BEZPiECZEC
STWO PRACY 7-8/2001
mgr inż. SYLWIA KRZEMIC
SKA
mgr inż. KATARZYNA SZCZECIC
SKA
mgr KRZYSZTOF MAKOWSKI
mgr inż. ADAM POŚCIK
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Zagrożenia środkami
ochrony roślin
Wszystkie systemy biblioteczne są ele- nowoczesnymi środkami komunikacyj-
mentami rozproszonej infrastruktury nymi nabiera on nowego wymiaru.
Stosowanie chemicznych środków
komputerowej, dlatego tak ważna jest ich Centralny Instytut Ochrony Praca za-
ochrony roślin oprócz niewątpliwych ko-
integracja z serwisami Internetu  syste- prasza wszystkich zainteresowanych do
rzyści zagraża zdrowiu pracowników sty-
mem www i pocztą elektroniczną. Korzy- korzystania z Systemu informacji nauko-
kających się z nimi. Eliminacja zagrożeń
stanie z e-mail a wzbogaca usługi Biblio- wo-technicznej w zakresie bezpieczeń-
związanych ze stosowaniem środków
teki o nowe sposoby komunikacji. Za jej stwa pracy i ergonomii, za pośrednictwem
ochrony roślin nie jest w praktyce możli-
pośrednictwem można kierować do pra- stanowisk komputerowych znajdujących
wa; konieczne jest zatem zaopatrzenie
cowników Biblioteki uwagi, zapytania i się w CIOP i przez sieć Internet. Użyt-
pracowników w odpowiednie środki
prośby o informację. Do chwili umiesz- kownik bazy danych ALEPH CIOP nie
ochrony indywidualnej. Środki te tylko
czenia w zautomatyzowanym katalogu musi mieć żadnego doświadczenia w ko-
wtedy zabezpieczają pracowników przed
bibliotecznym danych o całości zbiorów rzystaniu z podobnych systemów infor-
zagrożeniami, jeżeli mają odpowiednie
Biblioteki CIOP, użytkownicy mogą macyjnych  program komputerowy  pro-
właściwości ochronne i użytkowe, po-
pocztą elektroniczną otrzymywać infor- wadzi go za pomocą komunikatów, wy-
twierdzone przez kompleksowe badania
macje wyszukane przez bibliotekarza w kazu poleceń i podpowiedzi znajdujących
obejmujące m.in.: odporność na działa-
katalogu kartkowym, uzupełniające wy- się na kolejnych ekranach. Pomocą w
nie substancji chemicznych, właściwości
niki wyszukiwania w katalogu zautoma- posługiwaniu się systemem i informacja-
fizykomechaniczne i biofizyczne. Ocena
tyzowanym. mi z nim związanymi służą także pracow-
właściwości ochronnych i użytkowych
Rozwój techniki mikrokomputerowej nicy Biblioteki i Pracowni Dokumentacji
możliwa jest przez wyznaczanie odpo-
otworzył dla automatyzacji bibliotek w i Informacji.
wiednich parametrów oraz porównanie
Polsce szerokie perspektywy, jednak pro- W Internecie ALEPH jest dostępny na
ich z wymaganiami przedstawionymi w
ces ten nie został ujęty w jednolite ramy stronach internetowych CIOP i należy go
kryteriach oceny dla tego rodzaju środ-
organizacyjne. Nie istnieją żadne wytycz- szukać na stronie poświęconej Ośrodko-
ków.
ne, które wspomagałyby biblioteki w wi Informacji Naukowej i Dokumentacji
Podstawowym założeniem przyjętym
wyborze oprogramowania komputerowe- i Bibliotece CIOP. Adres internetowy:
podczas opracowywania wymagań i me-
go, co w konsekwencji odbija się nieko- http://sat.ciop.waw.pl: 4505/ALEPH.
tod badań było kompleksowe spojrzenie
rzystnie na możliwościach wymiany da-
na ochronę pracownika, przy uwzględnie-
nych między bibliotekami posługujący-
niu wszystkich rodzajów zagrożeń wystę-
PIŚMIENNICTWO
mi się różnymi systemami. Nadzieja na
pujących podczas pracy ze środkami
poprawę tej sytuacji leży w powstawaniu [1] Jacquesson A.: Automatyzacja bibliotek.
ochrony roślin oraz wszystkich niezbęd-
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego,
konsorcjów, zrzeszających placówki dys-
nych do ochrony grup środków ochrony
Warszawa 1999
ponujące tym samym oprogramowaniem.
indywidualnej.
Centralny Instytut Ochrony Pracy jest
Zagrożenie zdrowia pracowników za-
[2] Kapusta J.: Kształtowanie się społeczeństw
członkiem Polskiej Grupy Użytkowni- informacyjnych na tle rozwoju infrastruktury
trudnionych w rolnictwie uzależnione jest
informatycznej. W: Praktyka i Teoria Informa-
ków Systemu ALEPH (PolALEPH).
od wielu czynników, do których należy
cji Naukowej i Technicznej 1999, t. VII nr 3
Stwarza to szansę rozpowszechniania
zaliczyć przede wszystkim [1]:
informacji o zbiorach z dziedziny bez-
 rodzaj stosowanego środka i jego
[3] Piotrowski J.A.: Internet  instrument ko-
pieczeństwa pracy wśród użytkowników
munikacji społecznej. Rzeczpospolita 199 toksyczność
innych bibliotek zlokalizowanych na te- (5364) 26.08.1999
 stężenie substancji biologicznie
renie całej Polski. Natomiast na stronie
czynnej
internetowej Biblioteki CIOP, poświęco-
 formę preparatu
nej krótkiemu opisowi systemu znajdu- Artykuł opracowano na podstawie prac
 rodzaj uprawy
ją się linki do wybranych bibliotek, w wykonanych w ramach Programu Wielo-
 czas narażenia
których funkcjonuje ALEPH. Informo- letniego (b. SPR-1) pn.  Bezpieczeństwo
 rodzaj wykorzystywanej aparatury
i ochrona zdrowia człowieka w środowi-
wanie o zbiorach innych bibliotek to
 czynniki atmosferyczne
sku pracy dofinansowanego przez Ko-
zresztą jeden z obowiązków każdej pla-
 drogę przenikania substancji tok-
mitet Badań Naukowych
cówki bibliotecznej, a w połączeniu z
sycznych.
34
BEZPiECZEC
STWO PRACY 7-8/2001
Środki ochrony indywidualnej
stosowane w rolnictwie
W ocenie zagrożenia związanego ze roztworów cieczy roboczych, odpowied-
stosowaniem środków ochrony roślin istot- nio rozcieńczając preparaty handlowe.
Praca wykonana w ramach Programu
ne jest przenikanie tych substancji do or- Praca przy tych czynnościach trwa sto-
Wieloletniego (b. SPR-1) pn.  Bezpieczeń-
ganizmu pracownika. Wyróżniamy trzy za- sunkowo krótko, jednakże stwarza duże
stwo i ochrona zdrowia człowieka w śro-
sadnicze drogi wchłaniania substancji bio- narażenie ze względu na wysoki stopień
dowisku pracy dofinansowanego przez
logicznie czynnych, będących głównymi zanieczyszczenia powietrza, a także skó-
Komitet Badań Naukowych
składnikami preparatów środków ochro- ry rąk i ciała pracownika.
ny roślin: przez skórę, układ oddechowy i Wyniki pomiarów skażenia powietrza
przewód pokarmowy. podczas przygotowywania cieczy użytko-
wych wskazują, iż stężenia substancji bio-
Jak powszechnie wiadomo, środki
logicznie czynnych znacznie przekraczają
Wymagania i metody badań
ochrony roślin są substancjami o dużej
wartości normatywów higienicznych [4].
toksyczności i szkodliwym oddziaływa-
Niebezpieczeństwo grozi również maga- Ze względu na dużą różnorodność do-
niu na zdrowie i życie ludzi [2]. Zatrucia
zynierom środków ochrony roślin, głów- stępnych w handlu środków ochrony ro-
tymi związkami powodują alergiczne re-
nie na skutek niewłaściwego przechowy- ślin oraz ich wysoką toksyczność, bada-
akcje skóry. Prowadzą do zmian martwi-
wania tych preparatów. Na stanowiskach
nia środków ochrony indywidualnej po-
czych wątroby, schorzeń naczyniowych i
pracy kierowcy ciągnika i operatora do- winny uwzględniać specyfikę pracy z tego
porażeń układu nerwowego. Są to zatru-
zownika przy uprawach niskich nie
rodzaju substancjami. Opracowanie takiej
cia niebezpieczne, tym bardziej iż środki
stwierdzono przekroczeń najwyższych
kompleksowej metodyki badań było
ochrony roślin mają zdolność kumulowa-
dopuszczalnych stężeń. Natomiast wyni- głównym celem prowadzonych prac. Jak
nia się w organizmie. Zatrucia środkami
ki pomiarów stężeń chemicznych środ- już wspomniano, prawidłowe zabezpie-
ochrony roślin należą do zatruć o najcięż-
ków ochrony roślin w uprawach wyso- czenie pracownika mającego kontakt
szym przebiegu.
kich wskazują na przekroczenie najwyż- z chemicznymi środkami ochrony roślin
Rolnik na swoim stanowisku pracy
szych dopuszczalnych stężeń na wszyst- wymaga stosowania następujących grup
narażony jest na działanie środków ochro-
kich stanowiskach pracy i przy różnych
ochron osobistych, spełniających określo-
ny roślin na skutek fizycznego kontaktu z
metodach.
ne wymagania ochronne i użytkowe:
preparatami, w wyniku czego następuje
Do najbardziej niebezpiecznych prac,  odzieży ochronnej
wchłanianie substancji w nich zawartych
prowadzonych w magazynach zbożo-  ochron rąk i nóg
[3]. Narażenie to występuje przez cały rok,
wych, powodujących wysokie skażenie  sprzętu ochrony układu oddecho-
ale z różnym nasileniem. Największe na-
powietrza należy zaprawianie ziarna.
wego
silenie prac chemizacyjnych przypada na
Wysokie stężenia środków ochrony roślin  ochron oczu i twarzy.
lato i jesień. Dużą rolę odgrywają tu tech-
w powietrzu występują także w pomiesz- Odzież zabezpieczającą przed che-
niki prowadzenia zabiegów ochrony ro-
czeniach szklarni. Warunki pracy w
micznymi środkami ochrony roślin w po-
ślin. Tradycyjnie są one wykonywane na
szklarni są specyficzne (zamknięta prze- staci cieczy należy badać zgodnie z me-
przestrzeniach otwartych i w pomieszcze-
strzeń, monouprawa, wysoka temperatu- todyką ustaloną dla odzieży chroniącej
niach zamkniętych. Stosowanie środków
ra, duża wilgotność powietrza), co znacz- przed substancjami chemicznymi i oce-
ochrony roślin odbywa się głównie nastę-
nie utrudnia pracę [5].
niać zgodnie z wymaganiami przyjętymi
pującymi metodami:
Badania stopnia skażenia odzieży i
w kryteriach dla tego rodzaju zagrożenia.
 opryskiwanie
skóry środkami ochrony roślin wykazały,
Uwzględnia ona parametry wytrzymało-
 zamgławianie
że największe skażenie pozostałościami
ściowe i biofizyczne materiałów stosowa-
 fumigowanie
preparatów występuje na skórze dłoni, w
nych do produkcji odzieży. Ponadto, ze
 podlewanie i wprowadzanie granu-
dalszej kolejności na udach i podudziach
względu na specyficzne oddziaływanie
latów do gleby
oraz przedramionach, co ściśle wiąże się
związków chemicznych, jakimi są środki
 zaprawianie materiału siewnego.
z zakresem czynności roboczych i stałym
ochrony roślin stwierdzono, że należy
Wstępną czynnością związaną ze sto-
kontaktem tych części ciała z opryskiwa- przeprowadzać dodatkowe badania w kie-
sowaniem chemicznych środków ochrony
nymi roślinami. Natomiast najmniejsze- runku wyznaczania odporności materia-
roślin jest przygotowywanie użytkowych
mu skażeniu ulegały głowa i plecy [5].
łów odzieżowych na przenikanie rozpy-
35
BEZPiECZEC
STWO PRACY 7-8/2001
lonej cieczy roboczej oraz stężonych pre- nej w normie PN-EN 369. Z tego wzglę- poddawany analizie chromatograficznej
paratów środków ochrony roślin [6-8]. du badania należało prowadzić metodą w celu określenia ilości zaabsorbowanej
Badanie odporności materiałów odzie- okresową z wykorzystaniem odpowied- substancji biologicznie czynnej.
żowych na przenikanie stężonych prepa- nio dobranego stałego środka sorpcyjne- Celem badania jest wyznaczenie stop-
ratów powinno być przeprowadzane dla go (włókniny polipropylenowej typu nia przenikania substancji biologicznie
odzieży stosowanej przy zagrożeniu po- melt-blown). Molekuły substancji biolo- czynnej, określanego jako stosunek masy
lania się skoncentrowanym środkiem gicznie czynnych przenikające przez ma- substancji biologicznie czynnej, która
ochrony roślin. Natomiast badanie odpor- teriał odzieżowy są pochłaniane przez przeniknęła przez próbkę badanego ma-
ności materiału na przenikanie rozpylo- włókninę, która w określonych przedzia- teriału do masy substancji biologicznie
nej cieczy roboczej  dla odzieży stoso- łach czasowych od początku trwania ba- czynnej naniesionej podczas rozpylania
wanej podczas zabiegów opryskiwania dania (10, 30, 60, 120, 240 i 480 min), na próbkę badanego materiału. Przyjmu-
roślin rozcieńczonymi preparatami środ- zgodnych z klasami ochronnymi przyta- jąc wymagania podane w wytycznych sto-
ków ochrony roślin. czanymi w normie EN 466 [9], poddawa- pień przenikania wyznaczany dla mate-
Przy opracowywaniu obu metod przy- na jest ekstrakcji. Przygotowane ekstrak- riałów stosowanych do produkcji odzie-
jęto założenia, iż metoda badania powin- ty analizuje się pod względem ilościowym ży ochronnej nie powinien być wyższy
na w maksymalnym stopniu symulować i jakościowym przy zastosowaniu chro- niż 5% [11].
rzeczywiste oddziaływanie środka ochro- matografii gazowej. Zgodnie z wymaga- Rękawice zabezpieczające przed środ-
ny roślin na odzież oraz, że należy wy- niami podanymi w normie PN-EN 369 kami ochrony roślin powinny być bada-
znaczać odporność materiału na przeni- ocenia się, że przebicie następuje wów- ne zgodnie z metodyką ustaloną dla
kanie konkretnych substancji biologicz- czas, gdy szybkość przenikania osiąga ochron rąk, chroniących przed substan-
nie czynnych, a nie ich imitatorów. W tym wartość 1 �g/cm2 � min [10]. cjami chemicznymi i oceniane według
celu, biorąc pod uwagę właściwości fizy- Wymagania i metodę badania odpor- kryteriów KOW/S-03/96. Zaproponowa-
kochemiczne, formy użytkowe i po- ności materiałów odzieżowych na prze- no zatem metodykę uwzględniającą ogól-
wszechność stosowania oraz toksyczność nikanie rozpylonych cieczy roboczych ne wymagania dla rękawic, wyznaczanie
i drogi wchłaniania środków ochrony ro- środków ochrony roślin opracowano wy- szczelności względem powietrza lub
ślin przeprowadzono selekcję pozwala- korzystując Wytyczne Federalnego Cen- wody, wyznaczanie odporności na dzia-
jącą wytypować optymalny zestaw czte- trum Naukowego Rolnictwa i Leśnictwa łanie olejów metodą pęcznienia po-
rech modelowych substancji biologicznie w Niemczech BBA 3-3/2 [11]. Jako je- wierzchniowego oraz wyznaczanie od-
czynnych do badań (dichlorfos, cyperme- dyny  dostępny autorom  dokument, porności na czynniki mechaniczne  ście-
tryna, 2,4-D, karbofuran) [6, 12]. wytyczne zwracały uwagę na zagrożenie ranie i rozdzieranie.
Opracowując metodę badania odpor- powodowane kontaktem pracownika, nie Biorąc pod uwagę szczególne zagro-
ności materiałów odzieżowych na prze- tylko ze stężonymi, ale i z rozcieńczony- żenia, jakie niosą środki ochrony roślin
nikanie stężonych środków ochrony ro- mi preparatami środków ochrony roślin. rękawice należy dodatkowo przebadać
ślin oparto się na normie PN-EN 369. Zasada badania polega na rozpylaniu pod względem odporności na przenika-
Przedstawia ona metodę wyznaczania określonej objętości przygotowanej cie- nie stężonych preparatów. Podczas opra-
odporności materiałów na przenikanie czy roboczej preparatu z odpowiednią cowywania wymagań i metod badań
substancji chemicznych, która charakte- prędkością w odizolowanym od otocze- ochron rąk i nóg nie rozważano rozpylo-
ryzuje się tzw. czasem przebicia (przedział nia cylindrze. Parametry istotne dla same- nych preparatów tak, jak to zrobiono w
czasu od chwili naniesienia substancji na go procesu rozpylania (szybkość rozpy- przypadku materiałów odzieżowych. W
zewnętrzną powierzchnię materiału do lania, ciśnienie doprowadzanego powie- praktyce bowiem kończyny narażone są
momentu pojawienia się jej po wewnętrz- trza, powierzchnia próbki poddawana głównie na preparaty stężone.
nej stronie) [10]. Badanie to przeprowa- działaniu środka ochrony roślin, objętość Badanie odporności rękawic na dzia-
dza się w specjalnie skonstruowanej cel- rozpylonej cieczy) zapewnia specjalnie w łanie ciekłych środków ochrony roślin
ce przenikania. Ze względu na niską lot- tym celu skonstruowany przyrząd. Od powinno być prowadzone zgodnie z nor-
ność substancji biologicznie czynnych dołu, w bezpośrednim kontakcie z prób- mą EN 374-3 [13], z uwzględnieniem
będących głównymi składnikami środ- ką badanego materiału znajduje się włók- zmian wynikających ze specyfiki tych
ków ochrony roślin, zaistniała koniecz- nina sorpcyjna. Po określonym czasie od związków, które są substancjami trudno
ność modyfikacji konstrukcji celki poda- rozpoczęcia badania środek sorpcyjny jest lotnymi i trudno rozpuszczalnymi w wo-
36
BEZPiECZEC
STWO PRACY 7-8/2001
dzie. Biorąc to pod uwagę, zastosowano teczność filtracji wyrażona jako penetra- cieku wewnętrznego. Badanie to wyko-
stałe medium zbierające. Wiązało się to z cja aerozolu testowego  chlorku sodu, nuje się przy udziale ludzi, w specjalnej
koniecznością modyfikacji celki przeni- który jest odpowiednikiem aerozoli ze sta- komorze, w której w powietrzu znajduje
kania. Zgodnie z wymaganiami dla ręka- łą fazą rozproszoną. się substancja testowa: aerozol chlorku
wic chroniących przed zagrożeniami che- Przeprowadzana ocena skuteczności sodu lub gaz sześciofluorek siarki. Uczest-
micznymi wyznaczano czas przebicia filtracji z tym aerozolem odnosi się rów- niczący w badaniu człowiek, w komplet-
badanego materiału przez środek ochro- nież do aerozoli na bazie wody. Badania nym sprzęcie ochrony układu oddecho-
ny roślin (czas upływający od momentu penetracji obładowanych rzeczywistym wego wykonuje, w komorze badawczej,
rozpoczęcia badania do chwili, gdy szyb- aerozolem układów włóknin filtracyjnych zestaw ćwiczeń fizycznych. Pomiar po-
kość przenikania substancji aktywnej potwierdziły prawidłowość oceny sku- lega na pobieraniu próbek powietrza z
osiągnie wartość 1 �g/min � cm2). teczności filtracji sprzętu stosowanego do komory oraz ze strefy oddychania, czyli
Nie ma obecnie norm i wymagań do- ochrony układu oddechowego podczas spod części twarzowej i określeniu w nich
tyczących obuwia chroniącego przed che- prac z aerozolami używanymi do ochro- stężenia substancji testowej. Stosunek stę-
mikaliami. Przyjęto zatem, że obuwie sto- ny roślin. Aby ocenić skuteczność filtra- żenia substancji testowej w strefie oddy-
sowane do pracy ze środkami ochrony cji, metoda laboratoryjna z wykorzysta- chania do stężenia tej substancji w komo-
roślin, oprócz wymaganej odporności na niem aerozolu chlorku sodu pozwala na rze, wyrażony w procentach, jest miarą
przenikanie tych substancji (wobec bra- prawidłową ocenę walorów ochronnych całkowitego przecieku wewnętrznego.
ku metody dla obuwia zastosowano tu sprzętu podczas całego czasu ich użytko- Parametr ten pozwala na ocenę możliwo-
metodę dla rękawic wg EN 374-3), po- wania. ści zastosowania danego sprzętu ochro-
winno spełniać wymagania podstawowe W przypadku ochron zabezpieczają- ny układu oddechowego w konkretnych
dla obuwia bezpiecznego, ochronnego cych przed aerozolami o ciekłej fazie roz- warunkach stężenia i występowania za-
bądz
zawodowego do użytku w pracy, a proszenia, badawcza metoda kwalifikacyj- nieczyszczeń w powietrzu.
także dodatkowe wymagania dla każde- na oparta jest na pomiarze penetracji aero- Sprzęt ochrony oczu i twarzy zabez-
go rodzaju obuwia i występujących na sta- zolu mgły oleju parafinowego. pieczający przed środkami ochrony roślin
nowisku pracy zagrożeń [14, 15, 16, 17]. Obydwa omówione tu aerozole testo- powinien spełniać wymagania podstawo-
Metodyka badania sprzętu ochrony we spełniające warunki  najgorszego we, dotyczące parametrów optycznych
układu oddechowego stosowanego w rol- przypadku stanowią gwarancję zacho- oraz mechanicznych. Do pełnej oceny
nictwie do ochrony układu oddechowe- wania skuteczności ochron filtrujących w tego sprzętu w zależności od przeznacze-
go przed środkami ochrony roślin opra- warunkach użytkowania łagodniejszych nia, konieczne jest także prowadzenie
cowana została na podstawie norm pol- niż warunki badań. dodatkowych badań w celu wyznacze-
skich i europejskich. Metodyka ta odno- Niezwykle ważne wymaganie stano- nia odporności na przenikanie środków
si się do sprzętu stosowanego zarówno w wią, zaliczane do parametrów użytko- ochrony roślin w postaci:
warunkach przemysłowych, jak i w rol- wych, opory oddychania. Decyduje ono  kropli cieczy (powstających np. pod-
nictwie. o zaakceptowaniu ochrony przez użyt- czas opryskiwania roślin),
Do sprzętu ochrony układu oddecho- kownika lub jej odrzuceniu. Opory oddy-  rozbryzgów cieczy (powstających
wego najczęściej stosowanego w rolnic- chania stanowią parametr wyrażający np. podczas przelewania stężonych środ-
twie zaliczane są: półmaski filtrujące  ba- zdolności zapewnienia przez element ków ochrony roślin lub sporządzania roz-
dane wg normy PN-EN 149, filtry  ba- oczyszczający i/lub część twarzową pra- tworów roboczych),
dane wg normy PN-EN 143, pochłania- widłowej fizjologii czynności oddecho-  grubych pyłów  o średnicy ziarna
cze i filtropochłaniacze  badane wg nor- wych użytkownika. Do bardzo istotnych większej niż 5 �m (powstających np. pod-
my PN-EN 141, półmaski  badane wg parametrów użytkowych sprzętu ochro- czas wprowadzania granulatów do gleby),
normy PN-EN 140, maski  badane wg ny układu oddechowego należy również  drobnych pyłów i gazów  o średni-
normy PN-EN 136. zawartość dwutlenku węgla w powietrzu cy ziarna do 5 �m (powstających np. pod-
Najszersze zastosowanie na stanowi- wdychanym oraz ograniczenie pola wi- czas fumigowania).
skach oprysku środkami ochrony roślin dzenia całkowitego. Na podstawie przeglądu metod badaw-
znajdują filtry i półmaski filtrujące. Jed- Podstawowym badaniem wykonywa- czych przytaczanych w normach stwier-
nym z najważniejszych parametrów nym dla wszystkich ochron układu odde- dzono, że gogle chroniące przed grubymi
ochronnych dla tej grupy sprzętu jest sku- chowego jest określenie całkowitego prze- cząstkami pyłu powinny być badane
37
BEZPiECZEC
STWO PRACY 7-8/2001
zgodnie z metodą podaną w normie PN- [2] Panasiuk L.: Epidemiologia zatruć pesty- irements for chemical protective clothing with
cydami w Polsce. W: Zagrożenia chemiczne liquid  tight connections between different
EN 168 (rozdział 13) [18], natomiast go-
w rolnictwie. IMW, Lublin 1997 parts of the clothing (Type 3: Equipment)
gle zabezpieczające przed gazami i drob-
[3] Pomorska K.: Zagrożenia związane ze sto- [10] PN-EN 369 Odzież ochronna. Ochrona
nymi cząstkami pyłu powinny być bada-
sowaniem chemicznych środków ochrony ro- przed płynnymi chemikaliami. Metoda badania.
ne zgodnie z metodą podaną w rozdziale
ślin różnymi technikami. W: Zagrożenia che- Odporność materiałów na przenikanie cieczy
14 tej normy. Wymagania dla tej grupy
miczne w rolnictwie. IMW, Lublin 1997
[11] Wytyczne Federalnego Centrum Nauko-
ochron podano w PN-EN 166 [19].
[4] Majczakowa W.: Narażenie pracowników wego Rolnictwa i Leśnictwa w Niemczech (Fe-
Zaproponowane metody badań mają rolnictwa na pestycydy drogą wziewną i przez deral Biological Research Centre for Agricul-
skórę. W: Medycyna Wiejska 1982, XVII, z. 3-4 ture and Forestry Federal Republic of Germa-
charakter uniwersalny. Nie wykorzystują
ny.) Część I, 3 -3/2, 1988
[5] Badach H.: Ocena narażenia na pestycydy
one rzeczywistych preparatów środków
pracowników zatrudnionych w szklarniach. [12] Krzemińska S., Bartkowiak G.: Metody
ochrony roślin, lecz substancje zastępcze
W: Zagrożenia chemiczne w rolnictwie. IMW, badania odporności materiałów odzieżowych
m.in.: gazowy amoniak w przypadku
Lublin 1997 na przenikanie chemicznych środków ochrony
wyznaczania odporności na drobne pyły
roślin. Międzynarodowa Konferencja pn. Ana-
[6] Bartkowiak G. i in.: Środki ochrony indy-
i gazy (amoniak szybciej przenika do lityka we włókiennictwie, A
ódz
-Arturówek
widualnej dla rolników chroniące przed związ-
1998 (materiały konferencyjne)
wnętrza gogli niż cięższe od niego środki
kami chemicznymi I, II, III grupy toksyczno-
ochrony roślin) i pył węglowy przy wy- ści. Punkt kontrolny 1. Dokumentacja prac [13] EN 374-3 Protective Gloves Against Che-
naukowo-badawczych. CIOP. Zadanie badaw- micals and Micro-organisms. Determination of
znaczaniu odporności na grube pyły (do
cze 03.9.19. Warszawa 1998 (maszynopis) Resistance to Permeation
badań stosowany jest pył węglowy o stę-
[7] Krzemińska S. i in.: Środki ochrony indy- [14] PN-EN 344 Wymagania i metody badań
żeniu ok. 2000 g/m3) [8].
widualnej dla rolników chroniące przed związ- obuwia bezpiecznego, ochronnego i zawodo-
Opracowanie kompleksowej metody-
kami chemicznymi I, II, III grupy toksyczno- wego do użytku w pracy
ki badań pozwala obecnie na pełną ocenę
ści. Punkt kontrolny 2. Dokumentacja prac
[15] PN-EN 345 Wymagania dla obuwia bez-
naukowo-badawczych. CIOP. Zadanie badaw-
parametrów ochronnych i użytkowych
piecznego do użytku w pracy
cze 03.9.19. Warszawa 1998 (maszynopis)
poszczególnych grup ochron osobistych.
[16] PN-EN 346 Wymagania dla obuwia
[8] Krzemińska S. i in.: Środki ochrony indy-
ochronnego do użytku w pracy
widualnej dla rolników chroniące przed związ-
[17] PN-EN 347 Wymagania dla obuwia za-
kami chemicznymi I, II, III grupy toksyczno-
PIŚMIENNICTWO
wodowego do użytku w pracy
ści. Punkt kontrolny 3. Dokumentacja prac
naukowo-badawczych. CIOP. Zadanie badaw- [18] PN-EN 168 Ochrona indywidualna oczu.
[1] Pawłowska Z.: Dobór zestawów ochron dla
cze 03.9.19. Warszawa 1999 (maszynopis) Nie optyczne metody badań
przykładowych stanowisk pracy w rolnictwie
[9] EN 466 Protective clothing  Protection [19] PN-EN 166 Ochrona indywidualna oczu.
przy stosowaniu pestycydów. CIOP, Warszawa
against liquid chemicals  Performance requ- Wymagania
1977
Wybór systemu oświetleniowego...
Dokończenie ze str. 8
Osoby o dużym stopniu doświadczenia ków, dla których projektuje się nowe Kierowanie się przedstawionymi wska-
przy pracy z komputerem oraz osoby oświetlenie, to należy wziąć pod uwagę zaniami lub zbieranie opinii użytkowników
młodsze  rzadziej stwierdzały taki większość pracujących: co do ich preferencji oświetleniowych może
wpływ.  mężczyz
ni, wówczas wskazane jest w znacznym stopniu przyczynić się do
Z uwagi na współczynniki korelacji: r stosowanie systemu pośredniego lub bez- zminimalizowania problemów związanych
< 0,5, wnioski te ogólnie mówią jedynie pośredniego (z oprawami typu dark-light), z narzekaniem pracowników na złe oświe-
o pewnej tendencji, która wynika z prze-  osoby o dużym doświadczeniu przy tlenie. Ma to szczególne znaczenie wów-
prowadzonych badań. pracy z komputerem, wtedy wskazane jest czas, gdy podejmujemy w zakładzie pracy
stosowanie systemu pośredniego, działania zmierzające do zmiany oświetle-
 osoby o małym doświadczeniu przy nia w pomieszczeniach. Przedstawienie pro-
* * *
pracy z komputerem, to nie zaleca się sto- jektantowi oświetlenia informacji o ocze-
Przy doborze systemu oświetleniowe- sowania systemu pośredniego, kiwaniach i preferencjach użytkowników
go zawsze pożądane jest uwzględnienie  osoby starsze, wówczas wskazane może w przyszłości przyczynić się zarów-
rodzaju wykonywanej pracy przy kom- jest stosowanie systemu złożonego, no do innego nastawienia pracowników na
puterze oraz preferencji użytkowników co  kobiety lub osoby o małym doświad- problem oświetlenia ich miejsca pracy, jak
do sposobu oświetlenia, zwłaszcza jeśli czeniu przy pracy z komputerem  powin- i skłonić projektantów do tego, aby ich pro-
są to kobiety lub osoby starsze. no ograniczać się zwłaszcza wartości śred- jekty nie powstawały w sposób sztampo-
Jeśli nie można uzyskać danych o pre- nich luminancji ścian i powierzchni stano- wy, lecz żeby uzyskany efekt oświetlenio-
ferencjach oświetleniowych użytkowni- wiska pracy (najlepiej poniżej 60 cd/m2). wy sprzyjał dobremu samopoczuciu.
38