rękawic i masek ochronnych do prac
z użyciem środków ochrony roślin, okularów ochron-
nych przy obsłudze szlifierek do ostrzenia narzędzi czy
przygotowywania powierzchni do malowania oraz przy
stosowaniu wapna i nawozów mineralnych, masek
przeciwpyłowych przy różnych pracach rzemieślni-
czych, wysiewie wapna i nawozów pylistych, itp.
Odzież i obuwie ochronne oraz środki ochrony indywi-
dualnej powinny posiadać znak bezpieczeństwa  B , nada-
ny przez Centralny Instytut Ochrony Pracy.
23
nie wykonuj żadnych czynności obsługowo  napraw-

czych, czyszczenia narzędzi, oczyszczania zatkanych
przewodów (np. zatkanych słomą pobieraczy pras do
słomy), itp. przy włączonym napędzie maszyny i pracu-
jącym ciągniku,
używaj wyłącznie solidnych, wytrzymałych drabin, po

odpowiednim zabezpieczeniu ich przed poślizgiem, po-
chyleniem czy przewróceniem,
nie przerabiaj i nie naprawiaj we własnym zakresie in-

stalacji i urządzeń elektrycznych; niedopuszczalne jest
podłączanie urządzeń do zasilania za pośrednictwem
 gołych kabli oraz wykonywanie podłączeń  pod bez-
piecznik .
Podane zasady stanowią krótkie rozwinięcia wykazu 23 grup
prac i czynności szczególnie niebezpiecznych, których nie należy
powierzać dzieciom do lat 15 w gospodarstwach rolnych. Wykaz
ten stanowi załącznik do listu, jaki w lipcu 1998 r. wystosowali do
rolników Główny Inspektor Pracy, Minister Rolnictwa i Gospodar-
ki Żywnościowej, Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spo-
łecznego. Autorzy listu apelują do rolników, aby nie kierowali
dzieci do prac wymagających nadmiernego wysiłku i związanych
z ryzykiem dla ich życia i zdrowia. Wskazując, że co roku ponad
tysiąc dzieci rolników (według danych statystycznych KRUS) ule-
ga wypadkom przy pracy w gospodarstwie rolnym, część z nich
w wyniku urazów staje się inwalidami  bez rąk, nóg, oczu, a kil-
kanaścioro z nich traci życie  autorzy listu apelują o przestrzega-
nie zaleceń podawanych w wykazie.
* * *
Przedstawione powyżej zalecenia są jedynie wybranymi,
podstawowymi zasadami bhp, które powinny obowiązywać
w gospodarstwie rolnym. Bardziej szczegółowe  w postaci
broszury, ulotki czy porady  otrzymać można w każdej z tere-
nowych jednostek Państwowej Inspekcji Pracy lub Kasy Rolni-
czego Ubezpieczenia Społecznego.
24
25